VAKIF HAKKINDA
UMUMİ GÖRÜŞLER
A Y D IN B O L A K
T M " U H TEREM V a lim ,M u h te re m G enel B a şk a n ,M u h te re m H o calar, H a n ım e fe n d ile r, B e y e fe n d ile r, -*■ V akıflar H a fta s ı'n ın ilân ı ve v a k ıf m e v zû u n u n , e c d â d yad ig ârı V ak ıf M üessesesinin sizler gib i m ü s t e s n a bir h â z iru n önünde görüşülm esine b an a g österdiği için A llah 'a h am d ederim .
insanın o ld u ğ u y erd e m ü lk iy et m e fh u m u , m ü lk iy et m e fh u m u n u n o ld u ğ u y erd e d e ç o k a la n ın a z a y a r dım y apm ası, im k ân lın ın im k ân sıza yardım y a m a s ı duygusu vard ır. B u, insanın ilâ h iliğ in d e n , in s a n la A lla h arasındaki m ü n aseb etten d o ğ an d u y g u d u r. K endisinden olandan o lm ay an a v erm e d u y g u s u d u r . B u d u y g u , İslâm 'a k a d a r T ürk ırkında göçeb eliğ i ölçüsünde, k u rd u ğ u devletlerin y e rle şm e ve m e d e n iy e ti ö lç ü s ü n d e İslâm 'ı kabul e ttik te n sonra da T ürk-İslâm sentezi içinde d â im â var o lm u ş tu r ve o se v iy e le rd e g e liş m iş tir . M ezûa insan d u y g u su , insanın iyilik duygusu ve bu İla h î duy g u y u ta tm in e tm e y o lla rın ı a ra m a sı ta r z ın d a b ak ın ca m esele m üesseseleşm ekte ve hu k ö k le ş m e k te d ir.
T ürk-İslâm sen tezin in an a k ay n ağ ı K ur'an-ı K erim 'd e Yüce A llah, Y u n u s S ü resi'n in 6 6 n c ı Â y et-i Keri m esi'n d e m eâlen ; "G ö k lerd e ve y e rd e kim varsa k endisinin h epsinin k en d isin in o ld u ğ u n u " a y n ı S û re 'n in 5 5 n c î Â yet-i K erîm esi’nde "G ö k lerd e ve y e rd e n e varsa h ep a n in k en d i m ülkü o ld u ğ u n u " b e y a n e tm e k te v e bu anlayışla m ülke sahip o lan k işin in ihsan etm esi halinde A llah'ın ihsan edenleri se v e c e ğ in i, se v d iğ in i b e y a n e tm e k te d ir.
HâlS bütün İslâm â lem in d ek i C u m a h u tb e le rin d e oku n an ve "A llah a d a le ti, İhsanı a k r a b a y a v e r m e y e e m re d e r." E d e p siz lik te n , fe n a lık ta n , azgınlıktan sizi m en e d e r." Â yet-i K erim esi T ü rk -İslâ m te f e k k ü rü n ü n tem el kaynağı o lm u ş tu r. K u r'ân -ı K erim 'in ve İslâm düşüncesinin m ü lk iy et d u ygusu to p r a k m ü lk iy e tin d e o l d u ğ u gibi m en k u l m ü lk iy etin d e d e sınırsız bir k a p ita list duygu d e ğ ild ir. Evvelâ to p ra k m ü lk iy e ti g e n iş m â n â sıyla D evlet M ülkiyetidir. F erd in m ülkiyeti ç o k sınırlıdır. Eski tâ b iriy le kabaların T etim m e-i S ü k n â itib a r o lu - n a n k en arların d ak i küçük b a h ç e le rle ev arazisi d ed iğ im iz m esken, in şa edilen kasab a arazisi h a r i ç , b ü tü n m ü lk dev letin ve d ev letin a d ın a hüküm süren saltanak sah ib in in d ir. O S a lta n a t sahibi C enab-ı A lla h 'a h i l â f e t e n to p r a k üzerinde ta sa rru f sah ib id ir. İnsanın m ülkiyeti y o k tu r . M enkul m ülkiyeti ise, y a n i s e rv e tse z e k a t la sın ırlan m ış ve bu gelir, sosyal a d a le t icabı vakıfla d e n k le ş tirilm iştir. O seb eb le, T ü rk -İslâm d ü ş ü n c e s in d e b ir m ahallede a ç in san lar y a ta rk e n ay n ı m ah alled e to k insanlar y atm az.
