Ankara Lniv Vet Fak Derg. 48, 21-25.2001
Yeni Zelanda tavşanında
(Oryctolagus
cUlliculus L.)
glandula
suprarenalis ve arteriel vaskularizasyonu
Necdet DURSUN!, Emine Ümran BOZKURT
2,Özcan ÖZGEI}
iAnkara Üniversitesı. Veteriner Fakültesi. Anatomi Anahilim Dalı. Ankara: 'Harran Üniversıtesi. Veterıner Fakültesi. Anatonıı Anahilim Dalt, Şanlıurfa: 1Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitlisü. Anatami Anahilim Dalı. Ankara
Özet: Bu çalı~mada v. cava eaııdalis'i latex ilc doldıınılan <,) adet Yeni Zelanda tavşaııında glandul,ı suprarenali.s'ın şekli. rengi,
yerleşim yeri ve arteriel vaskıılarizasyonu incelenmi~tir. Olandula suprarenalis sinistra. ova! ya da yuvarlağa yakın bir hezelye ya da fa,ıılye tanesi hüyüklüğündedir. Kirli heyaz renktedir. Aorta abdominalis ilc a. renalis sinistra arasınıb oluşan açı içinde. aorta ah-domınalis'c dayanmış. eaııdal ııeıı sol renal artere tcmas edecek pozisyonda yer alır. Olandula snprarenalis sinistra'nın arterıcı v,ıs-kulariıasyonulHın arteria adrenalis (suprarenalis) media \'Carteria adrenalis (suprarenalis) eaudalis tarafından sağlandığı tespıt edildı. GI,mdula suprarcnali, dextra dolgun, uzun ve iri hir pirinç tanesı şeklinde ve büyüklüğündedir. Aorta ,ıbdominalis ilc sağ hhhrek ara-sımLI. (aorta ahdominalis'ten 5 mm uzaklıkta) arteria renalis dextra'ııın aorta abdominalis'ten ayrım noktasının 5. lO ınm olJlınele hu-lunur. Olandula suprarenalis dexıra'nın arteril'I vaskularizasyonunun ise arteria adrenalis (suprarenalis) caudalis ıarafından sağlandığı gönildiı. Vlatcryallerin birinde hu bezin arteric! vaskularizasyonuna a. adremılis (suprarenalis) medıa 'nın. hir ba~ka Imıtery,ı1de de a. mesenterica cranialis'jn başlangıcından ayrılan i adet ince dalın da katıldığı saptandı.
Anahtar kelimeler: Arteril'I beslenme, glandula suprarenalis. tavşan
The suprarenal glands and their arterial vascularization in New Zealand rabhit
(Oryctolagus cUlliculus L.)
Summary: Shapc. color. localizaıion and arterial vascularization of the suprarenal glands in <,) New Zealand rahbıts were thc
subject of the present <;tudy. hy using dissection methots and latex through the caudal vena cava. 'Ilıc lefı supl'<ın:nal gland (gl. sııprarenalis sinistra) is ovalar round in shape resemhling a pea or hean, and white colored. It is located hy the ahdomimıl aOrla with ıts ldı caudal end in relation wiıh the renal artery. Arterial vaseularization of the gland \vas ohserved being supplied hy the meelial and caudal suprarenal artcries. The right suprarenal gland (gl. suprarenalis dextra) is filled and lond and larger like a rice in shape. LL Iies hetween the abdominal aorta and the rigth kidney, (5 mm far from the abdominal aorta). placed 5- i O mm before the origin of ıhe rıght renal artery from the ahdomimıl aorta. Arterial vascularization of the gl and \vas cxposed heing provided by the caud,ı! suprarenal artery. The median suprarenal artery jn one specimen \vas alsa determined Joining the vascularizaıion of ıhe gland. Lıkewise. a fine hranch from the crania! mesenteric artery \Vas alsa observed taking blood to the gland.
Key words: Arterial supply. rabhit, suprarenal gl and
Giriş
Kobay ve insan dışında, sağ adren sağ böbreğin, sol
adren sol böbreğin ön ucunun iç tarafında yer alır (5,8,12,
17,20) İnsanda adrenal bezler böbreklerin üst kutuplarımı
oturmuş olarak (I), kohayda ise böhreğin hilus'unun
hemen önünde yer alırlar (2).
