1970- 2015 YILLARI ARASINDA YAYIMLANAN ÇOCUK ŞİİR
KİTAPLARINDAKİ SÖZ VARLIĞI
DİLEK YILDIRIM BİLGEN
DOKTORA TEZİ
SOSYAL BİLİMLER VE TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 1 ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Dilek
Soyadı : YILDIRIM BİLGEN Bölümü : Türkçe Eğitimi İmza :
Teslim tarihi :
TEZİN
Türkçe Adı : 1970- 2015 Yılları Arasında Yayımlanan Çocuk Şiir Kitaplarındaki Söz Varlığı
İngilizce Adı : The Vocabulary of Children's Poetry Books Published Between The Years 1970- 2015
ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Dilek YILDIRIM BİLGEN İmza:
JÜRİ ONAY SAYFASI
Dilek YILDIRIM BİLGEN tarafından hazırlanan “1970-2015 Yılları Arasında Yayımlanan Çocuk Şiir Kitaplarındaki Söz Varlığı” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Prof. Dr. Muammer NURLU
Başkan: Prof. Dr. Fatma AÇIK (Gazi Üniversitesi)
Üye: Prof. Dr. Erdoğan UYGUR (Ankara Üniversitesi)
Üye: Doç. Dr. G. Gonca GÖKLAP ALPASLAN (Hacettepe Üniversitesi)
Üye: Doç. Dr. İhsan KALENDEROĞLU (Gazi Üniversitesi)
Tez Savunma Tarihi: …../…../……….
Bu tezin Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Unvan Ad Soyad
iv
TEŞEKKÜR
Çalışmam boyunca benden yardımlarını esirgemeyen başta değerli hocam, danışmanım Prof. Dr. Muammer NURLU’ya ve bu süreçte bana destek olan herkese teşekkürü gönülden bir borç bilirim.
vi
1970-2015 YILLARI ARASINDA YAYIMLANAN ÇOCUK ŞİİR
KİTAPLARINDAKİ SÖZ VARLIĞI
DOKTORA TEZİ
Dilek YILDIRIM BİLGEN
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Temmuz 2017
ÖZ
Bu çalışmanın, gerek çocuk edebiyatı gerekse Türkçe eğitimi alanında yapılan söz varlığı çalışmalarının şiir türü boyutundaki eksikliğini gidermesi bakımından önemli olduğu ve ayrıca, 1970- 2015 yılları arasında çocuk edebiyatı alanında Türk şairler tarafından yayımlanmış olan çocuk şiir kitaplarının sahip oldukları temel söz varlığı, atasözü, deyimler ve ikilemeler bakımından incelenmesinin ders kitapları ve diğer çocuk edebiyatı ürünleri hazırlanırken katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu araştırmanın amacı, 1970-2015 yılları arasında çocuk edebiyatı alanında Türk şairler tarafından yazılmış olan çocuk şiir kitaplarında yer alan temel söz varlığı, atasözü, deyim ve ikileme gibi söz varlığı unsurlarını tespit etmektir. Bu amaca yönelik olarak öncelikle çocuk ve çocuk edebiyatı, ülkemizde çocuk edebiyatının gelişimi, çocuk şiir kitaplarının çocuk gelişimine etkisi, söz varlığı ve söz varlığı ögeleri, çocuk şiir kitaplarının çocuğun söz varlığına etkisi ve şiir türü ve söz varlığı ile ilgili araştırmalar hakkında literatür taraması yapılmıştır. Nitel veri analizi tekniklerinden betimsel tarama modeline göre desenlenen bu araştırmanın çalışma materyalini 1950’lerden günümüze kadar uzun bir yayıncılık hayatı olan yayınevleri tarafından yayımlanmış ve 45 farklı Türk şair tarafından çocuklar için yazılmış, ilk basımları 1970-2015 yılları arasında yapılmış 105 adet çocuk şiir kitabı ve bu kitaplardan elde edilmiş 188.520 sözcüklük havuz oluşturmaktadır. Çocuk şiir kitapları, toplam ve
farklı sözcük, özel isim, ikileme, deyim ve atasözü oranları; en sık kullanılan 50 sözcük, 50 ikileme, 50 deyim ve toplam atasözü sayıları bakımından incelenmiştir. Ayrıca çocuk şiir kitapları ile ilköğretim öğrencilerinin sözcükleri, temel söz varlığı bakımından karşılaştırılmıştır. Çocuk şiir kitaplarındaki toplam sözcük sayısı 188.520, farklı sözcük sayısı 10.482’dir. Toplam özel isim sayısı 3437, farklı özel isim sayısı 1197’dir. Toplam ikileme sayısı 2534 iken farklı olarak kullanılan ikileme sayısı 917’dir. Çocuk şiir kitaplarındaki toplam deyim sayısı 3772, farklı deyim sayısı ise 1640’tır. Kitaplarda kullanılan toplam atasözü 25, farklı atasözü 18’dir.Yapılan bu araştırmada, çocuk kitapları ile ilköğretim öğrencilerinin en sık kullandığı 2000 sözcüğün 1192'sinin ortak olduğu, bu durumda, 0-2000 aralığı bakımından çocuk şiir kitaplarındaki sözcükler ve ilköğretim öğrencilerindeki sözcükler arasında %40.4 oranında uyumsuzluk bulunduğu tespit edilmiştir. İnsanlar, sahip oldukları sözcükler kadar düşünebildiklerine göre, çocukların hür, bilimsel ve eleştirel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip; yapıcı, yaratıcı bireyler olarak yetiştirilmesi onların söz varlığı unsurlarını zenginleştirmekle mümkün olabilir. Söz varlığı ögeleri olan temel söz varlığı, ikilemeler, deyimler ve atasözleri bakımından incelenen çocuk şiirlerinin çocukların söz varlığını zenginleştirmede etkili olacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler : Çocuk edebiyatı, çocuk şiirleri, çocuk kitapları, söz varlığı Sayfa Adedi : 257
viii
THE VOCABULARY OF CHILDREN'S POETRY BOOKS
PUBLISHED BETWEEN THE YEARS 1970- 2015
Ph. D.
Dilek YILDIRIM BİLGEN
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
July 2017
ABSTRACT
It is considered that this study is important in terms of eliminating the lack of the poetry dimension in the study of children's literature or the study of vocabulary carried out in the field of Turkish education. Additionally, it is also considered that the dissemination of children's poetry books published by Turkish poets in the field of children's literature between 1970 and 2015 in terms of their basic vocabulary, proverbs, idioms and reiterations will contribute to the preparation of textbooks and other children's literature products. The aim of this research is to identify the vocabulary elements such as basic vocabulary, proverbs, idiom, and reiterations in children's poetry books written by Turkish poets in the field of children's literature between 1970 and 2015. For this purpose, a literature search was performed regarding children and children's literature, development of children's literature in our country, effects of children's poetry books on children's development, vocabulary and vocabulary items, effects of children's poetry books on the children's vocabulary and researches about poetry type and vocabulary. The study material of this research, which was designed according to the descriptive screening model, is comprised of 105 children's poetry books and a word pool of 188.520 words obtained from these books which were written for children by 45 different Turkish poets, the first editions being made available between 1970 and 2015 and which were published by publishing houses with a long publishing life from today to as far back to 1950. Children's poetry
books were disseminated in terms of total and different words, special names, reiterations, idioms and proverbs; 50 most frequently used words, 50 reiterations, 50 phrases and total proverb numbers. In addition, children's poetry books and the words of elementary school students were compared in terms of basic vocabulary. The total number of words in children's poetry books is 188.520 and the number of different words is 10.482. The total number of proper nouns is 3437 and the number of different proper nouns is 1197. The total number of reiterations is 2534, while the number of reiterations used is 917. The total number of idioms in child poetry books is 3772 and the number of different idioms is 1640. The number of total proverbs used in books is 25, the number of different proverbs is 18.In this study, it was found that 1192 of the 2000 words used by children were the most frequently used by children in primary education. In this case, it was found that there was a 40.4% inconsistency between words in children poetry books and primary education students in terms of the 0-2000 interval. People can think as much as they have words. Cultivating children as creative individuals who have a broader world view, free, scientific and critical thinking power, it is possible by increasing their vocabulary elements. It is thought that children’s poetry in terms of basic vocabulary, reiterations, idioms and proverbs that are vocabulary elements, is effective in enriching children’s vocabulary.
Key Words : Children literature, children’s poetry, children books, vocabulary Page Number : 257
x
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii
JÜRİ ONAY SAYFASI ... iii
İTHAF SAYFASI ... Error! Bookmark not defined.