Bir y e rd e h astalar ve â c iz le r varsa, ö b ü r yerde de k u d retliler varsa k u d retlin in v azifesi, h a s ta ve â c iz le r e yardım cı o lm ak d ır. O lan ın , o la n ı o ld u ğ u k ad ar, yiyebildiği k ad ar yem esi ve y aln ızca k e n d is in i g ö rm e s i t e r biyesi T ürk-İslâm anlayışı da y o k tu r . Çünkü T ürk-İslâm an lay ışın d a K urann K erim , "A U ah , size ç o c u k la r ı n ız ı ve m a lla n im tih an için v e rd i" A yet-i K e rim e 'sih a k im d ir. Bu b ir im tih a n d ır. Bu im tih a n ı a k ılla , f i k ir l i, İz'an la g e ç ire n le r sahip o ld u k ları k u d re ti, d ev let k u d reti d ah il, d iğ er insanların h a y rın a k u lla n d ık la rı ö lç ü d e im tih a n d a m u v a ffa k o lu rla r. Y o k sa y aln ızca kendileri y iy ip , sefa sürdükleri ö lç ü d e d eğ il K u r'a n -ı K e rim 'in bu yüce a n la y ışın ı, İslâm 'ın yüce peygam berinin şu Hadîs-i Ş erifi ile süsleyerek m ev zu u n h u k u k î k ıs m ın a g irm e k istiy o ru m .
" im a n e tm e d ik ç e c e n n e te girm eyeceksiniz ve sizler birbirinizi sev m ed ik çe İ m â n e tm iş sa y ılm ıy a c a k s ı- n ız ." İs lâ m 'd a insan sevgisi insanın b irb irin e saygısı, insanın birbirinin h alinden anlam ası ve in s a n ın b ir b ir in in d e rd in e ç â r e bulm ası k e m â li d e insan sevgisinden ve im anın birinci ş a r tıd ır. 'T e k r a r e d iy o ru m sizler im a n e t m e d ik ç e c e n n e te g irm ey ecek sin iz ve birbirinizi sevm edikçe im an e tm iş sa y ılm a y a c a k sın ız " d iy o r H z . P e y g am ber.
Bu anlayış İçinde vakıf müessesesi g elişm iştir İil- ici~ n
hayatını takiben tesis e t m e y e başladıklarını görüyoruz ^ Peygamber i n hemen
Mal dediğim iz h az in e , vakfın gö rm ek İstediği bütün h iz m etler t " * ' “ ° B eytul'
İslâm devleti g en işle d ik çe ih tiy a ç la r ço ğ a lm ış yeni v e h S cem iy etin d e görm ektedir.
yebilirizKİ Türk Irkım n ç o c u k la r, m üslüm an o l d u k ^ n so n r N mÜeSSeSeler getİrmİŞ W İftİhar' a SÖyle' tam ve geniş m â n âsıy la incelem işler ve m ü k em m elleşti ^ .a m a ş e r e f buld u k tan sonra, bu miiesseseyi
müessesede olduğu gibi, her b e ş e r L ü e l s e de ^ ^ ^ mÜk™ e ' ^ e eriş n o ktasında her
kısmetini aldığı görülm üştür. C u m h u riy e tin ilanına tdk friH im u e.ssesenm ' " sam n yaradılışındaki zafiyetten de
Bir ç o k sebepler im p a ra to rlu ğ u n küçülm esi eihi ^ u-, . .
hırpalamış ve v ak ıf malı d u y g u su , vakıf m alının p erişa n lığ ı d u v e u * ' ’ t, Sebep,er’ V ak,f Mlıessese smi
yaygın hale gelm iştir. g y g u su ’ vak,f m ütevellilerinin suıstım al duygusu
Şimdi, C u m huriyetin 52 senesinden so n ra Türk ç o c u k la rı, ken d i Millî ve D inî müesseselerine dönerek bu muesseseyı g eliştirm ek , m ü k e m m e lle ştirm ek ve asırların ö te sin d e n u •• muesseselerıne d o n e re k . götürmek arzu ve azm in d ed irler. Bu insana, yarın h esab ın a üm it veren bir d u m ' m l T 65* * " ' ’ " ° teS' " e
ait oJrn^^, v e ^ l y l e V^ ^ ^ f , e^ M b w * H ak k ’I n ^ ü l k ü '^ k m y p d e ^ o l m a k ^ ece*ctl' r " * * « • m enfaati İba“ mektedir. M edenî K an u n ’dan evvel, V akıf tarifi b ü d u r
uleması "m enfaatin ib a d u lla h ’a a it o lu r v e ç h ile " tarifin i y an a rk en ih 'H ıı burada lslam
man olması şartının m evzubahis o lm a d ığ ın ı h ristiy a n la rm lehine de "i mUS Uman olrnarnast.
