Fuhulu'ş-Şuara (El-ahtal, Cerir, El-farazdak) ve En-naka'id

(1)

. .

S.Ü. Fen-Edebiyat

FakOltesl

Edebiyat Dergisi

· 1'997~

Sayı

11

·

. { .•

fUHOLU'

Ş

-

ŞU'

ARA

([L:..

AHT AL,

.

cıaQa,

:

~i-ı A{tAZİ>Al9

·

·Vt-· .

EN

-

:NA~A

· lo

· .

Dr

.

Ahmet

lazım·

liran•

O

. . 1 "

en-Na~a·ıç konusunu ele alm'adan · ön~ hicve değinm«,!kte

yarar

.

vardır. Lirik şiirin· konularından biri

olan hldv(htc.A), bazan

sövme

ye

çok

kö

tu

.

. . . .

.

· söz söylemeye

·

d~ varan aşağılayıcı,

alay

.

edlcl . bir

. tenklt

usOlüdür.· Goldzther'e _. göre hlca,.

btrblrİni

_·_. takiben, .sect_. ', recez _. ·ve

nihayet

kaside ·

' . ·

şekillerine

'_

gtrmlştır

~

1 Kaside

şeklindeki

hldvlenn

dahi.il

planı,

nesib-hlclv

veya nesl~-hlclv-fahr ~kllndedlr.

ı

.

· Hlclv

.konusunda

kaynaklarda

ulaşa

_

blldiğlmlz

en . eski o:.inem~ · CahHly~

_·. dönemidir. Henüz iktisadi bir. düzenın· ktirul~m~dığı

.ve

·çöı ha.yatının ·hakim

. . . . .

olduğu bu dönemde. yöksulh.-k halkı

tehdit

etmekteydi. ·

fertl~r.

varı.warmı

sOrdOrebllmek t'ç)n yardımlaşma ve büt0n1eşme gereğini duydular. Bu bütürk

leşme.

kab_l)e

piye

adllmdı~ııan

· aynı

_sOlaleden iktisadi,·

siyası

_·

ve

so~yal.

gruplar

oluşturmakla sağlanıyordu

.. fertlerinin me~faatlerlni koiu'maya

çaba

~artecten

.

her.

kabııe. kerıdı şan

·

ve

.

şöhretıni, ostonıoğono rakıp icabİıeıer

e

.

karşı

duyuraca~

.

düşmanlannı

hldvlerlyJe,

mağlup

edecek

şairlere muhtaçtı

.

Bunun sonucunda

savaşlar

ve içinde

bulunulan

ortamı çeşitli

yönler1e ~nlatan

şiir

,

mevzuları

gündeme

gelmiştir~

Bunlar

arasınc:ta

'

hldıln yanı

~

ır

a

hamase,

fahr ve medih!

sayablllriz

.

· . Bu devirde J:ıiclv, birbirine

düşman

kabileler

arasında kullanılm

a

ktaydı.

Konµsu ise

;

fert.

· -

qlri,

siyaset,

k~blle veya

vatan

,

duygulanru

lçennekteydL Ama s.erçekte

bir

tek

~~beb·e

dayanmaktaydı;

o

da kablledllk

ve

_

kan d~ya

-·lanydı.

/

· .· Devrin en ün_lü hicivcisi pek çok

kişinin

kendisinden

çekindiği

e

i-.

•s

.'

O

;

fen-Edebiyat fakilltesl

Doğu

Dllletl ve EdeblyatJan BölOmO A~ap Dili ve Ed~~lyau· Anablllm. · Dalı Öğretim Oyesı.

.

1 . . . . ..

. Faİ'es ,Btchr, Hldv ·Maddesi, l.A. M.E.'B., 1stanbul, l9S0, c.S,s.473 .

. 2· . . . . .

·Çetın, M.Nlhat, Esta Arap Şiiri, Şatklyat_ EnstltosU Yayınlan, No:1727. lstanbul, t 973.

(2)

- .

Hutay'a'dır. Onda hiciv bir rn~leke ve tabii bir adet görünürrıündeydL_

· İslamla birlikte

.

hiciv

yeni° boyutlar kazanmış, eskiden

sadece

kabilecilik ve

kan ·

davalarını

içeren hiciv. islamlyete

saldın

·ve buna

k

arşı

.

koymada

kullanılan· bir araç oımuştur. 'Abdullah ez-Zlbe'r1, Dıiar. b. el-HattAb · el~Fihı:1,

• • • • - , . t

· el-1:{Ari! b.

eH\ı\uğtre,

EbO SOfyan

··

b ..

J:iarb

ve Met.ke'de. bir çok

putperest

şair

..

. . . .

Hz. Peygamber ve arkadaşlarını hlcvederlerken Hassan b. Sabit gibHeı1 de

. . . .

·. P.eygamber

t~afinı tut~akt~ydı.3

·.

.

Hz

.

Peygamberin ölümüy~e blrUkte kablleclllk tekrar gündeme

geldi

.

Bu

kabileclllk

anlay

ı

şının

.

İsl~dan

dönmelerde büyük roJ

oynad

~

ğı_

görü

ş

ünde

olanlar

vardır.

Zira

· Kureyş

kabllesJ

dışındaki

·

kabllele.r, Peygamberin kendi · k~bllelertnden

olmamasından dolayı İslamiyeti kabul etmemişlerdir.

Örnek · ·

olarak Müseylemetu;l-:-Keu:Ab, el-Esved el-Anlst, Teleyha ve

Secah

'

i

~e-. · rebllirtz.

· · ' Hz.

EbO

Bekr·tn ölümünden sonra hadis~ler b,rbirlnl

kovaladı.

Önce Hz.-Ömer sonra

Hz. Oiman

ve

pe,iriden

Hz; AJY öldürüldü •. Emlrllk Üıneyye

. . C ~ . . . .

sülalesinden ·olan Şam'dakl. Mu'avlye~ye

geçti

.

Böylece

Emeviler devri

baş-.

lamış

oldu. Emeviler devrinde,

Jslaın

alemi~de büyük

değlşlklll<lere şahi

t

olu-.

_yoruz

:

.

~ört. haUfe. devri,

teokratik

bir mahiyet

taşıyordu

.

JslAml. es~lar •. dev -let

idaresinde

ve siyasete hakimdi. Sırf siyasi makşatıarla hareket ederek

hila-

.

feti

ele

geçiren

.

E.mevller· devrinde ls_e

ldşlsel

ve

siyasi

gayeler devlet .idare-.

slride ön plana

geçmiştir.

Devlet dl~e

değil

maddi kuvvete

dayanmış,

. ha--:

. . . .

. llfeler çoğunlukla siyasi · ve dünyevi gayelere t~bl olmuşlardır: Bunun bir

. . . . . . . .

·

· sonu

_

c.u.

olarak

Mu'Avlye'nin

o

zamana

kadar seçimle yapılan halifeliği

Jrsi

~ale

getlr~lğlnİ

gönnekt~ylz. N~tlcede birlik

bot.uİmuş

.

Alevi, 'Harici, Ensar ve .

.

Muhacinın

arasmdakJ whtilaflar ve hllafet

iddiaları

eski Cahiliye . devri · nesepçllik

ve

hlzlpçJllk ruhunu y~rilde~·

canlandır:mışt

ı

r

.

4 · ,

. ' .

Emevl yönetimi, böylesine değişik siyasi· ·ve sosyal gruplann arasında

· otorite

kurmak istiyordu. . Bunu da . günün . en·

et

_

kJII

~ilahı

ola~

hiciv

mekanizmasını

,

işleterek sağla

_

ma

yoluna

gitmiştir

.

~:

Şairler, kişiyi

.

aşan

kabile

ve

grupla

_

r arası

hid.vlerle kendilerini gösteriyorlardı.

Fakat

Emevller d~ne-mlnde

kabile

hicvinin yanısıra ferdi .hiciv diye adlandırdığımız bir başka

3 . . . .

· Mes'Od Cubrln, el-Muhtf it Edebl'l'-BakalOry.ı, f'u'ld Beyb.ın ve Orta~ları Matbaası,

. Cuveyne LObnAn, (t.arlhslz),s.439. · ·

4_tnalok,_.

Şevkiye.

_Jf.ays_b_._e/_-_Mulavvah_v~

Divan

ı

,

_A.0

_.

