İlginç Yayın Özetleri

İLGİNÇ YAYIN ÖETLERİ

• T h e A m erican Journal o f Clinical N utrition, V o l : 42, 1985.

1 — S w am in ath an , R., King, R. F. G. J., H olm field, J., S iw eek, R .A ., Baker, M., W ales, J. K . : Therm ic E ffect of Feeding Carbohydrate, Fat, P rotein and M ixed M eal in Lean and Obese Su b jects, p. 177.

2 — Jung, E., C za jk a -N a rin s, D .M .: Birth W eight D oubling and T ripling T im es : An U pdated Look at the E ffect o f B irth W eight, Sex, R ace and T ype o f Feeding, p. 182.

3 — S an d ler, R. B., S lem enda, C. W., La Porte, R. E., et a l . : P ostm eno-p a u sa l B on e D en sity and Milk C onsum eno-ption in C hildhood and A d o lescen ce, p. 270.

4 — W ade, S., B leib erg, F., M osse, A., et. a l . : Thym ulin (Zn - F acteur T h ym iq u e Serique) A ctivity in Anorexia N ervosa P atients, p. 274. 5 — W atson, R. R., Mc M urray, D. N., Martin, P., Reyes, A. M .: E ffect of

Age, M aln u trition and R enutrition on Free Sccretory C om ponent and IgA in S ecretio n s, p. 281.

6 — Y ogm an , M. W., Zeisel, S. H . : N utrients, N eu rotran sm itters and In fan t B eh a v io r, p. 352.

7 — M ichal, K., M atalon, R . : Phenylalanine M etabolites, A ttention Span an d H yp eractivity, p. 361.

8 — L ib erm an , R. H., Corkin, S., Spring, B. J. et. a l.: The E ffect o f D ietary N eu ro tra n sm itteı- P recursors on H um an Behavior, p. 366.

9 — Oh, Y. S., M onaco, A. P . : E ffect o f D ietary C holesterol and D egree o f Fat U n satu ration on Plasm a Lipid Levels L ipoprotein C om position an d F ecal S tero id E xcretion in N orm al Young Adult M en, p. 399. 10 — Oh, S. Y., M iller, T. L . : E ffect o f D ietary Egg On V ariabilty o f P lasm a

C h o lestero l L evels and L ipoprotein C holesterol, p. 421.

1 1 — Luo, X ., W ei, H., Yang, C., et. a l.: B ioavailabilty o f Selen iu m to Re-sid e n ts in a L o w -S e le n iu m Area o f China, p. 439.

12 — N o rd in , B. E. C., Baker, M. R., H orsm an, A., Peacock, M .: A Pros-p e c tiv e T rial o f th e E ffect o f V itam in D S u Pros-p Pros-p lem en tation on Me- ta ca rp a l B on e L oss in E lderly W om en, p. 470.

13 — F lou rie, B., V idon, N., Chayvialle, J.A ., et. a l.: E ffect o f In creased A m o u n ts o f P ectin on a Solid - Liquid Meal D igestion in H ealthy Man, p. 495.

14 — S a m u e ls, S. E., M argen, S., Schoen, E. J . : Incidence and D uration o f B rea st - F eed in g in a H ealth M aintenance O rganization Population, p. 504.

132

1 6 _ B ynen, A. C., K atan, M. B . : \Vhy D o P olyunsaturatcd F atty A cids L ow er S eru m C holesterol, p. 560.

17 — O silesi, O., Trout, D. L., G’lover, E. E., et. a l . : U se o f X a n th a n Gum in D ietary M anagem ent o f D iabetes M ellitus, p. 597.

18 _ Jenkins, J. A. D., W olever, M. S. T., K alm usky, J., et. a l . : Low G lycem ic In d ex Carbohydrate F oods in th e M anagem ent o f H yp crlip id em ia, p. 604.

19 — Lairon, D., Lafont, H„ V igne, J. L., et. a l . : E ffect o f D ietary Fibers and C holestyrem ine on the A ctivity o f Pancreatic L ipase in V itro, p. 629. 20 — C lifford, W. L., Paris, W. P., C lem ens, T. L . : V itam in D A bsorption W ith Iiea lth y S u b jects and in P atients W ith In testin a l M alabsorption Syndrom es, p. 644.

21 — Nevvton, H .M . V., C hristopher, J. S., H abibzadeh, N., et. a l.: The C ause and C orrection o f Low B lood V itam in C C on cen tration s in the E lderly, p. 656.

22 — X u e -C u n , C., T a i-A u , Y., J in -S h e n g , H., et. a l . : Lo\v L evels o f Zinc in H air and B lood, Pica, A n oıexia and P oor G ro\vth in C hinese P resch ool Children, p.' 694.

23 — Opheug, R. H., Singer, L., H arland, B. F . : D ietary F louridc In tak e o f

6-M on th and 2 -Y e a r s Old Children in Four D ietary R egion s o f the U nited S tates, p. 701.

24 — Sutphen, E. I . : S oviet P rophylactic N u trition for VVorkers in T oxic Chem ical O ccupational E ııvironm ents, p. 746.

25 — Lawrence, M., Singh, J., Lavvrence, F., W hidehead, R. G . : T he E nergy Cost o f Com m on Daily A ctivities in A frican W om en, p. 753.

26 — Jones, P. J. H., Pencharz, P. B., Clandinin, M. T . : W hole B ody O xidation o f D ietary Fatty Acids : Im p lication s For Energy U nitilization , p. 769. 27 — E n glyst, H. N., C um m ings, J. H . : D igestion o f th e P olysacch arid es o f

S o m e Cereal F oods in the H um an S m all In testin e, p. 778.

28 — B erkclham m er, C. H., Leiter, L. A., Jeeseeb loy, K. N., et. a l . : S k e leta l M uscle F unction in Chronic Renal F a ilu r e : An Index o f N u tritio n a l S ta tu s, p. 845.

29 — Form an, M. R., Fetterly, K., Graubard, B. I., et. a l . : E x clu siv e B reast -F eeding o f N evvbom s A m ong M arried W om en in th e U nited S ta te s : The N a tio n a l N a ta lity S urveys o f 1969 and 1980, p. 684.

30 — S tu m b o, P. J., B ooth, B. M., E ichem berger, J. M., et. a l . : W ater in ta k e s

o f L actatin g W om en, p. 870. '

3 1 — Y ano, K., H eilbrun, L. K., W asnich, R. D., et. a l . : The R elation sh ip Betvveen D iet and B on e M ineral C ontent o f M ultiple S k eleta l S ite s in E ld erly J a p a n c s e - A m erican Men and W om en Living in H a\vaii, p. 877.

İLG İN Ç Y A Y IN ÖZETLERİ

₁₃₃

on F ood and \V ater C onsum ption in Huraans, p. 1175.

33 — B ringham , S. A., C um m ings, J. H . : Urine N itrogen As An In dependent V alidatory M easure o f D ietary in t a k e : A Study o f N itrogen B alance in In d ivid u als C onsum ing Their N orm al D iet, p. 1276.

34 — H ill, J. O., DiG irilam o, M., H eym sficld, S. B . : A N ew Approach for S tu d yin g the T erm ic R esponse to D ietary Fuels, p. 1290.

35 — Lönnerdal, B . : B iochem istry and Physiological Function o f H um an M ilk P roteins, p. 1299.

36 — W einsler, R. C., N orris, D . : R ecent D evelopm ent in the E tiology and T reatm ent o f H y p e r te n sio n : D ietary Calcium , Fat and M agnezyum , p. 1331.

37 — M eeting R e p o r t: Sum m ary and R ecom m endations o f the Secon d In­ tern ation al W o rk -sh o p . C onference and G estational D iabetes M cllitus,

p. 1351. *

1 — İn ce ve Ş işm an K işilerd e K arbonhidrat, Yağ, P rotein v e K arışık Y em e­ ğ in T erm ik E tk isi

B azı k im selerin çok yem elerin e karşın ağırlık kazanım larının yavaş olm a sın d a k i etkenlerden biri de yem eklerin term ik etkisinin farklı oluşuna bağlan m ıştır. Bu çalışm ad a 400 kkalorilik glikoz, yağ, protein ve karışık ye­ m eğ in term ik etk isi 11 ince ve 11 şişm an k işide incelenm iştir. D inlenm e me- tab olik hız şişm anlarda, incelerden daha yüksek bulunm uştur. Şişm anlarda to p la m vücut potasyum u in celerd en biraz yüksektir ve potasyum ile dinlen­ m e m eta b o lik hızı arasındaki korelasyon önem lidir. İnce bireylerde besin alım ın d an sonra 30 dakika ve 120 dakikada m etabolik hız düşük - enerjili içe­ ce k te 3.5, glikozda 4.08, yağda 3.84, proteinde 4.22, karışık diyette 4.47Kj/da- kika b ulunm uştu r. Şişm anlarda bu değerler sırasıyla; 4.61, 5.02, 4.45, 5.71, 5.21 K j/d a k ik a d ır. 400 kkalorilik karbonhidrat, yağ, protein ve karışık besin ve­ rild iğin d e m etab olik hızdaki d eğişm eler şö y le b u lu n m u ş tu r : İnce bireylerde, karbonhidrat % 13.9, yağ % 14.4, p rotein % 22.5, k a n şık diyet % 25 artış, şişm a n la rd a karbonhidrat % 11.5, protein % 18.7, k a n şık diyet % 12.9 artış, yağ% 0.9 azalış bulunm uştur. Ö zellikle yağ ve karışık diyet alındığında ter- m o jen ik cevap şişm anlarda düşüktür. Ş işm anlarda yağın düşük term ik etki g ö ster m esi m idenin b oşalm a zam anının uzam asına bağlanm asına k a ışm , bu araştırm ad a m idenin b oşalm a zam anı yağ ve karbonhidrat alım ında farklı bu lu n m am ıştır. Ş işm anlarda term ik etkinin düşüklüğü, şişm an lığın etyolo- jisin d en çok sonucuna bağlanm ıştır.