muslu-tihat etm iştir. Bu m üslüm an,n h ristiy a n rea y a l Z T « k lf t l ^ ' ^ a n . a n n v a k ,f yapabileceğini iç - u j ı t j * i ı - kit yapması m ım k u n d u r . Bu tarifle bareber klâsik Roma Hukuku ndan ayrılan İslam H u k u k u 'n u eörm ektevİ7 k-ısdı, . • ■ i * • , 8“ " n c K te y ız . K.!asık R o m a H ukuku n d a h ü k m î sahs v e t a n d u , . . oareoer, KiasiK cak hakık, şahısların bır araya gelm es, ve irade b ey a n , ile d iğ e r İslâm H u k u k u 'n u n bu tarifi He se Sah siyen hükmiye ızafe ed ilm iştir. Ş a h .s olm ak sız.n v â k .f d ed iğ im iz, vakf edenin iradesinin sabih olmas ve tescil edilmesi He bırlık e v ak ıf şahs.yetı hükm iyesi m a „a d o ğ m a k ta d ,r. H ukuk hususiyeti ve dünya hu k u k a nna ustun olan^taraf, İslam H u k u k u 'n u n bu d in î v a k ,f, m ala şa h siy e t izafesidir. Ve m ahn ebediyyen yaşar hale getirilmesidir^. M alikinden a y rıla ra k , m ü lk ü n , e b e d iy y e t k az an m asıd ır. "A llah'm hükm ünde o l u r c a
-H e b e d i y e t i n e tevdi edilm iş o lm as,n d an d .r. S o n u , evveli ve âh .ri olm ay.şa tevdî etm ektir Cenab-, H akk m mulku olm ak ,se, o n u n tem lik ve tem ellükten al,konulm as,d,r. V ak,f malm m sa ta m a m a sıd ır Vak m a m üzerinde m urûr z a m a n ,n cereyan ed e m e m esid ir. V ak.f mal, üzerinde herhangi b,r fi,!î tasarrufla z ,.h y e d l,k le ,k t,sap hüküm lerinin cereyan etm em esid ir. Vak ,f m ahn istim lâk e d ile m e m l s ' Slam 10 ' lk, 8u n le rın d e - H z - P ey g am b er'in v efa tın d an sonra, Mekke-i Mükerreme nin çevresinin g e n iş letilmesi ,çın yapılacak istim la k , m u am eled e bir sahabeden birisinin raz, o lm ayış, üzerine Hz. Ali'nin to ru n u nun verdiği fetva vakıf fetv asıd ır. O sebeble istim lâ k i tecviz e tm iş tir. Çünkü d em iştir, "M ekke-i M
ükerre'-me k !a r D. T “ , î r Ve Vakfm İ6hİne İStİm lâk c â İz d ir' A m a vakfl" m alm m istim lâk, câiz
değildir. Bır V akfın olab.lm esı ıçm h elâl bir m alm olm as, lâz.m . H ,rs,zl,k mal vakfedilm ez V âk.f,n bu h e lâl mahn, tahsis etm esi ve p â y e n in m e şru olm as, lâz,m . M âlikin bir iradesinin ve bu iradesinin de h edef aldığı bir hayrın m evcud,yeti lâ z ,m d ,r. Mal ve m â lik üzerinde bu kadar hassas duran Türk-İslâm H ukuku hayır maksadı hu su su n d a bu derece te fe rru a ta g irm e m iştir. M aksat İb ad u llah ',n m enfaat, olduğu İbadullah',n tayininde de dm , m ezh ep , em s, c in siy e t, ,rk ara n m ad ,ğ , için ve h a tta on u n malum olm as, da şa rt olm ad,ğ, için, vakıfın ,Ie r,de ta h a k k u k e d e ce k bir ş a rta m uallak b ir v ak fm , d a m ü lk ü n ve m û ’te b e r te lâk k i e tm iştir. Bu anahukm un. b,r istisnasın, im p a ra to rlu ğ u n gelişm esiyle b irlik te , bilhassa Osmanlı İm paratorluğum un ki- Uçla kazanılmış bütün arazisi Miri A razi o larak B eytül m â l'a ait iken İslâm -Türk ülemas, bu arazinin vakıf yoluyla vakfedilm es.nı tecviz e tm işle rd ir. G ayri ahlaki bir, m a k sat için vakıf tesisini kâdı tescil etm ez. Meşrn olması lâzım dır. Dine u y g u n , a h lâ k a u y g u n â m m e n iz â m ın a uygun olması lâzım . M âlikin de hür olması I âzındır. Akıl baliğ olm ası lâ zım d ır. Su-i ş ö h r e t sahibi olm am ası lâ zım d ır. Ve vakıf m aksadında da gayri izhar maksadının olm am ası lazım dır. V akfm m e şru y e ti için olan hususlardan bir tanesi de budur
Makün m alum olm am ası lâ zım d ır. M uyyen olm ası lâ z ,m d ır. T arif olm am ası lâzım dır. Ve mülkün
istimale olm ası lâ zım d ır. K u llanm aya sâlih olm ası, h ay ald en uzak olm ası lâzım dır. G erçekçi