Böbreküstü bezinin şekli türlere göre farklılık
gösterir. Adren'ler genellikle basık oval ya da üçgen
bi-çimindedir (5). Kiipekte kabaca üçgen; domuzda silindir,
bazen kabaca oval veya üçgen (8), kobayda dikdörtgen
(2). sıçanda sağ adrcn fasulye, sol adren ovoid (I i), dağ
gelinciğinde sol adren oval, sağ adren soldakine göre
daha uzun (l2). insanda sağ ad ren üç yüzlü bir piramit,
sol adren ise yarımay şeklindedir (I).
İçerdiği yağ miktarımn az olmasına bağlı olarak
tektımaklılarda ve gevişgetirenlerde kahverengi (5,20),
domuzda kırmızı-kahverengidir (8). Insan, etçil ve
ko-bayda ise sarımtırak renklidir (1.2,5)
DonlUZ dışında, böhreklerin pozisyonuna uygıIn
ola-cak şekilde sağ adren sol adrenden daha önde
yer-leşmiştir. Her hir adren' in alt yüzü önde periton ilc
iir-tülmüştür, diğer taranan gevşek bağ doku ve yağ doku
tarafından çepeçevre kuşatılmıştır. Caudal kutupları
pe-rirenal bağ dokuya gömülmü/ür. Böbreküstü bı:zleri çok
damarlı bir bölgede gelişirler ve büyüklükleri ilc
kar-şılaştırıldığında tiroid bezi hariç; diğer organlara göre çok
daha fazla kan akımına sahiptirler. Yakınlarından gcçen
büyük arteriel köklerden bir ya da daha fat.la dal alırlar
(I 7).
Birçok çalışmacı gl. suprarenalis'lere doğrudan aorta'
dan (a. adrenalis media), a. renalis'ten (a. adrenalis
ca-udalis), a. phrenica'dan (a. adrenalis eranialis), a.
phre-nica accessoria' dan, aa. lumhales' ten ayrılan dallar
ta-rafından kanın getirildiğini bildirmişlerdir (4'x'15.16,20).
Daha nadir olarak da a. meseııterica cranialis veya a.
vaskularizas-Nccdcı Dursun - Eminc Ümran Bozkurt - Özcan Özgcl
Tablo
ı.
Her iki glandula suprarena!is'c ait bazı nımrometnk ölçiimler.Tabk I. Mcasurement of some morphomeıric p,ırameıcr in boıh suprarcnal glands.
Bulgular
Glandula suprarenalis sinistra. oval ya da yuvarlağa
yakın bir bezelye ya da fasulye tanesi büyüklüğündedir
(Tablo I). Kirli beyaz renktedir. Aorta ahdominalis ile a.
renalis sinistra arasında oluşan açı içinde, aorta
ahdomİ-nalis' c dayanmış. caudal ucu sol renal artere temas
ede-cek pozisyonda yer alır (Şekil UR. Şekil1,/C).
edildi. Daha sonra, hazırlanan materyal 24 saat +4
de-recede latex'in donması için bekletiIdi ve diseksiyon
ya-pılıncaya kadar formaldehit içinde saklandı.
Glandula adrenalis'in dalları Olympus :vtTX marka
stereomikroskop kullanılarak diseke edildi. iilçümler için
Anatomi Anabilim Dalı'nda kullanılan digital kumpas
(Mitutoya Digimatic Caliper. 150 mml'tan faydalanıldı.
Fotoğraflar Glympus OM- i marka fotoğraf makinesiyle
çekildi. Diseksiyonda i\natomi Anabilim Dalı'nda
kul-lanılan bistüri. pens. kostatom. ımıkas vb. aletlerden
fay-dalanılmıştır.
Çalışmada 1992 yılında yayımlanan Nomina
Ana-tomica Veterinaria (18)'daki terimler esas alınmıştır.
yonuna katılırlar (6,9,10,13,14). Gll. suprarenales'teki bu
damarlaşma çok sayıda varyasyon gösterir (19).