2 — D oğum A ğırlığının İk i ve Ü ç K atm a Ç ık m a sı: C insiyet, Irk ve B eslen ­ m e Ş ek lin in D oğum A ğırlığına E tk ileri Ü zerine Y eni Görüşler

Tıbbi bak ım planına dahil ailelerin çocuklarından 335 bebek in celen­ m iştir. D oğum ağırlığı erkeklerde ortalam a 3.49 ± 0.518 kg, kızlarda 3.28 ± 0.517 kg b ulunm uştu r. Irklar arasında bu yönden b ir farklılık yoktur. D oğum ağırlığının 2 katına çık tığı süre, zenci bebeklerde 135 gün beyaz b e­

134

T ü k etim i

S eru m k a lsiy u m d en g esin in sü r d ü rü lm esin d e k a lsiy u m u n ön em li rolü vardır. K a lsiy u m a lım ı v eya k u lla n ım ı a za lsa b ile k em ik lerd ek i d ep o k a lsi­ y u m u sa y e sin d e d en g e sa ğ la n a b ilm ek ted ir. K em ik lerd en k a lsiy u m ç e k ilm esi k em ik y o ğ u n lu ğ u n u azaltır. B u da o ste o p o r o siz e g id işi k o la y la ştırır. B u ça ­ lışm a d a , ço cu k lu k v e erg e n lik çağ ın d a sü t alım ı, k em ik yoğu n lu ğu n u n en ü st d ü zeye ç ık m a sı v e m en o p o z so n r a sı k em ik yoğu n lu ğ u a rasın d ak i ilişk i­ ler in c elen m iştir. Y aşları 49 - 60 o rta la m a 57 yıl, m en o p o z olu şu m u n d a n orta ­ la m a 8.6 y ıl g e ç m iş 225 k a d ın ın a ra ştır m a an ın d a k i k a lsiy u m a lım ları, ç o ­ cu k lu k ve erg en lik ça ğ ın d a k i a lışk a n lık la rı v e k em ik yoğu n lu ğ u in cele n m iş­ tir. A raştırm a a n ın d a g ü n lü k k a lsiy u m a lım ı o rta la m a 720.3 ± 380.4 m g'dır. K adınların % 70'inin k a lsiy u m a lım ı U lu sa l A raştırm a K o n sey in in ö n erisi olan 800 m g ’dan d ü şü k tü r. Ç ocu k lu k v e erg en lik yılla rın d a h er y e m e k te sü t iç ti­ ğin i sö y ley en k ad ın la rın a r a ştır m a a n ın d a k a lsiy u m a lım la rı, sü t içm ey en ­ lerd en y ü k sek b u lu n m u ştu r. K a d ın la rın y a n d a n ço ğ u ç o cu k lu k ta h er y em ek ­ te sü t içerk en , e r g e n lik te b u a lışk a n lığ ı sü rd ü ren lerin oran ı ü ç te b ire, y e tiş ­ k in lik te % 6’ya d ü şm ü ştü r. Ç ocu k lu k ve er g e n lik te h er y em e k te sü t içtiğ in i sö y le y e n k a d ın la rın k e m ik y o ğ u n lu ğ u se y r e k sü t iç m e a lışk a n lığ ı olan lard an d ah a y ü k se k tir . A ra ştırm a v er ileri ço cu k lu k ve e r g en lik te sü t iç m e sık lığ ı ile k em ik y o ğ u n lu ğ u a r a sın d a d o ğ ru sa l ilişk i o ld u ğ u n u g ö sterm iştir. Ç ocukluk v e g e n ç lik te sü t iç im i sa d e c e b ü y ü m e iç in d eğil, k em ik yoğu n lu ğu n u n en y ü k sek d ü zey e ç ık m a sı v e y a şlılık ta k e m ik k a y ıp la rın ın en aza in d irilerek k em ik sa ğ lığ ın ın k o ru n m a sı için d e yarar sa ğ la m a k ta d ır.

4 — A n orek si N er v o z a lı H a sta la r d a T h y m u lin (Ç inko İç er en H orm on ) Akti-v ite si

Ç ocu k lard a p r o te in en e r ji m a ln ü trisy o n u n d a tim u sta a tr o fi o lu şm a k ta , so n u ç ta T h ü c r ele rin in sa y ıla r ın d a v e fo n k siy o n la r ın d a a za lm a g ö rü lm e k te­ dir. U zun sü re y e te r siz b e sle n m e so n u c u o lu şa n a n o rek si n erv o za d u ru m u n ­ d a tim u s fo n k siy o n u n d a k i d e ğ işm e le r i o rta y a k o y m a k a m a cıy la 15 kadın h a sta d a d o la şım d a k i v e p la zm a h o rm o n la rı .kortizol vc çin k o dü zeyleri ö lç ü ­ ler ek sa ğ lık lı k o n tr o l g ru b u ile k a r ş ıla ş tın lm ış lır . H a sta la rd a T3 d ü zeyi çok d ü şü k , T4, tiro k zin b a ğ la y a n p ro te in , k o rtizo l v e çin k o d ü zeyleri n orm al b u ­ lu n m u ştu r. P lazm a th y m u lin d ü zeyi h a sta la r d a n o rm a l k o n tro llerd en ö n em li şe k ild e d ü şü k p < 0.0 1) b u lu n m u ştu r. P eriferik k an d a T - le n fo s itle r v c

İL G İN Ç Y A Y IN ÖZETLERİ

₁₃₅

5 — S a lg ıla rd a k i S erb e st S ek retu ar K om ponent ve IgA Ü zerine Y aş, M alnüt­ risy o n v e M aln ü trisyon T edavisinin E tk isi

M a ln ü trisy o n lu çocu k lard a en fek siyon sık lığı yüksektir. Bu çocu k ların m u k o za yü zeyi m ik roorgan izm aların çoğalm asın a karşı duyarlı b ir durum a gelm ek ted ir. Göz d ah il m u k oza yüzeyleri sekretuar im m un siste m tarafından aza ld ığ ı daha ö n ce b elirtilm iştir. Bunun, IgA ’nm, subm ukozal len fo id d ok u ­ d an sa lg ı o rgan ın a tran sp ortu n u n en gellenm esinden ileri geldiği v a rsa y ılm ış­ tır. B u ç a lışm a d a m a ln ü trisy o n lu ve iyileşm e dönem indeki çocu k ların göz y a şla rın d a ser b e st sek retu a r k om ponent ve IgA düzeyleri ölçü lm ü ştü r. Ser­ b e s t se k retu a r k om p o n en t y aşla birlik te artm aktadır. Y aşlılarda da b ir azal­ m a g ö r ü lm e m iştir , ik in c i derecede m alnütrisyonlu çocuklarda serb est se k ­ retu a r k o m p o n en t d ü şük b ulunm asın a karşın, farklılık ista tistik yönden ö n e m li b u lu n m a m ıştır. IgA düzeyi ise önem li şek ild e düşüktür. İk in ci dercce m a ln ü tr isy o n lu ço cu k la rd a lizozom enzim inin düzeyi de d ü şük b u lu n m u ş­ tur. İleri d ereced e m aln ü trisyon lu lard a serum IgA düzeyi d iyet ted avisin d en so n r a ö n e m li şe k ild e dü şm ü ştü r. Serum IgG ise tedavi son rası y ü k sek d e­ ğ e rd e b u lu n m u ştu r. S eru m IgM d eğişm em iştir. Göz yaşındaki IgA ağır m al- n ü tr isy o n lu la rd a n k u vaşiork orlu lard a diyet ted avisin d en son ra d ü şm ü ş, ma- ra sm u slu la r d a a rtm ıştır. B ü tü n m aln ü trisyon lu ların göz yaşında lizozom d ü zeyi ted a v i ile a rtm ıştır. Ağır m alnütrisyonlularda göz yaşın d ak i serb est sek r e tu a r k o m p o n e n t k on trollere göre önem li düşüş gösterm iştir. D iyet te­ d a v isiy le se r b e st sek retu a r k om ponent yü k selm iştir. M alnütrisyon tedavi e d ild ik te n so n ra tü k rü k tek i IgA yü k selm iştir. M alnütrisyonlularda sek retu ar IgA ’n ın a za lm a sın ın , serb est sek retu ar k om ponentlerin y etersiz olm a sı yü­ zü n d en se n te z le n e m e m e sin e b ağlan m ıştır.

