Veteriner Faıkiiltesi Zootel.-ni'Kür~'Üsü: Prof. Dr. Sala!haıt.ti:nBa'h.ı
KARACABEYYARIMKANARAP ATLARININBEDEN ÖLÇüLERt
VE
FORMLARı üSTüNDE ARAŞTIRMALARDr,Emin ARITÜRK. Eldeki kayıtlara göre; Karacabey harası 1924 yıllıIldan önce «Çift-'katı HüıInayun» adı altında çal~maktaydı. O zaman yetiştirilmek-e olan hayvan ırklan at, karlŞık kanlı yyetiştirilmek-erli sığırlar, manda vyetiştirilmek-e koyun-u. Atlar genelolarak gece ve gündüz ılgı haİinde merada
bulundu-urdu ve yetiştirme ilmi esaslar dahilinde ~rütülmezdi.
Çiftlik için bLr ara Macaristandan Macaır atlan satın alınmış, bu abancı kan aıtlar, o güngü yerli ve arap kanını taşıyan kanşık kan-atlan onarmak maksadıla bunlara kaın.ştlTIlm~tı. ÇifUik hayvanla-ı, halk hayvanlanndan ayırmak, kar~marnasını sağlamak amacı-a hamacı-aramacı-a amacı-aıt mamacı-ateryamacı-alınamacı-a kızgın demirle ((Kamacı-aramacı-acıbeyÇift1ikamacı-atı Hurrnamacı-ayu-
Hurrnayu-u» damgası vurulmaya başlanmıştır. Fakat müessesedeki yetiştirme' alkın pirimi,tif ve basit yetiştiriciliğinden farklı değildi. Buna rağ-en çiftlik nazırları 1 - Ağır ziraat 've koşum hayvanı, 2 - Hafif ko-um ve binek hayvanı tipi, yetiştirilmestni taşarlamışlardı ve bu tip
ayvanlan yetiştirebilmek için muhakkak surette yabancı memleket-erden AGıR CüSSELİ damızlıiklar getirtmek fiikri kabul edilJmiş, te-alüpte kullanmak gayesiJ.e1881 yıl:ında Fraır'lsa'dan PERŞERON
ırkın-an bir aygırla, bir kısrak .getirtilmişti.
Daha sonra ÇiFfLİKATI HüMAYUNMüDüRlerinden 4!\RİS efen-. tarafından Alman Ziraat Bakanı Herr Mayer vasıtasile HANNOVER tı, 1908 de yine çiftiik müdürü Emin bey tarafından Arap, 1912 de 'e bir Anglo-nortman aygırı satın alınarak tesalüpte kullanılJIDlŞtı.Bu anşık at materyalı 1920-1922 yıllarında 157 b?-ş'a kadar yükselmişti. akat bu atlar sabit. ve iyi ırk karakterleri gösteıı:nİyorlardı, yani he-erojen' yapılı idiler. Sonraları iyi ikarek!terdea:tlara s-a:hipolma ihtiya-ı duyulmuştu. Fakat iyi v8ihtiya-ıSihtiya-ıfta at, eldeki daihtiya-ımihtiya-ızihtiya-ıihtiya-ıihtiya-ık maihtiya-ıteryalihtiya-ından etiştirilemezdi.
Harada 1924 yılında Cumhuriyetle beraber, memlıeket ihtiyaçla-a cevihtiyaçla-ap verecek ve :illm:iibir tarzda yetiştiJri.cili'kyapmak hususunda karara varıldığını yine kayıtlardan öğırenmekteyiz.Bu maksatla
ARITÜRK
.leket dahilinden 7 baş safkan ve yal'lJmk:anarap aygırıyla 75 baş k ru;;ıkkanlı, fakat iri, kemikli ve cüsseli kısrak1l.arırnubayaa edilmişti Aynı yıl içerisinde Macarisıta.ndanbir b~ safkan arap ay.gır da satı
a:lmmış tır.
1924 senesinden sonra çifteler harasının lağvedildiğini görüyor :Sebep, haranın yol güzergahında bulunması dôlayısiyle hayvanlar
sari hastalıklarla herzaman karşı karşıya ,gelebilecekileridiır.Çiftele haTasındaki mevcut at materyalı Karacabey harasına devredilmişti Yalnız birkaç baş ayg!r Mahrnudiye aygır deposunda alıkonmuştu Karacaıboy harasına .devredilen çifteler damızlıik at maMryalı aşağıd _gösteril!miştir:
7 adet muh teilif'ırktan aygır
88 II Ek.serisi yarıımkan olmak üzere mahalli ve muhtelif ır lardan ana kısrak,
36 II Muhtelif ıTklardan d~şi tay (1921, 1922 1923 doğumlu)
22 II Muhtelihırklardan erkek tay (1923 doğuırnlu)
21 l) Muhtelif ırkıardan dişi tay (1924 doğuJIIllu)
21 II Muhtelif ırklardan erkek tay (1924 doğumlu)
Yukarıda kaydettiğimiz tarihi bi1giiL~regöre bugünkü Karacabe :yarlJIIlkan arap atının esasını, temelini o .günkü çifteler harasınd
Karacabeye devredilen kaTlŞık kanlı bir materyal teşkil etmektedi Yine hara kayıtlMIna göre Karacabey atınm .meydana .gelmesinde, tarihlerde Urfadan satın alınarak haraya getirilen 5 baş safkan ara aygır~a 10.baş safkan arap kısrağının rolü olmuştur. Bunlardan b' kaçının adını veriyoruz :
A) Aygınlardan: 1--- Üibeyyan (1923 doğumlu) 2 Küheyl
(1910) 3--- Ferhan (1921). Bilhassa bunlardan FERHAN (ana: Deh
manülasrnir. Baba: Seklavi) Kb. Yarımkan arap atının oluşunda mü .essir olL.1Jluştur.
B) Kıtraklarageliınce:
1 - Selklavi(1923 doğumlu) -- Ana: Şekilavi Şiayfi, baba: Sek lavi Şiayfi,
2 - Necırniye (1921) - Ana: Küheyletülrak .Carcariye, Baba Hüheylan Nevvak,
3 -- KıTŞemsa (1921)
4 -- Haırnde(1923)
5 - - Suade (1921) 6 Subeyhi"(1922)00.
Görülüyor ki Karacabey atı veya eski deyitrnileKaracabey Yk.ı dEm at' tipi, yukarıda belirttiğiırniz gibi 1924 senesinde' Karıacabey hara
Yanınkan Arap Atlarının Beden Ölçüleri ve Formları
nda mevcut yerli ve kökenleri kesin olarak bilinmeyeın karışık kanlı rak materyala iJe Çifteler harasından devredilen di.<;;idamızlık ma-ryala safkan arap vermek suretile uzun seneler içinde yorucu bir-esai sonunda meydana getiriLmiştir. ,Yani 'burada, biır nevi çevirme-elezlemesi tatbilk edilmiştir.
Bu at nümunesinin meydana getirilme g.ayesi,memleketin muh-aç olduğu koşum, iş ve binek ha,yvanı ihtiyacım giderecek orta ağır-ta cüsseli, derin ve yemden faydalOOa kab11iyetiyüksek, kötü şart-ra ve hastalıklaşart-ra karşı dayanıklı ve iklime uyma kabiliyati iyi,
sağ-konstitüsyonlu Ibir ziraat hayvaım elde etmektir.
Bugün haTaıda bu karekterleri taşıyan 9 baş yanımikan arap ay-ınyla 136 baş anaç kısrak, 10 baş damı:alık'a namz€ıt dişi tayla 86 aha küçük yaşlı tay mevcuttur. Ay.nca yeıtiştiıımehakkında biT fikir-erme bakımından, aşağıda kuruluştan bugüne kadar ımüessesede ye-iştirilen yarımkan arap atlarından damızlığa ildve olunanlarm sayı--annı seneler üzerinden veriyoruz :
Tay 39 33 27 1 24 6 3 39 22 4 57 57 37 5 31 80 68
147-ARITÜRK
-Karaca:b€yharasına dış memJe!ketlerdensatın alınarak ha ra d mızlık kadrosuna İlave olunan, safkan arap mevcudu aşağıdaki çize ,gede gösteriJmi:ştir.
