Stratonikeia antik kentindeki (Milas-Muğla) deprem izleri ve antik tiyatro yapısındaki kaymanın duraylılık analizi

(1)

(2)

33.

ARKEOMETRİ

SONUÇLARI TOPLANTISI

(3)

T.C.

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI

Ana Yayın No: 3553/1

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 180/1

Yayına Hazırlayan Dr. Candaş KESKİN

22- 26 Mayıs 2017 tarihlerinde gerçekleştirilen 33. Uluslararası

Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Bursa Uludağ

Üniversitesi ile Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin katkılarıyla

gerçekleştirilmiştir.

ISSN: 1017-7671

Kapak Fotoğrafı : Özcan ERDAL, Tepecik-Çiftlik (Niğde) Kemirgen Faunası, İlksel Bulgular Mizanpaj : Yakup ŞAHİNER

Not: Arkeometri araştırma Raporları, dil ve yazım açısından Dr. Candaş KESKİN tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.

Bursa BüyükşehirBelediyesi Matbaa Tesislerinde Basılmıştır. BURSA 2018

(4)

39. ULUSLARARASI KAZI, ARAŞTIRMA VE ARKEOMETRİ

SEMPOZYUMU BİLİM KURULU

SCIENTIFIC COMMITTEE OF 39th INTERNATIONAL

SYMPOSIUM OF EXCAVATIONS, SURVEYS AND ARCHAEOMETRY

Prof. Dr. Yusuf ULCAY Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN Prof. Dr. Charles Brian ROSE Prof. Dr. Mehmet ÖZDOĞAN Prof. Dr. Havva İŞKAN IŞIK Prof. Dr. Hakkı ACUN Prof. Dr. İ. Hakan MERT Prof. Dr. Berna ALPAGUT Prof. Dr. Nicholas D. CAHILL Prof. Dr. Aziz NOVRUZLU Prof. Dr. Marcella FRANGIPANE Prof. Dr. Miroslav NOVAK Prof. Dr. Douglas BAIRD Doç. Dr. Derya ŞAHİN Doç. Dr. Necmi KARUL Doç. Dr. Aygün EKİN MERİÇ

Yrd. Doç. Dr. V. Belgin DEMİRSAR ARLI Yrd. Doç. Dr. Filiz İNANAN

(5)

YAYIN KURALLARI

Göndereceğiniz bildiri metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak gönderilmesi, kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması açısından önem taşımaktadır. Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa düzeni esas alınarak;

* Yazıların A4 kağıda, üstten 5.5 cm. alttan 5 cm. soldan 4.5 cm. sağdan 3 cm. lik bir boşluk bırakılarak, 10 punto ile, bir satır aralığı olacak şekilde, Times New Roman fontu ile en fazla 10 sayfa yazılmalı,

* Başlık 14 punto, büyük harf ve bold olacak şekilde yazılmalı,

* Metinde ana başlıklar büyük harflerle ve italik, alt başlıklar, baş harfleri büyük ve italik olarak yazılmalı,

* Metin içinde geçen yabancı sözcük ve terimler, örneğin ‚in-situ‛ italik olarak yazılmalı,

* Metin içinde Milattan Önce gibi çok alışılagelmiş kısaltmalar dışında kısalt-ma kullanılkısalt-makısalt-malı, Milattan Önce ve sonra kısaltkısalt-ması: M.Ö., M.S. Erken Tunç Çağı: ETÇ olarak kullanılmalıdır.

* Bölge adlarının ilk harfleri, aynı şekilde yer, coğrafya ve kurum adlarının ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Örneğin: Doğu Anadolu, Yakın Doğu, Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Dicle Nehri, Ankara Üniversitesi, Türk Tarih Kurumu gibi. * Ölçü ve ağırlıklar m. cm. mm. lt. gr. şeklinde yazılmalı,

* Dipnotların metnin altında ve metin içinde numaraları belirtilerek, 8 puntoda yazılmalı,

* Dipnot ve kaynakçada (bibliyografya) kitap ve dergi isimleri italik yazılmalı, * Harita, çizim ve resimler 15 adetten fazla olmamalı, fotoğraflar JPG veya

TlFF olarak gönderilmeli, gönderilen resimlerin çözünürlüğünün en az 300 pixel/ınch olmalı,

* Çizimlere (Çizim: 1 ), resimlere (Resim: 1 ), haritalara (Harita: 1 ) olarak alt yazı yazılmalı ve kesinlikle levha sistemi kullanılmamalı,

* Yayım için telif anlaşması gerektiren Googleearth gibi görseller kullanıl-mamalı,

* Bildirilere, ilk sayfanın altında, dipnotlardan önce bütün yazarların mutlaka isim, unvan, e-mail ve yazışma adresi yazılmalıdır.