TEŞEKKÜR ... v
ÖZ ... vi
ABSTRACT ... viii
İÇİNDEKİLER ... x
TABLOLAR LİSTESİ ... xiii
ŞEKİLLER LİSTESİ ... xiv
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ... xvi
BÖLÜM 1 ... 1
GİRİŞ ... 1
BÖLÜM 2 ... 8
KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 8
Çocuk ve Çocuk Edebiyatı ... 8
Ülkemizde Çocuk Edebiyatı ve Şiir ... 11
Şiir Kitaplarının Çocuğun Gelişimine Etkisi ... 29
Çocuk Şiir Kitaplarında Söz Varlığı ... 40
Söz Varlığının Tanımı ... 41
Söz Varlığının İçindeki Ögeler ... 43
Temel Söz Varlığı (Sözcük Hazinesi) ... 43
Atasözleri ... 47
İkilemeler ... 49
Diğer Ögeler ... 53
Çocuk Şiir Kitaplarının Çocuğun Söz Varlığına Etkisi ... 54
İlgili Araştırmalar ... 62
Şiir Türü İle İlgili Araştırmalar ... 62
Söz Varlığı İle İlgili Araştırmalar ... 66
BÖLÜM 3 ... 76
YÖNTEM ... 76
Araştırmanın Modeli... 76
Çalışma Materyalleri ... 77
Veri Toplama Araçları... 79
Verilerin Toplanması ... 79
Verilerin Çözümlenmesi ... 81
BÖLÜM 4 ... 82
BULGULAR VE YORUMLAR ... 82
İncelenen Çocuk Şiir Kitapları ... 82
Çocuk Şiir Kitaplarındaki Söz Varlığı Ögelerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar .... 90
Çocuk Şiir Kitaplarındaki Temel Söz Varlığına İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 90
Çocuk Şiir Kitaplarındaki İkilemelere İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 101
Çocuk Şiir Kitaplarında Yer Alan Deyimlere İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 133
Çocuk Şiir Kitaplarında Yer Alan Atasözlerine İlişkin Bulgular ... 139
Çocuk Şiir Kitapları İle İlköğretim Öğrencilerinin (1. Kademe-2. Kademe) Temel Söz Varlığı Bakımından Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 150
BÖLÜM 5 ... 159
SONUÇ VE TARTIŞMA ... 159
KAYNAKLAR ... 170
EKLER……….185
Ek-1: Çocuk Şiir Kitaplarındaki Sözcüklerin Sıklığa Göre Sıralanmş Listesi…..185
Ek-2: Çocuk Şiir Kitaplarındaki İkilemelerin Sıklığa Göre Sıralanmş Listesi….226 Ek-3: Çocuk Şiir Kitaplarındaki Deyimlerin Sıklığa Göre Sıralanmış Listesi…..231
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. İncelenen Çocuk Şiir Kitapları ... 77
Tablo 2. Çocuk Şiir Kitaplarında En Sık Kullanılan 50 Sözcük ... 91
Tablo 3. Çocuk Şiir Kitaplarında Kullanılan 0-2000 Aralığındaki Sözcüklerin Sıklığı ve Yüzdelik Oranları... 93
Tablo 4. Çocuk Şiir Kitaplarında En Sık Kullanılan 50 Özel İsim ... 95
Tablo 5. Toplam ve Farklı Sözcük Sayıları ile Yüzdelikleri Bakımından Çocuk Şiir Kitapları ... 101
Tablo 6. Çocuk Şiir Kitaplarında En Sık Kullanılan 50 İkileme ... 103
Tablo 7. Toplam ve Farklı İkileme Sayıları Bakımından Çocuk Şiir Kitapları ... 131
Tablo 8. Çocuk Şiir Kitaplarındaki Üçlemeler ve Sayıları ... 132
Tablo 9. Çocuk Şiir Kitaplarında En Sık Kullanılan 50 Deyim ... 135
Tablo 10. En Fazla Deyim Kullanılan Çocuk Şiir Kitapları ... 136
Tablo 11. Çocuk Şiir Kitaplarındaki Atasözleri ... 140
Tablo 12. 0-2000 Aralığındaki Sözcüklerin Sıklığı ve Toplam Sözcük İçindeki Yüzdelikleri ... 151
Tablo 13. 0-2000 Aralığında Sözcük Hazineleri Bakımından Çocuk Şiir Kitapları İle İlköğretim Öğrencilerinin Sözcük Sayıları ve Yüzdelikleri ... 152
Tablo 14. 0-2000 Aralığında Çocuk Şiir Kitapları İle İlköğretim Öğrencilerinde Ortak Kullanılan İlk 20 Sözcük... 153
Tablo 15. En Sık Kullanılan İlk 20 Sözcüğün Sıklıkları ve Yüzdelikleri ... 154
xiv
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Çocuk şiir kitaplarında kullanılan toplam ve farklı sözcük oranları ... 90
Şekil 2. Toplam özel isimlerin toplam sözcük içindeki dağılımı ... 94
Şekil 3. Çocuk şiir kitaplarında kullanılan toplam ve farklı özel isim oranları... 94
Şekil 4. Çocuk şiir kitaplarındaki toplam ve farklı ikileme oranları ... 102
Şekil 5. Toplam ikilemelerin toplam sözcük sayısı içindeki dağılımı ... 102
Şekil 6. Aynı sözcükle kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı ... 107
Şekil 7. Eş ya da yakın anlamlı sözcüklerle kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı ... 112
Şekil 8. Karşıt anlamlı sözcüklerle kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı ... 115
Şekil 9. İkinci sözcüğe "m" ön sesi eklenerek kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı ... 118
Şekil 10. İki anlamsız sözcükle kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı... 120
Şekil 11. Biri anlamlı biri anlamsız sözcükle kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı ... 122
Şekil 12. Yansıma sözcüklerle kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı... 125
Şekil 13. Birbirinden farklı sayılarla kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı ... 127
Şekil 14. Biri olumlu biri olumsuz sözcükle kurulan farklı ikilemelerin toplam farklı ikilemeler içindeki oranı ... 129
Şekil 15. Çocuk şiir kitaplarında kullanılan toplam ve farklı deyim oranları ... 134
Şekil 17. Çocuk şiir kitaplarında kullanılan toplam ve farklı atasözü oranları ... 139 Şekil 18. Toplam atasözlerinin toplam sözcük sayısı içindeki dağılımı ... 140
xvi
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
MEB Milli Eğitim Bakanlığı
TDK Türk Dil Kurumu
İHD İnsan Hakları Derneği
UNESCO United Nations Educational Scientific and Cultural Organization
TOBAV Devlet Tiyatroları Opera ve Balesi Çalışanları Dayanışma Vakfı
İLESAM Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği
ESKADER Edebiyat Sanat Kültür Araştırmaları Derneği
Vd. Ve diğerleri
BÖLÜM 1
GİRİŞ
Çocuk şiir kitaplarındaki söz varlığı üzerine yapılmış bu çalışma beş ana bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler; Giriş, Kavramsal Çerçeve, Yöntem, Bulgular ve Yorumlar ile Sonuç ve Tartışma olarak sıralanmıştır.
Giriş bölümünde; problem durumu, araştırmanın amacı, araştırmanın önemi, sınırlılıklar ve tanımlara yer verilmiştir.
İkinci bölümün başlığı Kavramsal Çerçeve’dir. Bu bölümde iki alt başlık bulunmaktadır. Çocuk ve Çocuk Edebiyatı başlığı altında ülkemizde çocuk edebiyatının tarihsel gelişimi şiir türü çerçevesinde açıklanmış ve şiir kitaplarının çocuk gelişimine etkisi anlatılmıştır. Çocuk Şiir Kitaplarında Söz Varlığı başlığı altında, söz varlığının tanımı ve söz varlığının içindeki ögeler (temel söz varlığı, deyimler, atasözleri, ikilemeler, diğer ögeler) açıklanmış; şiir kitaplarının çocuğun söz varlığına etkisi incelenmiştir.
Çalışmanın üçüncü bölümünün başlığı Yöntem’dir. Bu bölümde, araştırmanın modeli, araştırmanın kapsamı, verilerin toplanma süreci ve verilerin çözümlenmesi açıklanmıştır. Araştırmanın dördünü bölümü Bulgular ve Yorumlar başlığını taşımaktadır. Bu bölüm, İncelenen Çocuk Şiir Kitapları, Çocuk Şiir Kitaplarındaki Söz Varlığı Ögelerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar, Çocuk Şiir Kitapları ile İlköğretim Öğrencilerinin Temel Söz Varlığı Bakımından Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgular ve Yorumlar alt başlıklarından oluşmaktadır. İlk alt başlıkta, araştırma kapsamında incelenen çocuk şiir kitaplarının içerikleri hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci alt başlıkta, çocuk şiir kitaplarındaki söz varlığı ögeleri olan temel söz varlığı, ikilemeler, deyimler, atasözlerine ilişkin bulgular
açıklanmış ve yorumlanmıştır. Üçüncü alt başlıkta ise çocuk şiir kitapları ile ilköğretim öğrencilerinin temel söz varlığı bakımından karşılaştırması yapılmıştır.
Son bölüm olan Sonuç ve Tartışma başlığında ise, Bulgular ve Yorumlar bölümünde belirlenen ve yorumlanan unsurlar karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiş ve bazı önerilerde bulunularak tez tamamlanmıştır.
Problem Durumu
Çocuk şiir kitaplarındaki söz varlığı ögeleri üzerine yapılan bu çalışmada, konuyu daha sağlam temellere dayandırmak için öncelikle çocuk ve çocuk edebiyatı kavramları açıklanmaya çalışılmıştır. Çocuk, bebeklik ile ergenlik arasındaki gelişme döneminde bulunan oğlan ve kız olarak tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu, 2008, s. 320). Ancak çocukluğun sınırlarını belirlemede farklı görüşler bulunmaktadır. Oğuzkan ve Alaylıoğlu (1976) çocuğu, iki yaşından ergenlik çağına kadar süren büyüme dönemi içinde bulunan insan yavrusu ve henüz erinlik dönemine erişmemiş kız veya erkek olarak tanımlarken; Foulquie (1994), “İnsan hayatının ergenlikten önce gelen dönemi. Genellikle üçe ayrılır: 1. İlk çocukluk veya küçük çocukluk (2.5 yaşına kadar); 2. İkinci çocukluk veya orta çocukluk (2,5 ile 7 yaş arası); 3. Üçüncü çocukluk veya son çocukluk (7 ile 11-12 yaş arası).” şeklinde tanımlamıştır.