Yıl Aygır Kısrak Tay
1931 5 1933 6 8 1936 2 1939 1
•
1 16 2 4 1 Yılı Aygı:r 1926 ' 19 1927 1928 1 1929 1931 lı 1932 1 1937 1946 1Karacabey harasına kuruluştan bugüne kadar Yurt içinden mu :bayaa edilerek damızlığ~ katılan ~afkan arapların mevcudu ise:
Kısrak Tay
Çizelgelerin tetkikinden anlaşıldığına göre muhtelif tarihlerd "gerek yurt ~ından gerek yurt dahilinden olsun!..hara da!rIlIzlıkma
teryalım hem takviye ve hemde mevcudun seviyesini daha yüksek tu\; mak amacıla satın a.1mala.rdançekinilmemiştir. Bu hareket, biryan-dan haranın safkan arap yetiştirmesinin iyi bir seviyeye ulaşmasına, ~diğertaraftan da haranın elde mevcut yerli, karışık kanlı kısrakların-dan en uygun ve maksada elverişli olanlar seçilerek safkan 'arap ay--gırlanyla birkaç nesil bixle.ştirilerek iyi bir yarımkan arap nümunesil
elde edilmesine hizmet etmiştir. Karacabey harasında safkan v~ yarı1Il.~ kan arap (K.a:raca:beyatı) a.tı yetiştiricilliği üzerinde bi1gili ve planlı! 'bir çalışmanm yapıldığını görmekteyiz. Bu çaU.ış.malardamemleket
ekonomi ve ziraatının gerektirdiği şartların da gözden uzak tutulma-dığını müşahade etmekteyiz. Bu, durum bilhassa haranın gayesine var-madaki yolu hiç şüphesiz kısaltmıştLI'. Yalnız Karacabeyatı (yarım-kan arap) yetişÜ'rici1iğinebaştan kalıtsal kudretleri yüksek yanm(yarım-kan kısraklara gereği 'gibi yer veri1m~tir. Bu iısebiraz daha zaman
kay-:bına sebep olmuştur. , J
haraların-Yanmkan Arap Atlarının Beden Ölçüleri ve FonnIan
da mükemmele yakın beden ve ke.mik yapısına sahip biI' yanmkan materyalının vüeude getirildiğ1nıi:de burada zikre1Jmekgerektir.
Karaca:bey harası atçılık kolunun memleket a:t yetiştiriciliğinin ıslahında imklinları nisbetinde vazife gördüğünü "kayıtlardan öğren-mekteyiz. Bu bakıımdan haranın 1955 yılına kadar memleket dahiline tevzi ettiği safkan yanmkan arapların sayılarını aşağıda veriyoruz.:
Haranın 1955 yılına kadar /dağıttığı safkatrı ve yarımkan '(ırap atları:
Verildiği yer Arap Yarıımkanarap
Veklilet aygır depolarına 32 185
İller aygır depolarına 37 108
Diğer haralara 70 91
Süvarİ okul, V.s. 19 49
Köylüye, yetiştiriciye 14 643
WMy~~a 1 ~
1955 yılı~a 38
Çizelgenin tetkikinden ayrıca hara at yetiştirme kolunun ırk va-sıfları saıbit, d~anıklı yeni bir yarımkan arap tipi1e halk hayvanla-rının ıslahında bizzat onarıcı bir faaliyet göstermekte olduğunu mü-şahade etmekteyiz. Esasen bu durum, hara için öncedtn tasavvur edi-len bir pllin ve programın tatbik neticesidir ki, modern yetiştiricili-ğinin de esası budur. Memleketin zirai ve ekonomik şartlarının gerek-tirdiği at tipi, daha önceden tesbit €dillmiştir. Halk hayvanlarının bu ırkla onarma işine ise bu tip harada meydana getirildikten sonra gi-rişilmiştr. Yukanda da kısaca belirttiğimiz gibi bugünün ekonomik yetiştirme anlayışı da bundan ibarettir.
Biz bu mesaiyi, 33 yıldır üzerinde çalışılan ve halk hayvanlarının ıslahında kUllanılan Karacabey yarımkan arap atlarının (Karacabey atı) gösterdikleri morfoıojilk karakterleri, emsali yetiştirmelerle mu-kayese ederek tesbit etmek ve bunların bugün nedurumrla Ibulunduk-!arını ögrenmek maksadıla yapmaktayız.
Bugüne kadar Karacabey yarımkan arap atları üzerinde Variati-on - statistique metoduna istinoo ederek Bata, S. (3), Bester, D. (4) ve Düzgüneş, O. (6) tarafından muhtelif tarihlerde kıymetli mesailer ya-pJlmıştır. Bu çalışma neticeleııini aşağıdaki çizelgelerde"topladık.
Mukayese içinde Çukurova yarımkan arapları üzerinde Peker, M - A., Kutsal (9), Tuna memleketleri yanmkan arap atlarını 'incele-yen Madroff, C (12) nin ve Çifteler harası yetiştirmesi yanınkan arap atları üzerinıdetetkik yapan Düzgüneş, O (6) nun elde etti,kleri ölçü neticelerinden de faydalandık. Bunları da ayrı çizelgeler halindeve-riyoruz.
ARlTÜRK
Üzerinde çalıştığımız materyal ve metot:
1956 yılı içinde yukanda açıkladığımız gayeler dahilinde KARA-CABEY harasındaKaracabey atı denen yarllmkan arap nfununesin-den 7l hayvan ölçtük, Bunlar 1934- 1952 doğumlu idi. Ölçme.r tesbit edilirken hayvanlar seç~me tabi tutu1ımadı. Eldıe'ettiğimiz Il€ticelerİ emsali' diğer yetiştirme neticeıerme mukayese ederek değerlendirmeye çalıştık. Ölçüler ve ölçü bölgeleri DUERST, U. (7)'in billdirildiği nok-talardan
ı-
Lydt'in tesviyeli ölçü bastonu. 2 -- Ölçü şeridi, 3 - Öl-çü pergeille alınarak tesbit edilmiştii'.Alınan ölçüler Variation - Statis.tique metodu ile kıymetlendiril-mi~ltir (8). Aynca ÖıçÜıerin yeri ge1:liikiçerelaıtü değerleri bu-lunarak bölgenin durumunu tesbit ve mlUkayesedefaydalandık.
Muhtelif tarihlerde Karaca1JeyYarımkan Arap Atları tlzerinde Muhtelif Araştırıcılar Tarafından Tesbit olunan Beden (Jlçiileri:
S.. Batu ~araıfından Mutlak olarak: te~r[J,ied;"e<n) Ci~ago yüksek!l.iği 152.84 :r. 0.3623 Sırt yükseldiği 144.39 .:!: 0.3994 Sağn yüksekliği 151.87 .:!: 0.3870 Kuyrn!cso'kumuyüksekliği 144.63 .:!: 0.4793' Göğüs derinliği 66.94 :i: 0.2959 Göğüs geııı.i~liği 42.38 :i: 0.3747 Vücut uzunluğu 147.80 :i: 0.9383 ön göğüs genişliği 34.25 :!: 0.3567 Ha'Vsala uzuWuğu 47.73 :i: 0.2925 Havsal:ı genişliği 44.48 :!: 0.0261 Haricafa genişliği '50.01 :i: 0.22t28
Boyun uzunluğu 80.98 .:!: 0.4358 Cidago uzımluğu 28.33, :i: 0.2869 Baş uzunluğu 56.22 .:!: 0.2025 Alm uzunluğu 19.44 :i: 0.1350 Gözlerin dış açılan axasında
D. Beşter'in tesbiJt ettiği 15.2.20 ::: 0.185 J.43.78 :!:: 0.184 :1'51.76 :i: 0.100 J.45.64 :i: 0.143 69.05 :i: 0.088 38.66 .:!:0.0183 151.79 :1:0.0258 31.78 :!: 0.157 50.13 :b. 0.092 43.10 :i: 0.153 50.72 :!: 0.013 80.45 :!: 0.143 33..27 :i: 0.301 57.39 :i: 0.092 ~.91 :i: 0.l!M D. Düzgeniş'in te sm,t ettiği 152.09 :i:: 0.323 143.34 -+ O.'290 151.41 -+ 0.270 145.88 -+ 0.294 70.08. -+ 0.173 39.56 -+ 0.278 152.23 -+ 0.404 32.16-+ 0.128 50.42 -+ 0.146 44.48 -+ 0.145 51.78 -+ 0.160 68.91 -+ 0.226 27.53 -+ 0.157 57.44 -+ 0.170 23.84 -+ 0.069 alın genişLiği Gözlerin iç açı araSı Ganaş derinliği Göğüs çevresi Ku1a~ uzunluğu ön incik çewe!lİ Art incik çewe!lİ Kuynık uzunluğu 20.93 .:!: 0.1238 15.61 :i: 0.0756 20.00 :i: 0.0102 173.68 :i: 0.3893 19.01 :i: 0.0109 18.86 :1:0.1485 20.46 :!: 0.1755 46.38 :!: 0.3713 20.72 :!: 0.062 16.46 :i: 0.065 19.43 :i: 0.083 171.25 :i: 0.309 17.83 :i: 0.100 18.88 :i: O.04ıl 20.39 :i: 0.095 48.86 :i: 0.22.2 16.72 -+ 0.054 21.63 -+ 0.095 171.1ıl' -+ 0.469 ıl6.18 -+ 0.085 18.19 -+ 0.059 19.94 -+ 0.086 53.85 -+ 0.256