A. phrenicoabdominalis'teıi, nadiren a. mesenterica
eranialis veya a. coeliaca'dan ayrılan dallar bezin ün
kıs-mında dağılım gösterirken, a. renalis ve aa. lumbalcs'ten
ayrılan dallar bel.in arka kısmında dağılırlar (I 7).
Craigie (3) ve McLaughlin ve Chiasson (16)
tav-şanlarda a. renalis 'in bir dalı olan a.
suprarenolum-baris'ten çıkan ince hir a. suprarenalis'in gl.
suprarena-lis' e arteriel kan sağladığını hildirmişlerdir.
Bu çalışmada. beyal. Yeni Zelanda tavşanında
glan-dula surrarenalis' in vücuııaki yerleşim yerini, rengini ve
şeklini helirlemek. arterial vaskularizasyonunun hangi
da-marlar tarafından sağlandığını tespit ederek bu konuda
bundan sonra çalışacak araştırıcılara yardımcı olmak
amaç Ianmıştır.
Materyal ve Metot
Çalışmada Gal.i Üniversitesi Tıp Fakültesi. Deney
Hayvanları Ünitesi'nde üzerinde deneysel çalışma yapılan
her iki cinsteki yetişkin <} adet Yeni Zelanda tavşanı kul-lanıldı.
Hayvanlar 35 mg/kg i.m. Ketalar (ketamin
hydroch-IOrLır) ve 5 mg/kg i.m. Rompun (xylazine hydrochlorid)
kombinasyonunda (7) anesteziye alındı. Kanın
pıh-tılaşmasını engellemek amacıyla kulak arterinden icc
li-qucınine (heparin sodyum) verildi. Göğüs kafesi
kos-tatom yardımıyla açıldı ve kalp apeksinden kesilerek
hayvanın kam hoşaltıldı ve damarlardan temiz kan
ge-linceye kadar fi/.yolojik tuzlu suyla yıkandı. Kırmızı
Rot-ring mürekkeple renklendirilen latex, enjektör yardımıyla
aorta thoracica'dan aorta abdominalis'e doğru enjekte
Craniocaudal uzunluk Mcdiolaıcral geni~lik Dorsovcnıral kalınlık Gl. suprarenalis dexlra 7.,')0-12.33 4.1-6.72 2.04-4.n Gl. suprarenali, sinİ,lra (l.R-I0.44 5.75.8.6X i ,34-3.5
Şekil i. Sağ ve sol glandula suprarenalis ve onlann arterleri. Figurc i. Right and left suprarcna! glands and ıheir hlood supply.
A- Gl. suprarenalis dcxter. B- Gl. suprarenalis sinister.
ı-
Aorta abdominalis. 2- A. adrcnalıs mcdia. 3- A. renalis dcxter. 4- A. abdominalis cranialis dexter. 5- A. rcnalis sinisıer. 6- A. abdominalis crania\is sinis\cr. 7 - Aa. adrenales caudaks.Ankara Üniv Yet Fak Derg,48, 2()OI 23
Şekil 2. Sa~ glandula suprarenalis ve anerlerinin görünüşii.
Figure 2. Appearance of the right suprarenal gland and its blood vessels.
A- Ren dexter, B- Gl. suprarenalis dexter, 1- Aorta abdominalis. 2- A. renalis dexter, 3- A. abdoıııiııalis cranialis, 4-A. renalİs sinister, 5- A. mesenterica cranialis.
Şekil 3. Sağ ve sol glandula suprarenalis ve onların arterleri. Figure 3. Right and suprarenal glands and their aneries.
A- Ren dexter, B- Gl. suprarenalis dexter. C- Gl. suprarenalis sinister, i - Aorta abdominalis. 2- A. renalis sinister. 3- A. abdominalis cranialis sinİster, 4- i\. adrenalis medİa. 5- A. renalis dexter. 6- A. abdoıninalis cranialis dexter, 7- Aa. adrenales caudales.