_o

_:

_·

_{ve T:}_C. _FakOltesl

Yayı

~

lart

· · No:t66, Ankara, t967, s.2.2. .

s

· c~~c:r

Zeyd3.n, T~ Ad;tb'I-Lug~tt'I- 'N'ablyye, 1-4,

D

a

ru'I-Mektebetı

'!~Hayat, Beyrut,

19~7. c.1, s.236. · · · '

(3)

hl~ türüyle de karşılaşmaktayız. Bu hlrJvlcr. klrni zaman şakaa bir tavır içerisinde kull_aııılmış, kimi zaman şlddetll dUşmanhklar~a ölümlere sebep qlniuştur. · ·

Bu devirde. şiir. umumiyetle

amaç

ve OslQp bakımından

Cahiliye

şUrJne benzer. Şiir, bir taraftan taassub derecesinde siyasi hizipleşmeyi konu

· alırken

· ,

bir yandan da

kabile ha

y

at~na

temas edil~rek ·

adeta

CaMHye ..

karakterini dile· getiriyordu. Bu dev,rde, edebi· kısımlar içerisinde en çok

. .

. gellşenl şiir olmuştur.

Bir

bakıma

mensup

olduğu

kabJlenln

söicOsü

.durumunda olan

şairler

kabilenin

kahramanliklannı

över

neseplerlyle övünür, bunun

yanında

raklpJe

_:

· rlnin kötOIOklerlne değinerek hicvetme yoluna giderdi. ita.kip kabilenin sözcü.

· şairi; aynı . vezin ve kafjy~de cevap verirdi. Bu hlclvleşmeye. nakf Jd adı

verllmlştlr.

Bir

tanım

yapma)< istersek: nak!'Jd, bir

şairin

.

diğer

.

bir

şaire

.

aynı

vetın,

kafiye ve

kontİdakJ

'.

bir kasideyle

cevap

v~rdlğl

kasideler bütünüdür.

Bk

başka tanımı:

·

· cnbrAn

Mes'Od'un

el-Muh1t

adlı kitabında

görrnekteylz. · O'na göre Na~'IQ., hiciv, sly~t·ve fahr.glbl k~nula~ bOnyesl.nde

ban

n

dıran

geniş blr edebi türdür. Edebi

saI)atlar

yönünden gerçekleri anlatmasıyla, k~tü

. . . ' . •', ·. \ ·. .

sözler, hayal zenglnllğl, belagat, -birbirine uygun kalıplardakJ mana .bUtOnJOğü

ve

· terklp

uygunluğuyla

temayOz

etmlşt1r.6

.

önde

gelen

· şairler,

seçkin

şairle~ anlamındaki Fut,ulu'ş

-

Şu'a

r

~

1.fad~sl

. . '

daha çok elwAhtal,

Çertr

ve el-Farazdak

olm~

Ozere Oç

önemil

hiciv.şairi için

°kullanılagelmlştir

.

Bu üç

şair

,

Emevl döneminin· en önemli

şafrlerldlr

.

Cemn

b. Ma 'me~ gibi

aşk

·ve sevgi konuJunda

şiir

söyleyen

şairlerin

·

dışında farklı

bir.

'. . . .

grup. oluştuı:muşlardır. · Üç şair de Mezopotamya' da · doğup büyümüşler,

. . . . .

... fakat anavatanlan değişkenlik göstermiş hırs ve aktivltelerl, onların enteJlektüel faaliyetlerin ·

ana merk~zJerl

oian

vilayetlere ·kaymalarını

sağlamıştır.

1 _.

O devirde. 'Ubeyd er-RAi~ Ebu'n-Nean el.,'lclt ve er::RAd:z.

gi'bi

başka . Irak ·şairleri .de vardır. Fakat hiçbirisi Fuh_uJu'ş-Şu'arA'nm derecesine

uıaş

· amamıştır

.

Bu Oc;

şairin

l>lyogfafllerinl

ve

edebi

kişiliklerini kı~aca

verdikten sonra blrblrleriyle karşılaştınlm.asına geçeceğiz.

6 •· . . ·.

Mes Qd CubrAn, a.g,e., c.2, s.440. .

7Nk:holson ·Reynold, A Lllterc11Y Hlstory of the Arabs, Cambtldge at the llnlverstty Pres,

(4)

ll':"AHTAL

_-.

T~

adı

EbO

M31lk

Gıy~

,

b.

Gavs

b.

· ~

-

Ş

a

it

{20/640?-

9 2/710?)

_

olup

el-Ah~al

J~abıyla tanınmıştır. Doğum

tarihi

tam olarak

bllinmeyen

şair,·

takriben

.640'ta Hfre'

de

ya

da

Suriye

çölOndekl

Rusate

d

vannd

a

doğdu

.

Babası ve an_nesı

• .

~er

_ikisi de Hıristlyan oıan Tağllb. ve

l

y~b

.

kabHelerine

mensuptu.

-'8 Arablstan

'm

· tanınmış

kablJelerfod

· e~

Neddli

Tagllblle~n

CuşAm

b~

Bekr

koluna

mensı,ıptu.

lslamdan sonra bu

.

kabilenin

_

çoğunlu

ğ

u'

.

. '

· . Hırlstiyanhklanna devam ettiler. · •. .

1 el-Ahtal, Fırat yanmadasında,

kablleslnde

Hıri~tlyari

pren~lp

,

ad~t ve

göreneklerine göre yetişti .. cl-Ahtal

diye

·

adlarİdırıhnası, dilinin çok kötü

.

. . . . \

olmasından _. _. _.

ll~rl

_.geliyordu. _'

J.-iidv

söyled.Jğlnl duyan Ka'b b. Cu'ayJ, ona bu adı

' . . . ~

· . vermiştir. Manası budala, -~zıertnde:fesat bulunan uzu~ kulaklıdır. Diğer bir ·

• • I '

lakabı d~ Cer1r'ln taktığı, domuz yavrusu · nıanasıQa

devbaldir

.

Küçüklükte

· annesl.ni

k~ybetmlş,

üvey annesinin ezlyetlertne.

· maruz

kalmış

t

ır.

· ŞJirde

· geİlşl~lnl hazırlayan

~ebepleiden

biri budur. Zira

hayatın acı

yönle

ri

n{

tat~

ı

ş

.

kJn ve lntlJcam hlsleriyle dolmuştur.

Kendisine

.tık hiciv şairi

derecesini

verecek

ye~glslnl,

üvey

aniı~lne yöneltmlştlr.9

.

. • ' . • ' ;. l .

Yanmadada iken evlendiği

ve

Oç evladı olduğu

blllnmektedlr.

lnciJln

ahlakı

.. kaidelerini

kendi

anlayışına

göre.

tatbik ederd

i.

Arap

Hırlstlyanları

·

arasında

mübah.

olduğu

üzere

kansın

i

.

boşadı

ve

boşanmış

bir

kadı~İa

ev-lendı.1

O

. • '1· •

Hayatı. boyunca Hırl~tlyan · olarak kalan_

el..:Ahtal,

bede~ı

olarak

yetiş

-miş

daha sonra medeniyet

alemine

göç

_etmiştir •.

Eme.Vi

şaray ileri gelenleriyle

~ıici JllşkJ

içerisine giren el-Ah.tal, bOtOn

parli\k

görünümleriyle

yeni

hayatı

. . ., . ' '

· öğrendiyse. de,

dev~mh

ilk-vatanının

özlemlnl

çekmişti.'

el-Ah!al

halifenin

yakın

.

ilgis

i

ni

kazanmasında~ dolayı HirJstlyanlığın~ şid~~tli bağlı

.

ol~asına

rağmen,

d

i

ni

konusunda

.

Araplarm

'ge_n.el

karakterlndeıi ayrılmaçts.'

· Aynı

. : . . . . • ' . • . • 1 ..

yaşayışı sürdOrdQ. Lamens, onun hakkıncta şöyle diyor: el-Ahta/'ın

dininde

·

• . . . f .

HırlstlyanlığJn

tesiri çok

azdır

ve

Hıdstlyan.lığı

~evlc!ekl bü#Jn diril inançlar

. ' . . . . .

.

gibi yüzeyseldir. Dinin

~Jsvesı altında

·

şarap

· :i

çiyor,

.

halifenin

koruması

.

altında

da

· hldvler

yağdınyordu.

1

.1 Şaraba

çok

..

düşkOn

.

oi~~

şair,

_

en

u;gun

8_{~ e n s}_,_H_.,_el-Ahta/_Maddesi_{,_}_I.A_._,_·_lstanbul_,_1940,

c.

· ı

,

.

_s_.₂₂₆_; _Fu'~d

Sezgı~

;

T.aıt!lıi

'

t

-Tur~l'J-'Arabt, Rlyat, t 983, c.2.s. 7. ·

9 . ..