Birleşmiş Milletlere göre ise 0-18 yaş grubu çocuk olarak kabul edilmektedir. Çocukların gelişim dönemlerindeki bireysel farklılıklar, sosyal, kültürel ve ekonomik şartlar da göz önünde bulundurulduğunda çocukluğu belli bir yaş aralığıyla ifade etmek güç görünmektedir. Ancak çocuğa dair yapılmış olan tüm tanımları ortak bir paydada toplamak gerekirse, “bebek, 0-2 yaş arasındaki meme, süt veya kucak çocuğu; ergen, gelişim açısından ergenlik çağına gelmiş, 15-16 yaş sonraki erkek veya kızlara verilen ad. O halde çocuk, 2-16 yaş arasındaki kız ya da erkeklere verilen ortak ad olarak açıklanabilir” (Güleryüz, 2006, s. 5).
Çocuk edebiyatının hitap ettiği kesim düşünüldüğünde ise 2-16 yaş aralığını 0-16 yaş aralığına genişletmek mümkündür. Çünkü 0-2 yaş gurubunun dahil olduğu bebeklik döneminde, bebeğin annesinden dinlediği ninniler, ona anlatılan masallar ya da bu döneme hitap eden resimli ya da müzikli kitaplar da çocuk edebiyatı ürünleri arasında sayılmaktadır. Nitekim Yalçın ve Aytaş (2008) da “0-16 yaş arası çocukların fiziksel, duygusal ve zihinsel gelişimine yardımcı olacak bir eğitim sürecinin çocuk edebiyatı
dönemi olduğuna inanıyoruz” diyerek çocuk edebiyatının sınırlarını 0-16 yaş olarak belirtmişlerdir.
Çocuk edebiyatı, çocukların büyüme ve gelişmelerine, hayal, duygu, düşünce ve duyarlılıklarına, zevklerine eğilirken eğlenmelerine katkıda bulunmak amacıyla gerçekleştirilen çocuksu bir edebiyattır (Şirin, 1994, s. 9). Bir başka tanıma göre ise çocuk edebiyatı, erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de kapsayan bir yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını, sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştiren, beğeni düzeylerini yükselten ürünlerin genel adıdır (Sever, 2003, s. 9). Diğer bir tanıma göre ise, iki on dört yaş arası çocukların hayal, duygu, düşünce ve duyarlılıklarına hitap ederek çocuğa yaşama sevinci ve heyecanı kazandıran, çocukların büyümelerine ve gelişmelerine katkıda bulunan, eğitirken eğlendirici vasfına sahip, çocukların anlayış, kavrayış seviyelerine uygun, tekniği ve ilkesi olan güzel, etkileyici sanat değeri taşıyan, sözlü ve yazılı eserlerin hepsine çocuk edebiyatı adı verilir (Oktay, 2001, s. 35).
Masal, efsane, destan, roman, hikaye, tiyatro, gezi yazısı, anı, fıkra, şiir, bilmece, tekerleme türlerinde yazılmış kitaplar, çocuklar için hazırlanmış dergiler, 0-3 yaş grubu çocuklar için hazırlanmış ABC kitapları, çizgi romanlar, çocuk edebiyatı ürünleri olarak sayılabilir.
Çocuk edebiyatının tanımlarından yola çıkılarak çocuk edebiyatı ürünlerinin çocuklar için ne kadar önemli olduğu ve çocuğa sağladığı yararlar açıklanabilir. Çocuk edebiyatı ürünleri çocuğun duygusal, zihinsel, sosyal ve kişilik gelişimine katkı sağlar. Küçük yaşlardan itibaren ana dilin güzel ve yetkin örnekleriyle karşılaşan çocukta ana dili bilinci oluşur, ana dilin güzelliklerini ve inceliklerini keşfeder. Çocuk edebiyatı ürünleri çocuğun kendini ve hayatı tanımasına yardımcı olur, kendine ve diğer canlılara değer vermesini sağlar. Çocuk edebiyatı ürünleri içinde oluştuğu toplumun değerlerini, inançlarını, örf ve adetlerini, geleneklerini de barındırdığından çocukta milli ve ahlaki değerlerin oluşmasına yardımcı olur. Çocuk edebiyatı ürünleri çocuklara estetik zevk kazandırır, onların sorgulayan, merak eden, olaylara eleştirel bakış açısıyla bakabilen bireyler olmasına katkıda bulunur.
Çocuk edebiyatı türleri arasında şiirin ayrı bir yeri bulunmaktadır. “Çocuğa güzellik ve insanlık duyguları ile ulus ve yurt sevgisi kazandırmada şiirin etkisi çok önemlidir. Ana dilini sevdirme ve onun zenginliğini tanıtma, bir duygu, düşünce ve izlenimin sanatlı
biçimde nasıl anlatılabileceğini öğretme bakımından da şiirin çocukların eğitiminde büyük bir işlevi vardır” (Oğuzkan, 2001, s. 248).
Güleryüz’ün (2003, s.181-182) 1252 öğrenciye “En çok sevdiğiniz edebiyat türü aşağıdakilerden hangisidir?” sorusunu yönelttiği araştırma sonuçlarına göre öğrencilerin en çok sevdiği tür roman, daha sonra da şiirdir.
Çocuk gelişiminin her döneminde şiire veya şiirsel metinlere ilgi duyar. Bebeklik döneminde annesinden duyduğu ninniler, daha sonra öğrendiği bilmece ve tekerlemeler belli bir ritim ve ahenk unsuru taşıyan şiirsel metinlerdir. İlerleyen yaşlarda da çocuk şiir dinlemekten, okumaktan ve ezberlemekten zevk alır.
Çocuk edebiyatında şiir, çocukların dil becerilerini geliştirmelerinde sözcüklerin vurgu, ton, tonlamalarıyla gizli gücünü kavramalarında kullanılabilir. Şiir aracılığıyla dilin gücünden yararlanabilen çocuk, yaratıcı düşüncesini de gerçekleştirebilir. Okutulacak ya da ezberletilecek şiirleri seçerken çocukların sınıf, yaş, ilgi ve cinsiyetlerini göz önünde bulundurmak, belirli gün ve haftaları, kazandırılması istenen davranışları göz ardı etmemek gerekir. Küçük çocuklar kendi yaşantılarındaki konuların işlendiği şiirlerden daha çok hoşlanırlar. Ev ve aile yaşamı, doğa olayları, hayvanlar, cansız nesnelerle ilgili şiirler onlara ilginç gelir (Yardımcı, 2012).
Ahenk, ritim ve biçim özellikleriyle diğer çocuk edebiyatı türlerinden ayrı bir yerde bulunan şiir, başta konuşma olmak üzere, dinleme, okuma ve yazma gibi temel dil becerilerinin gelişmesinde büyük rol oynar. Yapmacıktan uzak, çocuğa görelik ilkesi göz önünde bulundurularak, edebi ve estetik değer kaygısı taşıyan şiirler çocukların sözcük hazinesini zenginleştirir, atasözü, deyim gibi bir toplumun ortak kültürel mirasını taşıyan söz varlıklarını öğrenmesini sağlar.
Bu araştırmada 1970- 2015 yılları arasında Türk şairler tarafından yayımlanmış olan çocuk şiir kitapları sahip oldukları söz varlığı bakımından incelemeye tabi tutulacaktır. Çocuk edebiyatı alanında 1970-2015 yılları arasında Türk şairler tarafından yayımlanmış çocuk kitaplarındaki temel söz varlığı, atasözü, deyim ve ikileme kullanımının ne olduğu bu araştırmanın problemini oluşturmaktadır.
Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın genel amacı, 1970-2015 yılları arasında çocuk edebiyatı alanında Türk şairler tarafından yazılmış olan çocuk şiir kitaplarında yer alan söz varlığı unsurlarını tespit etmektir. Bu genel amaca bağlı olarak araştırmanın alt amaçları şöyle sıralanabilir:
1. 1970-2015 yılları arasında yayımlanan çocuk şiir kitaplarının temel söz varlığı bakımından niceliği ve niteliği nasıldır?
2. 1970-2015 yılları arasında yayımlanan çocuk şiir kitaplarının ikileme kullanımı bakımından niceliği ve niteliği nasıldır?
3. 1970-2015 yılları arasında yayımlanan çocuk şiir kitaplarının deyim kullanımı bakımından niceliği ve niteliği nasıldır?
4. 1970-2015 yılları arasında yayımlanan çocuk şiir kitaplarının atasözü bakımından niceliği ve niteliği nasıldır?
5. Çocuk şiir kitaplarındaki temel söz varlığı ile çocukların temel söz varlığı karşılaştırıldığında ortak olan ve olmayan unsurlar nelerdir?
Araştırmanın Önemi
Çocuğun dil gelişimini büyük ölçüde etkileyen çocuk kitapları, çocuk eğitiminde en çok kullanılan yardımcı materyallerdir. Çocuğun ana dilinin güzelliklerinin bilincine varmasında, söz varlığının gelişmesinde önemli katkı sağlayan çocuk kitaplarının gelişigüzel hazırlanmaması gerekir. Kitapların kaç sözcükten meydana geldiği, toplumun kültürel yapısına ışık tutan ve dilin inceliklerini ortaya koyan atasözleri, deyimler ve ikilemelerden ne kadar yararlandığı her yaş seviyesine göre belirlenmelidir.
Ülkemizde çocuk edebiyatı ürünlerinin söz varlığı ile ilgili olarak yapılmış üç çalışma bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Bayram Baş tarafından 2006 yılında doktora tezi olarak hazırlanmış olan 1985-2005 Yılları Arasındaki Çocuk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Tahkiyeli Metinlerin Söz Varlığı Üzerine Bir Araştırma isimli çalışmadır. Bu kapsamlı çalışmada 500.000 sözcüklük bir anlatı metni havuzu oluşturulmuş ve her türdeki çocuk kitapları; temel söz varlığı, ikilemeler, deyimler ve atasözleri kullanımı açısından değerlendirilmiştir. Anlatıya dayalı metinler üzerinden yapılan bu çalışmaya şiir türü dâhil edilmemiştir. Diğer bir çalışma ise 2012 yılında Ayşe Eda Gündoğdu tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanan Türk Çocuk Yazınında Söz Varlığı: Derlem Tabanlı Bir
Uygulama isimli çalışmadır. Bu çalışmada sadece on iki çocuk edebiyatı türünden birer kitap seçilmiş ve toplamda on iki kitap söz varlığı bakımından değerlendirilmiştir.