6 — B e s in Ö ğeleri, N ö ro tra n sm itterler v e B eb ek D avranışı

S o n y ılla r d a y e m e ğ in b ileşim in in n örotran sm itterlerin sen tezi ü zerin ­ d ek i e tk is i a r a ştır m a k o n u su olm u ştu r. Bu yazıda yen i doğanın b e slen m esi v e d iy eti, m erk ezi sin ir siste m in d e n örotran sm itterlerin sen tezi v e b eb eğin d a v ra n ışı a ra sın d a k i ilişk ile r ird elen m iştir. Y enidoğanın b eyn in d ek i sero to n in d ü z ey in in d e ğ işm e si, b e b e ğ in d avranışını etk ilem ek ted ir. B eb ek , trip to fa n ve y ü k se k k a rb o n h id ra tla b eslen d iğ in d e, valin ek len m iş v e d ü şük karbonhidrat­ la b e sle n e n le r e gö re daha etk in v e daha çabuk sak in u yk u ya dalm aktadır. S e r o to n in , ç e v r e se l etk ilere karşı b eyin d u yarlılığın ın d ü zen len m esiyle ilgi­ lid ir. B ö y le c e , işta h ın , ö z e llik le k arbonhidrata karşı d en etim i ve ağrıya karşı d u y a r lılığ ın a za lm a sın ı etk ilem ek ted ir. D iab etik an nelerin b eb ek lerin in daha sa k in v e m o to r p e rfo rm a n sla rın d a zorlu k lar old u ğu b elir tilm iştir.. în s u lin ve se r o to n in d ü ze y in in b eb eğ in davran ışı ile ilg ili ola b ileceğ i, bu konuda araş­ tır m a la rın sü r d ü r ü lm e si so n u cu n a varılm ıştır.

136

7 — F en ilalan in M etab o litleri, D ik k at S ü resi ve H ip e ra k tiv ite

F en ilk eton u ri (PKU), fen ilalan in h id rok silaz en zim in in yetersizliğ iy le ortaya çık an k a lıtım sa l b ir h a sta lık tır. F en ilalan in , tirozin e d ön ü şem ed iğin d en m erk ezi sin ir siste m i için to k sik olan fe n ilalan in ve ç e şitli m eta b o litleri ile fen iletila m in k anda yü k selir. S o ıı yıllard ak i veriler bazı olgularda k ofak tör tetrah id rob iop terin in de fen ila la n in y ü k selm esin e n ed en olduğunu işa retle­ m ek ted ir. B u k o fa k tö r fen ila la n in h id rok silaz yan ın d a tirozin ve trip tofan h id rok silazlar için d e gerek lid ir. B u n ed en le PKU'da bu am in o a sitlerin tü ­ revleri olan d op am in v e sero to n in in de ilg isi olm ak tad ır. Bu n ed en le ABD’nde y en id oğan lard a PKU taram ası yap ark en , b io p terin y ön ü n d en de in celem e y a p ılm a sın a b a şla n m ıştır. 19 PK U ’lu h a sta kan fen ilalan in düzeyine göre 3 gru p ta to p la n m ıştır. 1. grup; seru m fen ila la n in düzeyi o rtalam a 3.8 ± 1.6 m g /d l olan lard an alm an 8 id rar örn eğin in ik isin d e az m ik tard a fe n ila seta t, dördünün id rarın d a fen illa k ta t, ü çü n ü n k ü n d e fen ilp ü rü vat görü lm ü ştü r. 2. grup fen ila la n in d en sın ırlı d iy et alan , seru m fen ilalan in düzeyi 9.3 ± 2.1 m g /d l olan lard ır. B u d en ek lerin b irin in idrarında fen ila se ta t ve fen illak tat g ö rü lm em iş, h ep sin d e de fen ilp ü rü v a t b u lu n m u ştu r. B unların topJam m ik ­ tarı 1. gru b u n k in d en ço k y ü k se k tir 3. grup; seru m fen ilalan in düzeyi 17.2 ± 2.7 m g /d l olan lard ır. H astaların h ep si de çok m ik tard a fen ilalan in m eta ­ b o litleri a tm ışlard ır. S eru m fe n ila la n in düzeyi 12.0 m g /d l olan g eb e kadınların idrarında fazla m ik tard a fe n ila se ta t ve fen illa k ta t b u lu n m u ştu r. F enilalanini s ı­ nırlı d iy e tte bu m e ta b o litle rin a tım ı m in im u m düzeyde d evam etm iş, doğum son rası n o rm a l d iy ete g eçtik lerin d e seru m fen ila la n in ve idrar m eta b o litleri düzeyi y ü k selm iştir . F en iletila m in a tım ı PK U ’lu h astalard a k on trol grubunun çok ü stü n d e b u lu n m u ştu r. K an fen ila la n in düzeyi orta la m a 3.8 m g /d l düze­ yin d e tu tu ld u ğu n d a b ile, bazı h a sta la r fe n ila la n in m eta b o litlerin i az m ik tar­ larda idrarla a tm ak tad ırlar. B u n a göre, g ü ven ilir kan fen ilalan in düzeyinin her h a sta d a ayn ı o la m a y a b ileceğ i ted a v id e gözön ü n e alın m alıd ır. Bu n edenle PKU tan ı v e ted a v isin d e b ire y se l ayrıcalık lara d ik k at ed ilm elid ir. Ayrıca, ge­ b elerd e fen ilk e to a sitle r v e fe n iletila m in atım la rı k on trol ed ilm elid ir.

8 — D iyet N ö ro tr a n s m itte r Ön Ö ğelerinin İn s a n D a v ran ışın a E tk isi

T rip tofan v e tirozin a m in o a sitle ri b eyin tra n sm itterlerin in ön ö ğ eleri­ dir. B u n ların d iy etle alm an m ik ta rla rı tra n sm itterlerin yeterliliğ in i etk ile­ m ek ted ir. D iyetle trip to fa n alım m ın a rtm a sı m erk ezi sin ir siste m in d e sero- to n in yoğu n lu ğu n u v e b eyin sin irleri tarafın d an sa lg ıla n m a sın ı arttırır. Aynı şek ild e tirozin a lım ı d o p a m in yoğu n lu ğu n u arttırır. B u ça lışm a d a ek trip ­ to fa n ve tirozin v erilm esin in y e tişk in erk ek lerin d u ygu sal d urum larına etk isi a r a ştırılm ıştır. T riptofan, ö zn el yorgu n lu ğu , ca n lılığ ı v e dikkati azaltm ıştır. T irozin bu kon u d a etk i y a p m a m ış a n cak rea k siy o n zam anını azaltm ıştır. T rip tofan ın sa k in leştir ici n itelik leri olduğu, ancak d iğer sed a tiflerin ak sin e p e rfo rm a n sı etk ilem ed iğ i so n u cu n a v a rılm ıştır.

İL G İN Ç Y A Y IN Ö Z ETLE R İ

137

9 — N o rm a l Genç Y etişkin E rk e k le rd e D iyet K o lestero lü ve Y ağın Doyma-m ışlık D erecesinin P lazDoyma-m a L ipit Düzeyleri, L ip o p ro tein B ileşiDoyma-m i ve G a ita S te ro id A tım ı Ü zerine E tk isi