Yayınlanacak bildiri sayışının artması, kitapların zamanında basımını güçleştirdiğinden, bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geç 1 Ağustos tarihine kadar, yayinlar@kulturturizm.gov.tr mail adresine gönde-rilmesi gerekmektedir.

e-Yayın kurallarına uymayan ve geç gönderilen bildiriler kesinlikle yayınlanma-yacaktır.

(6)

PUBLICATION INSTRUCTIONS

The papers presented in the International Symposium of Excavations, Sur-veys and Archaeometry will be published as before.

In order to complete a high-quality print in time, we kindly request you to send the paper texts in the format specified below:

Texts should be written in 10 pages on A4 paper, with Times New Roman and 10 type size within a space of 13.5x19 cm. Line spacing should be 10 points. Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space. Main headings should be written with capitals, sub-headings with lower letters. Both types of headings should be written in italics.

Footnotes should be placed at the bottom of the pages, with their numbers indicated in the text. Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points.

Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be writ-ten in italics.

Total number of drawings and photos should not exceed 15. Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a sepa-rate file.

Captions should be added to drawings (Drawing: <<<), photos (Photo: <<<) and maps (Map: <<<). Plate system should not be used.

Authors must indicate their names, titles and contact information in their papers.

Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical. Otherwise the digital version will be considered default.

As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time, papers should either be submitted during the symposium or sent to yayinlar@kulturturizm.gov.tr until the 1st of August.

The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account.

(7)

İÇİNDEKİLER

Ahmet Ġhsan AYTEK, Ayla SEVĠM EROL ... 1 Geometric Mophometric Sex Determination From Skull in Ancient Anatolian Populations Zeynep TANRIVERDĠ, Ali Akın AKYOL, Ümit ATALAY... 13

Ankara Roma (Caracalla) Hamamı Yapı Malzemelerinde Arkeometrik ÇalıĢmalar Ali GÜZEL, Yard. Doç. Dr. Çağla MERAL, Prof. Dr. M. Ümit ATALAY,

Prof. Dr. ġahinde DEMĠR... 39 Çatalhöyük’ten Alınan ÇeĢitli Sıva Örneklerinin X-IĢını Kirinim Analizi Ġle Ġncelenmesi Yrd.Doç. Dr Dr. Ali OZAN, Yrd. Doç. Dr. Haluk SAĞLAMTĠMUR,

Öğr. Gör. Koray ALPER... 51 Türbe Höyük Coba Çanakları

Ali YAġAR, Tamer KORALAY, Bilal SÖĞÜT, Kıymet DENĠZ... 65 Stratonikeia Propylon Kilisesi’nde Korumaya Yönelik AraĢtırma ve Uygulamalar

Ayla SEVĠM EROL, Çilem SÖNMEZ SÖZER ... 81 Milas Belentepe Doğu Roma/Bizans Toplumunda Hypoplasia Olgusu

AyĢe ACAR ... 101 Dara Antik Kent Kazısı Antropolojik Analizi

AyĢegül ġAHĠN, Derya ATAMTÜRK, Ġzzet DUYAR ... 117 Resuloğlu Erken Tunç Çağı Ġskeletlerinde DıĢ Varyasyonları

BarıĢ SEMĠZ, Celal ġĠMġEK, Erim KONAKÇI ... 131 Asopos Tepesi (Laodikeia) Orta Tunç Çağı Seramiklerinin Arkeometrik Ġncelemesi

BarıĢ YENER ... 147 Laodikeia 2013-2016 Yılları Jeoradar AraĢtırmaları

A. Beril TUĞRUL ... 157 Anadolu Buluntusu Eserlerin Tahribatsız Muayene Metotları Ġle Ġncelenmesi

Cenk GÜNER, Hamit HAYZARAN, Sinem KARAZĠNCĠR ... 167 Tlos Antik Kentinde Biyoarkeoloji ÇalıĢmaları: Ġskender Lahdi

Çiğdem ATAKUMAN, Hasan Can GEMĠCĠ, Cansu KARAMURAT,

Burçin ERDOĞU ... 175 Gökçeada-Uğurlu Höyük’te Bulunan Neolitik ve Kalkolitik Dönem Figürinler

(8)