Yarımkan AraJ? Atlarının Beden Ölçüleri ve Formları 18.89 of- 0.12 A 18.89 of- 0.12 A lh.12 of- 0.11 K 50.45 :i: 0.215 24.01 :!: 0.086 16.76 :i: 0.070 21.35 ::l: 0.l36 15.55 ::l: 0.178 34.99 :!: 0.227 51.57 ::l: 0.278 55.22 :!: 0.425 J.8.38 ::l: 0.127 18.38 :!: 0.127 40.65 :i: 0.510 70.80 ::l: 0.327 56.29 :i: 0.194 171.04 :i: 0.955 148.86 ::l: OA82 150.14 :i: 0.479 143.78 :i: 0.479 142.14 ::l: 0.477 52.00 :i: 0.4 19.00 :i: 0.1 19.00 ::l: 0.1 46.00 ::l: 0.2 (orta) 45.7,1 :i: 0.260 .50.00 ::l: 0.2 (a,ııt) 20.00 :i: 0.2 16.00 :i: 0.1 21.00 :i: 0.1 26.00 :i: 0.2 18.00 :J: 0.1 36.00 :i: 0.2 49.00 :i: 0.2 65.00 :!: 0.3 36.00 ::l: 0.3 55.00 :t. 0.2 171.00 :i: 0.6 146.00 ::l: 0.4 143.00 :!: 0.4 149.00 ::l: 0.3 . 141.00 ::l: 0.3
Mukayese ettiğimiz yarımkan arap atlarının beden ölçüleri ise:
Çukurova harası Çifteler :ha.ra:sı Tuna memleket YK. Arap (9) YK. Arap (6) leri YK. Anp (12)
149.00 :i: 0.3 151.27 :i: 0.509 152.46 of- 0.57 A 150.49 of- 0.50 K 147.50 of- 0.70 A 147.10 + 0.61 K 151.67 of- 0.52 A 148.85 +0.44 K 143.30 + 0.57 A 142.25 + 0.52 K 60.00 of- 0.53 A 5MO of- 0.31 K 150.52 + 0.36 A 14tı.84 + 0.39 A 68.92 of- 0.24 A 67.41 of- 0.39 K 40.69 of- 0.37A 38.67 of- 0.28 K 175.54 of- 0.60 A 173.90 of- 0.50 K 50.43 + 0.1 A 49.97 of- 0.01 K 48.98 of- 0.30 A 49.03 of- 0.24 K Alın uzunluğu İç göz açrlan arası Dı~ göz açılan U'ası Gana~ derinliği Kulak uzunluğu Omuz uçlan uası Haırkafagenişliği Kuynık uzunluğu ön ~ çevresi ön inoij çevresi Sağn genişliği Göğüs çevresi Sağn uzunluğu Göğüs genişliği Göğüs derinliği Beden .uzUnIuğu B14 uzunluğu Kuyruk sokumu yük. Sağn yüksek:liği sırt yüksekliği Qidago yükseldiği 21.00 :i: 0.1 19.83 :i: 0.114 A=Aygı:r K = Kısraik.
Beden bölgelerininkarşılaştırmalı olarak incelenmesi:
Bunların tetkikine geçmeden önce Karacabey yanmkan araplan
ARITÜRK
üzerinde tarafımızdan tesbit olunan ölçÜ neticelerini veTiyoruz:
M:r.m Cidago yükgekLi~ 153.15 :r. 0.31 Sırt yüksekliği 145.35 .::!: 0.33 Sağrı yüksekBği 152.36 .::!: 0.37 Kuyrok sokumu yük. 145.92 :r. 0.37 BOOem uzunluğu 150.83 .:r. 0.45 Göğüs derinliği 69.90 :r. 0.23 Göğüs g~Bği 41.76 :r. 0.26 Omuz uçlan aTası 27.89 .::!: 0.41 HlLI'kafa genişliği 52.00 .::!: 0.25 Havsala geni~liği 47.14 :r. 0.22 Sağn 'IlZIlcluğu 48.55 :r. 0.32 Cidagi wJUnluğu 29.48 :r. 0.49 Baş uZ'lmı1uğu 60.14 :r. 0.24 Alın uzunluğu .18.26 :r. 0.16 İç göz açılan arası HJ.03 :r. 0.15 Dış göz açılan anısı 2.1.55 .::!: 0.16 Ga,naş derinliği 20.01 :r. 0.28 Gana~ıar arası 12.05 .:l: 0.14 Boyım uzmıluğu 67.80 .::!: 0.42 Bedenin ön :kısım uzunluğu 35.48:r. 0.19 Bedenin orta kısun uzunluğu 68.35 :r. 0.59 Beden,in aıt 'kısun uzunluğu 45.50 i-. 0.47 Kuynık uzunluğu 49.26 :r. 0.36 Göğüs çeıv!"esi 180.43 .::!: 0.58 Kulak uzunluğu 15.72 :r. 0.18 Ön inerk çev.-esi 18.80 :r. 0.14 Art ıncilc çevresı' 20.75 .::!: 0.16 Alm gemişUği 16.97 :r. 0.39 SıI't uzunluğu 54.24 .::!: 0.39 S 2.67 2.82 3.14 3.12 3.83 1.94 2.19 3.50 2.16 1.88 2.75 4.17 4.02 1.35 1.26 1.36 2.40 1.2,1 4.15 1.58 5.02 3.99 3.10 4.90 1.53 1.20 1.36 3.35 3.36 V 1.14 1.94 2.06 2:13 2.53 2.77 5.54 J.2.54 4.15 3.98 5.66 14.14 3.35 7.39 7.86 6.31 11.99 10.04 6,12 4.45 7.34 8.76 6.29 2.71 9.73 6.38 6.55 19.74 6.19 Min-Max n 148 - 159 71 139 - 151 .146 - 158 139 - ,154 143 - 160 65 - 74 36 - 46 20 - 36 46 - 57 43 - 54 44 - 55 19.0.... 40 56- 65 15 - 21 14 - 23 19 - 25 14 - 25 9 - 14 '59 - 76 32- 40 56 - 80 35- 56 41- 56 170 - 193 13 - 20 17,5 - 20 .19 - 22,5 11 - 25 46- 65 Baş uzu.nluğu :
Baş uzunJ.uğu bakımından mukayese etltiğİJmizyarırmıkanaraplaım
60.14+0.24 sm olup 56 - 65 sm. arasında değişmektedir. Bu ölçü
Ba-tu, S:in bulduğu değerden ortala/ma olarak 3.92, Düzgüneş, O. 2.70, ve Beşter, D.nin tesıbit ettiğinden 2.75 sımdaha fazladır. Yani baş uzun-luğu Karacabey yarırmkanlarında mutlak olarak artmıştır. Aynı ölçü Çifteler yanımkan araplarından 3.85 sm. Çukurova yarıınkan arapla-nndan ise 5 sm. daha uzundur. Tuna memleketleri yarLmkan aygır-larıla aynı, fakat kısrak1arından 1.7 sm. daha uzundur. Bu duruma
Yarımkan Arap Atlarının Beden, Ölçüleri ve Formları
göre, Karacabey yarunkan araplarında baş uzunluğu en fazladır.
Bun-ları tuna memlleketleri yarımkan arapları takip etmektedir. En kısa
başta Çukurova Yk. arap atlarındadır. Çifteler yanımkanları baş
uzun-luğu bakımından tuna" memleketleri Yk. Arap kı.sraklarmdan sonra
gelmektedir.
Demek ki, Karacabey Yk. araplarında baş uzunluğu artmıştır.
Bunda kullanılan damızl.ık materyalın rolü olduğunu kabul edebiliriz.
Baş uzunluğu bakLInından mukayese ettiğimİfl yanırrıkan arapların
aynı yetiştirme hududları dahiıLinde olup olmadıkları kontrol
edildik-te Karacabeyle, çiJf'te1Jerinaynı yetiştirme sınırına mlalik oLmadıkları,
faka t Çukurova yarımkanlarla aynı yetiş,tirım.e hududuna malik
ol-duğunu görmekteyiz.
Baş uzunluğunun Cidago yüksekliğine niıspeti Karac~bey
yarım-kanlarında ortalama olarak % 39.26 dır. Bu, Düzgüneş. O. göre (6)
ay-nı ırkta % 37.95:!:0.102, S. Batu'nun bildirdiği değerlere göre ise %
36.78 dir. Çukurova Yk. Araplarında (mutlak değerlerinden
hesaplan-dı) % 36.91 Çifteler yarımkanlarında (6) ise % 37.37+0.133 dür.
Bu değerlerden mut1Jak ölçü bakımından olduğu g:bi relaıtif
olarak-ta yine baş uzunluğunun €il fazla Karacabey'atlannda olduğu
anla-şılmaktadır. Yani baş uzunluğu nispi olarakta Karacabeyler de en
fazladır. Haıtt~ Karacalbeylerin nilspi baş uzunrrıuğu (Cidagoya göre)
Duerst'ün (7) yarımkanlar için biLdimldiği (% 38.1) değerden de
fazla-dır.