B u ça lışm a d a diyet yağının çok d erecede doym am ış m ik tarın ın d oym uş yağlara oranı d eğişik düzeyde olduğund a ve d iyetle alınan k o lestero l m ik tarı d eğ iştiğ in d e plazm a lip it düzeyleri v e b ileşim leri ile gaita ile atılan steroid m ik tarları 11 n orm al sağlık lı yetişk in erk ek te in celen m iştir. D iyetle alınan k o lestero l m ik tarın a b ak ılm ak sızın , çok d erecede doym am ış yağın d oym uş yağa oranı y ü k sek (1 : 8) olduğund a total k o lestero l düzeyinde ö n em li düşüş o lm u ştu r. D iy ette k o lestero l 300 m g /g ü n düzeyinde tutulduğun da, k o lester o l­ deki d ü şü ş daha fazla olm u ştu r. Plazm a düşük d an siteli lip op rotein k on san t­ rasyonunda k o lestero le b enzer d ü şü ş gözlen m iştir. D iyette doym u ş yağların artm ası, düşük d a n siteli lip op rotein düzeyini y ü k seltm iştir. D iyettek i k o les­ terol yü k sek old u ğu n d a bu e tk i daha fazladır. D iyette k o leste ro l yü k sek o l­ duğund a (1000 m g /g ü n ), d oym am ış ve d oym u ş yağların m ik tarın ın artm a sıy ­ la, p lazm a y ü k sek d a n siteli lip o p ro tein düzeyi yü k selm iştir. D üşük k o le ste ­ rollü d iyette, sa d ece d oym u ş yağın artm ası, yü k sek d an siteli lip op rotein dü­ zeyini a rttırm ıştır. D üşük k o lestero llü d iy ette, d oym am ış yağın artm ası, yük­ sek d a n siteli lip o p ro tein d ü zeyinde h a fif d ü şm eye n ed en olm u ştu r. D iyette k o lestero l ile, ço k dereced e d oym am ış yağın d oym u ş yağa oranının artm ası gaita ile stero id a tım ın ı arttırm ıştır. D iy ette çok dereced e d oym am ış yağın a rttırılm a sın ın , k o lestero l sın ırla m a sın d a n daha çok, k o lestero l düşürücü et­ k iye sah ip old u ğu son u cu n a v arılm ıştır. B unun yanında, d iy ette çok derecede d o y m a m ış yağın d o y m u ş yağa oranının a rttırılm ası, yü k sek d an siteli lipopro­ tein dü zeyin d e ö n em li b ir d eğ işik liğ e ned en olm am ak tad ır. B u ned en le kan lip itlerin i d en etim a ltın d a tu tm a k için en u ygun yol, d iy ette k o lestero lü orta düzeyde tu tm ak , çok dereced e d o y m a m ış yağların oran ın ı arttırm ak olm a­ lıdır.

10 — D iyetle A lm an Y u m u rta n ın P lazm a K o lestero l D üzeyinin Değişkenliği ve L ip o p ro tein K o lestero lü n e E tk isi

B u ça lışm a d a kendi seç tik ler i d iyete günlük ek len en 3 ve 6 adet yum ur­ tan ın p la sm a k o lester o l düzeyi; b unun lip o p ro tein lere d ağılım ı ve yüksek d a n siteli lip o p ro tein lerin ap op rotein lerin e etk isi 2 1 sağlık lı orta ta şta erkek d en ek lerd e in celen m iştir. D en ek ler 21 gün kendi norm al diyetlerin e ek olarak günde 3 ad et y u m u rta alm ışlard ır. K endi d iyetlerin in k o lestero l değeri gün­ lü k 393 - 529 m g arasın d a d eğişm ek ted ir. 3 yu m u rta ek len d iğin d e bu m ik tar 1117-1135 m g, 6 yu m u rta ek len d iğin d e 1863 m g ’dır. D enekler yüksek k o les­ tero l a lım ın a y a n ıtla n y ön ü n d en 2 gruba ayrılm ıştır. D en ek ler plazm a k o les­ tero l dü zeyin d e % 8'den ço k artış olan lar h ip e r -y a n ıt grup (8 kişi), d iyet ko­ le ste r o lü arttığın d a, p lazm a k o lestero lü n d e % 5’den az artış görü len ler hipo yan ıt grup (13 k işi) olarak sın ıfla n d ırılm ıştır. H ip e r -y a n ıt grup günde 3 yu­ m u rta alm aya d evam etm iş, h ip o -y a n ıt gruba günde 6 yum urta verilm iştir. B u d iy e tler 72 gün devam etm iştir. D eneyin 51. v e 72. günlerinde kan lip it­ leri tek rar ölçü lm ü ştü r. D iyette k olesterolü n artm asıyla plazm a k olesterolü y ü k selm ey en y a da ço k az y ü k se len h ip o - yan ıt grubu diğer gruba göre daha

138

6 y u m u rta y ed iğ i d ö n em d e plazm a k o lester o lü n d e orta la m a 12 m g /d İ artış olm u ştu r. B u artış, 13 d en eğin 6’sın d a g ö rü lm ü ş 7 d en ek te b ir d eğ işik lik o l­ m a m ıştır. D en ek lerin p lazm a d ü şü k d a n site li lip o p ro tein d üzeyleri genel ola­ rak 3 y u m u rta yen en d ö n em d e o rta la m a 120 m g /d l d ü zeyin e y ü k selm iştir. B unun yanında, bu d ö n em d e y u m u rta a lım ın a y ü k sek cevap veren (h ip er- yan ıt) gru b u n u n p la zm a d ü şü k d a n siteli lip o p ro tein d ü zeyin d e d iğer gruba göre d aha ço k y ü k se liş o lm u ştu r. Aynı şek ild e, aynı d ön em d e yü k sek d an si­ teli lip o p ro tein düzeyi d e y ü k selm iştir. B u d ö n em in so n u n d a 3 yum urtaya devam ed en v ey a 6 y u m u rta tü k e ten h er iki grubun plazm a y ü k sek d an siteli lip o p ro tein d ü zey lerin d e d ah a fazla artış o lm a m ıştır . A ncak ilk 4 h aftalık d ön em d e y u m u rta a lım ın a y ü k sek y a n ıt veren (h ip er- yanıt) grupta yü k sek d a n siteli lip o p ro tein a rtışı d iğer gruptan daha fazla b u lu n m u ştu r. B a şla n g ıç­ ta p lazm a k o lestero lü n ü n o rta la m a % 5 - 7.9’u ço k d ü şü k d a n siteli lip op ro­ tein, % 6 7 .8 -7 1 .5 ’i d ü şü k d a n site li lip o p ro tein v e % 23.5-30.3’ü de yü k sek d a n siteli lip o p r o te in le r le ta şın d ığ ı b u lu n m u ştu r. Y u m u rta ek len en d ö n em ­ lerde bu d a ğ ılım d a ö n e m li fa rk lılık o lm a m ış, fak at y u m u rta alım ın a y ü k sek y an ıt veren g ru p ta y ü k sek d a n siteli lip o p r o te in le ta şm a n k o lestero l oranı b ü tü n d ö n em lerd e daha y ü k se k b u lu n m u ştu r. D iy ette k o lestero lü n artm a­ sıy la p lazm a k o le ste r o l d ü zey in d e h ızlı a rtış o la n grubun k oron er kalp h as­ talık risk in in daha d ü şü k o la b ile c e ğ i so n u cu n a va rılm ıştır. D iyette yum ur­ tayı sın ırla m a n ın kalp h a sta lık la r ın a karşı b ir ö n lem o lm a d ığ ı, am acın ko­ le stero lü n daha ço ğ u n u n y ü k se k d a n site li lip o p ro tein lerle ta şın m a sı için ça­ b a g ö ste r ilm e sin in g erek liliğ i vu rgu lan ab ilir. A yrıca, bu a raştırm ad ak i d e­ n ek lerin e n e rji tü k e tim i 3 0 -3 5 k k a lo r i/k g old u ğu d ü şü n ü lü rse, a şırı besin a lım ı o lm a y a n y e tişk in erk ek lerin g ü n d e 3 y u m u rta y em ele rin in p lazm a ko­ le ster o lü n d e ö n em li b ir a r tışa n ed en o lm a m a sı ilgin çtir.

11 — Ç in’in S elen y u m u D üşü k Y ö re lerin d e Y aşay an İn s a n la rd a S elen y u m u n B iy o y ararlılığ ı

Y eni Z elanda v e Çin'de d ü şü k se le n y u m u o la n y ö relerd e yaşa y a n in san ­ larda görü len b elirli sa ğ lık b o zu k lu k la rın ın selen y u m v erilerek iy ile ştir ilm e ­ si, se len y u m u n in san b esle n m e sin d e k i g erek liliğ in i v u rg u la m ıştır. B u ç a lış­ m a d a kan selen y u m d ü zeyi d ü şü k o la n y e tişk in b irey lerin b ir grubuna gün­ lük 0.5 g D L -m e tio n in + 150 m ik ro g ra m so d y u m selen it; ik in ci gruba sa ­ d ece so d y u m selen it; ü çü n cü g ru b a se le n o m e tio n in verilerek k ırm ızı kan h ü creleri ve p lazm a se len y u m d ü zeyleri k o n tro l v e p la ce b o verilen grupla k a rşıla ştır ılm ıştır . S elen y u m alım ıy la , p la zm a selen y u m düzeyi k ırm ızı kan

İL G İN Ç Y A Y IN Ö Z ETLE R İ

139

hü crelerin d en daha hızlı yü k selm iştir. S elen om etion in v erilm esi, sodyum se- le n ite göre plazm a ve kırm ızı kan hücreleri selen yu m düzeyini daha fazla y ü k seltm iştir. Selen yu m v erilm esi aynı şek ild e glu tasyon perok sid az enzim a k tiv ite sin i de arttırm ıştır. Sade m etion in verild iğin d e plazm a ve kırm ızı kan hücrelerin in selen yu m düzeyleri kontrol grubundan farklı b u lu n m a m ış­ tır. S elen y u m la b irlik te alm an m etion in in selenyum un b iyoyararlılığın ı art­ tırd ığı son u cu n a varılm ıştır.