Derya ATAMTÜRK, Ġzzet DUYAR, BarıĢ ÖZENER ... 189 Sinop Kılıçlı Kazısında Ele Geçen Bir Bireyde Tespit Edilen

Ankil Ozan Spondilit Bulguları

Didem TEKSÖZ ... 199 Arkeolojik Alanlarda Koruma ve Çevre Düzenleme YaklaĢımları – AĢıklı Höyük Örneği Elif BAġTÜRK ... 211

BaĢur Höyük’ten Ele Geçen Kırmızı – Kahverengi Boya Astarlı Mallar

Emine TORGAN, Ali Akın AKYOL, Recep KARADAĞ, Kaan ĠREN ... 217 Daskyleion Tekstil Buluntusunun Arkeometrik Ġncelenmesi ve Diğer

Kazılarda Bulunan Tekstil Numuneleri Ġle KarĢılaĢtırılması

Emre KURUÇAYIRLI, Joseph W. LEHNER, Nicolle HĠRSCHFELD... 229 Gelidonya Burnu Batığı’nın (M.Ö. 1200) Metal Kargosu: Bakır Külçelerin

Tipolojik ve Arkeometalürjik Ġncelemesi

Erhan TARHAN, Ayla SEVĠM EROL, Alper Yener YAVUZ,

Serdar MAYDA ... 249 Çorakyerler Lokalitesinden Ele Geçen Suidae Fosillerinin Paleontolojik Analizi

Erim KONAKÇI ... 259 Asopos Tepesi M.Ö. 2. Binyıl Tezgâh Ağırlıkları ve AğırĢakları

Ertuğ ÖNER, Serdar VARDAR, Mehmet DOĞAN, Sami BAġAR ... 275 Damlıboğaz ve Pilav Tepe Çevresinde (milas, Muğla)

Paleocoğrafya-Jeoarkeoloji AraĢtırmaları

Ertuğ ÖNER, Serdar VARDAR, Rifat ĠLHAN ... 293 Bağlararası Çevresinde (ÇeĢme, Ġzmir) Holosen Kıyı Çizgisi DeğiĢmeleri

ve Jeoarkeoloji AraĢtırmaları

Ertuğ ÖNER,Mehmet DOĞAN, Rifat ĠLHAN, Fatma YAMAN,

Ġlhan KAYAN ... 319 Klazomenai- Lazomenai-Limantepe Çevresinde (Urla, Ġzmir)

Paleocoğrafya-Jeoarkeoloji AraĢtırmaları

Gizem ÖZER ... 339 Erken Tunç Çağı Seramiğinde KarĢılaĢılan Onarım Kalıntısı

ve Arkeometrik Ġncelemeleri

Gonca DARDENĠZ, Tayfun YILDIRIM ... 349 Resuloğlu Erken Tunç Çağı Frit (?) ve Maden Buluntuları Üzerinde

Arkeometrik ÇalıĢmalar

H. Gönül YALÇIN ... 359 Derekutuğun Madenci YerleĢimi 2016 Kazı Mevsimi

(9)

Halil ÇAKAN, Salih KAVAK, K. Serdar GĠRGĠNER ... 373 Tatarlı Höyük (Ceyhan/Adana) Arkeobotaniksel Veriler IĢığında

Üzüm YetiĢtiriciliğine Dair Kanıtlar

Halil KUMSAR, Ömer AYDAN, Bilal SÖĞÜT ... 385 Stratonikeia Antik Kentindeki (Milas-Muğla) Deprem Ġzleri

(10)