Üçüncü çalışma ise, Şen (2009) tarafından yapılan 1980'den Günümüze Çocuk Edebiyatı Alanında Yazılmış Yerli Çocuk Tiyatrosu Metinlerinin Söz Varlığı Üzerine Bir İnceleme adlı yüksek lisans çalışmasıdır. Bu çalışmada, 100 yerli çocuk tiyatrosu metninden seçilen 1000’er sözcükten oluşturulan 100.000 sözcük temel alınmıştır. Bu sözcük havuzundaki temel sözcükler, deyimler, özel isimler ve atasözleri incelenmiştir. Görüldüğü gibi söz varlığı üzerine yapılmış olan bu çalışmalarda şiir türü incelenmemiştir.
T. S. Eliot’a göre en ulusal sanat dalı (Aksan, 1999, s. 7) olarak görülen; dilin gücünü, anlam ve sesin sınırlarını zorlayan çocuk edebiyatı türlerinden biri olan şiirin söz varlığı ile ilgili olarak kapsamlı bir çalışma bulunmadığı yapılan alan araştırması sonucunda tespit edilmiştir. Çocuk eğitiminde şiirin, çocuğa ana dili sevgisi ve sanatsal bir derinlik kazandırmak, çocuğun yaratıcılık ve hayal gücünü geliştirmek, çocuğu ulusal ve evrensel değerlere ulaştırmak gibi önemli işlevleri vardır. Bunların yanı sıra sahip olduğu ahenk ve ritimle çocukları etkileyen, yapılan araştırma sonucunda çocukların romandan sonra en sevdikleri tür olarak belirlenen şiirin çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerine ve söz varlıklarına olan katkısı göz ardı edilmemelidir.
1970- 2015 yılları arasında çocuk edebiyatı alanında Türk şairler tarafından yayımlanmış olan çocuk şiir kitaplarının sahip oldukları temel söz varlığı, atasözü, deyimler ve ikilemeler bakımından incelenmesinin ders kitapları ve diğer çocuk edebiyatı ürünleri hazırlanırken katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu çalışmanın, gerek çocuk edebiyatı gerekse Türkçe eğitimi alanında yapılan söz varlığı çalışmalarının şiir türü boyutundaki eksikliğini gidermesi bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.
Sınırlılıklar
Araştırma, 1970-2015 yılları arasında çocuk edebiyatı alanında Türk şairler tarafından yazılmış çocuk şiir kitapları ile sınırlıdır. Derleme ve antoloji kitapları, incelenen şiirlerde tekrara düşmemek amacıyla araştırmaya dâhil edilmemiştir. Çocuk edebiyatının tarihi gelişimi hakkında bilgi veren çocuk edebiyatı alanında yazılmış kitaplar, yayınevleri, kitap satışı yapan internet siteleri, bibliyografyalar ve çocuk kitapları katalogları taranmış ve çocuk şiir kitapları listelenmiştir. Daha sonra oluşturulan bu liste, 1950’lerden beri yayıncılık hayatını sürdüren ve çocuklara yönelik en fazla şiir kitabı çıkaran 11 yayınevi
ile sınırlandırılmıştır. Bazı yayınevlerinin, çocuk şiir kitaplarının hangi yaş grubuna uygun olduğunu belirtmemesi nedeniyle bu araştırmada, çocuk şiir kitapları yaş seviyeleri bakımından sınırlandırılmamıştır. Ancak seçilmiş olan çocuk şiir kitaplarının 6-7 ile 12-13 yaş arası çocuklar için uygun olduğu düşünülmektedir.
Tanımlar
Çocuk Edebiyatı: Çocukların büyüme ve gelişmelerine, hayal, duygu, düşünce ve duyarlılıklarına, zevklerine, eğitilirken eğlenmelerine katkıda bulunmak amacı ile gerçekleştirilen çocuksu bir edebiyat (Şirin, 2000, s. 9).
Şiir: Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan edebi anlatım biçimi, manzume, nazım. (TDK, 2008, s. 1237).
Söz Varlığı: Bir dilde kullanılan veya bir kimsenin bildiği, kullandığı sözlerin bütünü, söz hazinesi, söz dağarcığı, sözcük hazinesi, kelime hazinesi (TDK, 2008, s.1198).
BÖLÜM 2
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Çocuk ve Çocuk Edebiyatı
Araştırmanın konusu gereği çalışmanın kavramsal çerçevesi, çocuk edebiyatı ve söz varlığı olmak üzere iki ana başlıktan oluşmaktadır. Bu başlık altında çocuk ve çocuk edebiyatı kavramları açıklanmıştır. Çocuk, “bebeklik ile ergenlik arasındaki gelişme döneminde bulunan oğlan ve kız” (TDK, 2008, s. 320); “iki yaşından ergenlik çağına kadar süren büyüme dönemi içinde bulunan insan yavrusu veya henüz erinlik dönemine erişmemiş kız veya erkek” (Alaylıoğlu ve Oğuzkan, 1976); “bebeklik çağı ile ergenlik arasındaki gelişme döneminde bulunan insan” (Oğuzkan, 1974) olarak tanımlanmaktadır.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 20 Kasım 1989 tarihinde kabul ettiği Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi’nin birinci maddesinde çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, on sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır ifadesiyle çocuk kavramının sınırları çizilmiştir (İnsan Hakları Derneği, 2014). Çocukların gelişim dönemlerindeki bireysel farklılıklar ve sosyal, kültürel, ekonomik şartlar göz önünde bulundurulduğunda çocukluğu belli bir yaş aralığı ile ifade etmek güç görülmektedir. Ancak, çocuğun “eksik bir yetişkin değil, fakat zihinsel, bedensel, duygusal ve sosyal gereksinimlerini tamamlamak isteyen, kelimenin tam anlamıyla bir kişi” (Yavuzer, 2008, s. 186) olduğu unutulmamalıdır.
Çocuklar, yaşamı meraklı gözlerle izler ve sürekli bir arayış içindedirler. Yaşamı, dünyayı, diğer insanları ve kendilerini anlamlandırmak için pek çok düşünce üretirler ve sıkça bu düşüncelerinden vazgeçerler. İşte bu, onların kendilerini gerçekleştirme yolculuğudur. Bu yolculukta çocuğun kendini bulabilmesi, tanıyabilmesi, özgür bir birey olabilmesi için onu
desteklemek, yönlendirmek ve cesaretlendirmek gerekir. Onların ilgi, heyecan ve tutkularına yanıt verecek, kendilerini gerçekleştirmelerine yardımcı olacak, yaşam gerçekliği karşısında onlara özgüven aşılayacak önemli destekçilerden biri edebiyattır. Çocuk edebiyatı, çocukların büyüme ve gelişmelerine; hayal, duygu, düşünce ve duyarlılıklarına, zevklerine eğilirken eğlenmelerine katkıda bulunmak amacıyla gerçekleştirilen çocuksu bir edebiyattır (Şirin, 1994, s. 9). Diğer bir tanıma göre, iki on dört yaş arası çocukların hayal, duygu, düşünce ve duyarlılıklarına hitap ederek çocuğa yaşama sevinci ve heyecanı kazandıran, çocukların büyümelerine ve gelişmelerine katkıda bulunan, eğitirken eğlendirici vasfına sahip, çocukların anlayış, kavrayış seviyelerine uygun, tekniği ve ilkesi olan güzel, etkileyici sanat değeri taşıyan, sözlü ve yazılı eserlerin hepsine çocuk edebiyatı adı verilir (Oktay, 2001, s. 35). Bir başka tanıma göre ise çocuk edebiyatı, erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de kapsayan bir yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını, sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştiren, beğeni düzeylerini yükselten ürünlerin genel adıdır (Sever, 2003, s. 9). Oğuzkan (2001)’a göre ise çocuk edebiyatı, çocukluk çağında bulunan kimselerin hayal, duygu ve düşüncelerine yönelik sözlü ve yazılı bütün eserleri kapsar (s.3).
Çocuk edebiyatının tanımlarından yola çıkılarak çocuk edebiyatı ürünlerinin çocuklar için ne kadar önemli olduğu ve çocuklara sağladığı yararlar açıklanabilir. Masal, efsane, destan, roman, öykü, tiyatro, gezi yazısı, anı, fıkra, şiir, bilmece, tekerleme, çocuklar için hazırlanmış dergiler, 0-3 yaş grubu çocuklar için hazırlamış ABC kitapları, çizgi romanlar çocuk edebiyatı ürünleri olarak sayılabilir. Çocuk edebiyatı ürünleri çocuğun duygusal, zihinsel, sosyal ve kişilik gelişimine katkı sağlar. Küçük yaşlardan itibaren ana dilin güzel ve yetkin örnekleriyle karşılaşan çocukta ana dili bilinci oluşur, böylece çocuk ana dilin güzelliklerini ve inceliklerini keşfeder.