olması lâzım dır. V ak ıf d ed iğ im iz m â lik in İrâ d e b ey a n ın ı iz h âl ettiğ i zam an kadıya kadının bu h u
susta^ kanunun hükm en tescil kararı v erebilm esi için v âk ıfın vak fettiğ i malla kendi arasında irâde
irtibâtımn fiilen m e v cu d iy e tin in subutu lâ zım d ır. T a h a k k u k etm e m iş bir alacağın filancadan benim ta h si lim mümkün olan alacağım ı v ak fe d iy o ru m ta rz ın d a k i irsadi v ak ıflar, veya tahsisat vakıfları veya gayri sahih vakıflar diyoruz. B unlar şu n la rd ır. B u n u n y apılabilm esi Cenab-ı H ak k 'în rızasını tahsis olduğu k ad a r, devletin emniyeti bakım ından d a za rû rıd ir. A ncak S u lta n ın , d iyelim ki K anuni nin bir vakıf tesis edebilm esi iç in , k â - dinin huzuruna gittiği zam an le h tar olan k işilerin B ey tü l-m âl'd en hak taleb in e ehil olan kişiler olarak tayin ve tesbîti lâzım dır. Eğer b ey tü l-m al’den y â n i hâzin ed en y ard ım a ehil kişiler varsa S ultan kılıç hakkı olan o
m lrt a ra z id e n b elli b ir bölüm ünün m e n fa a tin i b ir V a k ıf tesisi su retiy le o is tik a m e tte e b e d iy y e n ta h s îs e d ib i li r . B u n u n la P a d işa h v e y a S u lta n k e n d i ira d e sin i, d e v le t iradesini â m m e irâ d e sin i, ileriye m u z a f , k e n d i n e s lin e m u z a f b ir ta k lid h â lin e , d e ğ iş tirilm e z b ir k a ra r h â lin e g e tirm e k te d ir. B unlara gayri sabih v a k ıfla r v e y a irs a d m a h iy e tin d e v ak ıflar d iy o ru z . V a k ıf h u k u k u n u anlam anız için bazı terim leri te k ra rla m a k is tiy o r u m . E sk i V a k ıf h u k u k u m u z u an lam ay a m e c b u r h is se d iy o ru m , bilhassa h u k u k ç u o larak k e n d im iz i m e c b u r h i s s e d i y o ru m . Ç ü n k ü b u v ak fiy eler h â lâ y a ş a m a k ta d ır. Sayın B aşm üdürüm ün dediği gibi V a k ıfla r G e n e l M ü d ü rlü ğ ü m a z b u t d e d iğ im iz eski selatin vakıfları ile tev liy eti m ü n k ariz o lm u ş bütün vakıfları h â le n id a r e y le m ü k e l le ftir. C u m h u riy e t h ü k ü m etlerin in k e n d ile rin e verdiği vazife gereği ve ellerin d ek i V a k ıfn a m e le r h i z m e t l e r i nin esas d ü stu rla rın ı g ö ste rm e k te d ir. M eselâ o V akıflardan bir tanesinin ç o c u ğ u gelip d e ,g â lle - i v a k ıf ta n t a le p te b u lu n sa n e d em e k is te d iğ in in bütün teşK ilatça bilinm esi v e g ittiğ i a v u k a t ta ra fın d a n b ilin m e si l â z ı m d ır. Galle-i V ak ıf, V akfın h â s ılâ tı d e m e k tir. M ütevellf vakfın idaresi ile vazifeli k ılın an k işi d e m e k t ir . Y a v a k ıf sen ed in d en d o ğ m u ş tu r v e y a h a k im in tâ y in i ile d o ğ m u ş tu r. V a k fın , v â k ıfların g ay ri m e n k u lle ri ç a t ı l ı d ı r , y a d a ç a tısız d ır. M u sak k af ta b iri, sak aflı, ç a tılı ta b iri, m usakkafat-ı m evkufe veya m u s a k k a fâ t-ı h a y r iy e t â b i r i b u ra d a n d o ğ m a k ta d ır. Ç o k y ad ırg an acak b ir ta b ir görünen bu ta b ir d a m la n o lan b in a la r d e m e k t ir . V a k ı f l a rın , m üessesâta h ay riy e tab iri ise d em in Sayın Başm üdürüm üzün söylediği gibi bütün a m m e h iz m e tin e ta h s is ed ilm iş b in alard ır. A hfad tab iri, e v lâd ın ın e v lâ d ı'd ır. Yani to ru n ve to ru n la rın ç o c u k la rı m a n â s ın d a d ı r . N e- sil'de kendi ç o c u ğ u ile bütün to ru n la rı için e alan b ir ta rifi ifade e tm e k te d ir. Bütün v ak ıf s e n e tle r in d e g ö r ü r s ü nüz "n eslen b â d e n e slin " , evlad-ı e k b e r" , "e rk e k evladının ek b