12 — Y aşlı K a d ın la rd a K em ik K ay ıp ları Ü zerine V itam in D E klen m esin in E tk ile ri

In g ilte r e ’de, yaşlı kadınların vitam in D yetersizliğin e duyarlı olduğu v e b u n u n da kem ik kırılm aları ile ilgisi old u ğu kabul ed ilm ek ted ir. B u araş­ tırm ad a y a şlı kadınlara h aftad a 15.000 IÜ vitam in D„ verilm iş, aynı yaşta p la ceb o alan k on trol grubu ile k a rşıla ştırılm ıştır. S o n u çta her iki grup p la zm a 25 h id rok si vitam in D düzeyi ve kem ik k ırılm aların a duyar­ lılık yön ü n d en in celen m iştir. V itam in D alan grubun plazm a 2 5 - h id ­ ro k si v ita m in D düzeyi, alm ayan gruba göre yü k sek b u lu n m u ştu r (p <; 0.001). P lazm a 2 5 -h id r o k si vitam in D ’nin d üşüklü ğü, kem ik kayıpları ile b a ğ ın tılı b u lu n m u ştu r. V itam in D ek lem esiy le y aşlılard a o lu şa n kem ik k ırık lık ların ın ö n len eb ileceğ i, y aşlıların vitam in D g erek sin m esin in önerilen tü k etim stan d ard ın ın b irk aç kat fazlası olab ileceği son u cu n a varılm ıştır.

13 — S ağlıklı E rk e k le rd e P e k tin M ik tarın ın A rtm asın ın K a tı-S ıv ı Yem eğin S in d irim in e E tk isi

Y ü k sek m etil grubu b u lu n an elm a p ek tin i 5, 10 ve 15 gram lık dozlar h a lin d e 12 sa ğ lık lı erk eğ e verilerek k atı - sıv ı yem eğin sin d irim in e e tk isi gast- r o in testin a l in k iib asyon tek n iğ iy le in ce len m iştir. 10 ve 15 gram p ek tin alın d ı­ ğ ın d a su v e k arb on h id ratın gastrik b o şa lım ı ö n em li ö lçü d e dü şm ü ştü r. Gast- rik pH , p e k tin e k le m e siy le d e ğ işm em iştir . Aynı şek ild e lipaz ve trip sin sa l­ g ıla n m a sı da p ek tin d en e tk ile n m e m iştir . P ektin ek len m esiy le gastrik uronik a sit k o n sa n tra sy o n u 6 g /lt dü zeyin in ü stü n e çık ın ca duod en ald an karbon­ h id rat e m ilim i ö n e m li (p < 0.0 0 1) d ereced e d ü şm ü ştü r. 180. dakikadaki or­ ta la m a kan g lik o z düzeyi 10 ve 15 gram p ek tin alın d ığın d a kontrol değerinden y ü k se k b u lu n m u ştu r. P ek tin , seru m sek retin , k o lesisto k in in , vazoak tif intes- tin a l p o lip ep tid , g a strik in h ib itö rü p o lip ep tid ve so m a to sta tin k on san tras­ y o n la rın ı d e ğ iştir m e m iş, fak at seru m m o tilin ve ga strin düzeyinin d ü şm esi­ n e n e d en o lm u ştu r. P ek tin in k arb on h id ratın em ilim hızını yavaşlatarak, kan ş e k e r d ü zeyin in u zun sü red e y ü k se lm e sin e neden old u ğu sonucuna v a rılm ış­ tır. A ncak b u etk i, y ü k se k doz p e k tin le sağlan ab ilm ek ted ir.

14 — S ağ lık K o ru m a O rgan izasy o n u O lan N ü fu sta E m zirm e Sıklığı ve S üresi

E m zirm e sık lığ ı ve sü resi 632 yen i doğum yap m ış kadın üzerinde ince­ le n m iştir . K ad ın ların % 66’sı em zirm eyi tercih etm işlerd ir. Evli, 2 6 -3 0 yaş a ra sın d a k i b ey a z kad ın lar, d iğer etn ik gruplar ve evlilik d ışı doğum yapan­ lara g ö r e d ah a ç o k em zirm ey i tercih etm işlerd ir. B eyaz kadınlardan % 82'si

140

15 — Y aşlı Y e tişk in le rin B eslen m e D u ru m la rm m S a p ta n m a s ın d a D iyet Öy­ k ü sü ve 7 G ü n lü k B esin T ü k e tim i V e rile rin in K a rş ıla ş tırılm a s ı

S e r b e st y a şa y a n b irey lerin b esin a lım la rm ın sa p ta n m a sın d a gen ellik le birbirini iz ley en 3, 5, 7 g ü n lü k b e sin tü k e tim i ve d iy et ö y k ü sü y ö n tem leri k u lla n ılm a k ta d ır. B irb irlerin i izley en 3 g ü n lü k b esin tü k etim in in bizim ü lk e­ m izd e tü k etim m o d e lin i y a n sıttığ ı k ab u l ed ilm ek ted ir. B irey lere uygulanan an k et g en eld e u ygu la n a n d iy e t ö y k ü sü n ü sa p ta m a d a v e b e sin a lım ı k on u ­ su n d a b ilg i v e r m ek ted ir. B u ik i y ö n te m in k a r şıla ştır ılm a sın d a eld e ed ilen v eriler a ra sın d a k o re la sy o n o ld u ğ u b e lir tilm iştir . Bu ç a lışm a d a h er iki y ön ­ te m le b ireyin b e sin a lım ın a a it v e r ile r ile, b iy o k im y a sa l g ö ste r g e le r karşılaş- tır ılm ıştır. H er ik i y ö n te m le e ld e e d ile n v er ilerin gen el o rta la m a la rı a ra sın ­ da fark ö n e m li b u lu n m a zk en , b a zı b e sin ö ğ elerin in alım düzeyi iki y ö n tem ­ d e farklı b u lu n m u ştu r. 7 g ü n lü k b e sin tü k etim in in sa p ta n m a sı so n u cu b u lu ­ nan en erji alım ı, d iy et ö y k ü sü y le eld e ed ile n d e n y ü k sek b u lu n m u ştu r. Aynı şe k ild e yağ, d o y m u ş yağ, k o le ste r o l a lım la rı da bu y ö n tem d e d iğer y ö n te m e gö re y ü k se k b u lu n m u ştu r. D iyet ö y k ü sü y le e ld e e d ile n C vita m in i ve p o ta s­ yu m alım d ü zeyleri d iğ er y ö n te m le e ld e ed ilen d eğ erlerd en y ü k sek tir. H er iki y ö n te m le e n e rji a lım ın a a it eld e ed ilen d eğ erler b ireylerin ağırlık d u ru m ­ ları v e v ü cu t y a ğ o ra n la rıy la k o re la sy o n g ö ste r m e m iştir. V erilerd e en erji alım ı d ü şü k gib i g ö z ü k m e sin e k arşın , v ü c u t ağırlığı v e yağ oran ı yü k sek tir. B u d urum , yen en v e iç ile n le r sa p ta n ırk e n bazı m a d d elerin d ik k ate alın a m a ­ d ığ ı ya da m ik ta rla rın ın y e te r li şe k ild e açık la n a m a d ığ ın ı işa retlem ek ted ir. H a fif fa a liy e tte b ile, so ru ştu rm a d a n eld e ed ilen veriye göre kadın için gün­ lük 1418, erk ek için 1921 k k alori a lım ı gerçek o lsa , b u n u n v ü cu t ağırlığın a y a n sım a sı b ek len ird i. B u n u n yan ın d a d iy et ö y k ü sü y le p ro tein alım ın a ait eld e ed ilen v eriler seru m a lb u m in dü zeyi ile p o z itif ilişk i g ö ste rm iştir. Plaz­ m a v ita m in A düzeyi v ita m in a lım ı ile ilişk ili b u lu n m a m ıştır. P lazm a vitam in Ç d ü zeyi ise, h er ik i y ö n te m le eld e ed ilen a lım d eğ erleriy le p o z itif y ö n d e iliş­ k ili b u lu n m u ştu r. B u n u n y a n ın d a p la zm a C v ita m in i düzeyi sig a ra içim i ile

İL G İN Ç Y A Y IN Ö Z E TL E R İ

141

n eg a tif yön d en ilişk ili bulunm uştur! Serum ferritin, plazm a tran sferin , p laz­ m a dem iri, h em o g lo b in ve h em atok rit düzeyleri d iyetle dem ir alım ı v e ek d em ir alım ı ile ilişk ili b u lu n m am ıştır. B unun yanında ck dem ir alan lar çık a ­ rıldığında, 7 günlük b esin tü k etim i ile elde ed ilen dem ir alım değeri seru m ferritin düzeyi ile ö n em li korelasyon gösterm iştir. Ç inko alım d eğeriyle plaz­ m a çin k o düzeyi arasında d oğrusal olm ayan ilişk i b u lu n m u ştu r. Çinko alım ı y ü k seld iğ in d e plazm a çin k o düzeyinde yü k selm e, son ra aynı düzeye in iş göz­ len m iştir. P rotein alım ı ile plazm a çinko düzeyi arasında ö n em li korelasyon b u lu n m u ştu r. B esin tü k etim in i saptam ada bu iki yö n tem in b irbirine ü stü n ­ lü ğü n ü n olm ad ığı, h er iki y ö n tem le eld e ed ilen verilerin doğruluk derece­ sin in b ilg i to p layan araştırıcın ın yeten ek leri ve d en eklerin işb irliğ in e bağlı b u lu n d u ğu son u cu n a varılm ıştır.