“Karşılıklı anlaşma aracımız olan dilin çocukluk dönemlerinde daha çok geliştiği ve kökleştiği dikkate alınacak olursa, çocuk edebiyatının, çocukta dil gelişimini sağlayan en önemli unsurlardan biri olduğu unutulmamalıdır. Çocuk edebiyatı vasıtasıyla çocuğun alıcı dil gelişimine katkıda bulunulmakla kalınmaz, aynı zamanda ifade edici dil gelişimi de desteklenmiş, böylece kelime hazinesi zenginleştirilmiş olur” (Yalçın ve Aytaş, 2008, s. 17).
Çocuk edebiyatı ürünleri içinde oluştuğu toplumun değerlerini, inançlarını, örf ve adetlerin, geleneklerini de barındırdığından çocukta milli ve ahlaki değerlerin oluşmasına yardımcı olur. Çocuk edebiyatı ürünleri çocuğun kendini ve hayatı tanımasını, kendine ve
diğer canlılara değer vermesini toplumsal ve evrensel değerleri öğrenmesini sağlar. Çocuk edebiyatı, çocukların sorgulayan, merak eden, olaylara eleştirel bakış açısıyla bakabilen bireyler olmasına katkıda bulunur. “Çocuk yazınının temel amacı/işlevi bir anlamda çocuğun duygu, düşünce ve düş gücünü zenginleştirmektir. Yaşadığı dünyayı bu anlamda değiştirmek, dönüştürmek, güzelleştirmektir. Yaşamı, yaşanır kılmaktır” (Köseoğlu, 2013, s. 3).
Bu bilgiler doğrultusunda çocuk edebiyatının amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz: 1. Çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerine katkıda bulunmak.
2. Çocukların sosyal, zihinsel, duygusal gelişimlerine katkıda bulunmak.
3. Çocuklarda edebi değerlerin ve estetik beğenilerin oluşmasına katkıda bulunmak. 4. Çocukları yaşam gerçekliğine hazırlamak.
5. Çocukların hayal güçlerini ve yaratıcılıklarını geliştirmek.
6. Çocukları toplumsal ve evrensel değerleri tanımasına yardımcı olmak. 7. Çocuklara okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırmak.
(Dilidüzgün, 2007; Sever, 2003; Şirin, 2007; Güleryüz, 2006; Yalçın ve Aytaş, 2008). 2- 14 yaş arası çocukların duygu, düşünce dünyalarına tercüman olan çocuk edebiyatı çocukları iyi ve kötü yanlarıyla yaşam gerçekliğine hazırladığı gibi onların okuma sevgisi ve okuma alışkanlığı kazanmalarını da sağlar. Güleryüz (2006, s.102-103)’e göre okuma alışkanlığı, beynin çalıştırılması, düşünce üretmesi, üretilen düşüncelerin test edilerek bir bölümünün yürürlükten kaldırılması, sürekli yenilerin eklenmesi olarak tanımlamaktadır. Ayrıca okuma alışkanlığı, bir düşünceyle karşılaşmaktan zevk almak, onu biçimleyerek yeni bir yapı oluşturmak gibi özgün düşünsel ve yaratıcı eylemleri içerir. İnsan bir şey yaratırsa, o şeyle kendini ifade edebilirse yaşam anlamlı hale gelebilir ve o davranış yinelenebilir. Eğer okur, okuma eylemlerinden zevk alırsa, mutluluk duyarsa ve kendini gerçekleştirebilirse okumada süreklilik sağlanabilir.
Okumak, çocuklara yaşama farklı pencerelerden bakmayı öğretir, geniş bir bakış açısı sağlayarak, olayları analiz etme yeteneği kazandırır. Onların hayal gücü ve yaratıcılıklarını geliştirir, bilgi ve kültür düzeylerini artırır, sözcük dağarcıklarını zenginleştirerek konuşma becerilerini geliştirir. Daha fazla sözcükle, etkili ve güzel konuşabilen çocukların iletişim kapasiteleri ve toplumsal ilişkilerinin kalitesi artar.
Ülkemizde Çocuk Edebiyatı ve Şiir
Araştırmanın buraya kadar olan bölümünde çocuk ve çocuk edebiyatı kavramlarından, bu kavramlardan hareketle çocuk edebiyatının amaçları ve işlevlerinden bahsedilmiştir. Bundan sonraki bölümde ise çocuk edebiyatının Türkiye’deki gelişim süreci hakkında bilgi verilmektedir. Her dönemin önemli şair ve yazarları kısaca ele alındıktan sonra araştırmanın kapsamı itibariyle daha çok şiir türünün gelişimi ön planda tutulmuştur. Ülkemizde çocuk edebiyatının gelişimi dünyayla paralellik göstermektedir. “Çocuk edebiyatının ilk ürünlerinin sözlü olarak başladığına kesin gözüyle bakabiliriz. Yazılı edebiyatın gelişerek, çocuk edebiyatında kullanılır duruma gelmesine kadar, sözlü edebiyat eserleri etkin olarak varlığını sürdürmüştür. Bu sözlü edebiyat ürünleri, daha sonra derlenerek çocuk edebiyatının ana malzemeleri haline gelmiştir” (Yalçın ve Aytaş, 2008, s.19).
Masal, bilmece, tekerleme, fıkra, Karagöz oyunları, destan ve efsaneler sözlü gelenekten gelen ve çocuklara hitap eden çocuk edebiyatı ürünleri olarak sayılabilir. Çok eski ve zengin bir sözlü geleneğe sahip olmamıza rağmen çocuklar için yazılı bir edebiyatın başlangıcı Tanzimat Dönemi’ne kadar uzanmaktadır. Dolayısıyla, araştırmanın bu bölümünde yazılı çocuk edebiyatının başlangıcı kabul edilen Tanzimat Dönemi’nden itibaren çocuk şiirinin gelişimi açıklanmıştır.
Tanzimat Dönemi’nden önce şair Nabi’nin (1642- 1712) Hayriyye (1701) ve Sünbülzade Vehbî’nin (1718?- 1809) Lûtfiye-i Vehbî (1791) eserleri, kendi çocuklarına öğüt vermek amacıyla yazılmış eserlerdir. Yine Tanzimat Dönemi öncesinde çocuklara dil öğretmek amacıyla yazılan ve dilleri dönemlerine göre daha sade olan Sünbülzade Vehbî tarafından yazılan Tuhfe-i Vehbî, Hüsamettin Efendi tarafından yazılan Tuhfe-i Hüsamî, Konyalı Şâhidî İbrahim Dede (1468- 1550) tarafından yazılan Tuhfe-i Şâhidî, Lâmi-î Çelebi (1472- 1533) tarafından yazılan Tuhfe-i Lâmi’î, Fûzulî Mehmet (1483- 1556) tarafından yazılan Manzum Lugat, Çelebizâde Ali İlmî (1752?- 1814?) tarafından yazılan Nazm-ı Bedî, Mütercim Asım Efendi (1755-1820) tarafından yazılan Tuhfe-i Asım gibi manzum sözlükler bulunmaktadır. “Manzum şekilde kaleme alınmış metinlerin akılda kalması daha kolay olduğu için dil öğretiminde bu yola başvurulmuştur. Ancak bu çalışmaları çocuk edebiyatı için bir başlangıç saymak mümkün değildir” (Sınar, 2013, s. 576).
1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı toplumu siyasi ve sosyal açıdan değişime açtığı gibi, edebiyatın kapılarını da Batı etkisine açmıştır. Bu dönemde Batı edebiyatından ilk
çeviriler yapılmaya başlanmıştır. Çocuk eğitiminin nasıl olması gerektiği ile ilgili yazılar kaleme alınmış, çocukların ilgi ve beğenileri dikkate alınarak kitaplar hazırlanmıştır. Çocuklar için öyküler ve fabl çevirileri içermesi bakımından çocuk edebiyatının ilk ürünü aynı zamanda ilk Türkçe alfabe olan Nuhbetü’l Etfâl Kayserili Doktor Rüştü (?-?) tarafından hazırlanmış ve Mehmet Rasih Efendi tarafından yazılıp 1859 yılında yayımlanmıştır.
Münif Paşa’nın (1830-1910) Ehemmiyet-i Terbiye-i Sıbyan (1862), Edhem İbrahim Paşa’nın (1818-1893) Terbiye ve Talim-i Adab ve Nesayihü’l Etfal (1869), Sadık Rıfat Paşa’nın (1807-1857) Terbiyetü’l Etfal Risalesi gibi çalışmalarda çocuğun terbiyesi, eğitimi, bakımı gibi çeşitli konulara yer verilmiştir.
Yusuf Kamil Paşa’nın (1808-1876) Fenelon’dan (1651-1715) çevirdiği Tercüme-i Telemak (1862) çocuklarla ilgili ilk çeviridir. Vakanüvis Lütfi’nin (1817-1907) Defoe’den (1660?-1731) çevirdiği Tercüme-i Hikâye-i Robinson (1864), Mahmut Nedim’in Jonathan Swift’den çevirdiği Gulliver’in Seyahatnamesi (1872), Ahmet İhsan (Tokgöz)’ın (1868-1942) Jules Verne’den çevirdiği Gizli Ada ve 80 Günde Devriâlem (1880), Mehmet Emin’in Jules Verne’den çevirdiği Merkez-i Arza Seyahat (1883) ve Beş Haftada Balonla Seyahat (1887) gibi kitaplar çocuk edebiyatı alanında görülen ilk yabancı eserlerdir (Özkırımlı, 1990, s. 329-330).
Çocuk edebiyatının gelişmesinde çocuklar için hazırlanan gazete ve dergilerin de büyük katkısı olmuştur. İlk Türk çocuk dergisi 1869’da Çocuklar İçin Mümeyyiz adıyla çıkarılmıştır.