eri m ütevelli o la " d iy e b ir ta b i r g ö rü rsü n ü z ki bütün b ir nesli, yani kendi çocuğu d ah il, to ru n la rın ın to ru n la rın ın to ru n la rın ı ifade e tm e k te d i r . V a k f iy e b i raz evvel Sayın Başm üdürümüzün b u y u rd u ğ u gibi, vakfın hüküm lerini ih tiv a ed e n s e n e t d e m e k t ir . T a k r ir d e m e k tir. İstibdal tab iri y in e vak ıflard a geçen bir ta b ir olarak gay rim en k u lu n sa tılm a z lığ ı, a y n ın s a tılm a z if- ğ ın a m u k a b il, a y n ın d eğ er getirecek, p ara g e tire c e k b ir hususla tebdfli m a n asın ad ır. V ak fın gailesi m e v z u u n u söy lerk en b ir h atıram ı d a b erab er a rz e tm e k isterim . O da "V a k ıf p a ra la rın faizi m e v z u u " d u r. H a le n T ü r k i y e 'd e ç o k m ü n ak aşa edilen v e y a h u t İslâm d ü n y asın d a m ü n ak aşa edilen faiz m e v z u u , r ib â m e v z u 'u , Ö m e r Hilmi Efen d i’n in , A h k a m ü 'l-E v k a fın d a , bakınız bir m ad d e o la ra k 3 5 2 . m a d d e d e , "M esela b ir v a k ıf n u k u d u n m ütevellisi, n u k u d -i m ev k ü fe d e n , ş u k ad ar g u ru ş id an e e ttik ç e , 5 sene m ü d d e tle ilzam -ı n b h e t t i k t e n s o n r a , 1 sene m ü ru ru n d a m e d y u n v e fa t e d ip asli m a l m e d y u n u n te re k e sin d e n m ü tev elliy e e d a o lu n m a y ıp ," d i y e re k başladığı bölüm v a k ıf paraların faize verilm esi hükm üdür. B u rad a k a ste d ile n fa iz , İslâm ü le m a sın ın te c v iz e ttiğ i, ta h rip edici olm ıyan v ak fın sem eresi m ah iy etin d ek i faizd ir. N itek im v a k ıf p a ra la rın fa iz le ri v a k fın g a i lesi sayılm ıştır. O dereced e ki T ü rk iy e 'd e v a k ıf h u k u k u ü zerin d e son asırların güçlü is im le rin d e n A li H im m e t Efendi ra h m e tli, V akıflar B ankasının k u ru lm ası için k e n d isin d en fe tv a iste n d iğ i z a m a n , V a k ıfla r U m u m M ü dürlüğü ta ra fın d a n , V ak ıflar, v a k ıf m üessese si ile b anka müessesesi b irb iriy le b a ğ d a ş ır m ı? B ir V a k ıf h a y r f müessese nasıl b ir b an k a k u rar faizli p ara alır. Faizli p ara verir m i? d iy e re k so ru ld u ğ u z a m a n , b u h ü k m e d a y a n a ra k n ü k û tu m evk u fen in b ir b anka tesisin d e kullanılabileceği fetvasını v e rm iş ve V a k ıfla r B a n k a sı b ö y le c e teşek k ü l e tm iş tir. N âzır vakfın m ütevellilerini, m ütevellinin m u â m e lâ tın a n e z â re t e d e n k iş id ir . V e V a k ıf müessesesi, senelerce, T ürk h u k u k ç u la rı tara fın d a n iş le n ilm iştir. O d erece iş le n ilm iş tir k i, b u n a k lâ s ik h u k u k an la y ışın d a te fe rru a tç ı m e to t da d iy eb ilirsin iz. Her h â d is e y i, h er ih tim ali h ükm e b a ğ la m ış la rd ır. H e d e fle r i m üesseselerin bozu lm am asıd ır. Buna rağ m en İm p arato rlu k k ü çü ld ü k çe bu v ak ıfları b e sle y e n b ü y ü k k a y n a k la r y â d e lle rd e k a ld ık ç a , S ü ley m an iy e'n in irâ d ın ı sağ lay acak , T u n a b o y la rın d a k i arazi eld e n g id in c e ; R u m e li'd e K İ d eğ irm en ler d u ru n c a , büyük B alkan o rm an ların d ak i sürüler b itin c e , ta b ia tı ile v a k ıfla rın g e lirle ri a z a l m ış , V a k ıfların gelirlerinin azalm ası İm p a ra to rlu ğ u n küçülm esi, iç g ö ç le r, V ak ıf m üessesesinde d e s a rs ın tıla ra s e b e p o lm u ş tu r. O sebeble im p a ra to rlu ğ u n son senelerini v a k ıf müessesesi ü z e rin d e , ç ık a rılm ış sayısız k a r a r la r la b erab er g ö rü y o rsu n u z o d erece ki ta k ip etm e k dahi güçtür.