16 — Ç ok D erecede D oym am ış Yağ A sitleri N eden S eru m K o lestero lü n ü

D ü şü rü r?

S eru m k o lestero lü n ü dü şü rm ed e en etk in yön tem d iyettek i d oym u ş yağ­ la n , d o y m a m ışla rla d eğiştirm ek tir. D oym am ış yağların bu e tk in liğ in in m e­ k an izm ası h en ü z y eterin ce ayd ın lan m am ıştır. T ek lif ed ilen m ek an izm alar­ dan biri; d o y m a m ış yağların steroid atım ın ı arttırdığıdır. S o n zam anlarda te k lif ed ilen diğer b ir m ekanizm a, d oym am ış yağların d ü şük d a n siteli lipopro- tein in y ık ım ın ı arttırd ığı şeklindedir. Y ağlı yem ek alın d ık tan sonra, yağ a sit­ lerin in b ir b ö lü m ü daha sonra m ob ilize olm ak üzere adipoz dokuda birikir. K araciğer bu yağ a sitlerin i alarak trigliseritleri ü retir v e bu da ço k düşük d a n site li lip o p ro tein leri oluşturur. Çok düşük d an siteli lip o p ro tein ler trigli- şe r it y itirerek d ü şü k d an siteli lip op rotein lere dönüşür. B u da plazm ada ko­ le ste r o lü n e sa s ta şıy ıcısıd ır. K araciğer çok derecede d oym am ış yağ a sitlerin i d o y m u ş yağ a sitlerin e göre daha az kullanır. B unun sonucu, karaciğerde trig liserit yap ım ı ve bunun da çok düşük d a n siteli lip o p ro tein lere d ön ü şü m ü azalırken; ço k d creced e d oym am ış yağ asitlerin d en k eton cisim lerin yapım ı hızlanır. O luşan keton cisim ler kaslarda C 0 2’e yıkılır. Üç ç ift bağlı yağ a si­ din d en zen gin , balık yağı, plazm a trig liserit ve düşük d a n siteli lip op rotein k o lestero l k o n san trasyon u n u , iki ç ift b ağlı lin oleik asitten zengin b itk ise l yağlara göre d aha hızlı d ü şürm ektedir. B aşka b ir d eyim le b alık yağı 3 ç ift bağlı y a ğ a sid i içerd iğin d en , çok düşük d an siteli Iipoproteinlerin sen tezi aza­ lır. B ö y le c e düşü k d a n siteli lip op rotein ler yeterin ce oluşam az. Bu h ip otez bazı d en ey lerle k an ıtlan m aya çalışılm ıştır. D eneylerin birinde, p a lm itik a sit y erin e lin o leik a sit verild iğin d e, karaciğer trigliserit yap ım ın ı y a r ıy a n y a in­ d ir m iştir . B unun yanında, h n oleik a sit alım ı keton cisim lerin olu şu m u n u arttırm ıştır . S ıça n la r b alık yağı ile b eslen d ik lerin d e, karaciğerden ço k dü­ şü k d a n siteli lip o p ro tein çık ışı ön em li şek ild e azalm ıştır.

17 — D iyab etes M ellitusün Diyet T edavisinde X a n th a n S akızın ın K ullanım ı

Y en eb ilir sa k ızla r v e d iğer suda çözünm ez p osa ö ğ elerin in d iyab et di­ y etin d e k u lla n ılm a sın ın yararlı old u ğu görü şü vardır. B u ça lışm a d a çörek iç in d e 6 h a fta sü re ile verilen 12 g /g ü n xan th an sak ızın ın d iyab etli v e nor­ m al b irey lerd e kan şek eri d ü zeyine etk isi in celen m iştir. D eney başlam ad an

142

18 — H ip erlip id em in in K o n tro lü n d e D üşük G lisem ik İn d e k si O lan K a rb o n ­ h id ra tlı B esinler

Y apılan çeşitli araştırm alar, serum k o lestero l düzeyi 265 m g/100 mİ ü stü n d e olan bireylerin u ygu n diyet ve ilaçla tedavi edilerek k o lestero l dü­ zeylerinin d ü şü rü lm esiyle m ortalite ve m orb id ite hızının d ü ştüğün ü işa ret­ lem ektedir. P osalı d iyetin serum trigliserit düzeyini d ü şürm ekle b irlik te, serum lip itlerin i fazla etk ilem ed iğin i gösteren çalışm alar bulunm aktad ır. Bu çalışm ad a kan şek erin i yavaş yü k selten karbonhidratlı besinlerin, hiperlipi- dem i üzerindeki etk isi incelen m iştir. B esin lerin g lisem ik indeksi (GI) şu şe ­ kilde b ulunm uştu r.

B esin ler verild ik ten sonra kan glikozu

GI = --- x ICO E k m ek verild ik ten sonra kan glikozu

B eyaz ek m eğin glisem ik in d ek si 100 kabul edildiğinde; çavdar ek m eği 83, b ulgur 65, kuru bak lagiller 43 - 60, m eyveler 38 - 93 (en yüksek üzüm ve m uz, en d ü şük vişn e, greyfurt v e erik), s ü t-y o ğ u r t 4 9 -5 2 ’dir. H iperlip id em ili 12 b i­ reyin d iyeti g lisem ik in d ek si düşük b esin lerd en yapılan seçim le d ü zeltild ik ten b ir ay sonra total ve d ü şük d an siteli lipoprotein ile trigliserit düzeylerinde ö n e m li d ü şü şler (p < 0.001) olm u ştu r. D iyetteki tem el d eğişiklik, p o sa d eğe­ rin d en çok, tah ıl türlerinde ,seb ze ve m eyvelerd e glisem ik indeks d eğerlerine göre se ç im le g e rçek leştirilm iştir. G lisem ik in d ek si düşük d iyetin d oym am ış yağ a sid i oranı da biraz yü k selm iştir. D iyetin, diğer b esin öğeleri d eğerleri açı­ sın d a n daha ö n ce uygu lan an d iyete göre b ir farklılığı yoktur. T em el fark lı­ lık, d iy e tte g lisem ik in d ek si d ü şük b esin lerin yer alm ış olm asıd ır. D iyette a rttırılan b esin ler; çavd ar ekm eği, bulgur, kurubaklagillerdir. B eyaz ekm ek, p a ta tes ve k ah valtılık tahıl ürünleri azaltılm ıştır. M eyve, sü t ve şek erd en g elen k arbonhidrat oranı d eğ işm em iştir. D üşük g lisem ik in d ek sli b esin lerle d ü zen len en d iy etin k o lestero l düşürücü etk isin in , çavdar, yulaf, arpa v e ku- ru b a k la g iller gibi b esin lerd e yer alan posa öğelerinden B etaglukandan ileri g eld iğ i d ü şü n ü lm ü ştü r. K o lestero l d ü şürücü d iyetlerd e kurubaklagiller, b u l­ gu r ve ça v d a r ek m eği, yoğurt, seb ze v e g lisem ik in d ek si düşük m eyvelerin k u lla n ılm a sın ın u ygu n ola ca ğ ı söylen eb ilir.

İL G İN Ç Y A Y IN Ö Z E TL E R İ

143

A ktivitesine E tk isi

P osa ile, lip it sin d irim i taşın m a v e m etab olizm asıyla ilg ili olarak çe­ şitli p o sa ö ğ esi ve k o lestero l düşürücü olarak k ullanılan ch olestyram in in , lip itlerin em ilim in d e ön em li rolü olan p ankreatik lipaza etk isi in celen m iştir. D eğişik p o sa ö ğ eleriyle, ch olestyram in in pankreatik lipazla b ağlan m a oran­ la n (%) o larak şö y le bulunm uştu r; in ce öğü tü lm ü ş buğday k ep eği 34.5, fı­ rın lan m ış kaba buğday kepeği 15.2, pek tin 5.8, sellü lo z 0.93, ch olestyram in % 47.5. S a f safra a sit so lu sy o n u kullanıldığın da, k ep eğin lipaz b ağlayıcı et­ k isi % 9.7'ye in m iştir. P osa öğelerin in , safra lip itleriy le b ağlan m ası şö y le b u ­ lu n m u ştu r : în c e kepek, safra a sitleriy le ;% 14.0, fo sfo lip itlerle % 9.3, k o les­ te ro lle % 9 2 ; fırın lan m ış kepek, safra a sitleriy le % 8.5, fo sfo lip itle r le % 4.2, k o lestero lle % 8.6, sellü lo z, safra a sitleriy le % 1.2, fo sfo lip itlerle % 4.3, k o le s­ tero lle 0.9; p ek tin , safra a sitleriy le % 5.7, fo sfo lip itle r le % 4.1, k o lestero lle % 2.3; ch o lesty ra m in ,safra a sitleriy le % 81.7, fo sfo lip itle r le % 6.7, k o leste ­ rolle % 73.1. P osan ın lipaz en zim a k tiv itesi üzzerine etk isi incelendiğinde; sellü lo z ve h em isellü lo zu n etk isiz old u ğu , k ep eğin ise ön em li en g elley ici etk i­ si old u ğu b u lu n m u ştu r. B uğday kep eğin in in ce barsaklardaki lip o lizisi en ­ g elled iğ i, d o la y ısıy la lip itlerin em ilim v e b irik im in i aza lttığ ı son u cu n a v an l- m ıştır. B u durum , ö ze llik le p an k reatik lip az a k tiv itesin in d ü şük olduğu kalı­ tım sa l h a sta lık la r ve kronik p a n k rea titis gibi olgu lard a o lu m su z etk i yap­ m aktadır. B unun yanında, h ip erlip id em ilerd e ve en erjisi sın ırlı diyetlerde o lu m lu uygu lam a sayılab ilir.