. · Mes'Od CubrAn, a.g.e.,c.2,s.339-340 .

.

1~mens'.H.,.ig.e.,

s.226.· ·

t t ~med t:fasao_ez.-Zeyya.,,. T~hu'I-Edeb/'l-'~abt,

Ylrmlbeşlnd Baskı,

DAru 0

Nehdatı M

_

ı

s

~

,

(5)

· -

--

-

- - -

-

- -

---

----:---·----şiir söyleme zamanının, sarhoşluk ·anı olduğunu söyJUyordu. Pek dini bütün

oimadığa

halde,

'Abdulmelik,,

ona _

mOslOman

olmasını

söyledl~i

~akit:.

Eğer

.

şarap lç1J}eme, Ramazanlarda

yemek yememe

izin verilirse __ kabul

.

eder/~.d

-

edı.

12

_Zeydaı~

_·ıse

_aym

_·_konu~a

_{şu_nları.}

_{söylüyor: Bir}

_gün

_.

_·

'AbdulfTieUk, el-Ahtal'la MOs/Oman olmaz

mısm?

Seni gölgemlze

alır ayrıca

bin dirhem veririz. der. O

da

·şarap nasıl olacak diye karşılık verfL

'Ab.duJmeUk, _Şarabı ne yapacaksın ~ı aa, sonu.sarhoşluktur. deyJnce,

el-. .

Ahtal, şöyle

c.evap

verir. Gerçekte

senin

bü·

pana

sunduğun.

iki

şey, · Fırat

nehrinden parmak ucuyla -alınacak bir damla 5.U gibidir. B_u

gilzer cevaba

· gQleiı 'Abdulmellk, . onu Hırtstiyanlık üzere bırakır. Yijnına s~rbestçe ·girip . çıkmasına mUsaade eder. ipek elblseJl, _boynunda haç

ve

sakalından şarap akar

şeklide ·

ızınslz

.

ya·nma girip

c;ıkardı.

13

Hatta

Mua~lye~nın

gözünü~ önOnde de

şarap

_. içmekten

korkmamışt•~ Sırası

gelince, kendi dh:'llnl kötüleyen

. . . . .

v_e halifeyi güldüren siyasi' bir

.

şairdir.·

. Daha önce .de geçtiği ·gibi el-Anıaı. edebi hayata

üvey

annesi~i hk.~.

' . .

.

. . .

vetmekJe, siyasi _. şiire _. _.de ensan hicvetmekle başladı. _. EmevBer dönemJüd_. e gcçml~~kl halifelik· k~vgaları. (Mu'~vlye ne :Ensar. arasında s~ffmdakl anlR;t~

-.

. ·

mazlıktan dolayı

bir

dOşmanhk vardı)

devam

e~egelmlş,

·hak iddia. eden

. .

,ensarla Emevller arasında şiddetli mQcadeleler. söz. konusu olmuştur. Bı.ı

ortamda

ei-Ahtal,

Emevi sarayın~ yaklaşmış, ensarl~ E.meviler-arasın~aki . mücaoelelerde

akt

_

lf

bir

rol

oynamıştır.

'Abd~rratıman

b.

};l~n.

· Yezid

b.

· Mu'aviye'nin kızkard~I Rem~e'ye gazel söyler~ Son

beyti

:

şu

~ekllde olan.

gazel,. Yeztd'I kızdınr: DOz mermer üzerinde koİJarımızı blrblı1mlzin beline sararak ·Kubb_etu'J-fjaçlraya. kadar

.ylJrüdük.

Ve Ka'b

t:,

.

..

Cu'ayl'den ensan

. . .

hlcvetmes.tnl ister. O da ensardan korkar .. Resulullaha sığınan ve bütün müsfümanlann kalbinde yer edinen bir

kaV,rni

kötüle,mekten kaçman Ka'b, .

. . Yezid'~, el-Ahtal.'ı sahk verir.

el-Ahtal,

eosan çlftç]Uk. kötUIUl<, dmrmk ve

şaraptan dolayı hicvetti. Meşhur kasidesinde · Kureyş'!

ensardan

O!it1in

tuttu.1 4 en~Nu'mln b.

~tr. ensan

korı.ıyan blr.

· şnrı~

mukabelede

bulun

.

up

Mu'avlye'den dilinin kesllmesl için cl-Ah~l'm _. _._. _. v!!rtlmeslnl istedi. Mu'Aviye_. ;

ensann gazabından korkarak onu ·vermeyi karartaştınmşken oğlu Yezld,

araya

Kahire; (t.arthslz); s.11

t

.

12_{ttuart, Clement,}_Arap

ve

_}slam

.

Edebiyatı

_(Çev,_._Cemal_{S~zgln), 'Tisa}

· tv1atbaası.

_Ankar~_,_s.59~_.

60 .

.

~ . . . .

Cord· Zf:ydan, a.g.e., c.1, s.1A8--249.

14

_t~

_;uteyt,e,

·e;;-şı·~

ve'ş

~

ş~·;.ı, D!ru·ı

~

Kı.ıtubl'l~'hmıyyc,

_Beyrut._t_985,_~.320._·

(6)

.

'

girer ve engeller. el-Ahtal. canını

kurtaran Yezfd'e

methiyeler ·sunar ve

onu

.

haUfellğc hazırlar.

1.5 .

· ·

BU

hadlsed~~

sonra

Emevl idaresiyle

yakın-

dostluk kuran el·Ahtal,

artık Eİnevl

Ç!karlan

l

_

çi~

şiir

.

söyleyen bir

şatr

olmuşt

,

ur

..

Esas

yıldız;

'

Ab

-dulmeİik

b .. Mervan

zamanında

parlayan

şair

;

bu dönemde.· büyük.

madd

i

.

kazanç elde etmiştir ..

. . . . . ·, '

· Ne

:

zaman

· v

e

.

nerede

vefat ettiği

kesin olarak

blUnmemektedir.

Fakat

takriben

h

.

92/m.

_

710 yılında

· el-Veltd

'

ln

l)allfellğinln

ilk

yıllarmd~

1,<.endi

.

vatanında

'

ö)milştür

.

Ölürken

ş

u

-vasiyette

bu}u~muştur:

· Ôlüm

.

anmd~

ei-Farazdak'a

Ceı1r'Jn

· annesiyle

sıpa/atını (çocuklannı

hlcvetmeslnl)· vasiyet

. . ..

edlyorum.16

el

· Ahtal

,

siyasi

ha~atın doruğa ulaşhğı

bir

ortamda genl$

,.

u

· fkuyla

;

saJ

-dırilara

·

en gOzel

karş

ı

lığı

venneslyle .ve

kJşllerl

.-etkJleineslyl~

şöhret kazan·

.

mışt~r.

Nükteli lfadelei1n kitleleri

:

etkilemediğine

inanan el-Ah~al,

şilrlertnde

yaralayıcı, kınc.İ ve elem verici sözler kullanmaktaydi .. Bu marievi ve lafzı

iabahğmda

.

C4hlllye'.ye

alt

düşüncelerin dışına

.

çı~adı.

Onun n.ihu ve

şiiri

hep bedeviydi.

el-A'şA

ve

·.

en-N4blga

gibi

On

ı'

ü

Qhiliye

şairlerinin öğrencisi

.

. olmaktan

-

ho

_

şl~ırdı.

i

7

Hiciv.den

.

hiç

bıkmayan

_

şaJ~n

siy

.

asi

şiirlerinde

· kJn,

· .

öfke, kötOIQk

gibi

.

konuların işlenmiş olmasının y~nıs~ra

_

e

debi

yö~den _

Em~vller ve Tagllb'ln .

ellerinde bir silah.· ç,lmasını sağlayan şairlik

ve

.sanat.

. . . .

mahareti de

bulunm~aydı.·

.

' . . . . . . . .

.

el-Ah.tal,

· el.:A'şa'ya

olan

hayranlıgını

· saklamaz

.

Arap

edebiyatında

en

.

l>Oyük

şair kim

.

diye

· sorulunca

;

el-A

• şa,

·sonra.Tarafa,

.sonra

da

gömleğimin

.

içlndekl

z:attir.

der

· . .

. .

• .

.

1:f~madu'r-Ravlye'ye

ef-Ah_\al

hakkında

bir

soru

yöne1til1i1ce,Ş//r/y/e

ban~

Hırlstıy'anlığı

sevdire~

adamı sormayİn şeklinde

cevap

verir. 18 '

Dlva~ı

Anton

Salhanl

_. _._._.

tarafında~

i891

yılında basılm~ştır.Bu

_. _. _{. .}

eserde

,

. kablİesl Tagllb'Jn

)5.ays

kabJleslne olan Os-tOnlOklerlnl dile getirmektedir~-

-. .