Bu m üessesenin iktisale d o ğ ru gid işid ir. Bir İm p a ra to rlu k bütün m üesseseleriyle y ık ılm a k ta d ır . B ü tü n îc t im a î m üesseseleriyle, çünkü evvela, düşünce adam ı, h u k u k a d a m ı, gibi şe r'iy e a d a m ı h a lin e g e lm e k te d i r . E ğer b ir dev letin selâm etin i te tk ik e tm e k istiy o rsan ız, b ir devletin istikbali h a k k ın d a h ü k ü m v e rm e k i s t i y o r sa n ız , o n ların h u k u k ç u la r ın ın , hile-ı şeriye arayıp aram ad ık ların a, icâb-ı h â le göre fe tv a v e rip v e r m e d ik l e r i n e , ve k o rk u ile hüküm v erip v erm ediklerine bakm am ız y e te r. E ğer h u k u k ç u la r ı, k a n u n y a p ıc ıla rı hile-i ş e - riy e y e iltif a t e d iy o rsa , zora b a ş e ğ iy o rlarsa, ve sırf isten d iğ i iç in hüküm v e riy o rla rsa , o d e v le tin m ü e s se se le ri - ni a y a k ta tu tm a k m üm kün d e ğ ild ir. V a k ıf müessesesi de bu sarsıntıya m â ru z k a lm ış tır. Bu 1 9 6 1 s e n e s in d e P a rlâ m e n to 'y a g ird im . B abam d a bu C u m h u riy e t'in ilk m eclisinin m eb u sların d an ve m ü lk iy e li id i. S a y ın V alim ile m e s le k ta ştıla r. B abam dan b a n a yadigar b ir k öy k a n u n u k a lm ış tır. K öy k o n u n u n u ilk s a tır ın d a n son satırın a k a d a r y azan o m e c lis te m ü d â fa a eden dahilive encüm eni m a z b u ta m u h a rriri, d a h iliy e v e k ili o la r a k b a b a cağ ım d ı. G önlüm is tiy o rd u ki ben de o ta rz d a b ir k a n u n u ,e sa s lı b ir k a n u n u , sosyal h a y a tım ız d a m ü e s sir b ir k a n u n u ta k ip ed e y im ve h iç olm azsa b ir iş y a p tım d iy eb iley im p a rle m e n to h a y a tım d a ve g e n ç liğ im d e V akıf müessesi b a n a ç o k c a z ip geldi; çünkü görülüyordu k i T ürkiyem iz a rta n nüfusu k a r ş ıs ın d a , b ir ta k ı m
ictim âî sıkıntı farı d a b era b er y a ş a y a c a k tır. T ü rk zenginini T ü rk varlıklısını eğ e r bu m illetin fak ir fukarasının sıkıntısına eğm ezse, başım e ğ m esin in , ve on u düşünm esinin b ir y o lu n u b ulm azsak b u devleti a y a k ta tu tm a- „m yolu y o k tu r. Bu devlet, m t o r » : b ek ler. O sebeble - b u n a en k ısa y o l nedir? diye düşüncem , beni, m edenî hukukun senelerce ta tb ik a tta h iç iltifa t g ö rm ey e n tesis bölüm ünün vakıf müessesesi o larak yeniden tedvîni noktasına götürdü ve bu düşünce ile b ir taslak h az .rla d im . Y alnız biliy o rd u m k i, kendi bilgim , kendi gücüm, bu taslağı k a m a ş t ı r m a y a y e tm e z . O sebeple h iç m u tâ d o lm a y an bir usûle baş v u rd u m . A nkara ü n iv e rsite si mukayeseli m edeni H u kuk Kürsüsü ne m ü rac aa t e ttim . V e h a z ı r l a d ı m taslağm orada m üzâkeresini rica ettim. P arlem em oya v erm eden evvel, g u ru b u m u da h a b e rd a r e ttim . M ukayeseli h u k u k kürsüsü başkan, p r o fesör T urhan n e r ı. u m e tin ü ze rin d e, 8 celse sem iner m a h iy e tin d e to p la n tı yaptı ve sonunda, kanunun en m ittm m addelerinden olan te n k ız bölüm ü, y a n i m ira sç ıla n n h u k u k u bölüm ünü, v â k ıfla ve m irasçılar, ara sındaki bölümümü eski h u k u k ta tb ik a tım ız a u y g u n o larak , y en id en h azırladı. V akfın tarifi bölüm ünde 3 maddeyi, o seminer, so n u n d a p ro fe sö rle r h e y e ti te sp it e tti. S o n u n d a bu taslağı, p arle m en to y a verdim , rica ettim ve geçici ko m isy o n k u ru ld u . G eçici ko m isy o n b a ş k a n lığ ı'n a m ülkiyeli ve m aliyeci İlyas S eçkin beyi getirdik. Mâliyenin bu kabil m eselelerde bir m u k av em eti vardır d aim a, b iliyorsunuz. "H ayır efe n d im " dendi, onu aş-naK için llyas B e y 'in y ard ım ları o ld u , faK at esas en d işem iz o rta y a çıktı.