24 Necdet Dursun - Emine Ümran Bozkurt - Özcan Özgel
Glandula suprarcnalis dextra dolgun. uzun Ye iri hir pirinç tanesi şeklinde Ye büyüklüğündedir (Tablo I).
Cıvum ;ıbdominis'te. sağ tarafta yerleşmiştir. Arka ucu sağ höbreğin ün ucu hizasındadır. Aorta abdominalis ilc sağ böbrek arasında. (aorta ahdaminalis'ten S mm uzaklıkta) arteria renalis dextra'nın aarta abdaminalis'ten ;ıyrım noktasının S-lO mm önünde bulunur (Şekil 2/R, Şekil 3/8). Dorsal yüzü m. quadratus lumbonım'a. vent-ral yüzü harsaklara komşuduL
Incelenen materyaııerden hirinde yalnız gl. sup-rarenalis dextra bulunduğu. gl suprarenalis sinisıra'nın mevcut olmadığı tespit edildi.
Cilandula suprarenalis sinistra' nın arteriel vas-ku!;ırizasyonu arteria adrenalis (suprarenalis) media ve arteria adrenalis (suprarenalis) caudalis tarafından sağ-landığı tespit edildi.
Artcria adrcnalis (suprarcnalis) mcdia
A. renalis sinistra'nın haşlangıcı düz<:yinde ya da hu düzeye çok yakın olarak (:t2 mm) aorta abdominalis'in ~ılı yüzünden çıkar (Şekil 1/2. Şekil 114). Bu damarın bir i\rııekıe orijinlcri birhirine yok yakın olan iki dalolarak. ıki iirıı<:kte de üç dalolarak yıktığı belirlendi.
Arteria adrenalis (suprar<:nalis) media'nın geneııikle doğrudan glandula suprarenalis' e girdiği. buna karşın sa deee iki materyalde de hel. yakınında 2 ya da 3 dala ay-rılarak beze girdiği görlildü.
Aa. adrcmılcs (suprarcnalcs) caudalcs
Arteri;ı ahdominalis cranialis'ten hazen de (2 ma-teryalde) a. r<:nalis sinister' den çıkan, g<:neııikle sayıları 2-4 arasında değhen inc<: dallardır. Üy materyalde hiri a. ahdomi nalis cranialis' ten. diğeri a. renalis sinistra' nın başlangıcı yakınından yıkan iki dalın bez<: girdiği göz-kndİ.
Glandula suprar<:nalis dextra'nın arteriel vas-kularİl.asyonunun ise arteria adr<:nalis (suprarenalis) ca-uelalis tarafınelan sağlandığı görüldü. Materyalkrin hi-rinde bu bezin artericl vaskularizasyonuna a. adrenalis (suprarenalis) mcdia'nın, bir haşka materyalde ele a. m<:-senterica eranialis'in başlangıcından ayrılan ve sayıları 1-3 arasında değişen daııarında katıldığı saptandı.
X.
adrcnalis (suprarenalis) caudalisA. ahdominalis eranialis'ten yıkar (Şekilın, Şekil .,17) Materyaııerin çoğunda (5 materyalde) hiç dal ver-meden doğrudan beze girdiği. buna karşll1
1
materyald<: ise 4 ince dala ayrıldıktan sonra dorsal yüzden beze gir-diği tcspit edildi.A. adrcnalis (suprarcnalis) mcdia
Üzerinele çalışılan materyaııerin sadece birinde tes-pi! edilen bu damarın a. mesenterica cranialis'in ori-jininin hemen önünde aorta abdominalis'ten çıktığı ve doğrudan h<:/.<:girdiği saptandı.
Tartı~ma
ve Sonuç
Literatürde (S'!U 2,
ı
7.20) kobay ve insan dışında. sağ adren'in sağ höbreğin. sol adren'in ise sol höhreğin iin ucunun iç tarafında yerleştiğini. insanda ise (1) höb-reklerin üst kuıuplarına oturmuş olduğunu, kobayda (2)böbreğin hilus'unun hemen önünde yer aldığı hil-. dirilmiştirhil-. Bu çalışmada literatür bilgilerden farklı olarak
sol adren'in aorta abdominalis ile a. renalis sinistra ara-sında oluşan açı içinde aorta ahdominalis' e dayannıış. ca-udal ucu a.renalis sinistra'ya temas eeler pozisyonda. sağ adren'in ise aorta ahdominaiis ile sağ hiihr<:k arasında ~L
renalis dextra'nın aorta abdominalis'ten ayrım noklasııı-dan 5-10 mm ön kısımda bulunduğu tespit edilmiştir.