.

Emevller lçlri yazmış olduğu

~ide

·ır Mcd&,· Bent Umeyye· Ue Certr'le el·

.

Ah~arm

karşılıklı

nakldeferlnl içeren

N~

'

l"

.

~ıtr

· ve

'

l~Ahtaf

yine: Anton .

. . ' . . ' .

· · 15

Nı'metullah

.el-;And,1rf,

r.tr1l!

Ad~l'I-LugattJ-'Arab/;Y.Ye, Matba~t Mursllln, 1933, s.

ı

22 . .. ·

· 16 _·_~ , _Od _{Cubraıı, a.g.eı.;c.2,s. ı}·- ₃₄· _.

17 _Aynı_eçer,

c.2,s.452-454. .

18

_eı

_-

_fertr,

-T&thu

-

'I-AdAbl'l-'Ardb~~· M,\tbaatu'I-Fe,tr, fskenderlye: 1914, s.129.

. .

58 .

·I

1

.

·.

ı . 1 ~

'i

(7)

Salhai1I tar~ndan neşredilmlştir.19

CtllfR

.

(1-111/7331)

Tam

adı,

EbO

t!a9ra

Certr: b.: 'Atlyye

:

eJ

;..

Ha!af~

et~Temtmt olan· bu·

bOyOk

şair, Hı

..

AW~ln hallfe~lğlnln

ilk

yıllarında, Yemame'de doğmuştu_r. MudarJ Temim kabilesinin bir kolu

· oıan

Benu Kuleyb ·b. YarbQ'

aşiretine

mensuptur.

çöıcte yetışen ş

· aır. cnğer ı~ ark~daşı gİbi

genç

· yaşta şiir

söy

-ıemeye başlamıştır. Ailesinin ·yoksulluğu_ ve

sert

tabiatlı o14şu,

hiciv

alanında

.

yükselmesl.ril

sağlayan

etke~lerdendlr.

ıo

Kendisinde

şiir

sarleme

gücOnfi

görünce, cömert h~Ufelerden

ihsan

.

· isteme. bOyükJeii methetme ve sotalesfnde seçkin bir

yere

sahip olmak için: .el-Farazda!{'m vatanı olan. Basra'ya

gitti

.

el-Faraz~a~·m sahip olduğu ünden

gözO

kamaşan

Certr onu.

kıskandı

.

Mak~mına ulaş_mak

istedi.

Bu

:

çek e-memezUk

karşılİkh

hicvi

doğ~rdu. eerır

· ın

Uk

hicvettiği kişi

kablleslnl hicveden

. .. . . .

Gassan

es-SaJt!f

'

dİr. ~-ŞaJtçt, eı.:aa'tş'-ten yardım

ister.

_.

o

da

:yard

_

ım

.ederek.

Cer1r'J hlcveder. Certr

daha

acı

bir

şekJlde

·

karşılık

verir .. el-Ba'ts'ln,

tar

afı

nı

, . . . . ~ .

tutan aynı. kablJeye mens~p el-Farazdak buna sıo.lrlenlp·, Certr·ı hicveder.

Certr'ln bütün hayatı boyunca .devam edecek bu ·kavga muhtemelen

h.64/m.683-684

s~ncslnde

.·

başlamiştır.

·rv1ocadelenln

başladığı

Basra'da o · . derece

şiddetli

hadis~ler vuku buldu

ki

.mahalli makamlar

müdah~leye

~ecbur·

kaldılar

.

21 _·_·

Certr,

.

geldlğl

Basra'da Oyes_i

_

olduğu

şai

rter

grubu: gibi. cafze almak iç

in-. halifelere methiyeler söyledt Şaltierden. biri onu Yezld'le tamştınr. Yezid, da-ha küçüktür. Cer1l''ln şiirini alıp kendi şiiriymiş gibi lktl~as ettiği şiiri babasına okur. Babası Mu'Avlye, şiirin ·oğluna

alt

oldugu11u zannederek

sevinir

.

Hİiafet

Yeztd'e. geçine~

şaJrter yanına

gellp

görüşme

talep ettiklerinde

kabul· edll.mezlet

Şu

sözle.

karşJlaşırlar:

Ancak

şiirini duyduğumuz

ve

t

a

nı

dığımız

bize

ula.şablllr.

içlerinde Certr,

· .

şöyle

·

der: Yezld'Jn iktibas

ettiği şiiri

. . / '

sdyleyerek

ona

bunun

şairinin be11 ~Jduğun'w SÔY_leyln.

Yeztd.

· anlar

v

e

Certr

'

I ka~ul

eder.

· O

'

na

bab~ o

şiirin

benim

olmadığını anlamıştı

~lyerek

19 · . . · . · .

Lammens, H .• a.g.e., s.226. Ha~ında detaylı bilgi için bkz. el-Eğant; c.7 ·s. 169, c.9 s.46;

c.10 s.2, c.13 s.148 ;154. el..Cemhere, s.1'10,· ~şı·r ve't-Şu'ar~ •. s.301, eı-·r~du'I..-Feıtd, c.3

s. ı 33, Hl.ı.Anetu'I .. Edeb, c.1. s.220, ·

20

_At;ım~

_{l;fassan ez-Zeyy3.t,}_a.g.e_._,

_s

_:

_ı

_{12, Fu'.td Sezgin,}_a.g.e.,_c_.2,s_._67. 21

Schaade, A.,

~ıtr

Maddesi, I.A., lstanbul, 1945, c.3, s.109.

. . . 1

1 . 1

. !

(8)

caize

venİmesını

emretti

.

ıı

Certr, Yeztd b. _Mu'avıye'den atiye

kopamiak için

geldiği Şam'da bll

·

muradına

çokça

ennlşttr;

Onunla

şiir

-~üsabakal~n· ~apacak ·derecede · iyi

münasebetler kurmuştu: ·

.

. _

Hll~fet

.

'Abdu\meUk

b

.

-·

Mervan;a. geçlnce

düşmanları

Zübeyr

ailesine

övgülerd~

btİİurıan

·

Muçiar (Temtm

kabUesl

Muc;tar'ın

,

bir' koludur.)

şalrleıi-ne

gazabından dolayı Cerir, kendisine-yaklaşma

cesaret

i

b_ulamadı. frak valisi·

Hacc:Ac.

'

ın yanİna

gitmeyi

.

düşündü.

Haccac, ona

_

iyi

muamelede

bulundu.

;

.

. . . .

.

Şiirleri hoşuna gitti.

Haccac,

·

onu halifeye takdi~

etmek

istedi. Fakat tehlikeli

1 • •

.

olacağını düşünerek- oğluyla

be_raber.

yollamayı

daha

-

uygun

.

g~rdü.

Halife

•

1

Abdulmelik

tarafından

önce

k~buİ

edltmez: fakat

ijacc.ac'ın oğlunun ısranyla

kabul

edİlir

.

Öric.c

·

sln_irlencn 'Abdulmelik Certr'ln

_

aşağıda

bir

beyt

_

l~l

,

verece-ğimiz .kasldeslrıe

binaen

yumuşar

ve

~10mser,

öfkesi

geçer

.

.· .••

..

21c;

ı

· .

L.

·

· -lLAJJ

.l'Jji .

LUa.l( ,_;.)

.

· ,

..__;___,J

i

..

.

. C ;

ıJ.Y""! ~ . \! . .J . - • ; ,:.,-4

.r->

ı-

.

-

. . ...

•

14

Ata en güzel binen ve

dOnyanın

en c6mert

insanı

siz

değil.

mis

i

niz?

..

. . . 1 .

Yanmda

ona yer verir

ve

himayesine alır. Aynca kendisine

yüt sağmal

.

deve

.

alt~ tane· de

çob

.

aİl

h~iye

eder.

23

. . . .

Bütün bunlardan

anlaşılıyor

ki

tom

lslarri

dOnyasım

kan

dökücOIOğil

ve

sertliğiyle

· titreten

~acele

'

a ·

armağan ettiği

.kasideleri:·

onu

rahatça

yaşatmış;

ama

.

E.mcvl

.

prenslerinin "bahşişleri

buralara

kadar yetişememiş,

.

qolayısıyle

yoksun

kalmıştır

.

'Abdulmellk, ~1-Ahtal'ı. ona karşı saldırıy~

geçirdi. ikinci Ömer tahta

çıktıktan

sonra

oıilari

iki rakip haline soktu.

iki

· k~etll

yergldnin hayati bl~blrlne

şa]rce şakalar

yapmakla

g~çtt

Bti

· şakal~nn

. .

en OnlOsCı eJ.:.Ah,al'dan c:la ~estek görerek el-Farazda~·a ·kat'ŞJ yaptığı

saldınydı

.