Ç ünkü A dliye V e k â le ti’nde bir grup, daima medertf k an u n ta b irlerin e "b u in k ilâ b k a n u n u d u r, C u m h u riy e t k a n u n u d u r, d o k u n d u rtm a m ." diye karşı çıkar. N ite k im , bu k a n u n m üzakereleri sa fh a sın d a d a , s e n a to 'd a İstanbul S enatörü Ekrem Özden ve arkadaşları bu k a n u n u , C u m h u riy e t k a n u n la rın * aykırı o ld u ğ u tezin i o rta y a k o y d u la r. Ç ok saygıdeğer Amil Artuz bey se n ato d a k an u n u m ü d afaa e d iy o rd u . O h iç bir şekilde kim senin cerh edem iyeceği bir c e vapla onları ik n a e tti. A ta tü rk v efa tın d an evvel m e şh u r vasiyetnam esini y apabilm ek iç in , h u k u k ç u la ra d a n ı ş tığı zaman, kendisine M edeni K anunun 5 0 7 ve ta p u m a d d e le rin in , böy le bir vasiyet yapm asına m ani o ld u ğ u nu söylemişler ve A tatü rk de ö y le y s e k an u n u d e ğ iş tirin " d e m iş. Özel bir kanun var kanunlarım ız arasında, Atatürk ün vasiyeti h a k k ın d a . M edeni K an u n u n te n k iz hüküm lerinin cereyan etm iyeceğine dair. Amil bey bu kanunun m etnini o k u y u n c a , S ayın E krem Ö zden ve A rk a d aşları d a b u n u n C u m h u riy e t'le alâkası olm adığını, inkftaplarla alâkası o lm a d ığ ın ı, in k ılâp la rın sahibi A ta tü rk "ü n dah i ken d i vasiyetini yapabilm ek için, bu k a nunda değişiklik y a p tırd ık la rın ı gördüler ve m u k a v e m e t b itti. S o n u n d a kanun eski hu k u k u m u za benzer olan ve olmayan tarzları ile T ürk H u k u k çu la rın ın ve ta tb ik a tç ıla rın ın h u z u ru n a geldi. Bu k an u n u n eski h u k u k ta n farkı, bir tem el farkı v ar. Biraz evvel arz e ttim . Eski H u k u k u m u zd a bir m alın vakfedilebilm esi için ayn'in belli, m evcut, m uayyen ta rif ed ileb ilir şe k ild e olm ası lâ zım . H albuki b u k an u n d a , bir ib â re ile bir kim senin aktif ve pasifi ile bütün m al varlığını vakfetm esi m üm kün. Yani alacaklarıyla beraber, borçların ı da v akfetm e si mümkün. Yani b ir işletm en in tüm ünün vakfedilm esi m üm kün, yani b ir şirk etin tam am ının aksiyonlarının vakfedilmesi m üm kün. B öylelikle a k t if ve p asif fasılası e ğ e r size bir n e tic e v eriyorsa, o n u n h ay ır işlerinin tahsisi mümkün. Eski h u k u k u m u z d a n ç o k ileri bir m erhale b u . İkincisi, bu kanun şâyan-ı d ik k a t bir iltifata mazhar oldu. Bu k a n u n u n akçalı hüküm lerinin o y la n m asın d a, T ürkiye İşçi Partisi P arlem entoda idi. A ybar ve arkadaşları, Ç etin A ltan dahil, hepsi İşçi Partisi M illet vekili o la ra k p a rle m e n to d a idi. Sayın İnönü b aşta ol mak üzere, İşçi Partisi M illetvekilleri de d a h il, k a n u n ittifakla rey aldı. İşçi Partisi'nin Kanuna iltifat etm esi nin sebebi tem bellik hükm ü.saydığı (te n k iz m iras) müessesesinin kısm en azaltm ış olm asıydı. Kanunda vakfı yapan kişi, eğ e r b u vakfın B akanlar K u ru lu 'n d a n iltifat görüp, vergi muafiyetini aldtrabiliyorsa, mirasçıla rının mahfuz hisseleri ü ç te bire in d irilm ek te d ir. D ö rtte üç olan evladın mahfuz hissesi onikide bire i n mektedir. Eğer v â k ıf, bu vakfın gelirlerinden y ü z d e yirmisini ç o c u k la ra vermeyi hükme bağlamışsa tenkiz hakkı tam am en y o k o lm a k ta d ır. Ve bu da bir nesil devam e t m e k te d ir . Nesilden nesile bir temellük müesse sesi olarak devam e tm e m e k te d ir.K a n u n o d erece ileride bir