Çocuklar için hazırlanan ilk dergi olan Mümeyyiz, aslında aynı adla yayımlanmış gazetenin haftada bir olmak üzere çıkarılan ekidir. Toplam 49 sayı ile Tanzimat Dönemi’nde çıkarılan dergiler içerisinde en uzun süre yayında kalmayı başaran dergidir. Çocukların ilgisini çekmek için derginin her sayısı farklı renklerde basılmıştır (Bayram, 2005, s. 485-486).
İlk çocuk dergisi olmasına rağmen dili, anlatımı, eğitici, öğretici ve eğlendirici metinleriyle oldukça başarılı bir çizgi yakalayan Çocuklar İçin Mümeyyiz dergisini, 1875 yılında çıkarılan Sadakat ve aslında onun devamı niteliğinde olan Etfâl (1875) takip eder. Dördüncü çocuk dergisi 1876 yılında Mehmet Şemseddin (1849- 1900?) tarafından çıkarılan Arkadaş dergisidir. “Tercüman-ı Hakikat gazetesinin rüştiye öğrencileri için
verdiği haftalık ek de (1878-1922) ilk çocuk gazetelerinden biri sayılabilir” (Özkırımlı, 1990, s. 330).
Bu ilk girişimlerden sonra çocuk gazete ve dergilerinin sayısında bir artış olmuştur. Bu dergi ve gazetelerin bir kısmının büyükler için çıkarılan gazetelerin eki durumunda olması, birçoğunun kısa ömürlü ve düzenli yayımlanmamış olması çocuk gazete ve dergilerini tespit etmeyi zorlaştırmaktadır.
Birçok yeni ve ileri görüşün ortaya çıktığı II. Meşrutiyet döneminde çocuk edebiyatı alanında da daha bilinçli adımlar atılmıştır.
“İkinci Meşrutiyet’le birlikte görülen yeni bir toplum yaratma hevesi, Türk Edebiyatı’nda çocuk edebiyatıyla ilgili çağdaş görüş ve önerilerin değerlendirilmesine ortam hazırlamıştır. Ali Nusret (1872-1913), “Şuray-ı Ümmet” adlı gazetede ilk kez çocuk edebiyatının önemini vurgulayan bir yazı yazmıştır. Bu konudaki tartışmaların giderek yoğunlaşmasıyla birlikte önce şiir alanında çocuklara özgü pek çok ürün verilmiştir” (Kıbrıs, 2010, s. 7).
Şiir ve şarkıların eğitim ve öğretimdeki önemi üzerinde dikkatle duran II. Meşrutiyet döneminin ünlü eğitimcisi Mustafa Sâtı Bey (1880-1969), okul çocuklarının kendileri için yazılmış şiir ve şarkılardan yoksun olduklarını belirterek şair ve müzisyenleri göreve çağırmıştır.
Örnek metinler ve kuramsal bilgiler içeren Ahmet Cevat Emre’nin (1878-1961) Çocuklara Hikâye Anlatmak Sanatı (1910) kitabı da II. Meşrutiyet döneminin çocuk edebiyatıyla ilgili üzerinde durulması gereken çalışmalardandır.
İlk çocuk şiir kitabı olan Çocuk Şiirleri 1911 yılında yayımlanmıştır. Çocuk edebiyatına önem veren, çocuk edebiyatını edebiyatın başlı başına bir kolu haline getiren, pedagoji ve psikoloji tahsili olan İbrahim Alaettin Gövsa (1889-1949) tarafından yazılan bu kitap Allah sevgisi, din duygusu, vatan sevgisi, tarih duygusu, iyilik, doğruluk gibi konularla ilgili yazılmış şiirleri içermektedir. Çocuk Şiirleri adlı eserinde yer alan şiirlerin temel amacı, genel olarak bir şairin çocukların seviyesine inmeyi başarıp onların dünyasına eğilmektir. Bu şiirler aynı zamanda çocukları eğiten, bilgilendiren, mesaj veren, düşündüren, yaratıcı olmalarını sağlamayı hedefleyen, onların sahip olmaları gereken değerleri korumayı hedefleyen, onların sahip olmaları gereken değerleri korumayı hedefler niteliktedir. Bu şiirlerde çocukların ruh dünyasına inilirken, çocuklarla ilgili bazı sözcük ve kavramların ustaca nasıl kullanıldığı da gösterilir. Bugün için bile değerini kaybetmeyen Çocuk Şiirleri’ni önemli kılan bir diğer husus, sade bir dil ve hece ölçüsüyle kaleme alınmış
İbrahim Alaettin Gövsa’nın Çocuk Şiirleri kitabından bir yıl sonra, 1912 yılında, Ali Ulvi Elöve’nin (1881-1975) Çocuklarımıza Neşideler kitabı yayımlanmıştır. Kitapta aile, vatan, mektep, insanlık, tabiat başlıkları altında toplanmış, bir kısmı La Fontaine, Victor Hugo, Alphonse de Lamartine’den çeviri, bir kısmı da bunlardan esinlenerek yazılmış fabl türünde toplam yetmiş üç şiir bulunmaktadır. “Eğitimci şair kitabın önsözünde amacını, iyiliğe eğilim uyandırmak ve ahlaki telkinlerde bulunmak şeklinde özetler. Elöve’nin şiirlerinde merak duygusundan yaşama sevincine, yurt sevgisinden çalışmayı öğütlemeye kadar birçok tema işlenir” (Şimşek, 2007).
Hem öğretmen hem de bir şair olan Tevfik Fikret (1867-1915) 1914 yılında Şermin’i yayımlamıştır.
“Fikret’e göre, aydın beyinler yeni bir eğitim anlayışıyla yetiştirilebilir. Yenilik ve ilerleme örneği olarak düşündüğü “Yeni Mektep”le çağdaş niteliklere sahip gençlerin yetiştirilebileceğini düşünür. Bir tasarı olarak kalan “Yeni Mektep” anlayışıyla Fikret, arkadaşı eğitimci Sâtı Bey’le birlikte Anglo- Sakson eğitim sisteminden esinlenerek öğretimin amaç değil, araç olarak düşünüldüğü; çocuğun duygu, düşünce ve bedensel boyutlarıyla bir bütün olarak geliştirildiği bir süreçte, “iş ve hayat adamı” yetiştirmeyi amaçlar. “Yeni Mektep” tasarısı gerçekleşmeyince Sâtı Bey, Şişli’de bir okul ve çocuk yuvası açarak, Fikret’ten bu yuva için şiir yazmasını ister. Bu dilek, “Şermin” adlı, edebiyatımızın “ilk eğitsel çocuk kitabının” yazılmasına neden olur” (Sever, 1996, s. 37).
Tevfik Fikret’in hece ölçüsü kullandığı tek eser olan Şermin’de; Şermin’in Elifbe’si, Marangoz, Umacı, Ezan, Papatya, Arslan, Hediye, Keman, Rüya, Ağustos Böceği İle Karınca, Kırık At, Siyah Bacı gibi şiirler yer almaktadır. Tevfik Fikret otuz bir şiirin bulunduğu Şermin kitabında tembelliğin yergisi, çalışmanın ve üretkenliğin övgüsü, yurt sevgisi, insan sevgisi, doğa sevgisi, sanat sevgisi, kardeşlik, dostluk gibi konulara değinmiştir.
Çocuklara iyilik, doğruluk, insan sevgisi, yurt sevgisi, doğa sevgisi gibi yüksek değerleri kazandırmayı hedefleyen Çocuk Şiirleri, Çocuklarımıza Neşideler ve Şermin kitapları daha sonraki dönemlerde çocuk edebiyatı ile ilgilenen kişilere birer örnek ve yol gösterici olmuştur.
Bu dönemde çocuk edebiyatıyla ilgili çalışmalar yapan ve çocuk meselesi üzerinde önemle duran kişilerden biri de Türkçülük akımının temsilcisi Ziya Gökalp’tir (1876-1924). Kızıl Elma (1915), Yeni Hayat (1918), Altın Işık (1923), Türk Töresi (1923), Türkçülüğün Esasları (1922) gibi çocukların ve gençlerin okuyabilecekleri eserleri kaleme alan Ziya Gökalp aileye ve çocuğa büyük önem verir. Ziya Gökalp, çocuğun toplumdaki yeri,
çocuğun eğitimi, terbiyesi, çocuğun hayal dünyası gibi konular üzerinde durmuş ve çocuğa mutlaka milli bir terbiye verilmesi gerektiğini belirtmiştir.
“Türk cemiyeti için bütün meseleleri içine alan bir sistemin kurucusu olan Ziya Gökalp bu sistemde en küçük birim ve geleceğin unsuru olan çocuğa da büyük yer vermiştir. Çocuk sosyal kurumların en önemli ve en ufak birimi olan ailenin temelidir. Gökalp aile ve çocuk üzerinde çok durmuş, çocuğun hem aile birimini kuvvetlendiren varlık, hem de cemiyetin geleceğinin gücü olarak görmüş ve çocuğun bir şahsiyet olarak yetiştirilmesini hedef edinmiştir. Gökalp’in eserlerini ele aldığımız zaman, çocuklarla ilgili görüşlerini dört grupta toplayabiliriz.
1. Terbiye ve sosyal meselelerle ilgili olarak çocukların yetiştirilmesine dair görüşleri. 2. Çocukları yetiştirmek için yazdığı şiirler ve masallar.
3. Kendi çocukluğuna dair intibaları.
4. Kendi çocuklarının yetiştirilmesiyle ilgili görüşleri ve telkinleri.” (Enginün, 1991, s. 426).
Bu dönemde Çocuk Şiirleri (1917), Şiir Demeti (1923) eserleriyle Ali Ekrem Bolayır (1867-1937); Türk Sazı (1914), Tan Sesleri (1915), Zafer Yolunda (1916) eserleriyle Mehmet Emin Yurdakul (1869-1944); Mektepli Şiirleri (1918), Nasrettin Hoca (1918) eserleriyle Fuat Köprülü (1890-1966) çocuk edebiyatına katkıda bulunan isimlerdir. Ordinaryüs profesör, siyasetçi, Türkolog ve edebiyat araştırmacısı olan Mehmet Fuat Köprülü aynı zamanda çocuklar için ders kitapları da yazmıştır. Bu kitaplar Cumhuriyet kurulduktan sonra Türkçe ders kitabı olarak okutulmuştur.