Baş'ın değerlendirilJmesinde 1;>oyunla altan nispi değerininde
göz-önünde bulundurulması gereklidir .. Bu nispet Karacabey yarımkan
a:raplarında artallama dıeğefllerine göre % 88.70 dir. Aynınispet O.
Düz-güneş tarafından (6) % 83.37:!:0.289, Batu, S. göre (3) % 69.42,
Dila-ver Beşter'in ölçülerine göre ise (4) % 71.33 dur.
. Bu değerlere göre bizim incelediğimiz Karacabey yanınkan arap
materyalında Do-yun uzunluğunun eski sürüye nazaran kısa}mış
oldu-ğu anlaşılmaktadır. Bu durum, başın büyük bir. nispi uzunluk
göste:r-mesi~e sebep ollmaktaıdır. Kısaca, Karacabey Yk. ,arap at1arında baş
uzunluğunun artmakta, .bunakarşılık boyun uzunluğunun kıs,almakta
bulunduğunu belirtebiliriz.
Gözlerin dış açıları 'arasında alın genişliği:
Çizelgelerin tetkikinden Karacabey yanmkan arap 3'tlarında dış
göz açıları arasındaki. alın genişliğile Çukurova yarırmkanları
arasın-da ortalama olarak hemen hiçbir farkın bulunmadığını gönnekteyiz.
Yine Karacabey atında bu genişliğin ooev,eyn1erine nazaran artmakta
bulunduğunu Batu, S. ve Beşter, D.'in bildirdiklel1i ölçülerıe biziim
tes-bit ettiğimiz ölçünün karşılaş-tırmasından öğrenmekteyiz.
ARITÜRK
Dış göz açılarıla iç göz açı!ları arasındakİ' alın genişliği farkı Ka-racaJbeyyarıınkan arap aUannda ortalama olarak 5,52 sm dir. Çukur-ova Yk. araplaırıooa ise 5.00 sm kaıdardır. Bu fark, Batu, S.in ölçüleri~ ne göre 5,32, Beşter, D.kine görede 4,26
sm.
dir.Demek ki, Karacabey Yk. arap atlarında başın buma doğru daral-ması dikkati çekecek bir derecede değildiir. Çukurova yarınıkanları da aşağı yukarı aynı durumu gösteıımektedirler.
İç göz açı:ları arasında ahn genişliği ise Karacaıbey yanmkan arap atlarında ortalam.a olarak 16.03:1::0.15sm. dir.
Alın uzunluğu:
Karacabey Yk. araplarının alın uzunluğu ortalaıma olıarak 18.26:1:: 0.24 sm. dir. Bu değer, Batu, S.'in ölçüsüne göre 1.18 sm. D. Beşterin-kine göre ise 3.93 daha kısadır. Aynı ölçü, Düzgüneş. O'nın bildirildi-ğinden de 5.58 sm. kısadür. Demek kii, bizim inceleme yaptığıımız ma-teryalda alın uzun1ıuğuönceki Karacabey yanmkan arap sürüsüne na-zaran kısalınıştır~
Karacabey yanımkan a.rap atları, çifteler sürüsünden 5,75 sm. Çu-kurovalardan ise 1.74 sm. daha kısa alın uzunluğuna mallIctirler.
Alın uzunluğunun baş uzunluğuna o1an nispeti ortalama değerle-rine göre Karacabey, Yk. araplarında % 30.36 dır. Aynı nispet Batu, S. göre (3)
%
34.68:1::0.207"Düzgüneş. O'kine göre (6) % 41.60::!:O.127 dir. Beşter, D. bildiru.diği ölçülere göre ise % 39.91 dir.Alın uzunluğunun, baş uzunluğuna göre oranı Çifteler yanmkan araplarında (6) % 42.88:1::0.185,Çukurova yarımkan araplarında ise % 36,36 dır.
,Demek ki, Karacabey yarımkan arap atlarında relatif değerlere göre alın uzunlugu {:n kısad1T.
Ganaşderinli{ji :
Çizelgelerin tetkikinden de anlaşılacağı gibi Ganaş derinliği ka- i raca~ey Yk. araplarında ortalama olarak 20.01 ::!:0.28 sm ile en az-dır. Bu ölçü, D. Beşter'in bulduğundan 0.58 sm. S. Batu'nun kinden 0.01 sm daha küçüktür. Aynı ırk üzerinde O.Düzgüneş'in bulduğu
öl-çüden tse 1.62 sm daha küçüktür. .
Karacabey Yk. arap atlarının ganaş deriın1iğiÇifteler sürüsünden ortalama olarak 1.33 sım. Çukurova yarım'kan arap populasyonundan ise 5.99 sm daha kısadır.
Demek ki, Karacabey Yk. arap atlarındıa ganaş derinliği hem eski materyala göre hemde mukayese ettiğimiz diğer yarımkanlara naza-ran daha az bir. derinlik göstermektedirler.
Bilindiği veçhile bu ölçünüil tesbiti hayvanlarm yemden fayda-lıa.nımakabiliyetinin bilinmesine hiizmet eder. Bu bakIJmJdanÇukurova
Yanmkan Arap At1anıun Beden Ölçüleri ve Fonnlan
yarımlkan araplannın daha iyi biır durumda olduğunu söyleyebiliriz.
Ganaş derin1iğini kıyımetlıendiıımede b~ uzunluğu ile olan
ora-nının bilinmeSliıne de ayrıca ehemımiyet verilir. Bununila baş yapısının
zarif (narin) olup o1tmadı,ğı ve billhassa derinliğin durumu hakkında
daha açık bir fikre varılır.
Gan~ derinliği baş uzunluğunun ortalama değerlerine göre %
33.27 dir. Aynı nispet Çukurova Yk. larında % 47,27, çifteler
yarım-kanlarında (6) ise % 38.24~0.251 dir. Batu. S.'in tetklk ettiği
Karaca-bey yarımkanlannda tse %,35,63+0.206 dır.
Bu değerlere göred!e en fazla n~rSpideğer Çukurova Yk.
arapların-dadır. En küçükte bugünkü Karacabeyatlarındadır. Demek ki, en
na-rin yani zarif baş bu değerlere göre Karacabey yarımIkan arap
atla-rındadır.
Kulak uzunluğu:
Kulak uzunluğuna ait bildirilen değerlere göre en kısa kulaklı
Karacabey Yk. arap atlaırıwr. Kulak uzunluğu bakımından
Karaca-beyler çiftelerle hemıen hemen aynı, fakat Çukurovalardan 2,28 sm.
kısadır. ÇizeLgedeki değerlerden bugünkü Karacabeylerin öncekilere
n82iaran yine kısa kulaklı olduğunu görmekteyiz. Mamafih kulağın
uzun veya kısa oluşu daha çok ba.ş uzunluğuna nazaran nispi
değer-lerinden anlaşılır. Bu oran, Kaıracabey yarııInkanlannıdıa ,% 26,61"
Çu-kurova Yk. arap a.tlannda ise % 32.27, Düzgüneş. O'na. göre (6)
çifte-ler yarımkanlarından % 28.27 + 0.312 dir. Bu duruma göre,
Karaca-bey yarımkan arap atlan hem çifteler ve hemde Çukurova yanmkan
arap atlarından daha kısa kulalklıdır.
Cidago yüksekliği :
Cidago yük:seklıiği karacabey yanmkan araplianndan ortalama
olarak 153.15:t:O.31 sm. olup 148-159 sm. arasınıda değişmiektedir.
Sü-rünün varıiasyon etnsali ise 1.74 dür. Bu yükseklik, Ka:racaobey
yarım-kan arap atlarında S. Batunun bulduğu rakamıdan 0,31 sm. Beşter,
D. ninkinıden 0,95 sım. Düzgüneş, O. buludğundan ise 1.06 sm. daha
fazladır. Bu farkların haırada yemlerne durumunun islah ed t1mesile
kullanılan danuzlık1ardan ileri geldiğini sranırnaktayız.
Demek ki, Karacabey yarrmkan arap atlarında Cidago yüksekliği
artımaktadır. Bu değer, Çukurova yarımkan araplarından 4.15 sm ...
Çiftelerden ise 1.88 sm. Tuna memleketleri yarırmkan aıraplarının
kıs-raklarından 2.66 sm. aygır:larından 0.69 sm. daha fazladır. Demek ki,
yine Karacabey yarımkanları diğer. yanmkan yetişıtimı.elerden Cidago
yüksekliği bakımından daha fazladır.