Her iki adr<:n' in de Arıncı ve Elhan ( I). Dursun (S) ve Çalışlar (2)'ın insan. etçi! ve kobayda belirttıkıcrine benzer şekilde sarımtrak, kirli beyaz r<:nktc olduğu ~ö-rüldü.
Bu yalışmada sol adren'in şekli Holmes (12)'in dağ gelinciğinde, Getty (S)'nin doımızda. Hehel ve Stromher~ (II
r
in ise sıçan' ın sağ adren' iiçin siiyledığiııe hen/cr~e-kilde oval v<:ya fasulye şeklinde olduğu. sağ ~ldren'in ~ek linin ise I-1olmes (ı2)'in dağ gelinciğinde beiiriliği ~ihı sol böbreğin oval olan şekline göre daha uzun olduğu tes-pit eelileli.
Literatürd<: (1.4.14-16) sağ ve sol adren'in a. adrenalis media ve a. adrenalis caudalis tarafından beslendiği hil dirilmesine rağmen, bu çalışmada adı geçen damarların sadec<: sol adr<:n'i beslemekı<: olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, sadece bir çalışma nıdteryalinde Iiteratürde ((ı.l).
10.13,17) bildirilenler<: benzer şekild<: a. mesenterica cra-nialis'in başlangıcından ayrılan i adet ince dalın da vas-kularizasyona katıldığı belirlenmiştir.
Sonuç olarak. gl. suprarenalis sinistra' nın oval yada yuvarlağa yakııı, bir bezelye tanesi büyüklüğünde. kirli heyaz renkli, aorta abdominalis ile a.r<:nalis sinistra ~ıra-sında oluşan açı içinde yerleşmiş ve arteriel vaskulariıas-yonunun a. adrenalis media ve a. adrenalis eaudalis ta rarından sağlandığı belirlenmiştir. Gl. suprarenalis devı-ra'nın ise iri bir pirinç tanesi şeklinde ve hü~'ükıuğüııde. aorta abdominalis ile böbrek arasmela a. renalis dexıra'nın aorta abdominalis'ten ayrım noktasının önünde yer aldığı ve a. adrenalis caudalis tarafından vaskularizc edildiği gii--rülmüştür.
Kaynaklar
i. Arıncı K, Elhan A (I 995): ~ii(i/olll/ - I.Cllı (J\ol'llk/I'I. I'.J-lemln. Kilslill 1'1' I,' Oıgmllilıj. Gııne.~ Kıl,ı1ıe\1 Ltel Şıı. Ankara .
2. Çah~lar T (197X): L{/hom/Ul'ill !!mTillllilr! /ı1ıı1/1!/lIISI
Fırat Üniversitesi Veteriner Fakülıesi Yayınl<llT I-f. Dcıs Kitahı: 7. Ankara Üniversitesi Basımevi. Ankara.
3. Craigie EH (I 969): Beıısley's PmclicııI Allilwm.'" oııhe Rilhhi/. Eight [diıion. University of TonıllloPrcss. To. ronlo.
4. Çakır A (1991): Yerli Kedı I't' Bem, Yı'lıi ll'/ııııdil liıı'-,Wııı'ııııı (Orl'cwlilgus Cııııiculus L.) /ııır/II .'1.1.>i/O/lIll(((/ls'l
l'~ Vndi,lIi Killiiii Ü,niııde Kilrşl!iI,1ii rIIHt/1 AI/II/IJ/Ill/;
("11-/ı,Ç{}WIii r. Dok!ora Tezı. Ankara.
5. Dursun 1\ (I 9(5): Ve/niııer AlliI/omi ii. fvledisan
Y,ı-yınevi. Ankara.