20 — S ağlıklı B irey ler ve M alab so rp siy o n u O lan H a sta la rd a V itam in D A bsorpsiyonu

Bu ça lışm a d a 50000 I ü tek doz ağızdan v ita m in D verilerek s e n i m v ita m in D dü zeyin in y ü k se lişi izlen m iştir. S a ğlık lı bireylerd e 50000 IU Vit. D a lın d ık ta n 12 sa a t için d e seru m V it. D düzeyi 5 n g /m l’dan 5 0 n g /m l’yc yük­ selm iş, daha son ra azalarak 3 gün son ra b a şla n g ıç düzeyine in m iştir. Yağ m a la b so rp siy o n u olan h a sta la rd a 500C0 IU doz alım ı seru m vit. D düyeyini 10 n g /m l düzeyinin ü stü n e çık a rm a m ıştır. B unun yanında iltih ap lı kalın bar­ sak h a sta lığ ı olan 2 k işid e n orm al e m ilim gözlen m iştir. M alabsorpsiyon du­ ru m ların d a ağızdan V it. D v erilm e sin in yarar sağlam ayacağı sonucuna va­ rılm ıştır.

21 — Y a şlılard a D üşük K an V itam in C D üzeyinin N ed enleri ve D üzeltilm esi

K ron ik h a sta lığ ı o la n 65 yaş ü stü 41 kadının vitam in C alım ları ile plaz­ m a V it. C dü zeyleri sap tan arak ek V it. C v erilm esin in etk isi in celen m iştir. Y a şlıla rın p lazm a V it. C d üzeyleri 0.17-0.22 m g/100 mİ ile genç kadınların 0.95 m g /1 0 0 mİ d eğerin e göre çok d ü şük b u lu n m u ştu r. Y aşlıların diyetinde V it. C k ayn ak ların ın y e ter siz old u ğu , seb zelerin v e p a ta tesin p işirm eyle V it. C d eğ erlerin in azald ığı b elirtilm iştir . G ünlük 30 m g ek V it. C verild iğin d e 6

h a fta n ın son u n d a plazm a v ita m in C düzeyleri 0.50 m g/100 mİ, 6 haftadan son ra ek 50 m g /g ü n V it. C verild iğin d e, 6 h afta son u n d a plazm a değeri 0.90

144

22 — Çinli O kul Ö ncesi Y aş G ru b u Ç ocu k lard a Saç ve K an d a D üşük Ç inko D üzeyleri, P ika, A noreksi, B ü yüm e Geriliği

Y a sla n 1 ile 6 yıl arasında d eğişen 703 çocu ğu n plazm a ve saç çin k o düzeyleri ölçü lm ü ştü r. B irinci grubu o lu ştu ran 187 çocu ğu n p lazm a ve saç ç in k o düzeyleri ile yaşa göre boy uzunluğu arasında doğru k orelasyon b u ­ lu n m u ştu r. A n aok u llan n d a b ulunan 303 çocuğun % 34'ünün sa ç çin k o düzeyi ço k d ü şü k (70 m ik ro g ra m /g altı) b ulunm uştu r. Ü çüncü gruptaki pika, a n o­ rek si v e büyüm e geriliği yak ınm alarıyla k liniğe başvuran 213 çocu ğu n saç ve p lazm a çin k o düzeyleri, iyi b eslen m iş çocu k lar için b ulunan d eğerlerin çok altın d a b u lunm uştu r. Bu çocuklara ek çin k o verildiğinde b ü yü m e du­ rum larında olu m lu gelişm e görülm üş, anoreksi ve pika b elirtileri d ü zelm iş­ tir. A naokuluna giden çocukların diyeti in celendiğinde, günlük çin k o alim in in 4.5-5.5 m g arasında değiştiği, bunun da büyüm e çağın d ak i çocu k ların ge­ rek sin m elerin in yarısı kadar old u ğu b ild irilm iştir. Çinko alim in in y e tersiz o lm a sın a n ed en olarak d iyetin tahıllar ve seb zelere bağım lı o lm a sı, h a y v a n ­ sa l p rotein lerin azlığı gösterilm iştir.

23 — ABD’n in 4 B ölgesinde 6 Ay ve 2 Yaş Ç o cu k lan n F lu o rid Alımı

S on yıllard ak i araştırm alar diş çürüğü p revalan sın d a ö n em li düşü ş, h a fif flu o r o siz olgu ların d a ise y ü k selm e olduğunu işaretlem ek ted ir. H afif flu o ro siz o lu şu m u çocu k lu k v e gençlik çağı için fluorid to k sisitesin in erken ve duyarlı göstergesid ir. S u ların ın flu orid düzeyi 0.05 ile 1.04 ppm değişen k en tlerd e yaşayan 6 aylık ve 2 yaşındaki çocu k ların günlük flu orid alım ı sa p ta n m ıştır. İçm e su ların ın flu orid yoğunluğu 0.7 ppm olan kentlerdeki ç o ­ cu k ların günlük flu orid a lım ı 6 aylık çocu k lar için 0.418 m g /g ü n (0.052 m g / kg), 2 y a şın d a k iler için ise 0.621 m g /g ü n (0.050 m g /k g ) olarak b u lu n m u ştu r. B ebek v e çocu k ların gü nlük flu orid alım ı 0.08 m g /k g ü stü n e çık m am ak tad ır. F lu orid içeren d en tifrice v eya flu orid ek len m iş su yla hazırlanan m am aları alan lard a günlük flu orid alim in in , flu orosiz o lu ştu ran düzeyin (0.1 m g F /k g v ü cu t ağırlığı) üzerin e çık a b ileceğ i b elirtilm iştir.

24 — S o v y etler B irliğ i’n in ToksJJk K im yasal Iş Ç evrelerindeki İş ç ile r iç in B eslen m e Ö nlem leri

S o v y e tle r B ir liğ i’n d e to k sik kim yasallarla ça lışa n işçilerin sağlığın ı k o ­ ru m a y a k la şım la rın d a n b iri ek b e sin tem inidir. Bu tür u ygulam aya 1920’ler- de en d ü stri işçiler in e ek sü t verm e ile b a şla n m ıştır. SSCB Tıp B ilim leri Aka­ d e m isin in B e sle n m e E n stitü sü iş ç ile r için 7 ç e şit özel rasyon o n aylam ıştır. B u n lard an b e şi, Ç alışm a Y aşam ı v e Ü cretlerle ilg ili D evlet K o m itesi tarafın ­