ARıTtiRK
Kb. Yk. arap atıarıla diğer yaınrrnkanarap atlarının aynı yetiştil'-me hududlan dahilinde olup olmadıklarını, başka bir tabirle cidago yüksekliği bakımından görülen farkların biyometrik bir kıymet ifade edip etmediğini araştırdığımız zaıman, Çukurova Yk. arap at1arı~a Ka-raca/heylerin aynı yetişıtirme hudu.juna Il'ıahk olmadl'gını Çifteler ve Tuna memlekeUerilYk. aygırlama ise aynı variıaısyon smırlanna malik olduklarını, fakat Tuna memleketleri Yk. kısrak1arıla aynı ye-tiştirme sınırına sahip olmadıklarını görmekteyiz.
Sırt yüksekli~i:
Karacabey yanmkan araplıa.nndasırt yüksekliği ortalama olarak
145.35::!::0.33 sm. dir. Bu yi.ikSieklikaynı atıarda Batu. S.'in bildirdiği
değerle hemen h€fIIlenaynı eşitliktedİToFa:kat D. B8'3ter'in ve Düzgü-neş. O. nin ölçülerine göre sırasıla 1.57 sımve 2.01 sım.daha yüksektir. O halde sırt yüksekliği buıgünkü materyalda eskiye göre artımıştır.
Karacabey yaırımıkanaırap atlarında tesbit ettiğimiz sırt yüksekli-ği çifteler yarı.mkanlarından ortalama 3.21 sm. Çukurovalardan ise
4.35 Sim.daha yüksek, fıakat tuna memleketleri yarıımkan araplarından ortalama olarak 2.15 sm daha kısauır. Buna göre, Karacabey yarım-kan arap atlarında sıırt yüksekliği. Tuna merrılıeket1eriyanımkanları hariç, mukayese edilen diğer bütün yarımkan araplardan fazladır.
Sırt yüksekliğini.,cidago yüksekliğile karşllaştırdığıımız zaman ka-racabeylıerdebu iki ölçü arasınıdaki'farkın ortalaması 7.80 sım.dir. Bu ise cidago yüksekliğinin % 5,09 na eş,ittir. Bu fark, Tuna memleketle-ri yanmkanlarınıiIl kısraklanJ].da 3.39 sım. aygırlarınua 4.96 sm. Çifte-ler yarımkan araplarında 9.13 sım.Çukurova yarımkan arap atlarında ise 8.00 sm. dir.
Bu değerlere göre yarıımJkanarap ıatlları arasmda cidaıgo ile sırt yüksekliği arasındaki en büyük fark Çifteler yarımkan arap atların-dadır. Bunlan Çukurova yanmkanları takip eder. En küçük fark ise Tuna memleketleri yarıımkan arapları hariç bugünkü Karacabey atm-dadır.
Sağrı :yüksekliği :
Sağrı yüksekliği cidago yüksekliğıne göre daha yavaş bir gelişme gösterir. Bu, doğuştan mevcut olan artlarıri yüksek yapılı ol11.5undan ileri gelmektedir. Normal yapıh atlarda ağırlık merkezi daha çok hay-vanın öntarafındaEır. Sağrısı cidagosundan yüksek olan1arua bu, ön-den geriye kayacaktır. Sağrı hakkında hüküm vermede tavşan ba-caklılığın durumunu da gözönünde bulundurmak lazıımdır. Binek at-ları için tavşan bacaklılık makbul sayı1maz. Çünkü haYvanlarda ağır-lık merkezi daha öne gidecek ve binicininki ile birliikte hayvanın bü-tün vücut ağırlığı ön ayaklara geçecektir ki buda vaktinden evvel
Yarınıkan Arap Atlarının Beden Ölçüleri ve Formlan
lerin yıpranmasına sebep olmaktadır. Almina'S,Ko (1) yü:lffiekbacaklı-lığın binici'ye çok ağırlık verdiğini bildirmektedir. Yalnız tavşan ba-caklılık soğuk kanlı atlar için Ibir ırk vasfıdır ve kalıtsaldır.
Çizelgedeki sağrı yüks'ekliklerine bakarak en fazl'a yüksekliğin bu-günkü Karacabey populasyonunda (152.36:::!:0.37 sm.) olduğunu gör-mekteyiz. Bu Çifteler yarımkanl arınd an 2.22 sm. Çukurovalardan ise
3.36 sm. daha fazladır. Karacaibeylerin sağnlarının bu defa Tuna memleke'tlıeriyarımkan arap atlarının hem aygır ve hemk:lekısrakla-rından daha fazla bulunduğunu yine çizelgelerdeki değerlerd'en öğren-mekteyiz.
Sağrı yüksekliğile kuynık sokumu yüksekliğinin karşılıklı duru-muna ge1:ince:Bu iki ölçünün Ibirbirile mukayese edilirnesinden mak-sat sağrının durumu hakkında daha vazıh bir bilgi elde etmektir. Ka-racabey Yk. arap atlarında genelolarak sağrı yüksekliği, kuyruk so-kumu yüksekliğinden 6.24 sm. daha fazladır. Bu fark Çifteler Yk. Arap aUarında 6.35 sm, Çukurovalarda ise 6.00 Sım.dir. Tuna memleketleri~ yarımıkan aygırlarında 8.37 sm., kısra:klarınıdaise 6.60 sım.dir. Bu du-ruma göre, Karacabey yarımkan arap atlarınıda müşahade olunan sağ-rı meyil ille,Tuna memlekelteri yasağ-rımkan arap atlasağ-rının aygırlasağ-rı ha-riç ki, bunların sağrı meyilleri daha fazladır. Diğer yarı.mkanlar ara-sında aşağı yukan bariz bir fark mevcut değildir.
Şimdi sağrı yüksekliğinin cidago yükSekliğile olan durumunu in'" celeyetim: iKaracabey yarrmkan arap atlarında sağrı yüksekliği cidago yüksekliğinin % 99.48 ine eşittir. Demek ki, Karacabeylerin sağnlan ile cidago yüksekllikleri hemen hemen birbirine eşittir. Aynı nispet Çukurova Yk. arap atlannda ortalama de~erlerine .göre % 100 dür. Çifteler yarıımikanJl'arındaise (6) % 99,12::1:: 0.178, Tuna memleketleri yanınkan arap kısraklarınıda
%
98.91, aygırlarında % 99.48 kadardır. Bu değel'leregöre, bütün yarrmkan yetiştirmelerde Çukurova harası yanmkanları hariç, gen.el olarak dda,go yüksekliğıLsağrı yükseikliğin-den ehemmiyetsizde olsa yüksektir.Demek ki, ortalama değerlere göre bütün yarırmkan arap yeti.5tir-melerinde tavşan bacaklılık (sağrun cidagodan ortalama olarak 2-4 sm. y~ek) yok gibidir. Fakat üzerinde inceleme yaptığımız Karacabeyler teker teker elden geçirildiği zaıman sağrısı cidago yüksekliğinden 2-6 sm. daha yüksek olan % 12.6 oranında 9 baş hayvanın bulunduğunu
gördük. )
Stegmann (10) yüksek bacakIılığın önlerin hareketini. güçleşıtire-ceğini, Stratul (11) ve Bantoiu (2) ise sür'atı artıracağını kaydetmek-tedirler.
Göğüsderinliği:
r---ARITÜRK
Karacabey Yk. arap atıarında gogus deııiın1ıiği mutlak olarak
69.90.:J:0.23sm. dir. Aynı ırk üzerinde Düzgüneş, O. ve Beşter, D:in
tes-bit ettiği dıeğerlerle bizilm bulduğumuz değer arasında fark yok: giıbi.. dir (çizelgelere bak). Yalnız aynı atıar üzerinde, B8Itu, S.'in bulduğu değerle bizim bulduğumuz değer arasında fark vardır. Bu fark 2.96 sm. ka dardı.r. Yani Batu, S.'in karac8Ibeyyarımkanları üzerinde tetkik yaptığı tarihten bizim inceleme yaptığımız tarihe kadar göğüs derin .. liği ortalama olarak 2.96 sm. artmış durumdadır.
Karac8Ibey Yk. araplannın göğüs derinliklerini diğer yarımkan yetiştirmelerle mukayese ettiğilmizde Kamcabeylerin Çukurova yarım-kan araplarından 5.90 sm. Tuna memleketleri aygırlarından 0.98 sm. kısraklarından 2.49 sm. daha derin oLduğunu görürüz. Buna karşılık Çiftelerden 0.91 sm.. daha az derinlikte oLduğunu mruıahade etmekte .. yiz. Demek ki, Karacabey yetiştillInesi yarırmkan araplarıla ÇukurQva.. lar arasında göğüs derinliği bakımından mühim ibir farkın varlığı gö. ze çarpmaktadır.
Göğüs derinUğinin cidago yüksekliğine göre oranı Karacabey Yk. arap atlarında
%
45.64, Çukurova yarIJInlkanlarındaise % 43.62, Tuna memleketleri aygırlarında % 45.20, ıkIsraklarında % 44.79 dUT. Düz..güneş, O. (6) çifteler yarıınkan araplarında bu oranı
%
46.81::1:0.149olarak tesıbit etmiştir. Bu değerlerdengöğüs derinliğinin yine Çukur-ova yarımkan arap atlarında en az derin olduğu görü1mektedir. Ka.. racabey ile Tuna memleketleri yarımkan arapları birbirinin aynıdı.r.