Güzel

şUrlerin'de

··

ekseriyetle göçebel~rin

aynlmaz

ar~daşı

.

deveden

söz.

ettiği

.

için deve

çobanı ~dını

· _

al~~

··ubeyd. b~. oyunda·

el

-

F°arazda1$_'ı

tuttu.· Certr bunun için onu hiç atfetmed~. Yergllertyle _onu Basra'ya kadar

· izledi v~ kendi

kabilesini

ona

karşı kışkırttı

.

24

· ·

Certr'le

cl

-

Farazdalfın

rekabetlnd~

dolay

ı

· tıaık

iki gruba

~ynldı

.

Her

iki

grup _kendi

şairine yardım

ediyordu.

Alevilerle

.

Emevller

arasındakl

.

durum,

~1'."

· .

f

arazdakçıtarla Cerlrdler arasında

da

· söz

konusuydu. el-Farazdakçılar, .

eı-22 . ·

Cord Zeydan,a.g.e., c.1. s.251. 23 tbn (Suteybe,. a.g.e., s.307.

µ

.

. Huart. ~g.e.,s.6~: .60 . I

(9)

. .

.

Me~b.id.de, Cetlrdler de.BenO t,iışn kabrlstanınd~ tpplanmaktaydı. Her.

ikJ

şair.

. kendi taraftarlan ·arasında şHrlerinl ·lnşad ediyorlardı: ·Kattpler ·tarafirıdan bu

şİırıer yu,tıyon r~vıı~r

..

yayıyor; edıptcr

v~

emırıer ve~ın.

tenkJt ve

hıkemı~

. . rivayet

edilen

bu

·

~llrleri

alıyorlardı.'25

.

. C~t1r, h. t

1

O'da· el·farazdak'tan bir kaç. ay sonra öldü. el·YemArrie'de · el·A

'şa'nıri

kabrinin Ycl!ltna gömilld0;26 · ·

Cet1r, et'-Alıtal'ın kötill(lğüyle sarhoşluğundan. ve el~Farazdak'ın

~aba-. . .

,lığıyla ıörgüsüzlüğünden u~tır. Karakteri temiz, duygulan . saf; dini bütl\n,

ahlakı

.

güzel

birlsldl.r. Ve bütün .bu tıasl~tler.de şlirler111de .göze .çarpmaktadır .. ·

ÜslObunun ınce,ığl. gazel~nln · tatlılığı, hlcvlntı:ı acılığı, mersiyesinln iyi. olm~ı

· ·ve · bOtOn

şiir

.

sanatlarını

·yerinde·

.

kullanmasıyla·

teinayOz ·

etmiştir

Bütün . :

bunlarla. certr,.

şiir dünyasında

en

· .

çök

gözüken,

şairliğe

·

en.

ya,Un

ve et-.

A htal'I~

el~Far~zda~·t~n

daha

.

çok

İsmi

d

,

uyulan

.

~irisi'

olmuştur.

Cerir, ' .

hayatında

çok

duygusal. bir

ya

.

pıya

sahipti .• Son· derece hassas ve.

yutnuşak

kaipllydl.

Hicve

girmeseydi, , rikkat ve,

yumuşaklıkta

.

~emayOi.

·

eden

.

şairl~;

sınıfına girerdi. Hlcvlnd': son derece saldırgan ve kendisini şMt!etle 'savunan

blr

~şl

göriinümü verir.

Onu

·

bu

du~ma

· iten

l;>azılannın

.

yeı;j;iJeıine

n1aruz. . ,

kalmasınır

.. vet1ıdtğ1

her

an.:

daha

aa

b'ır şekilde

·

mukabelede

bulun~rı:tu.

: ı ..

Bize

.

ulaşan· Certr'ln hldvlerlnln çoğu

el--Ahtal

ve

el-Farazdai{Ia ·oıan-·

. . .

larıdır. el-Ah.tal, Tagllblt bir .Hıristlyandır. Ccrtr •. Tağlib.'ln ·zıııetini (özellll:de '

. . , blnldlerl

Kuleybl

.

n

öİdürO)meslnden dolayı)

dlie

getirerek

~1-AhtaJ'.ı

hicv,ettl.

, Aynca

Hırtsttyanhğını

da çok kötü bir· dllle·yerdl.

eJ-Far~al$~ı

ise ~blleslnin

. . . ' .

.

bölCınm~. Hıristlyan

ve yahudJlere.

arka

· çıkması

.

ve

sapıklık

içinde

olmasıyla

hicvettı'. _. _.

. · ·. · · ·

Ceı1ı',

Müslüman

olması, nObüvyetın

kendilerin~ (kabUel~ri.ne)

getmesJ,

.

kabilesinin

bütün kabilelerden Ostün. olması ve birçok dOş.manma galip·.

gelmesly)e

övQpOr.

27 .

. I . ,

..

Oğlu

kendisine bir gün

şöyle

bir soru yöneltJr: ·

Ey

babacığım

sen

mi

.

. . daha' büyük

,

şalrsl~

y~ba

·

eJ-AhfaJ

mı7

O

.

<:fa

Ey

oğlu~, el-Ah!al'ı

'bir

dişil

:

gôrdU~.

eğer

ôbOr

dişini

.

de gôrseydlm .onunla beni

yerdi.

şeklinde

cevap

·vererek onun

yaşlılığın~

imada

bulunur.

28 . . . . ·. . .

Ccı1r meşhur

·

deve

çobanı

er..-Ra't'yl yererken,. kendisini över. Fahr

25 · · .

· .Jı~ıned 1:fasan ez...Zeyy!t, a.g,e.; s.112. ·

26 . ·

. . Corct Zeyd.til, a.g.e., s.252..

27 ' ..ııt.. t 1·· · e~ An ... ,, a.g.e .. ,s. 2 . · 28 ' . eHeıtr,a.g.e.,s.129. , : .

.

·i

₁

(10)

konusunda söylenen

şUrJertnln

b

e

JkJ de en iyisi

kendisini. -övdüğü

· bu

şilrterldlr

.

Öm~k olarak

şu beytını

~ereblllriz.2

.

9 .

-i

~ ~

~.

4t,

,~ı

r

-

..

-

.J·-. . - • . ,. .

..

Temtm

kabilesi ·

sana

kızdığında

bütün

insanların

.sana

kızdığım

sanırsın.

·

Ceı1r

·

hlcvly.elednden

ziyade b~yüklere

yazdığı kasideler

say~sinde

yaşamiştır.

:

Güzel

mersiyeleri de

vardır.

Kahlre'de

13l3/1895

'

de

.

Mekt~betu'l

~

'ilmiyye

'

de ve daha

· sonra

m~htellf tarihlerde

basılan bir divanı

·

vardır.

Bu

divanın

1354/1935'te Kahlre:de

basılan

Mu~ammed

lsrnA'tt

es-.

SAvl'ye

alt

bir

şerhi· vardır~ el-Farazda)ç'la y~pmış

olduklan

karşılı~ı hldvler,

1905-1909 ~llanoda

Bevan

tarafından neşredilen

.

Nakltd isimli

eserdedlr.

' '

.

..

el~Ah~al ile olan nakldeled yazmalar halinde

·

toplanmıştır. (İst

Umumi

ktp.

nr-;5471)30 · ·

EL.;.JARAZDA' (641 ,.;7z9)

· _

Emevl

devrinin

.

Oç önemli şairinden

binsldlr.

Asıl ·adı

EbO FlrAs HemmAm

b.

GAiib

b.

s~~saa

· d

ı

r. lrı somun manasında

el-Farazdak

diye

meşhurdur.

Ce-ı1rle aynı

kabJleden olup

Temtiı1İldlr.

64 _

1 yılında

Basra' d

· a

asli

ve

.

cömert bir

ailede

dünyaya geldi. 3,1 Nef'slnln

lzzetUIJğl,

ailesinin.

şerefllği,

.kabilesinin

~enginliği

içinde

büyüyüp

· yetişt

i.

.

Edebiyat ve

fesahat

toplu

l

ukl~nna

katıldı

.

Babası

ona

şiir

rivayet

~ttl

ve

kasideyi

öğretti.

Sonunda

babasımn

fevkJne

çİ1<tı.