385 STRATONİKEİA ANTİK KENTİNDEKİ (MİLAS-MUĞLA)

DEPREM İZLERİ VE ANTİK TİYATRO YAPISINDAKİ

KAYMANIN DURAYLILIK ANALİZİ

Halil KUMSAR

1

Ömer AYDAN

Bilal SÖĞÜT

GİRİŞ

Karia Bölgesi’nin iç kesimindeki kentlerinden birisi olan Stratonikeia, Muğla İli, Yatağan ilçesi, Eskihisar Köyündedir (Resim: 1). M.Ö. 281 yılından sonra, Seleukos kralı I. Antiokhos tarafından, önceden üvey annesi ve sonrasında eşi olan Stratonike adının verildiği kent, içinde bulunduğu bölge, Hellenistik Dö-nem boyunca, Seleukos, Ptolemaios, Makedonyalılar, Rodos ve Roma arasında el değiştirmiştir. Roma İmparatorluk Dönemi boyunca hep önemini koruyan kent, devamlı bir gelişim ve imar faaliyeti içinde olmuştur. Erken İmparatorluk Dönemi ve M.S. 2. yy’daki yapılaşmadan en iyi şekilde yararlanmasını bilmiştir (Söğüt, 2010). Bizans Dönemi’nde Stratonikeia Piskoposluğu bölgedeki diğer kentler gibi Aphrodisias’a bağlıdır. Yaklaşık 10.000 kişilik olan tiyatro ise şehrin güneyinde Akropol'ün eteklerindedir ve oldukça iyi korunmuştur. Cavea-sı(oturma yerleri) bir diyazoma (yürüyüş yolu) ile ikiye bölünmüştür. Yıkılmış olan sahne binası ise yapılan kazılar sonucunda büyük ölçüde ortaya çıkartıl-mıştır. Tiyatronun hemen üst tarafında imparatorlara adanmış bir mabedin kalıntıları vardır (Söğüt, 2011).

Batı Anadolu’da Ege Denizi ve Akdeniz içinde meydana gelen yıkıcı dep-remler, bölgedeki tarihi yerleşim yerlerinde ağır hasarlara ve can kayıplarına neden olmuştur. Bu çalışmada, Stratonikeia antik kentindeki tarihi deprem izlerinin bölgenin depremselliği ile olan ilişkisi araştırılımış ve tiyatro yapısının

1 _{Prof. Dr. Halil KUMSAR, Pamukkale Üniv., Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Kınıklı Kampüsü,}

DENIZLI

Prof. Dr. Ömer AYDAN, Dept. of Civil Eng. and Architecture, Univ. of the Ryukyus, Nishihara, Okinawa, JAPAN

Prof. Dr. Bilal SÖĞÜT, Pamukkale Üniv., Fen-Edebiyat Fakültesi, Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölüm Başkanı, Kınıklı Kampüsü, DENİZLİ.

(11)

33. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI / CİLT I

386

batı yamacındaki heyelanın static ve dinamik koşullar altındaki duraylılığı ince-lenmiştir.

Resim 1: Stratonikeia antik kent alanının yer bulduru haritası

GENEL JEOLOJİ VE TEKTONİK

Muğla havzası güneybatı Anadolu’da en çok linyit üretiminin yapıldığı ve kurulu termik santrallerden en fazla elektrik üretinin yapıldığı bölgede yeralır. Muğla havzası KB-GD uzanımlı iki alt havzadan oluşur. Bu iki havza 15 km genişliğinde temel karmaşığı tarafından ayrılmıştır. Havzanın yaklaşık alanı 300 km2_{olup havza tabanında Likya napları yeralır. Bu birim güneyde} okyanu-sal ve kıtaokyanu-sal kabuk parçalarından, kuzeyde ise Menderes Masifine ait şist, gnays, amfibolit, mermer birimlerinden oluşmaktadır (Querol vd, 1999). Hav-zada Neojen öncesi temel kaya üzerine Erken-Orta Miyosen yaşlı ve temelinde kömür oluşumları içeren grimsi çamurtaşı ve denizel silttaşı, kumtaşından olu-şan Alatepe formasyonu uyumsuz olarak gelir. Bu birim üzerinde içerisinde ince tüf ve kömür seviyeleri içeren çamurtaşı, kumtaşı ve az konglomeradan oluşan Turgut formasyonu yeralır. Aynı birimin üstünde havzada geniş alanda üretilen kömür tabakası, ve bunun da üzerine grimsi yeşil renkli çamurtaşı, fosilli silttaşı ve kireçtaşı biriminden oluşan Sekköy formasyonu gelir. Bu birim, Geç Miyosen yaşlı Yatağan Formasyonu ve Milet Formasyonu tarafından üzer-lenir. Yatağan formasyonu kırıntılı konglomera, çakıllı kumtaşlarından oluşur.

(12)

387

Milet formasyonu tatlı su kireçtaşları ve ince seviyede grimsi çamurtaşından oluşur (Querol vd, 1999). Kuvaterner yaşlı birimler ise tüm bu birimleri uyum-suzlukla örter ve yamaç eteklerindeki yamaç molozu, dere ve akarsu yatakla-rında biriken alüvyon birimlerinden oluşur (Resim: 2).

Resim 2: Muğla, Milas ve Yatağan civarının jeolojik haritası (Querol vd, 1999).