Tetkik ettiğimiz populasyonda göğüs derinliğinin cidago yüksek.. liğine oranı % 50 olan hiçbir hayvan bulamadık. At yetiştiriciliğinde
% 50 nispetini gösteren hayvanlar derin göğüslü ve normal proporti-onlu olarak kabul edilir. Bu bakımdan göğüs derinliğinin cidago yük-sekliğine göre nispeti önemliıdir. Oran % 50 den nekadar küçük olur-sa hayvanlarda o kadar yüksek bacaklı ve bu yüzden mukavemetsiz olurlar. Hatta Disselhorst (5) böyle hayvanlann damızlıkta kullanıl. masını tavsiye etmektediır. Bu görüş içinde yalnız Çukurov'a yarımkan araplarının diğer yarımkan araplara nazaran daha uzun bacaklı
01-dukl'arını belirtebiliriz. Göğüs ,genişliği:
Göğüs gen~liği Karacabey yanmkan arap atlannda diğer yarım-kanlara göre en fazladır. Bu fazlalık, Çukurovalıardan 5,76 sm. Çifte-lerden 1.11 sm. Tuna memleketleri ya,nınkan kısrak.1annd'an 2.09 sm. aygırlarından ise 1.07 sım. kadardır. Bugünkü Karacabeylerin Batu, S.'in üzerinde çalıştığı Karaca1beylerden 0.62 sm. daha az geniş oldu-ğunu, buna kan';nlıikbester, D. bulduğundan ise 3.1 sm. Düzgüneş-O.'nınlcinden 2,20 sım. daha fazla geniştir.
Yarınıkan Arap Atlarının Beden Ölçüleri ve Fonnları
Göğüs genişliğini değerlenidiıımede göğüs genişli'ğinin, gogus de-rinliğine OLannispetini dıebineye ihtiyaç vardır. Bu nispet ortalama değerlerine ,göre Karacaıbye Yk. atlarında % 59.74, çukurovalarda
% 55.38, Tuna memleketleri yarırmıkanarap kı5raklarınıda % 57.36 ve
aygırlannda ise % 59.03 dÜlr.Aynı man çifteler yanımkan araplarında
% 57.90:ı:.0.690 (6) dır. Duerst (7) aynı oranın ağır ırklar için % 61,
orta yanınkanlar için, %57 ve hafif ırklar için ffie
%
53 olıduğunu bil-dirmektedir. Buna göre, Karacabey yanınkan arap a;t1an oma yarım-kanlarla ağır ırklliararasındadır.Göğüs şeklinin durumunu tesıbit etmede göğüs ;grenişliğininharka-fa genişliğine olan oranınıdan ;grenişliğininharka-faıydalanılır. Bu oran Kıb.Yık. aırap at-larında % 80.30, Çukurovalaırd1a
%
72.00 ve çifteler yanınkanlarında(6)
%
79.33i:.0.820 di,r. Bu durnma göre Karacabey yanmıkan arap -at-larının diğer yarım'kan atlara nazaran arkadan öne doğru danilması-.nın daha az olduğunu müşahade etmekıteyiz.Göğüs genişliğinin mutlalk ve nispi değerleri bakmıından ön göğüs genişliğHe olan duruırnunu incelediğtmiz vakit KaJracabeylerde göğüs genişliğinıin mutlak olarak 13,87 sım, omuz uçlan arasından fazla ge-ni.) olduğu, nisıpi,olarakta yani ön göğüs genişliği, göğüs genişliğinin
%
66.78 ne eşit bulunduğunu tesbit etmekteyiz. Bu ölçüJer Çukurovayanınıkanlarınıda sırasLyla0.00 sm ve % 100dür. Çiftelerde ise5.61 sm.
ve
%
86.18 dir. Buna göre Kar.acaJbeyatlarında göğüsten omuz uçlarıarasına dioğru olan daıralma çifteler yarımkan atlarına nazaran daha azdır.
Çukurova yarllIIlkan arap aUarında bu daralmanın bulunmadığı çizelgelerdeki değerinden anlaşılmaktadlİ.
Ön göğüs genişliği:
Bu ölçü, mutlak değerlere bakılınca K1aracabeyyarımkan arap at-larında en dardır. Karacaooylerin ön göğüsgenişliği çifteler yarım-kanlarından 7,10 sm. Çukurova yarrmkanlarından ise 8.11 sm. daha azdır. Karacabey yarımkan atı yeti.)tiridliğinde bu nokta üzerinde du-rulmasma dikkati çekmek isteriz. Zira karacabeyler üzeri,nde muhte-lif zamanlarda tesbit edilen ölçü değeırl'ertde bulduğumuz değerden farklıdır. Batu, S.'in ölçüsü 6,31 sm. Beşter'inki 3.89 sım.Düzgüneş'in-ki ise 4.27 sm. daha fazldaır.
Bu değerlerden Karacabey yarımıkan arap atı nesillerinde ön gö-ğüs genişliğinin darlaşmaya başladığı a,nJ.aşılJmaktadır.
Omuz uçlan arası genişliğinin harıkafa genişliğine nisbeti Kara-cabey Yk. araplannda
%
53,63, Çukurova;liarda % 72, Çiftelersürü-sündıe ise (6) % 68.45-+-0.46i dir. Burada da Karacaıbeylerin çiftelerd'€ll
ARITÜRK
ve Çukurova yarıımkan araplarından dar bk ön göğüse sahip olduğu görülmektedir.
Demek ki, Karacabey yarımkan arap atlarında ön göğüs genişli-ğinin gerek mutlak ve gerekse relatM değerleri o]sun yeter derecede de-ğildir. Bil8.kis daralınaya doğru bir başlama vardır. O halde yetiştir-mede damızlık seçimine ve idımana önem verımeklazımdır.
Harkala Genişliği (Pelvis):
Çizelgelerdeki değerlerden en geniş pelvis yapısına Karacabeylerin malik olduğu görülmektedir. Bu genişlıik, Çukurova yanmkan arapla-rından ottalama 2 sm. çiftelerden ise 0.43 Sim.daha fazladır. Tesbit ettiğimiz harkafa genişliği Batu, S. bulduğundan 1.99 sm. BeŞter, D. bildirdiğinden 1.28 sm. ve Düzgüneş. O. te.sbiıtettiğinden ise 0.22 sm. daha fazladır.
ALminas,K. (1) ve Duerst'e göre (7) çok genıiıŞpelvis yapısı sürate engelolur. Yine Duerst'e göre geniş pelvis ağır çekim 'hayvanları için faydalıdır. Zir:a böyle yapılı hayvanlarda denge daha düzgündür.
Harkafa genişliğinin beden uzunluğuna göre ndspetine gelince: Bu nispete Duerst (7) Harkafa indeksi adını vermektedir. Harkafa in-deksi, Karacabey yal1JIl1ıkanaraplannda % 34.48 Çukurovalarda
%
34.25 ve çiftelerde ise (6) % 34.58:::t:0.177 dir. Bu değerlere baktığımız
zaman harkafa indeksinin ıbütün yanmkan yetiştirmelerde aynı ol-duğunu görmekteyiz. Bilindiği veçhile harkafa ,genişliği tali cinsiyet vasıflarındandır. Bu bakmndan kısraklar enkeklere nazaran ıtaıbiatıla daha geniş yapılı olacaklardLr.
Sağrı (havsala) genişliği:
Tuna'memleketleri yarımka'n arap atları hariç dİğer bütün ya-. rımkan yetiştir:melerine nazaran Karacrubey yarımkanlarının sağrı
ge-nişliği daha fazladır. Bu fark çiftelere göre 1.43 sm. Çukurovalara gö-re 1.14 sm. dir. Yani IDJ. Y:k.Araplarında sağrı daha fazla geniştir. Tuna memleketleri yarımkan arap aygırl'arı Karacabeylerden 1.84 sm. kısrakları ise 1.89 sm. daha geniştir.
Ha;vsala genişliği bugünkü Karacabey atl3Jrında Batu, S. tesbit değerden 2.66 sm. Beşter'inkinden 4.04 sım. Düzgüneş'in bildirdiğin-den 2.66 sm. daha fazladır. Demek ki, Karacabey generasyonlarında havsala genişliği artmaktad!'f. Burada hemen bakım ve beslemenin havsala geni.şliği üzerinde fazla müeS'sir oliduğunu belirtmek is,teriz. Genelolarak bütÜn at ırklannda havsala genişlriğiharkafa genişliğin-den daha dardLr.