Bir müddet

babasıyla

b~raber

· bütün

çöl

karakterleriyle

bedevice

bir

hayat

sürdüren

e

_

l-Farazdak

.kendisinde

şiir kablHyetıni

farkedl~ce

_

· şiir Jnşad

· etmeye

başladı.

Cernel

vakasından

sonra

babası

· onu

Hz.

AIJ'nfrı yanına

gö-türdü

Hz.

Ali,

babasına

O'na

Kur'an'ı ôğret;

o onun için daha

hayırlıdır.

der.

· .

Bu söz el-Farazdak'in zihninde

yer

edindi.

· Kendini

şartlandırarak Kur'an'ı

·. . . I .

hıfzetmeye

söi

verdi

ve

sözOnQ

yerine getirdi.

32 .

Sert

tabiatlı

ve kötü

ahlaklı olmasından dolayı halk

ltendlsin

_

den n

· efret

etmekteydi.

Kavminin.

fert~erlnl

hlcve

tt

Jğlnde

_

onu

b

abasına

.

şikayet

ettiler. O

·. 29 Nf'metuıla.tıel-'Andart, a.g.e., S:127.

30 ·

A. Schaade, Ceı1r Maddesi, s.109 •

. 31 t;iannt el-F1b0rt, · el-Csdtd tnf.debl'I-'Arabt, Beyrut, · c.6, s.866.

~

2

_Nı'metullah

_cl_-_'Andart._a_:_g.e._,_s.132_.

(11)

,

· et~

· oğlunu

·

dövdO.

iş

daha ileri

··

b(?yutlara

· vannca

Mu'Avlye'i1tn 'Irl\k,

yaHsf

·

ZSyAt'tan

yardım istedller~

· cl-Farazda~,

· ~çıp

bir

İnCıddet

.

değişlkyerlerde

.

~-

.

· l~dı.

Sonra

Mçdlne'de

Sa'rd b.

el-Aş'a sığındı.33

Fakat S~'fd'in selefi

Mer-van

b;

el-İ:fake~

· tarafından

Jyl

karşılanmadı

·ve

şehirden c;ıkanldı

.

Zlyad

'

ih

· ölO~Oyle dönmeye imkan buldu. Zira _yerl~e ·geçen

oğlu

•ubeyduUah

·

onun

hakkında

·1yı fİklrler

besllyord~.

34 ·

· Dini

bOton Peygamber

·aıJesine tapar

de'reced.e

saygı

gq5.teren

Qir müs~

.

l~~an

olmakJa

0

be~aber.

çapkın,

utanmaz;.

kadınlar

.

uğruna herşeyini veren,

. esin veren,

se\igillsİne açık saçık

sözler}~ seslenmekten çekinmeyen '·bir serçe

. ' .

kadar korkak, kJnd, garauı bir insandı. Babasınin ölOmO' ondakJ şairce duy.

-gulan

d~a da

canlandırdı.

3S ·. . ·

· .

Sert

.

karakter sahibi el~F~razd~,

halkın

nefretini

kazanmasından dolayı

beni

blr'yerde

kalamadı.

ÖmrOnü

değişik

.yerlerde geç}rdt t\u

d·eğişkenlik

cnun

·

kJşlllği~e

de

.

Y

_

ansıdi. ~ır:İ5ını

· hicveder

soru~

döner. överdi. Önce

öv~üğtinü

·sonra hlcvederdl..

Ziyad

· b.

Ebth'I övmüştür.· ZObeyr aileslnl önce övm·uş. · ·

. . . •. .

.

. sonra ycnnlştfr .. HaccAc'.·ı yennlş, sonra ~mllş, sonra tekrar dönOp hk..: ·

\

.

. . . . . . . .

· ·vetmıştir. HJşam b. ''.',bdllmellk'I ~irken yermiş

halife iken

n:ıetlıetmış~.Druıa

.

önce de

değındlğlm

.

gibi

.

el~Ba 'ttln sc~~p

.

olmasmdan Certr'le

aralannd

a

dOşmarilık

.

husule

gelmiş

ve

kırk yıl

sri

'

ren

karşılıkJı

,bir'· hiciv .

mOsabası

·olmuştur;

· · el·Farazdak'a yön~ltllen

botun

·

bu küçük

dOşQrücO

hOkOmlerfn

dişınd.a

. .. . . .

Nl'metullah

el·'An<:fArt,

daha da

Uerl

giderek

şunlan

söyJOyc;,r:

.

el-Farazdak.

:

dtnı

· · .

duygulardan

yoksun

alçak

bir karaktere

~hip küfür

ic;erislndeycU.

Aynca

.

şiddetli

bir taassubly~tl

vardı.

~ötli

ahlaklı olması

·ve çirkin ~özlerinde~

'

dolayı

..

halk

kendisinden· korkuyordu.

Hatta bir

keresinde

Mervan

b

:

eH:lakem,

. onu~ bir

lşln)

yerine

getı~ez;

ve _bunun ~nucunda

şlddetll

bir hlc:ve

· niaruz

.

kalır; dolayısiyla

ondan

ço~

kor~dı.

36 ·

el-Farazd~.

Em~vl

sarayınd.a bulunmuş olmakJa beraber, koyu ·bir '.ıt.~H

yanlısıydı. Şiirlerinin'

·bir bölUmOnde .'AJl'nln torunu

Zeyneı·abidtn'I övmüş,

· bu yüzden de

yetmiş yaş)a~nda

ha~

glnnlştl

.

•

3

7.

3~ . . .

· eı.-ı.ewıt, a.g.e ., s.1 t 1.

34 .

t

·

· .

1

· .

. Sc:haade,A.., ,A., el".Faraıda~ Maddesl,: stınbul, 1945; ç:. 4, s.556.

il

35 . . · .

· Huart.a.g.e., s.61. .

3

_{6Nı·metullah ei-'ı\n<ttrt,}

_a.se

_..

_{s. t'.32}

.

. 37. ·

(12)

•L.. .. 2:>e!+r'""ı»•&n:eFC·Jııiitııı,:;+·-·c·r," • ·-t ,m -~,--... e· - h,... .. ,.., ·

. . ·. el-Farazdal{.'la amcasının. kızı . en-Nevar arasında_ tatsız ve -talihsiz bir

· evlilik olur.

Hll~yle aldığı kansını

~onunda

boşar. Pişman

olup

hakkında

blr

çok

şiir

söyler. 3S ·

el~Farazda~.

ancak

korktuğu

ve

caize

almak

lstedtğ

· ı

zaman

Emevllerl

\ ' . . . .

. methetmiştir. Onlan hicvetme cOretlnl

de

kendisinde buluyordu. fakat

tiac-. . "

· cAc ve el-MOhelleb gibi

Emevl vamertni kö~tuğundan dolayı

methedlyordu.

Yeztd .b.

Mühelleb.

ölünce Yeztd b. 'AbdihneHk,

şairlerden

onu h·lcvetmel~rlni istedi. el-Farazdalc,

bundan

kaçındı ve bir büyilğilnü

·

hlcvetm~de

kendisinin

affedilmesini lstedi.39

ŞaJr,

özellikle Ha~cAc

zamanında

korkup· sessiz

· kalmak zorund~

kaldı

:

Ona

ve

kayınblraderi

ei-J;lakem

b. E.yyôb'e

istemiyerek

ö~Udi

şiirler

ithaf

etti.

Hatta

HaccAc'ın ·oğl~

ve

kardeşi öldüğiinde aynı

·

gün onu teseJII ·etmey~ muvaffak oldu.

Bu

muktedir vaJi~

öldüğünde

ona

resmi

. . . . .

bir mersiye yazdı .. Fakat'.· -kalben ölümOnc

sevindi.

Haccac·ın düşmanı

Süleyman, halife olunca sevincini _.

açıkça

izhar

edeblldı.40

.

el~Farazdal$,

· elll

yıl

süren

Cerir'le

·söz düellosunun nlhayetln_de kendine

g~ldi. Kötülük ve

sapıklık

içerisindeki

hayatın şeytanı

bir

hayat

olduğunu

·anladı

ve

şeytanı

hicvetmeye

·başladı. Tövbe

etmeye

çalışan. eJ.:.farazdaJ{ ı

ömrünün

_

sonlannda

·

(Yetmiş yaşlannda) tain

bir

dönüş içerisinde

gönnek-.. teylz. Omuzunda

.

köt_~lOklerln

ağırlığını

hissetti.

Rabbine

.

sığın

.

dı. Hayatında

. . . .

'hiçbir niüslümanı hlcvetmeyeceğlne dair yemin etti. Bütün kötülükleriı;ı anası

.göiilyle

baktığı İblis

'

!

hicveder.