Depremsellik ve Tarihi Yapılardaki Deprem İzleri

Ege bölgesinde, Ege Denizi ve Akdeniz’de tarihsel dönemlerde meydana ge-len depremler antik kentlerde can kaybına ve ağır hasarlara yol açmıştır. Akde-niz’de MS 365 yılında meydana gelen depremin büyüklüğünün 8.3 ile 8.5 ara-sında olabileceği ve bu deprem sonucu Akdeniz ve Ege’deki bir çok yerleşim yerinde ağır hasar ve can kayıplarının meydana geldiği, ayrıca Girit, Sicilya, Tunus, Kalamata, Bingazi ve Kıbrıs’a kadar olan alanda tahmini olarak 9m

(13)

yük-33. ARKEOMETRİ SONUÇLARI TOPLANTISI / CİLT I

388

sekliğinde tsunami dalgalarınının oluştuğu Stiros (2010) tarafından belirtilmiş-tir. Bu büyük deprem sonrası Akdeniz ve Batı Anadolu’da 6 ve üzeri büyüklük-lerde depremlerin meydana gelmiş olma ihtimali de yüksektir. Startonikeia Antik Kenti’nin 4 km KB’sında yeralan Lagina tapınak alanı da, MS 4. Yüzyılın 3. çeyreğinde meydana gelen büyük bir deprem sonucu tamamen yıkılmış ve terk edilmiştir (Tırpan ve Söğüt, 2005). Günümüzde bu tapınak alanında dep-rem izlerini görmek mümkündür (Resim: 3).

Resim 3: Lagina tapınak alanında MS 4. YY 3. çeyreğinde meydana gelen yıkıcı depremin izleri

Arkeolojik verilere göre MS IV. Yüzyılın 3. çeyreğinde meydana gelen bü-yük deprem sonucunda Stratonikeia antik kentinin bir çok yapısında ve tiyatro yapısının batı bölümünde ağır hasar meydana gelmiş (Resim: 4) ve bu tarihten sonra tiyatro yapısının hasarlı bölümü kullanılmamıştır (Pau, 2014). 1303 yılın-da Finike ile Rodos ayılın-dası arasınyılın-da Akdeniz’de 8.0 büyüklüğünde meyyılın-dana gelen deprem, Ege ve Akdeniz’de büyük hasarlara neden olmuştur (Papazacos, 1996; Koeri, 2017).

(14)

389

Son yüzyıl içinde bölgenin depremselliğine bakıldığında güney Ege ve Ak-deniz’de 7.7 büyüklüğüne kadar olan depremlerin bölgede etkili olduğu gö-rülmektedir (Resim: 5). Stratonikeia antik kent alanında yerleşim günümüze kadar devam etmiştir. 1900 yılı sonrası bölgede meydana gelen depremlerin Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine ait yapılardaki hasarları resim 6’da gözlen-mektedir

.

(15)

390

Resim 5: Stratonikeia antik kenti ve çevresini etkileyen 1900 ve sonrası 6 ve üzeri büyüklükteki depremlerin dağılımı (Kalafat vd, 2005’den değiştirilerek).

(16)

391

Resim 6: 1900 yılı sonrası meydana gelen büyük depremlerin Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine ait yapılarda yol açtığı hasarlar

ANTİK TİYATRO YAPISI HEYELANI

Tiyatro yapısı Antik kentin güney kesiminde Kedikule tepesinde ayrışmış şist birimi üzerinde doğal bir yamaç üzerine inşa edilmiştir. Helenistik dönem-de inşa edilen yapılardan birisidir ve 15000 seyirci kapasitesine sahiptir (Söğüt, 2011). Tiyatro yapısının basamak ve rıht mermerleri 1m kalınlığında dolgu ze-min üzerine döşenmiştir (Kumsar ve Aydan, 2016).

Tiyatro yapısının batısında yamaç duraysızlığı meydana gelmiş (Resim: 7) ve oturma basamakları titatronun KB girişine girişine doğru hareket etmiştir. Hareket sonucunda kayan kesimdeki basamak ve rıht mermerlerinde tiyatro yamacının ters yönüne GB’ya eğimlenme meydana gelmiştir (Resim: 8a, b). Bu da göstermektedir ki,tiyatro yapısının batı yamacı dairesel bir kayma yüzeyi üzerinde duraysızlaşmıştır.

(17)

392

Resim 7: Tiyatro yapısının ve heyelanlı alanın balondan çekilmiş görüntüsü ve topoğrafik haritası

Resim 8: a) Tiyatro yapısında meydana gelen hasarların yakından görünümü, b) basamak ve rıhtlardaki hasarlar ve GB’ta ters eğimlenmeler.