II. Meşrutiyet’in ilanından sonra çocuk şiiri alanındaki olumlu gelişmeler roman ve öykü alanında kendini gösterememiştir. Bu dönemde çocuklar, yetişkinler için yazılmış roman ve öyküler arasından konu ve anlatım bakımından kendilerine uygun olanları okumak zorunda kalmışlardır. Ahmet Hikmet (1870-1927), Hüseyin Rahmi Gürpınar (1864-1944) ve Ömer Seyfettin (1884-1920) gibi yazarların eserleri anlatımın akıcılığı, dilin sadeliği gibi özelliklerinden dolayı çocuklar tarafından sevilerek okunmuştur.
Bu dönemde çocuklar için hazırlanmış gazete ve dergilerde çocukların ilgileri göz önünde bulundurulmuş, nitelikli yazılara, karikatürlere yer verilmiştir. Yayın hayatı kısa süren çocuk gazete ve dergilerinden bazılar şunlardır: Talebe (1911-1912), Çocuk Bahçesi (1913), Çocuk Duygusu (1913-1914), Çocuk Yurdu (1913), Çocuk Dünyası (1913-1914), Talebe Defteri (1913-1919), Çocuk Dostu (1914).
üzerinde durulan bu dönemde Tevhid-i Tedrisat Kanunu (1924) ile eğitimde birliğin sağlanması, Yeni Türk Harfleri’nin kabul edilmesi (1928), 23 Nisan tarihinin Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak ilan edilmesi gibi çocukları doğrudan ilgilendiren gelişmeler yaşanmıştır. Toplumsal yaşamda meydana gelen bu köklü ve olumlu değişimleri yeni kuşaklara aktarma görevini dönemin şair, yazar ve eğitimcileri üstlenmişlerdir. Cumhuriyet rejiminin getirdiği yenilikleri, vatan ve millet sevgisini, bilincini anlatan eserler kaleme almışlardır.
Dönemin Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Uğural (1894-1929) öncülüğünde çocuk ve gençlerle ilgili olarak üç ayrı dizi yayımlanmıştır. Bu diziler; Hakkı Süha (1895-1963), Ali Canip Yöntem (1887-1976), Hasan Âli Yücel (1897-1961) gibi tanınmış yazarlara hazırlatılan ve yerli ve yabancı eserlerin yer aldığı Cihan Edebiyatından Numuneler; Mahmut Yesari (1895-1945), Reşat Nuri Güntekin (1889-1956), İbnülrefik Ahmet Nuri (1874-1935) gibi yazarlara hazırlatılan Mektep Temsilleri; Arı Maya, Heidi gibi çocukların severek okudukları çeviri eserlerin yer aldığı Dünya Çocuk Klasikleri’dir (Gökşen, 1985, s. 15).
Cumhuriyet döneminin önemli yazarlarından biri, konularını tarihten alan serüven romanları ve piyesler yazmış olan Abdullah Ziya Kozanoğlu’dur (1906-1966). Yazarın Kızıltuğ (1923), Atlıhan (1924), Türk Korsanları (1926), Seyit Ali Reis (1927), Gültekin (1928) gibi kitapları gençlerin ve çocukların ilgi ve beğenilerini çekecek niteliktedir. Ayrıca bu dönemde Halide Edip Adıvar (1884-1964), Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974), Reşat Nuri Güntekin eserlerini yetişkinler için yazmış oldukları halde, onların eserleri çocuklar ve gençler tarafından zevk alınarak okunmuştur.
Halide Edip’in Dağa Çıkan Kurt (1922) ile Yakup Kadri’nin Milli Savaş Hikayeleri (1947) isimli kitaplarında yer alan Bayrağımızın Altında, Dua Tepe, Tanıdığım Çocuklardan, Kabakçekirdekçi, Güvercin Avı, Ceviz gibi öyküler hem bu büyük yazarları tanıtmak, hem dil zevki vermek, hem de milli bilinç ve insan sevgisi aşılamak için bugün de rahatlıkla kullanılabilecek metinlerdir (Sınar, 2013, s. 584).
Edebiyatımızın en çok okunan romanlarından biri olan Çalıkuşu’nun (1922) da yazarı olan Reşat Nuri Güntekin, eserlerinde çocuğa yer veren ve çocuğu konu edinen yazarlarımızdandır. Onun Çalıkuşu (1922), Acımak (1928), Yaprak Dökümü (1930), Kızılcık Dalları (1932), Harabelerin Çiçeği (1953) gibi romanları; Tanrı Misafiri (1927) öykü kitabı çocuklar tarafından okunabilir niteliktedir. Ayrıca Reşat Nuri Güntekin,
Ümidin Güneşi (1924), Bir Kır Eğlencesi (1931), İstiklal (1933), Vergi Hırsızı (1933) gibi tiyatro eserlerini çocuklar için yazmıştır.
Cumhuriyetin ilanından 1940’lı yıllara kadar devam eden dönemde çocuklar için yazılmış olan öykü ve romanları şöyle sıralayabiliriz: Mahmut Yesari (1895-1945): Bağrı Yanık Ömer (1930), Nimet Çalapala (1908-1984) -Rakım Çalapala (1906-1995): 87 Oğuz (1933); Huriye Öniz (1887-1950): Köprü Altı Çocukları (1936); İskender Fahrettin Sertelli (1895-1945): Tahtları Deviren Çocuk (1936); Cahit Uçuk(1911-2004): Türk İkizleri (1937), Gümüş Kanat, Altın Kuş, Yalçın Kayalar, İran İkizleri, Mavi Ok, Alın Teri, Küçük Çoban Âlim Kız, Eve Doğan Güneş, Esrarengiz Yalı; Aka Gündüz (1886-1958): Gazi’nin Gizli Ordusu (1930), Meçhul Asker (1930), Köy Muallimi (1932), Yamanların İkizleri (1932); Mümtaz Zeki Taşkın (1915-): Mavi Boncuk (1936), Efe Ali (1939) (Sarıyüce, 2012, s. 77). Bu dönemde çok sayıda halk masalını çocuklar için yeniden yazıp yayımlayan Naki Tezel’i (1915-1980) de unutmamak gerekir. Kısa, açık ve kolay okunan anlatımıyla yeniden yazdığı masallar şunlardır: Keloğlan Masalları (1936), İstanbul Masalları (1936), Köroğlu Masalları (1939), Altın Tas (1942), Beyböğrek (1942), Altın Araba (1944), Çocuk Masalları (1944), Alabalık (1944), Peri Kızı (1945).
1930’lu yıllardan sonra usta şairlerden bazıları özellikle çocuklar için şiirler yazmışlardır. Bu durum çocuk şiiri bakımından da bir kazanç olmuştur. Faruk Nafiz Çamlıbel (1898-1973) Akıncı Türküleri (1938), Yusuf Ziya Ortaç (1895-1967) Kuş Cıvıltıları (1938), Hasan Ali Yücel Sizin İçin (1938) kitapları ile çocuk edebiyatına doğrudan katkıda bulunan şairlerdendir. Ayrıca M. Faruk Gürtunca (1904-1982) Çocuklara Şiir Kitabı (1928), Mehmet Necati Öngay (1914-1992) Çocuk Şiirleri (1942) ve Çocuklara Sevgi Şiirleri (1945) kitaplarını yayımlamışlardır.
Cumhuriyetin ilanından 1930’lu yılların sonlarına kadar çocuk edebiyatı alanında millet sevgisi, vatan sevgisi gibi temalar işlenirken, 1940’lı yıllardan itibaren toplumsal alanda meydana gelen değişimler edebiyatı da etkilemiştir.
Kıbrıs (2010), çocuk edebiyatında 1940 – 1970 arası dönemi yeniden Batı’ya yöneliş ve bir arayış dönemi olarak nitelendirmiştir. Ayrıca Türk şiirindeki yönelim ve gelişmelerin de (örneğin şiirde heceden serbest şiire geçilmesi) çocuk şiirlerini hem biçim hem de içerik yönünden etkilediğini belirtmiştir (s.17). Sarıyüce (2012) ise 1945- 1970 arası dönemi çocuk edebiyatında Doğan Kardeş dönemi olarak adlandırmış ve 1945 yılının çocuk edebiyatımızda yeni bir başlangıç dönemi olduğunu vurgulamıştır (s.100).
Ülkemizde çıkan en önemli çocuk dergisi hiç şüphesiz Doğan Kardeş'tir. 1945- 1978 yılları arasında yayımlanan ve yayın müdürlüğünü Vedat Nedim Tör’ün (1897-1985) üstlendiği bu derginin içinde eğitici ve eğlendirici yazılar, bilmeceler, fıkralar, karikatürler, çizgi romanlar bulunmaktaydı. “Bir döneme adını veren Doğan Kardeş çocuk yazınında büyük bir patlama yapamadı ama alt yapıyı hazırladı denilebilir. Yalnız çocukları ve gençleri etkilemekle kalmadı. Yazarlarda, ozanlarda çocuk yazınına ilgiyi artırdı” (Sarıyüce, 2012, s. 102).