Onunla

·

olan

ıilşkisinl anlatır.

Onun

.

nasıl

hile

ne

kendisine

ç~ktlğinı

ve

kötülüğünü

denner1e ortaya koyar.4.1

.

:

.

:

'

.

A

:

· Schaa

_

de.

yukandakl

~IİgJle

_

rln

aksine

el-Farazdal.{"

ın Araplarca

bir .

. deccal

gtbİ öldUğ(lnO

;

hay~tının

sonlanna

doğru bazı

geçici merh~~et

hi~-lerine

kapıldığ

.

,nı

ve ahiretteki ~ork~~unu canh

şiirlerle

ifad~

ettlğloj

ilerl

sümıektedir

.

42

_·

cl-F.arazdak, muhtemelen 1l4 h.(732/733) yılında .Certr'de.n bir kaç

ay

. .

önce Zatulcenb (Akciğer zan· iltihabı) ~en öl<:f ü. B~ra • da -Temtm kabllesirıln .

·

mezarlığına gömOlmUştOr.43

38 _el-Feıtr_,_a.g.e.,s_._135. _.

39· , . · • .

NI metull~ el-Ancıart,a.g.e ., s. t 33 ..

40 _Schaade_,_{A., el-Faraz.dak 'Maddes}_i_{, s}_.₅₅₇_.

.

41 · · · . .

Hanna. el-FAhQrt, a.g.e., •s.867.

·42~ • . · ·

· Sdı~de,A., eJ-Faraıdak Maddesi, s.558.

43.

Aynı eser, s.SS7.

(13)

axtn.·· .. ,....,.,..,. ,, ., ... ...

lr'' ,,.. ... o- e Aneri . , lı:c'::;;'..c.ı···· ,. •,,··c:ie:· •• ·~.·,v·~·,···ı··:...ıı~ı .... ,rr•t'Ses',ri:,·.ı·-&e··c·:::,,····ea· =-·;..·-. r,ı·•f

..

.

el-Farazda~.

lafz~nın

belagat•

ve

fesahati,

:

şiirlerinin sağta~hğı.

ve

kasldelerinln derin tçsiri ve

fahrdaJtl ustalığıyla temayüz etmiştir.

Fakat

lafi

_

zlanrıda

garip sözlere -~e kelimelere·

de

yer

_verJrdı.

:

Üç

şairden

Cahlliye'ye

en yakın ölanıctır.

Ailesini göstererek

.

aslıyla

övpnmekte,

.

atalan~ın iyi' işlerini

anlata ~nlata

bitlreın:emektedlr

.. Araplann

· eyyamından

.

ve

nesepleıinden

:

bahsetmiş,

Bundan

d~İayı

. ravllerln ve ri'ahlvdlerin

hoş~na gitmiş, şöyle

deriuşlerdlr: el·J~razdalfın şiiri ohnasaydi, Arapça'nın

üçte.

biri

gl_derdi. Fakat

.

alçakl~ğı

benzerlerl~den onu

ayırmıştır.4'.1'

En

_gö;ze

çarpan

vasıflan, sond~rece şehvete düşkü.nlük, korkaklık,

zaHmli~ ve ~endinl ö:vmedir

.

A~ap -edebiyatında

edepsizce hikayeler

.

in

kahramanı

oiarak dah~ sonra EbO

Nuvas·ın oyn~yacağı

role

benzer

bir

rol

oynadı

.

45 Araplarda

çoğu ayıp sayılan kusurları düşüm~eden yapardı.

Başkalannın hoşuna giden şiirleri hiç, çekinmeden kendininmiş gibi

okurdu

.

Kendlsln

_

den

sonra

dllbJlginlerl,

onu

nihayetsiz kellme.zengJnifğinden dolayı

" . . . . .

· takdir

etmişlerdir.·

..

el-~arazda\{'m meşhur bir kahramanlık romanıyl~ elden

ele

dolaşan

bir'-_şUr divanı vardır. Bu

divan,

beş dlvan (en-Nabıga. iUNe, HAşhn, ·AJkame ve

el-Farazdal.{)

arasında_

1293'te

.

Mısır'd~-basılmıştır.

Aynca-

Parlş, İstanbul,

MOnth, .ı.etderi,. Benin ve.Londra gibi yerlerde de baskılan yapıhniştır. el-

Faraz-d~k·ın· divanını Mutıammed

es

;;.

savt

şerhetmlştir.

Bu

şerh.

· 1354/1936

'

da

Kahlre'de basılmıştır. ·

44_Nı_;_metullah_el-_'_{AndAtt,a.g.e.}_,_s._t_38._·

45 · · ·

(14)

.1 ?5 •. :h'"·;;et, -... ,.-.· · ···.~'"""'" • . . . . _ ~ _ _ . ... _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _

. . . .

şilıw.RINDEN

.

ÖRNEKLER

· el-Ahtal. Cerfr'I hicvediyor:

Beyaz

bu1utl~nn bulunduğu zifiri bir karanlıkta~ Vasıt'~ (HaccM;'ın ·

.

~ağdat'takl sarayının adı)

'bakarsan h~yret edersin. 46

. Qnlann

akıllarını

·.çocu~lanh

· a1a11arıyla

iJlçersen, çocuk!an'J

akıllan ağır

gelir.

-~··

.

..

: .

Aramıza glrcflklerinde,·(dolaştıklannda). onların

hlle ve

dolaplannın

. , benzerini

görmedim.

41

·

C~rtr:. ayn·ı vezinle

o

.

na

karşılık veriyor: 1 . . .

.

· •

.

"'Jbı.o

.7,.JJ

'

4tLv .~

.

~lS'

:__.j

iL

:.1

· ~

..

.

. . J . ~ J!

. Annesi, küçük

Ahta/akı

.

terkettt;'

Annesi

sankl

· başıboş

· dolaşan

deve

gibidir.

;"'JL..;

JJ_)

"'J

~.J""')l.o

4

. .

..

. ,. . . .

.

l;;LI

_{- J ~ ) - ~}

I 1~1

·

ı L :. ~I

Jli

KüçiJk Ah tal. . bayrağımızı gôrdiJğOnde

Ey

Marsercis,

biz

savaşmak

J~temlyon.ız. dedı.

48

_·

·--·

,,

. .

.

. ·.

.

. .·

..

~~

.J

y.l ~

r-f

Lo

'-ti.; i.ıı~ ~

~

'JI

~J

J . '. . ·

l(OçOk, Al1.talcık $ahlp olacağı.

bir

babası olmayınça

geri

zekalılıkta . alçaldı . ..

. 46Eb0 Temm·am. Habtb ·b. Evs

el~Harıs

et~TA't,'NakA'Jd

Ceı1r ı,,e'J

~

Aht,al,

· (Nşr.

Anton Salhanl):

. Katolik Matbaası: Beyrut, t 922, s. 70.. ." ' • .

47 _,_Aynı_{eser, s.77.}· ·

48 .

. . Aynı eser, s.90.

66

(15)

, .

' . . n· ..•. ,ı, ...... •:rs··,.:_,. '-'.(·-#,'en-""·•.~

. & ' . ~ . .. .

1

_··)6.1

_~~

_{· I}

_·_I

'+"" . • cJ .Y J

Tağ/Jb·:kabllesl, üstOnliJğün

seçimi

yapıldığı

gün

alq/larını

ortaya

koysa

ağırl~ğı

_bir

miskal

bile

gelmez.49

el-Ahta!, Cer1r'r hicvediyor:

.1

1~

~I

~..ı.1 ı/

J

lir

. el~Farazdal(Ja birlikte

koştı;klarıncİa yarışı

·

k42anamadı;

·

· ·ha(ta b/tJremedl bile. 50 ·

. I;~

~

i

~I

J

~

. . · . ~'::•

yl..,.JI

~ J

ı:,-,o ..,,.ı!ı ~

Ey

yeryüziJnde yaş_ayan kabilelerin

en

.

şerJJsl ve gômülü öJalerln en

kôta~a. 51

Cct'ir,

aynı vezlnle karşılık

veriyor:

.1 .

...::..c.

.)~I

~ı

l~i

· l.Ji>

. ' ) . r - " •

r

..r-. ,

Ahta/cık

·

(yarış esnasında~

at~ar tôkezleylnce kendisine .

isabet.

eden ·

mı:ı:rağın

· yarasına -dayan"amayıp

yenik

düştü.

Sl

.

• I_;,

~ ·...Jıo~

~L

l;

C .... ..J ~j . . .

~ · V""" ~ L.:...r-

f""

.

. ,. . .

'öU,

lL :.._\' Lı ~

l~I

~' . J ~ . M J , J

· .