(18)

393 4.1. Jeoteknik Araştırmalar

Yapılan arazi incelemelerinde tiyatronun batı yamacındaki hasarın dairesel yüzey üzerinde meydana gelen bir kütle hareketi (heyelan) sonucu oluştuğu belirlenmiştir. Heyelanın oluşum nedenlerinin ve mekanizmasının inclenemesi için tiyatronun heyelanlı bölümünde jeoteknik inceleme yapılmıştır. Tiyatro basamaklarının altında 100-110cm kalınlığında çakıl, kum silt ve kilden oluşan dolgu zemini ve bunun altında da ayrışmış şist birimi yeralmaktadır. Ayrıca arazi çalışmalarında heyelan hareketinin ayrışmış şişt birimi içinde geliştiği gözlenmiştir. Basamaklardaki düşey yerdeğiştirme5m’ye yakındır.Bu da gös-termektedir ki heyelan hareketi 110 cm’lik dolgunun altında ayrışmış şist birimi içerisinde meydana gelmiştir.

Kayma yüzeyinin içerisinde geliştiği ayrışmış şist biriminden örselenmemiş zemin örnekleri açmak için basamakların hareket ettiği ve tarihi eserin bulun-madığı kesimde kazı başkanının gözetiminde arkeolojik kazı ekibi tarafından araştırma ve sıyırma kazısı yapılmış ve zemin incelemesi yapılmıştır. Yüzeyden 100-110cm derinliğe kadar dolgu zemin ve bunun altında da yamacın ana ze-mini olan ayrışmış şist birimine rastlanmıştır. Kesme kutusu örnek kalıpları içerisinde ayrışmış şist biriminden bozulmamış örnekler alınmış (Resim :9a) ve bu örneklerin doğal su içeriğinde ve suya doygun konsolidasyonlu ve drenajlı doğrudan makaslama deneyleri yapılmıştır.

Ayrışmış şist biriminin doğal birim hacim ağırlığı (n=21.3 kN/m3, doğal su içeriği w (%) 17.5, doygun su içeriği w (%) 24, doygun birim hacim ağırlığı

d2.18 kN/m3 olarak elde edilmiştir. Ayrışmış şist biriminin makaslama dayınım parametreleri olan doruk kohezyon cd = 36.9 kPa,doruk içsel sürtünme açısıd= 12.9o_{, artık kohezyonc}_r_{= 36 kPa, artık içsel sürtünme açısı}d_{= 11,23}o_{olarak elde} edilmiştir (Şekil 9b).

Tiyatro Batı Yamacı Heyelanının Duraylılık Analizi

Heyelanın oluşum nedenlerinin incelenmesi için antik tiyatro yapısının gü-ney yamacında aynı yüzey eğimine sahip topoğrafik haritadan kesit alınmış ve kayma öncesi topoğrafya tahmin edilmiştir. Kumsar (1993) tarafından geliştiri-len SLOPAC 2D yamaç ve şev stabilitesi analiz programında topoğrafik kesit üzerinde kayma yüzeyi tanımlanmış ve kayan kütle düşey dilimlere ayrılmıştır (Resim: 10).

(19)

394

Resim 9: a)Tiyatro yapısının heyelanlı alanındaki ayrışmış şist biriminden bozulmamş örnek alımı, b) normal gerilme-makaslama gerilmesi grafiği

Resim 10: Antik tiyatro yapısı topoğrafik haritasında üzerinde heyelan alanı ve kesit izi, kesit üzerindeki kayma kütlesi

(20)

395

Hareket eden kütlenin farklı koşullar altındaki duraylılık analizleri limit denge yöntemleri (Bishop, 1955, Aydan vd, 1992 ve Kumsar 1993) ile hesaplan-mıştır. Gözenek suyu basıncı katsayısı (ru) sıfır olması durumunda yapılan du-raylılık analizlerinde ortalama güvenlik katsayısı (F) 2.53 olarak hesaplanmıştır ve tiyatro yamacı duraylıdır. Yağış etkisi ilave edilerek yapılan analizlerde de gözenek suyu basıncı katsayısı (ru) içerilmiş ve 0.5 değeri (maksimum gözenek suyu basıncı değeri) için ortalama güvenlik katsayısı 2.05 olarak hesaplanmıştır (Şekil 11). Bu durumda, yağışlı dönemde de tiyatro yapısı duraylıdır ve kütle hareketi meydana gelmez (Çizelge: 1).