İL G İN Ç Y A Y IN Ö Z E T L E R İ

₁₄₅

dan kabul ed ilm iştir. Bu ra sy o n la n n en erji d eğerleri 1364 ile 1481 kkal. ara­ sın d a d eğ işm ek te; en erjin in % 1 6 -1 8 ’i p rotein d en , % 2 6 -3 3 ’ü yağdan, % 4 6 - 55’i k arb on h id rattan sağlanm aktadır. R a sy o n la n n 4’ünde 200 g k efir yer al­ m ıştır . K efir b u lu n m ayan rasyon, kurşunlu m ad d elerle çalışan işçiler için ön erilm iştir. Bu tür işvyerlerin d e ça lışa n la r için ön erilen rasyonda en ço k yer alan b esin et, balık, karaciğerdir. K alsiyum dan sın ırlı bu rasyon k u rşu n lu m a d d elerle tem a sta n son ra 10 gün için k u llanılm akta, arkasından k efir ve çö k e le k b u lu n an rasyon u n a lın m ası ön erilm ek ted ir. R ad yoak tif m ad d elerle u ğra şa n la r için verilen 1. rasyon ençok taze seb ze ve m eyve (130 g taze m ey v e, 150 g lahana, 160 g p atates, 90 g havuç) içerenidir. B u özel rasyon- lar, fab rik ad a h azırlanıp servis ed ilm ek ted ir. B elirli iş k ollarında ça lışa n la r için ayrıca v ita m in a lım ı ön görü lm ü ştü r. Flour, klor, siyanid v e alkali m eta l işle r iy le tem a sı olan lara 2 m g A ve 100-150 m g C vitam ini; arsen ik , kurşun, h id rok arb on lar, civa ve m anganez gibi elem en tlerin kullan ıld ığı fabrikalarda ça lışa n la ra 4 m g tiam in; sıcak ortam d a çalışan lara (fırın cılık , tütün vb.) 2 m g V it. A, 3 m g tiam in , 150 m g C Vit., 20 m g n iasin gü rültülü işlerd e çalışan lara V it. C, cerey a n lı ortam d a çalışan lara Vit. C, tiam in ve n ia sin ö n erilm iştir. V ita m in ler yen m ed en ö n ce h azırlan m ış b esin lere ek len m ek te v eya çö zelti olarak verilm ek ted ir. V itam in lerin alım ı hekim tarafından d en etlen m ek ted ir. S o v y e tle r bu uygu lam aların d en eysel araştırm alara d ayandığını sö y le m e le ­ rin e k arşın , k on u yla ilg ili literatüre rastlan m am ıştır. B atı ü lk elerin d e b e s­ len m e ile çev ren in tok sik k im yasalları arasındaki ilişk iler araştırm a konu­ sudur. B esin ö ğ elerin in to k sik k im yasalların em ilim in d e, d etok sifik asyon u n - da v e v ü cu tta n a tım ın d a etk ileri o lab ileceği b ilin m ek ted ir. Ancak, y ü k sek m ik ta rla rd a ek alın an vitam in lerin yeterli ve dengeli b eslen en k işilere fazla b ir yararı ola m a y a ca ğ ı görü şü vardır. B unun yanında özel rasyon işçilerin daha iyi b e slen m e ler in e yardım cı olab ilm ek ted ir.

25 — A frik a’h K a d ın la rın G ünlük A ktivitelerinin E n e rji M aliyeti

B u ç a lışm a d a 142 kadının norm al gebelik v e em zik lilik durum unda ener­ ji h a rca m a la rı dolaylı k alorim etre ile ölçü lm ü ştü r. K adınların ortalam a boy u zu n lu ğu 158 cm , ağırlık ları 50 k g ’dır. K adınlar, geb elik leri sırasın d a ortala­ m a ayd a 1 kg civarın d a ağırlık kazanm ışlar, 3. trim esterin orta sın d a 57 k g ’a çık m ışla rd ır. D oğum dan sonra ortalam a ağırlıkları 53.3 k g ’dır. ö z e l durum ­ lara d ik k at etm ed en en erji harcam ası şö y le b u lu n m u ştu r (k a l/k g /d k ) : Y atar d u ru m d a 0.022, otu ru rk en 0.023, ayakta 0.024, em zirm e sırasın d a 0.026, ayakta b eb ek k u cağın d a 0.025, tarlaya yürürken (4.4 Kph) 0.058, aynı hızda sırtın d a y ü k le yü rürken 0.069. D in len m e anında m etab olik hız (RMR) dakikada 0.97 kal. b u lu n m u ştu r. B una gö re otu ru rk en ve ayakta dururken en erji harcam ası RM R ’ın % 25 - 30’u oran ın d a artm aktadır. D eğişik uğraşılar sırasın d a en erji h a rc a m a sı (k a l/k g /d k ) : E v işleri 0.042-0.62, yem ek hazırlam a 0.026-0.050, tarlad an y e r fıstığ ı top lam a 0.076, tarlada çapa yapm a 0.086’dır. G ebelik sıra sın ­ da v ü cu t ağırlığın d a o lu şa n artış ak tivitelerin enerji m a liy etin d e herhangi b ir d e ğ işik lik y a p m a m ıştır. B unun b a şlıc a n ed en in in geb elik sırasın d a aktivite- le rd e y a p ıla n azalm alara bağlı o lab ileceği, geb eliğin getird iği artışın aktivi- telerd ek i a zalm alarla den gelen d iği sonucuna varılm ıştır.

146

D iy ette en çok yer alan stearik , o leik ve lin oleik asit izotop la işa retle­ n erek kah valtı için d e yed irilip ok sid a sy o n durum u in celen m iştir. 6 sağlık lı v e g ö n ü llü k işi 16 gün sü reyle deney d iyetin i alm ışlardır. Bu sü ren in 6, 8.,

1 1. ve 14. günlerinde d en eklerin solu n u m ları ölçü lerek yağ a sitlerin d en olu ­ şa n COo m ik tarları sap tan m ıştır. Ayrıca gaitadaki yağ m iktarı, d iyet v c gaitan ın yağ asitleri b ileşim i sap tan m ıştır. D iyetin yağ içeriği vü cu t ağırlığı­ n ın k g ’ı b aşın a günlük total 2180 m g, d oym uş yağ asitleri 10 10 m g, stearik a sit 190 m g, o leik a sit 538 m g, lin oleik asit 198 m g ’dır ve diyet en erjisin in % 41.6’sı yağdan sağlan m ıştır, iz o to p lu kahvaltıda verilen m iktarlar total 688.’4 m g, d oym u ş 282.3 m g, stearik 85.1 m g, oleik 226.3 m g, lin oleik 74.2 m g v e en erjin in % 39.6’sını sağlam aktadır. Yağ asitlerin in em ilim o r a n ı: (1) diyet b ileşim in d en total % 97, stearik a sit % 91.87, o leik asit % 97.42, lin o leik asit % 99.43; işaretli yağ asitlerin in em ilim o ra n la n stearik % 77.95, o leik % 97.17, lin oleik % 99.90’dur. Stearik a sit aynı uzunluktaki doym am ış yağ a sitlerin e göre daha d ü şük oranda em ilm iştir. İşaretli stearik asit 13 C diğer ik isin e göre daha yavaş hızda solu n u m la a tılm ıştır. En hızlı ok sid e olan yağ asid i o leik asit olm u ş, bunu lin oleik veson rastearik asit izlem iştir. T est kah valtısın d an sonraki 3. sa a tten 9. saate kadar oleik asid in % 42.7’si, lin oleik asid in % 9.5’i stearik asidin % 3.1’i ok sid e olm u ştu r. Yağ asitlerin in ok sid asyon u sonucu C 02 atım ı en yüksek, alım dan 6 ile 8 saatler arasında gerçek leşm iştir. D oy­ m uş yağların d oym am ışlara göre daha az enerji oluşturdukları söylen eb ilir.

27 — B azı T ahıllı B esinlerdeki P o lisa k k arltle rin İn s a n İn c eb arsa ğ u ıd a S in d irim i

Y ulaf, m ısır gevreği ve beyaz buğday ekm eğinden n işa sta ve n işa sta olm ayan p o lisa k k a ritlerin (NOP) sin d irim ve em ilim i ü lsera tif k o litten dolayı ileum am eliyatı o lm u ş yedi k işid e incelen m iştir. Genel olarak karbonhidrat­ tan, em ilm ed en kalın barsağa geçen in oranı beyaz ek m ek te % 5.8, m ısır gev­ reğinde % 5.3, yu lafd a % 11.7 olarak b ulunm uştu r. H er üç tahıl yem eğin d ek i N O P ’nin in ce barsaklarda d eğişm ed iği görülm üştür. Y ulaftaki n işa sta n ın % 0.6 n işa sta , % 1.2’si d ek strin v e m altoz olarak; m ısır gevreğindeki n işa s­ tan ın ise % 4'ü geri a lın m ıştıır. B uğday ek m eğin d ek i n işastan ın %2.5’i ince b arsaklarda d eğişik liğe uğram am ıştıır. Bu n işastaların a lfa -a m ila z ta ra fın ­ dan parçalanm ayan türde oldukları b elirtilm iştir.

28 — K ro n ik B ö b rek Y etm ezliğinde Adale K as F o n k siy o n u : B eslenm e D u ru ­ m u n u B elirlem e İç in B ir İn d ek s

B e sle n m e durum unun sap tan m asın d a kasların çalışm a durum u bir g ö ste r g e olarak kabul ed ileb ileceğ i düşünü lerek bu çalışm a yap ılm ıştır. K ro­ n ik böb rek y etm ezliğ i olan 48’i iyi b eslen m iş, 17'si m aln u trisyon lu h a sta ile,

33 iyi b e sle n m iş a zo te m isi olm ayan kontrol grubunun b elirli güç k arşısında m a k sim u m d in len m e hızı ö lçü lm ü ştü r. İyi b eslen m iş grupla kontrol grubu a ra sın d a kas fo n k siy o n u yön ü n d en fark bu lu n m am ıştır. M alnutrisyonlu grup­ ta k a s fo n k siy o n u ön em li şe k ild e (p < 0.001) düşük b u lunm uştu r. Adale kas