Sağrı genişliğini değerlendimı.ede bu ölçünün Pelvis genişliğile olan mukayesesine ihtiyaç vardır. Bu, sağrı yapısının meyn derecesi-ni tayinde roloynar. Karaoabey yarıım:kan araplarında sağrı genişliği
Yarımkan Arap Atlannın Beden Ölçüleri ve Formıarı
elvu; genişliğinde ortalama olarak 4.86 SiIIl.daha az geniştir. Bu fark,. Çukurova yanınkanlarında 4 SiIIl.,Çifteler Yk.ar,aplannıda ise 5.86 sm.
'r.
Bu durumuna göre sağrınm arkaya doğru daralması en fazla Çu-urova, en az dıa Çiftelerdedi.!.Karacabeyler ikiiSiortası bir durum gös-terirler. Demek ki, en dü.5üksağrı Çukurova yanımkan araplarındadır .. Bunlara nazaran Kb. Yk. arapları daha az dü.5üksağrıy~maliktirler .
.Bed~n uzunluğu:
Beden uzunlugu bakımından Tuna memleketleri yanmıkan arap a,t. larıla Karacaibeıyierarasında fark yok g1bidir.Fakat Çifteler yanmkan-lan 1.97 sm. Çukurova Yk. arapian 4.83 sm. daha kb. Yk. Arap atla-rıncian kl'sa yapılıdırlar. Batu S.'in Karaca:bey yanımıkan araplarında. bulduğu değer bizim incelediğimiz Karacabey materyalına: nazaran 3.03 sım.daha azdır. Yani o günkü Karaca;beyler daha kısa beden uzun-luğuna sahiptiler. Buna karşılık Beşter, D.'nin ve Düzgüneş, O.'nın tesbit ettikleri değerler bugünkü Karaca.ıbeylerdenortalama olarak sı-rasıla 0.96 sm. ve1.40 sm. daha fazLadır.Bunlara görede bugünkü Ka-racabey materyalında eskiye nazaran bir kısallffia ba.şlamıştır. Bize göre bu, birtaraftan kullanılan damızlıiklardan diğer taraftanıda ölçü-nün aletlıe ;tesibitiesnasında yapılan küçük hatalardan ileri gellffiekte-dir. Çünkü beden uzunluğunun aletle tesbUji tam bir ufki hat halin-de halin-değil biraz eğik olarak yapılır. Esasen elhalin-deki rakam farklarının kü-çüklüğü de bu ....görüşü destekleyeci mahiyettedir.
Beden uzunluğunun cidago yüks~liğine olan ni:speti Karacabey yanmikan araplarında ortalama değerlerine göre % 98.48, Çukurova-larda % 97.98, Tuna memleketleri Yk. araplarının aygLrlarında %
98.73, kıısrakl:arında ise % 99.~6 dıır. Aynı nispet çifteler
yarımkanla-rında (6)
%
98.45::!::0.345dir. Bu durumuna .görebeden uzunluğunu bü-tün yanımkan arap yetiştirmelerinde aşağı yukarı aynı oldukları an-~aşııımaktadır. Yalnız Tuna memleketleri kısraJklarında beden kare' şekline yaklaşmış gözükmektedıir. Diğeırleri .ise yatay dik dörtgen şek-lindedir.Beden uzunluğunun göğüs çevresine olan oranına Fransızlar vü-cut indeksi adını verirler (7). İnd€ksi 90 olanlar uzuın,87 - 88 clanlar orta 85 den aşağı olanlar ise kı:sa yapılı kabul edilirler. Bu duruma göre Karacabeyler (% 83,59) kısa yapılı, Çukurova
%
85.38) ve Çifte-. ler Yk. arap atları (% 87.03) crta yapılı tip e dahil demektir. Bu indek-se göre hayvanları guruplara aynımak bizce biraz zorcadır. Çünkü in-deks hayvanların vücutlu ollffialanndan değil, göğüs çevresinin büyük ve küçük oluşundan ötürü değişmektedir.ARITÜRK
Cidago uzuaılu(Ju:
Mem1eketiımizyarımkan arap atları arasında en fazla cidag uzunluğuna Çukurova harası yetişıtirmesi sahiptir. Bu, Karacabeyler. den ortalama olar,ak 0.19 sım. fazladır. Çifteler ve Karacabey.ler ayn uzunluktadır.
Binek atlan için yüksek ve uzun cid!~gomakbuldur' .
.Cidago ~unluğunun cida:go yülksekliğinıeruspeti Karacabey Yk. araplarında % 19.24, Çukurovalarda % 20.13 ve Çiftelerde ise (6) %
19.83-+-0.198 dir. Bu değerlere ,göre Karacabeylerin cidago uzUnlukları
en kısadı'r.
etdago uzünluğumlI1 beden uzunluğuna oJ.anoranı £SeKaracabey-lerde % 19.54, Çukurovalama % 20.54 ve Ç:i!fteıeryarırmkan
arapların-da % 20.17:!:O.201 dir (6). Beden uzunLuğuna göre de yine Karacabey
yarıımlkan~raplarında cıiıdagouzunluğu en k1SJadır. Sağrı 'Uzunluğu:
Sağrı uzunluğu yarıımkan araplarımız arasında en kısa Karaca-bey Yk. arap atlarındadır (48.55 -+-1.32). Bu kısalık, Çukurovalardan
1.55 sm. çiftelerden 1.90 sım.Tuna memleketleri yarırmkan arap aygır-larından 1.88 sm. kısraklarından ise 1.42 sm. dir.
Tetkik eıtttğimiz Karacabey materyalında Batu, S.'Jn daha önce bulduğu değerl'e biztm ibulduğumuzarasLIlda çok ehamımiyetsiz bir fark vardır. F,akat D~güneş, O ve D. Beşterin tesb~t ettlikleri rakam
2 sım. kadar daha fazladLr. "
Demek ki, Karacabey yarımkanlarında sağrı uzunliuğu Batu, S.'in çalıştığı tarihten Düzgüneş, O.'nın iınceleme yaptığı zamana kadar artmış fakat ogünden bizim inceleme yaptığımız tarihe kadar yaşamış olan' Karacabey nesillerinde kısalmaya başlamıştır (çizelgelere bak).
Şimdi sağrı uzunluğunu harkafa genişliği ile karşılaştıralım. Ge-nel olarak harkafa genişliğinin havsala uzunluğundan Karaca;bey at-larında 3.45 sm. Çukurovalardia 1.00
s.m.
çiftelerde ise 1.12 sm. daha fazla olduğu görülmektedir.Sağrı uzunluğu Kara.cabey Yk. arap .atlannda haııkafa
genişliği-nin
%
93.36, ÇU'kul1OValal"da% 98.00 ve Çiftelerde (6) % 98.32:!:O.507ne eşittir. Dei'll'ekki, sağn uzunluğu bu nıispetlere göre Karacabeyler en kısadır. Sağrı uzunluğunun cidago yüksekliğine göre nispetine ge-Lince: Bu nispet Karacabeylerde
%
31.70, Çukurovalarda % 32.88, Tu-na meilnl~etleri yarımkan araplarının aygırlarınıda % 33.07, kısrakla-rında % 33.20 ve Çifteler Yk. Araplarında ise (6) % 33.37-+-0.156 dır.Demek ki, Karacabey ya.rımikanaraplar bru nispete görede en geri
durumdadır. "
Yanmkan Arap AtIarının Beden Öıçüleri ve Formları
Göğüs çevresi:
Göğüs çevresi bakımından Karacabeyler Çukurova
yarıırnıkanla-ından ortalama olarak 9.~3 sım. Çiftelerden 9.39 sım. Tuna
ırnemleket-eri aygu-larından 4.89 sım. kısraklarından 6.53 sm. daha geniştir.
GÖğüs çevresinin cidago yüksekliğine oranı, Karacabeylerde %
117,81 Çukurovalarda
%
114.76, Tuna memleketleri kısraklarında %115.54, aygırlarında % 115.13 oor. Çifteler sürüsünde ise % 113.15:t
0.589 dır (6). Demek ki, göğüs çevresi relatif değerlere görede en fazla
Karacabey yanmikan arap atlarındadır.
Ön ve art incik çevresi:
Karacabey yarımkan arapIannıda ön incik çevresi Çukurova ve
Tuna mernJ.eketleri yanmkan araplarının aygırlarından sonra en
ka-lınıdır. Yani Karacabey Yk. araplarında ön incik Çukuro'Valardan 0.11
sm. Tuna memleketleri aygırlarından 0.09 sm. daha ince fakat
çifte-lerden 0.51 sm. Tuna yetiştirmesi kısraklarından ise 0.77 sm. daha
ka-lmdır.
Ön incik çevresi üzerJn:cl.ıeBatu, S. Beşter, D. ve Düzgüneş. O.
ta-rafından tesbit edilendeğerlerin bugünkü değerlerle aşağı yukarı
ay-m olduğunu ,gömı ekteyiz.