a d ı m ı a t m ı ş t ı r Hukuk Sistemi içinde.Ve o yüzden Kanunun İstan b u l'd a m üzakeresi, H u k u k F ak ü lte sin d e ç o k sa yın profesörümüz Bülent Davran beyin h im m e tiyle bir müzakeresi o ld u . Bu müzakerede o ta rih te İktisat Fakültesi Maliye Bütçe hocası olarak Sayın Mem- duh Yaşa o ta rih te yin e Medeni H u k u k Kürsüsü'nde, Hüseyin Ferviz Hatimi bey ve Kevork Acemyan k a tıld ı. Kevork A cem yan şid d e tle karşı k o y d u k a n u n a , "P lâ nlı bir e k o n o m id e , merkezi plâ n fikrinin hakim olduğu bir ekonom ide, bir k işin in çıkıp .e k o n o m iy e is t ik â m e t verecek şekilde, irade beyanında bulunması ve onu mahkemenin tescil etm esi ve sonra o servetin b ö y le ilâ n ih â y e yaşaması plânla ekonom i yaşayışına aykırıdır. Merkez p lân fiiline ay k ırıd ır. V ak fa o sebeble karşı k o y a r ız " dedi ve b u n u C um huriye t gazetesinde o tarihte yazdı. Plânlam ada tesadüfen b u lu n m u ş bir ta k ım solcular da k a n u n a bu gerekçeyle karşı koydular. Buna rağmen kanun, bu güne kadar iltifat gördü ve yaşadı. A n c a k , üzülerek belirtm ek gerekir ki, son anarşik vak - alar, bu son an arşik vak'aların bir ç o k d e r n e k te n türemesi Kültür Klüpleri, Fikir ocakları bilmem çevre ocak ları gibi sayısız derneğin Türk Id âre h a y a tın a girmesi ve İdare mekanizmasını bunaltacak hale gelmesi, İdare yi dem eklere k arşışid d etii bir rea k siy o n a itti ve kapatıldı. Kapanınca, vakıf müessesatı dediğimiz ve derne k le hiç alâkası olm ayan ve an cak bir varlıkla kurulm ası lâzım gelen müessese, hükümlerimizin m aalesef d ik k a t sizliği yüzünden d e m e k haline geldi. Ve ö n ü n e gelen bir araya geldi. 100'er lira koydular. Koskocaman bir
isim, bir vakıf kurdular. Ve sonra ellerine bir de m akbuz aldılar. A hm et beye, M ehm et beye, Haşan b ey e ve sanki o hayrı yapm ak kendi inhisarlarındaym ış gibi dolaşm aya başladılar. Bu Türkiye de V akıf fik rin in ç a r pık bir tatb ik atıd ır. O derece ileri gittiler, Vakıflar Genel Müdürlüğü, 903 sayılı kanunla kurulan V ak ıfla ra ters tepm eye başladı. Bir parazit gibi görmeye başladı ve bu iyi bakm ayışın sonu, daha da tü red i. Bu k ab il vakıflar malı y o k , hiçbir mal varlığı yok am a, vakıf var.
Şimdi örfi idarelerin izni olm adan vakıf kurulam ıyor. Ama C um huriyet idaresinin, b a şta V a k ıfla - U m um Müdürlüğü olm ak üzere ve hakim lerim iz olm ak üzere vakıf müessesesini b u dejenerasyondan k u rta rm a sı l â zımdır. Eğer hakikaten Türk çocuklarının, Türk zenginlerinin ihtiyacı olanların birbirleriyle k arşılık lı bir anlayış içinde olmalarını istiyorsak, m u tiâk a bunu sağlam ak m ecburiyetindeyiz. Müesseseyi bu kabil te c a vüz ve tahriplerden korum ak m ecburiyetindeyiz. Sözümü yine Allah'a ham dederek b itirm ek istiy o ru m . 1961 senesinde başlarken "C um huriyet kanunlarınıve sistemini altüst edecek olan bıı ç o c u k diye v a sıfla n dırılan insan olarak, şimdi b irçok vergi m uâfıyeti almış vakfın kurulduğunu görm ek ve Türkiye de V ak ıfla r H aftası'nın id râ k edildiğini görm ekten dolayı, C e n a b ı A llah'a ham d eder ve niyaz e d e rim : D aha nice seneler vakıf müessesesi her türlü tahriplerden ve tasalluttan uzak olarak yaşasın ve Türk evlatları ve Türk Z enginleri birbirleriyle karşılıklı yardım laşm anın im kânına sahip olabilsinler. Beni dinlediğiniz için h ep in ize , b u ra y a geldiğiniz için hepinize şükranlarımı arz ediyorum . A llah'tan hepinize hayırlar, iyilikler ve se lâ m e tle r n iy a z ediyorum . Hürmetlerimi kabul edin,efendim !.