Çizelge 1. Antik tiyatro yapısının batı yamacının statik ve koşullarda duraylılık analizi

Analiz yöntemi Toplam tutucu kuvvetler (kN) Toplam itici kuvvetler (kN) Güvenlik katsayısı (F) Bishop (1955) 1676,87 712,86 2,352 Aydan vd (1992) 1677,784 706,892 2,369 Kumsar (1993) 1675,63 712,085 2,353

Resim 11: Tiyatro batı sahnesi yamacının güvenlik katsayısının gözeneksuyu basıncı ile değişimi.

Stratonikeia antik kenti tarihsel dönemlerde meydana gelen büyük deprem-ler sonucu ağır hasar görmüştür (örneğin MS 139, 360-365, MS 1060-1080). Ar-keolojik verilere göre MS IV. yüzyılda meydana gelen büyük deprem sonucun-da kentin bir çok yapısınsonucun-da ağır hasar meysonucun-dana gelmiştir (Söğüt 2010, 2011,

(21)

396

2013; Pau, 2015). Aynı depremde tiyatro yapısının batı bölümünde ağır hasar meydana gelmiş ve bu tarihten sonra tiyatro yapısının hasarlı bölümü kulla-nılmamıştır.

Kalafat vd, (2005) tarafından yapılan çalışmada tiyatro yapısına olan yatay uzaklıkları 25 ile 160 km arasında değişen ve büyüklükleri 6.0 ile 7.7 arasında olan depremlerin dağılımı Şekil 5’de verilmiştir.

Bölgedeki depremlerin etkisinin incelenmesi amacıyla yapılan dinamik du-raylılık analizlerinde depremlerin derinliği 20 km olarak kabul edilmiş ve Şekil 5’deki depremlerin Stratonikeia antik kentine olan yatay mesafeleri hesaplana-rak tiyatro yapısıa etkiyen maksimum yer ivmesi (amax) Aydan (----) tarafından önerilen yönteme göre hesaplanmıştır (Çizelge: 2).Stratonikeia’dan 25 km uzak-taki merkez üssünde ve büyüklüğü (M) 6.5 olan deprem etkisinde ve gözenek suyu basıncı etkisi dikkate alınmadığında yamacın güvenlik katsayısının 1.04 olduğu hesaplanmıştır. Söz konusu deprem sırasında zeminde gözenek suyu basıncının varlığı da dikkate alındığında Tiyatro yapısında meydana gelen he-yelanın bir deprem sonucunda meydana gelme ihtimali çok yüksektir.

Deprem derinliği 20 km ve deprem büyüklüğü 6.5 olarak kabul edildiğinde depremin dış merkez noktasının tiyatro alanına olan uzaklığı değiştirilerek yapılan duraylılık analizlerinde 20-22 km uzaklıklardaki depremler sonucu tiyatro yapısındaki heyelanın meydana gelebileceği görülmektedir (Resim: 12).

Çizelge: 2. Tiyatro alanına farklı mesafelerde ve yüzeyden 20 km derinlikte meydana gelen depremlerin ektisi altında heyelan kütlesinin duraylılık analizleri

(F: güvenlik katsayısı) Deprem Tarih Deprem büyüklüğü (M) Episantır mesafesi (km) F Bishop, 1955 F Aydan vd, 1992 F Kumsar, 1993 E1 13.12.1941 6.5 25 1.066 1.044 1.058 E2 1941 6.0 36 1.60 1.60 1.160 E3 1961 6.3 65 1.74 1.73 1.74 E4 1957 7.1 90 1.66 1.65 1.66 E5 1926 7.7 160 2.08 2.09 2.08 E6 1933 6.4 130 2.22 2.23 2.18

(22)

397

Resim 12: Tiyatro yamacının güvenlik katsayısının deprem dışmerkez uzaklığına bağlı değişimi

SONUÇLAR

Stratonikeia antik kenti tarihsel dönemlerde ve son yüzyılda bölgede mey-dana gelen depremlerden etkilenmiş ve ağır hasar görmüştür. Ege Denizin gü-neyinde ve Akdeniz’de meydana gelen tarihsel depremlerin izleri Lagina tapı-nak alanında ve Stratonikeia antik kendinde görülmektedir.

Stratonikeia antik kentinde yerleşim günümüze kadar devam etmiştir. Böl-gedeki büyük depremlerin antik kentteki izleri Roma, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait yapılarda ve yapılarda mevcuttur.