İkinci Dünya Savaşı’nı da içine alan bu dönemin hiç şüphesiz en önemli isimleri Eflatun Cem Güney (1896-1981), Kemalettin Tuğcu (1902-1996) ve Mümtaz Zeki Taşkın’dır. Türk çocuk edebiyatının önde gelen yazarlarından biri olan Eflatun Cem Güney masallarımızı ve halk hikâyelerimizi derleyerek birçok masalın günümüz Türkçesiyle yeniden yazılması hususunda büyük çaba göstermiştir. Ayaklarındaki sakatlık nedeniyle okula gidemeyen ve uzun bir süre toplumdan uzak duran Kemalettin Tuğcu, hiçbir yardım almadan kendini yetiştirmiş 300’ün üzerinde yayımlanmış çocuk ve ilk gençlik romanı bulunan önemli bir yazardır. Eserlerinin edebi yönü üzerinde pek durmayan yazar, eserlerinde genellikle sevgi, acıma, merhamet, yardımlaşma gibi temaları işlemiştir. Kemalettin Tuğcu’nun çocukları karamsarlığa sürüklediği düşünülmesine rağmen yalın dili, sade üslubu ve sağlam kurgusuyla o, günümüzde de okunan yazarlarımızdandır. Mümtaz Zeki Taşkın, oyunlar, masallar ve şiirler yazmıştır. Türk şiirine Dadaizm anlayışını getiren şairin şiirleri Gençlik, Yeni Ses, Servet-i Fünûn- Uyanış, Edebiyat Dünyası, Şadırvan, Kaynak ve Türk Dili dergilerinde yayımlanmıştır. Mümtaz Zeki Taşkın’ın Çocuklarımıza Resimli Şiirler (1959) adında bir çocuk şiir kitabı bulunmaktadır. Çocuklar için yazmış olduğu diğer kitapları ise şunlardır:
Mavi Boncuk (1936), Uçman Yalçın (1938), Efe Ali (1939), Sihirbazın Kızı (1940), Vatan Uğruna (1940), Nar Tanesi (1945), Yıldız Ece (1949), Karaboncuk (1951), Adını Çocuklar Koysun (1952), Altın Kuş (1954), Türkün Altın Masalı (1962), Kahkaha Sultan (1969), Balık Çocuk (1973), Ülkü Öğretmen (1973), Çitlembik Kız (1975), Beş Çocuk Kayıp (1976), Ördek Ömer (1976), Çocuklara Kahramanlık Hikâyeleri (1978), Uykucu Mahmut (1979), İstanbul Yemişi (1980, Bülbül (1980), Üç Ayaklı Sıpa (1983), Uzaylı Çocuk (1983), Şampiyon Topaç (1988), Altın Destan (1984).
1940’lı yıllardan başlayarak 1970’li yıllara kadar geçen dönemde çocuk edebiyatı alanında eserler vermiş diğer şair ve yazarlarımızdan aşağıda kısaca bahsedilmiştir:
Şiirleri Doğan Kardeş ve diğer çocuk dergilerinde yayımlanan Kenan Akansu’nun (1923-) Çocuk Bahçesi (1961), Çocuk Dünyası (1963) ve Akarsu’dan Damlalar (1986) adlarında çocuk şiir kitapları bulunmaktadır.
Eğitimci ve yazar olan Ali Osman Atak (1919-) didaktik şiirleri ve ansiklopedik çalışmalarıyla bilinmektedir. 1968- 1969 yılları arasında Türk Çocuğu adında bir çocuk gazetesi de yayımlayan Ali Osman Atak’ın şiir türündeki eserleri şunlardır: Cumhuriyet (1951), Eşsiz Bayrağım (1951), Okul (1951), Vatan Yolunda (1951), Yaşayacak Milletiz (1951), Özleyiş (1952), Seçme Halk Manileri (1952), Bu Vatan Bizimdir (1955), Okul Sevgisi (1955), Gönülden Sesler (1955), Milli İnkılap Şiirleri (1960), Hürriyet (1963), İstanbul Destanı (1963). Diğer eserlerinden bazıları şunlardır: Demir Kafesteki Aslan (1961), Tarihi Büyükler 1234 (1956), Seçme Çocuk Bilmeceleri (1953), Hayvanlar Alemi (1965), Büyük Türk Zaferleri (1965).
Gazeteci ve yazar olan Rakım Çalapala çocuk edebiyatına katkı sağlayan isimlerden biridir. Çocuk dergileri çıkaran ve pek çok çocuk dergisinde görev alan yazarın Mustafa (1944) ve eşi Nimet Çalapala ile birlikte yazdığı 87 Oğuz (1933) adlı romanları bulunmaktadır. Ayrıca 1968 yılında yayımlanan Yavrukurt Şiirleri adında bir de çocuk şiir kitabı bulunmaktadır.
Şiir ve öyküleri Varlık, Doğan Kardeş, Hisar ve Türk Dili gibi önemli dergilerde yayımlanan Yüksel Erkekli’nin (1931-1997) İlkokul Şiirleri (1961) ve Hürriyet Çiçekleri (1965) adında çocuk şiir kitapları bulunmaktadır.
Çocuk edebiyatı yazarı ve şair olan Güngör Gençay (1934-2012), şiir ve yazılarını Yeditepe, Türk Düşüncesi, Yankı, Türk Dili, Şiir- Öykü, Gerçek Sanat gibi dergilerde yayımlamıştır. Günaydın (1959), Öğretmenler Günü Şiirleri- Cumhuriyet Bayramı Şiirleri- 23 Nisan Şiirleri- Belirli Gün Şiirleri- İsmet İnönü- Belirli Günler (1984) adında şiir kitapları bulunmaktadır.
Varlık ve Sanat Dünyası dergilerinde şiirleri yayımlanan Bedri Gider’in (1921-1967) Levent Kedi (1967) adında bir çocuk şiir kitabı vardır.
Şiir, hikâye ve yazıları Hisar, Varlık Yıllığı, Türk Edebiyatı, Dolunay, Doğuş Edebiyat, Milli Kültür, Kültür ve Sanat gibi sanat edebiyat dergilerinde yayımlanan Bahaettin Karakoç’un (1930-) Mevsimler ve Ötesi (1962) adında şiir ve Şiir Burcunda Çocuk (1993) adında antoloji kitabı bulunmaktadır.
Yazı ve şiirleri Çağrı, Türk Dili, Ajans Türk, Çağdaş, Yazı, Karınca gibi dergilerde yayımlanan Faruk Oray’ın (1922) Öğretmenim (1968) adında bir çocuk şiir kitabı vardır. Öğretmen olarak yurdun pek çok yerini gezen, hece ölçüsünü şiirlerinde başarıyla kullanan F. Cemal Oğuz Öcal (1913-1971) milli duyguları coşkulu bir üslupla dile getiren bir şairdir. Şairin çocuk şiir kitaplarını baskı yıllarına göre şöyle sıralayabiliriz: Türk Geliyor (1944), Türk Çocuklarına Milli Şiirler (1951), Her Şey Vatan İçin (1953), Yavrularımıza Okul ve Bayram Şiirleri (1960), Vatan Bahçemizden Sesler (1967), Bir Millet Şahlanıyor (1968).
Şair ve yazar olan Hakkı Özkan’ın (1926-1999) yazıları Türk Sanatı, Yelken, İmece, Varlık, Türk Dili gibi dergilerde yayımlandı. Pek çok ödül alan Hakkı Özkan’ın çocuk kitaplarından bazıları şunlardır: Kuşlar Gibi (1957), Kıvılcım (1959), Umutsuzlar (1965), Dönüş (1968), Bakışların (1968), Unutulmayan (1969), Kırımızı Kırlangıç (1970), Kız (1971), Nasrettin Hoca Keloğlan Masalları (1980), Her Çocuğun Kanadı Vardır (1984), Ben Bir Elektrik Direğiyim (1992).
Şiir ve yazılarına Servet-i Fünun, Uyanış, Varlık, İstanbul gibi dergilerde rastladığımız Şükrü Enis Regü (1923- 1976) özellikle çocuk şiirleriyle tanınmıştır. Serbest ölçüyle ilk defa çocuk şiirleri yazan Şükrü Enis Regü’nün Canım Dünyam (1945), Bayram Yeri (1947), Elma Ağacı (1971), Günaydın Kuşu (1974) adında çocuk şiir kitapları ve Onlar da Çocuktu (1972) adında biyografi kitabı yayımlanmıştır.
Şiirleri Varlık, Dost, Papirüs gibi dergilerde yayımlanan Tahsin Saraç 1970 yılında TRT Şiir Kitabı Büyük Ödülünü, 1986 yılında Asya - Afrika Yazarlar Birliği Lotus Edebiyat Ödülü’nü almıştır. Tahsin Saraç, edebiyatımıza Balta Sapı (1963), Çolak Pehlivan (1963) ve Ağustos Böceği ile Karınca (1963) adında çocuk şiir kitapları armağan etmiştir.
İstanbul, Kaynak, Varlık, Fikirler, Doğan Kardeş, Yeryüzü, Çağdaş, Güney ve Hisar gibi dergilerde şiirleri yayımlanan Sabih Şendil’in (1926-2002) çocuk masalları da bulunmaktadır. Çocuklar için yazmış olduğu eserleri şöyledir: Çiftlikte Sabah (şiir-1955), Dilek ile İpek (şiir-1955), Altın Sakallı Dev (masal-1958), Üç Kız Kardeş (masal-1960), Beyaz At (masal-1961).
Çocuklar için yazdığı canlı, sürükleyici şiirleri ile tanınan İsmail Hakkı Talas (1909-1978) aynı zamanda ders kitapları ve ünite dergileri de çıkaran Talas Kitabevi’nin kurucusudur. Çocuklar için yazdığı şiir kitapları ise şunlardır: Armağan (1941), Bahar (1954), Pınar