6. Dyce KM, Sack WO. Wensing C,IG (i9R7) h.I//wo/; oL
Veıerillilry /ıiilI/om.'". \VB Saunders Coııır,ıııy. \-L!rC()llrl Bracc lol':ıııol'ic/ı Inc, London.
Ankara Üniv Vet Fak Derg. 48.2001
7. Fleeknell PA (1993): LahoralOr.\' Aııimal Aııaesıhesia. Aıı Illımductiolı li)r Rnparch Workers aııd Techııici(//ıs. Third Edilıon. ACideıııic Press. Harcaurl Braee Jovanovieh. Puh-lishers. London.
X. (;etty R (i 975): Sissoıı aııd Gmssmaıı 's Thp Aııalom." of
the Doıııesııc Animalı'. Fifıh Editian. WB Saunders Com-pdny. Philadelphia.
9. Hardy K.J, Wright RD, Medougall .lG (1995): Blood
suppir of Ilw ol'iııe adrl'ııal ;.:llıııı1aııd iıi' relel'aııce iıı {/ll-rmal aLl/otmlıspllııl!aıiolı. Aust Veı J.72.262-265.
i O. llarrison FA, :\1edonald IR (1966): Tlıe ar/aiel suppl)' to 1111'ai/renal ;.:Ioııd ofıhe sheep. JAnal. 100, IS9-202.
II Ilchel R, Stromherg :\1W (1986): Amııom)' aııd
F:mh-rtyolo;.:y ojıhl' Lahoraıon' Raı. Biomed Verlag Wörıhsee. 12. lIolnıes RL (1961): The ai/rellal ;.:Iaııds of Ihe/erreı,
(Mus-ıela IN/lorius). J Anat (London). 95. 325-336.
13. Ho~sain MI (1972): The arıerial Slıpp!.\' lo ıhe (/llrl'llol glııııd of the Black Bellf{al Shl'-Goaı. Res Vet Sci. 13. 282-2X3
14. Karadağ H(1994): The ar/eriol suppl)' lo Ilıp
"".Ii
ai/reııal g/(uıd ofslıeep aııd gO{/{.Tr J Vet Anim Sci. Il!.153-1 SS.15. Mclaughlin CA, Chiasson RB (1979): I-,ılmraıon'
Alla-lom." ojıhe Rahhiı. Wm C Hrown Company Puhlishers. Dubuque. lowa.
16. Mclaughlin CA, Chiasson RB (ltJ90): L(lhomlor."
Aııo-lom." of ıhe Rahhiı. Third Ediıion. McGrow-Hill IIlglıer Educaıion. A Division of the McGrow Hill Coıııpanıes. New York.
i7. Miller ME, Christensen GC, Evans HE (i '.!(ı5) AIIO{fi)1I'
ojıhl' Do;.:.\VB Saunders Company. Plıılaelelplıld
iS. Nomina Anatomiea Veterinaria (1<)92) Prel'"rl'd h, ıhe !Illenıaıioııal Comilliııl'p OLL lIeterilıu{T Cros' Aıııılo/l1/( III
Nomeııelmure oııd Auıhorizl''' h.\' ıhe hghll-I'lılh Gl'neml Assem!Jlr of ıhe World ASSOCfıııiolı of lIeıerilllllT Aııo-lomisıs, 4'h Edition. Gen!.
19. Pierard.J (ı972): Aııoıomie Apl'liqııee des Cal'llll'ores
Do-mesıiqun Clıieıı 1'1 01([1.Maloine S. A. EdIlellr
n
nıe de I'eeole ele medecine. Paris.20. Sisson S, Grossman .JD (ı 938): The Aıııılonn of ıhe Dil,
mnıic Aııimalı'. Third Ediıion Rcviscd. \VH S~ıundcrs Com-pany. Philadelphia.
Yazışma adresi:
Araş. Ciir. Özuuı Öıgel AÜ lIeleri/wr Fokülıesı Aııalomi Aııahilim Dalı Onl Lo DI,I'kaIN.Ankam