Antik kentte tiyatro yapısı oturma basamakları altında 110 cm kalınlığında dolgu zemin ve bunun altında da ayrışmış şist birimi yeralmaktadır. Arkeolojik çalışmalarda, tiyatronun batı yamacında meydana gelen heyelan nedeniyle IV. yüzyıldan günümüze kadar tiyatronun tam kapasite ile kullanılamadığı belir-tilmektedir.

Tiyatro batı yamacında ayrışmış şist biriminden alınan örselenmemiş örnek-ler üzerinde gerçekleştirilen doğrudan makaslama deney sonuçları kullanılarak yapılan duraylılık analizlerinde yamacın güvenlik katsayısının 2.32-2.37 arasın-da değiştiği ve duraylı olduğu hesaplanmıştır. Yağış ve yeraltı suyu etkisiyle yamaç içinde gözenek suyu basıncının, ru, artması etkisinin incelenmesi için ru

(23)

398

değeri 0 - 0.5 arasında artırılmış ve güvenlik katsayısının 1.95-2.05 arasında olduğu ve kaymanın meydana gelmeyeceği belirlenmiştir.

Bölgede son yüzyıl içinde meydana gelen ve büyüklükleri (M) 6 ve üzerinde olan depremlerin etkisi incelendiğinde 1941 yılında tiyatro yapısına 25 km uzaklıkta büyüklüğü 6.5 olan depremin derinliği 20km alınarak yapılan dina-mik duraylılık analizlerinde tiyatro yamacının güvenlik katsayısı 1.058 hesap-lanmıştır. Zeminde gözenek suyu basıncının da olması durumunda tiyatro ya-macı 25 km uzaklıktaki büyüklüğü 6.5 ve üzeri bir deprem sonucu kaymıştır.

Arkeolojik verilerde MS. IV. Yüzyılın 3. çeyreğinde meydana gelen deprem-den sonraki dönemlerde tiyatro binasının kısmen kullanıldığı verileri de bölge-de meydana gelen 6.5 ve üzeri bölge-deprem sonucu tiyatro binasında bir heyelan meydana geldiği yorumunu güçlendirmektedir. Bu deprem Girit adasını etkile-yen ve büyüklüğü 8.5-8.5 arasında olduğu yorumlanan depremden hemen son-raki zaman diliminde olmuştur. Dolayısıyla Ege ve Akdeniz’de meydana gelen 8 ve üzeri büyüklüklerdeki depremlerden sonra batı Anadolu’da 6 ve üzerinde deprem aktiviteleri meydana gelme olasılığı yüksektir.

KAYNAKÇA

Aydan, Ö., Shimizu, Y. and Kawamoto, T., 1992. The stability of slopes against com-bined shearing and sliding failures and their stabilization. Asian Regional Symposium on Rock Slopes, Oxford & IBH Publ., New Delhi, pp 1105-1117. Aydan Ö.,1997. Seismic characteristics of Turkish earthquakes, Turkish Earthquake

Foundation, TDV/TR 97-007

Bishop, A.W. 1955. The use of slip circle in the stability analysis of slopes. Geotech-nique, Vol 5,pp 7-17.

Kalafat, D., Güneş, Y. And Kekovalı, K. 2005. Mavi Ağ Projesi ve Muğla Bölgesi’nin Depremselliğinin Eş-Zamanlı Takibi, (in Turkish) Deprem Sempozyumu, Kocaeli, s. 158-160.

Kumsar, H. 1993. Mine Slope Stability Assessment by Uusing Inter-slice Force Tranmission, PhD Thesis, Nottingham University, UK., 251 p.

Kumsar, H ve Aydan, Ö. 2015. Stratonikeia Antik Tiyatrosu Batı Bölümünde Mey-dana Gelen Heyelanın Oluşum Nedenlerinin Statik ve Dinamik Şartlar Al-tında İncelenmesi, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, Editör Bilal Söğüt, Ege Yayınları, 978-605-4701-98-8, 257-264

Pau, 2015. http://pau.edu.tr/stratonikeia/en/sayfa4768.aspx

Querol, X., Alastuey, A., Plana, F., Lopez-Soler, A., Tuncali, E., Toprak, S., Ocakog-lu, F., Koker, A. 1999. Coal geology and coal quality of the Miocene Mugla

(24)

399

basin, southwestern Anatolia, Turkey, International Journal of Coal Geology 41, 311–332

Söğüt, B. ‚Stratonikeia 2008 Yılı Çalışmaları‛, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı-4, 2010, 263-286.

Tırpan A.A, Söğüt B. 2005. Lagina: Lagina Araştırmaları I, Anıl Ofset ve Tipo Mat-baacılık, Muğla, 71 s.