Ön incik çevresinde oliduğu gvbi art, ıincilkçevresi de en kalın
ola-rak Çukurova yarlımkan araplarındadır. Bunu, sırasıJa Karacabey ve
Çifteler yarımkanları takip ederler. Karacabeyler art incik çevresi
ba-ikımınıdan Çiftelerden 0.92 &m. daha kalın fakat Çukurovalardan 0.25
ism. daha incedir.
, Ön incik çevresinin Cİdago yüksekliğine nıispeti Karacabeylerde
% 12.17, Çukurovalarda % 12.75, Çifteler ise (6) % 12.20:t0.56 dır.
Art incik'in cidago yüksekliğine göre nispeti ise ,Karaca,bey
ya-, rımikan araplannda % 13.54, Çukurovalarda % 14.09 ve Çirtelerde (6)
% 13.22+0.069 dur. Bu nıispetlere göre ön dncikin kalınlığı
bakımın-dan yarımkanlar 'arasında farkın oLmadığı, fakat art incik'in nispeti
ne göre Çukurovaların en /kalın, Çiftelerle Karacabeylerin aynı
olduk-larım m'Ü.Şahade etım€kteyiz. .
Ön incik çevresiningöğüs çevresine 'göre niiSpstine gelince: Bu
nisbet Karacrubey1erde % 10.41, Çukurovalarda % 11.11 ve çiftelerde
(6) % 10.87:1:0.057 dir.
Bu duruma göre Karacaıbeylerle Çiftelerin ,aynı, fakaıt
Çukurova-ııarın
bıiraz daha kalın oldUğu ,görü!limektedir.1 •
ARITÜRK
Neticeler :
1 - Karacabeyatı denen nümune, KaracaJbeyhar?Sıınıdameydana ,getirilmiş biI yarımıkan araptır. Bu maksatla, haracta mevcut yerli
ve
kanşık kanlı kısraklarta 1924 yıJ.ında fa.aliyeti tatil edilen Çifteler harası damızlık materyalı kullanılmıştır. Bu dişi daımızlık materyala devamlı olarak Safkan ~rap aygırlan verillmiştirrve 1924 tari:hinden (harada bu hususlta kesin bir tariih veyahut kayıt bulamadık) 1950 yı.. lma kadar devam etmiştir. Bugün Karacabeyatı dediğimiz tip kendi .aralarında birleştirilerek çoğalLtılmaktadır.Saıbit biI at nümunesiha-line geldiği kabul edilimektediİr.
2 - A) KaTacabey yarıımkan arap atlarında baş uzunluğu artmış-tır. Boyun uzunluğu ise eski materyala nazaran kısalmışartmış-tır.
B) Başm burna doğru damlrnıaisıfaZla değildir
C) Alın uzunluğu bugünkü Karacaibey populasyonunıda evvelki-lere nazaıran gerek mutlia.k ve gerekse relaltil değerler bakımından .azalmıştır.
D) Karaca"beyyarımkan arapları'IlJdaganaş derinliği hem eski ma-teryala'; hemde diğer yarımlkan arap yetişıt~rmelerine nazaran daha ~azdır. Yarımikanlar arasında en narin (Zarif) baş., Karacabey
yanın-kan atlarındadır.
3 - A) Karacabey yarımkan araplarmdıa Cİ'da~goyüksekliği eski populasyonıara nazaran .artmıştır. Sırt ve sağn yükseklikleri de art. m~ştır. Yalnız sağn yÜıkBek1iğiKaracaıbeylerde diğer yarımkanlarım1-. .za nazaran fauadır. Sağrı meyli bakırmından bizim yarımkanlar ara .. .smda bu ölçüye göre fark yok gibidir.
B) Karacabey yarıım1kanaraıplan arasında % 12.6 nispetinde tav.. şan bacaikll1ılktesbit edilmiştir. ({Sağrısı cidagosundan 2-4 sm. daha yüksek».
4 - A) Karacabey yanmkan arap atlarında göğüs derinliği ve ~enişliği f),rtmıştır. Göğüs genişlriği en fazla olan yarımkan nÜ1nune .KaracaJbeylerdir. Karacabeylerde arkailan öne doğru olan daralma ise
diğerlerine nazaran daha azdır. Göğüsten omuz uç1arına doğru 'olan daralma çifteler yanmkanlarında daha azdır.
B) Karacabey yanmkan arap. atlarında ön göğüs genişliği gerek mutlak gerelkserelaJtif değerleri bakılmından oliSungeri durumdadır.
6 ..- A) Beden uzunluğu bugünkü Karacabey yarım'kan arapların-da kısalmaya başlarmıştır. Beden .genel olarak yatay dikdörtgen şekli.
Yanınkan Arap Atlarının Beden Ölçüleri ve Fonnları
Aynca .Karacabey yarllIIllkanarap nesillerinde bu bölge darlaşma,.. a başlamıştır.
5 - A) Harkafa genişliği en fazla Kamcabey yanmkan arapların-dadır.
B)Sağrı gen!işlıiğiise :bu tipte artmaya ıbaşlarrnıştıır.
.C) Sağrının arkaya doğru daralmaosı, Karacabey yanmkan arap atLarınaa orta derecededir. En fazla daralma yani sağrı d~üıkJüğü
Çu-rova yarIJIIllkanarap atlaırındadır. ni göstermektedıir.
B) Karac:abey yarıımkan arap Upin.de sağrı uzunluğu kısalmaya aşlamıştır. Yarıımkanlar ar.aısınaa en k15asağrı uzunluğu bizim Kara-cabey yarımkan arap atlarındadır.
7 - Ön incik, çevresi Karacabey yarımkan araplarında oTta ka-lınlıktadır. Çukurovalar bunlardan daha iyi durumdadır. Ön incik bar-kımmdan evvelki Karacaib:eYyarlJIIlkan atlarıla bugünküler arasında fark yoktur. Aynı dumm art incik çevresi içinde bahİ's konusudur.
Zusammenfassung :
Das segenannte Karacalbey - pferd, welclıes im Gestürt Karacabey
seit 1924.gezüchtet wird, isit ein Araıberha1Jbblu.t.Um dieses Pfe~
hera-uszuzüchten, wurden von Çif,teler-GestQt geliefertes und in Karaca-bey vorhandener Pferdmaterial mJiıtAraıberhengst gekreuzt. M.arm kann diese Zucht schon ~ ein lronsolidierte Typ einnehımen.
Nach unserem neuen KörpeıımeS'sungensind die Widerrts,t-, Rüc-ken -'und Kreuzthöhe, Kopflaenge, Brusttiefe und BrustbreiJte Zu-nehrnender in Vergleich zu den alten Messungen erhöht worden. Da-gegen ist die Hals - und, Stirnlaenge, Bugspitzenıbreite, Körper - und Kreuzlaenge weniger aJs heim alten Karacabey pferde.
Die Ergebnisse der Meşsungen des Karacabey - Halbblutaraber-pferdeş sind in den oıbi,genTabellen angegeben.
LiTERATÜR
1 - Alminas, K: (1939) Zcitschrift für die Züchtung und Züchtungsbiologie Band 43. Verlag, Paul Parey, Berlin.
2 - Banioiu, C: (1922) Messungen an Trabcm und die Beurteilung der Leistung-sfaehi'gkeit auf Grund der .meohanischen Verhaeltnisse, İnaug-Diss, Berlin.
i.
•
AR ITtlRK
3 - Batu. S: (1939) Karacabey yarımkan araplarının beden ölçüleri üstünde araş.-tırmalar, S. 5.52, Yüksek ziraat Enstitüleri çalışmalanndan sayı, 91 Ankara. 4 - iBe~. D: (1946) TürkVeteriner cemiyet dergisi, S.43-45, Yıl. 16, Kasım
sayı: 10, İstanbul. .
5 - Disselhorm. L: (1940) Die Beurteilungslehre des Pferdes, S.7, Berlin 6 - Düzgüııeş. o: (1953) Türkiye hayvan yetiştirme müesseselerinde saf ve ya-nmkan arap atlannın yetişt;rmc, vücut yapılışı ve verimleri ile bunların bjr-birlerile mukayeseleri, S. 77.192, A.p.Z. Fak. Yayınları 38, Ankara
7 - Duesr.t. U. J.: (1922) Die Beıırteilung des Pferdes, S. 105-234, Ferdinant Enke Verlag, Stuttgart.
8 - KrOnaceher, C: (1924) Allgemeine Tierzucht, 2, Anhang, S. 1.39, Verlag Paul Parey, Berlin
9 - Peker. M: A. Kutsal (1955) Türk Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi, Sayı 106/107, Ankara.
10 - Stegmann. P: (1926) Die Beurteiluııgslehre des Pferdes, S. 69 - ~4, Hannover
II - StratuL J : (1922) Biometrische UmterslIchungen an Vollblutpterden mit Rücksh1üssen auf Rennleistung, İnaug..Diss. Berlin.
12 - Madroff. C : (1937) Zeitschr:ft mr die Züchtung und Züchtungsbiologie Band. (30), Verlag, Paul Parey, Berlin.