Ey

Ahta/ak seni bir ezersem kemllclerin tekrar eski

yerine

gelmez. 53 .. ·

1

·

1 ·'IM"4"'ı. "'!1_

• ı..J.)Ja_..,,-. ·:,~ 60 cıOccel ~

.•

...,

.

. . .

el.-Ahtal'ıri annesi sarhoş_ olunca süti1

az

·

devenin homı.ırdanışı gibi

- . . ! . . • • .

homurdandı.

Annesi küçük el-Ahfal'ı ·sarhoş iken doğurmuş. Şarap ıçmes; ne

kadar

kôto. 54

_. _. _. _. _.

el-Farazdak'la Certr

.

· arasındaki

nakalde örnek

· olarak d~

şu

beyitleri

_._·

---~-· 49 _. _Aynı_{eser, s.91}_. 50 . . Aynı eser, s. t 16. 51 . Aynı eser, s. t t 7. ·s2 ~Aynı eser, s.12.3.

53

. Aynı eseı, s.125. 54 ' . Aynı eser, s.126.

(16)

/

verebiliriz: el-Farazdak, Cerfr'l hicvediyor.: . ·

. . ,.

"

,. . . ... . .

· . ~.)~~; J.:;.i

il

_

if.'.x

'ı!'

·

1 .

· .:

··

WIJ

J:,

}J.J

~

..

~'feı:.ı ı.:.,~l

w.;

Ayaklarım

yere

·

basınca:

Sen bir

şey

.

isteyen

kişi

misin

yoksa

· kendisinden

korlcacağımıt

bit

dJÖ

miisan

der. ·

· · ·

· .

·

. .

•· 11 j _ ı ı

-~i.

·~j

.

· -

~ 1

-

~

~~Lw..,~I

L..,;

1 ~

.

• ~J.) ~. ı.r::'· .) • . 'ıl

.

.J~

.

• •

.

.)

Bildiğimiz

sebepleri

kaldırıl!

.

dedim

· ve

gece

bitiminde aceleyle

·

· glttJf!),

55

B.u. sözleri duyan

Certr

belki

~e

en

ağır

~özleri

olacak

şu

beyitlerle el"'.'

Farazdak'

a

karşılık veı1r.

· ı.ftu J.,J.;,iı rİ ı.::.ıJJ.J

,

.MJ

. .

.

. e/-Farazdal(ın

an~esl kaz gibi yalpalayarak yUrlJyen bir

faclr doğurdu.

. .

:

~

G~J)JJ

;l>.

0lS'

-

~.,

e/-Farazdal{ın

·gece

uyumayan

maymundan

(kendisi)

emin

olaaığı

bir

.

komşusu _. _.

yoktur

_.

.

'.

.

· , · ·e/-Farazda~ ko_mşularma ulaşabilmek

için gece

karanlığında ipleri

. . . .

. · birbirine ekleyerek merd{venle çikar'.

.· • j J ~ , ~ ~ ~ . J

~

1 ~ J.

.. • •ti

ti~

..:..il

~

:

~,

.

.,.,..\.>

41

. . ..

· · . Sen gençliğinde. haddi· aştın: Şimdi

:.ise

sakalına. kır düştü

..

Bırak

.

kötüWkleri.

.

ı..ı

_:

'r<

·

uı.

·

H . . •

.• ~ ,JJ

JJ>

. <,!9

-

~

..

BiJtün

şüphecmiınıe

· ku

_

marhan~

· ve

u~uml yerlere gltmektesin .

. ·

· Cönieıtllk

ve

iyilik

Jşİeyen

bir

aileden

değilsin.

Medine

_.

."

halkı,

bu

bir pisliktir. Bu

bulaşıcı

pisl

i

k

saçandan

sakınınız

:

. ~ . . .. . '

· 55 · . ·

·

. . Cord. ZeydAn, c. t, s.255.

(17)

el-Farazda~·ın aranızdan çıkanlması, ·eı-Mu~alld

ile

.Vıikım (Medine

JG3le/erlnden.blrl)

arasının

temi~enmesine sebep oldu.56

el-Farazda)s: •. Certr'le arasındaki .bu· söz düellosurya şu şekiJde· devam

eder.

· Haram olan şey benim _değerli ulu ceddime gôgsünü· gere.

$ere

. sövmendlr.

.

·

• ..

. '

.

. r

_,_.

)~

~

~_I

ı:,I

~I

.

-

'

.

Mağlub Kuieybl blCVf?ttlğlmde atalann' arasında

onun

gibisin/ cıra .

.

bakalım

,

b~labllecek

.

mlsİn-Pl

.

el-Ah!al

;

Cerfr'i

_

hicvediyor:

.

₎~ _~

t. ...

.L,

_-

~I il

_{. . 1 " ~ -}

· .

1 L

Ey

annesinin kendi zevki için dünyro,a getird(~i eşek oğlu eş~k •. senin

yerin (evin)· e/-MerrOt (Kuleyb ailesinin va~anı) lnldlr.- · . ·

Cerir aynı vezinle mukabelede bulunuyor:

'-·.

Ey

Tağlİb

soysuzu sizin ·

burunlarmızın

· üzerine

s

İ

linı:neyen İzler

.

. damgaladı~.

el-Ahçal cevaben şöyle diyor:

!

_.

_..r.-

:1_ ı

Lo

..._..ıı -İ!.

_.

_{• -}

_·

. • ı~wı

~ ı.),JAJ . J ~.;.;,.j ·

~ljl

_.

~

_.

ı:,.,J.('l'I

.

Yalnız başına sırtlan ·

ve

_

çôl faresi. eti yerler

ve

gösteriş olarak

büyükleiden haber sorar/at.

Certr yine ·karşılık veriyor:

.

. ~I ~ljl.., I)!

ı:,_,JjWI

.

..,

Yalnız 1iaşına pis yemekler yerler ve iil zuma sarhoş o/undtya kadar

Jçkl içerler.

56_{tbn ~uteybe,}_a_:_g.e_._,_s_._324.

57 • . ·

(18)

. Kinden ve kederden _.

bulı..ındugunr,ıi

_. yerde ölünüz. _. _.

Mudarsız

·

vadiyi

aşamazsınız:

.

,

el-Ahtal'la Cer1r _.

arasında

geçen

bit

-

başka nak.İde örneği

· :

el-AhtaJ:

. ,, . . . . : ' .

.

·isteyen'. kötü

klşlnİiı işini

yapar;

Ama

sonunda.

kel~pçeyi

,

blleklerlnde ·.

bulur.

Cerir,

.

aynı

· vezinle

karşı.lık verJyor:

. Jjtu

~.,ı..t ~~

-

ı-'t~i

'

· Ey

Ahta/cık

halife

.

almasaydı,

Dicle hadiseslhde

leşinin artığı ·kurtulmazdı .

.

Bütün

eleştlnnenler,

Emevller

dönemi

Arap

şairleri arası

_

1:1da

·

en· ü~lüleri'n el-Ahtal, Certr ve

.

_. · el-Fa,razda~ old4ğunda _. _. _. hemflklrdirler. Fakat hangisinin _.

_.

_._.

_.

Ustan olduğu o gün tartışma konusu olduğu gibi bugün de

· hala

ihtilaf ko-.

nusudlİr._

Bu meşhur Uç Emevl hiciv şairi çeşitli sebeplerden . pırbirlerini

hl'c-v

_

etmlşlerdir.

Ç>nce bünlann birbirlerini hicvetm~leririe

seoe

· p

olan hadiseleri verdikten. ~onra· t~rnayOz

ettJkJerl

hususlarla

m\ık~yeselerine

geçelim .

. Kaynaklarda Certr'le el-Ahtal'm

hidvleşmelerlne

s~bep

· oİarak

ek-seriyetle .şu hadise zikredilir: ~l"'.Farazdak,·

.

Certr

ve el"'.Ah~~ll. · bjr gün halifenin

.

kardeşi Bişr

b.

· Me,:van'ın yanında

topJan~rlar.

Bişr.

·birbirlerini

kışl<Jrt'ma

po-litikası

gOde~t!k el-Ahtal' a

Certr mi daha üstün

.

~I-Faraz.ciak

mı?

.

sorusunu

yö~eltJr.

el-Ahtal

da,

el-Farazdak,

kayayı

oyar~

Ceıtrse

d~nlzden

avuçia

su

alır. ~kJİ~de c~r1r·ı hirsızlık

·yapmakla suçlayan bir

hükü~n

ortaya koyar.

· Bu

.

. . .

. Certr'in hoşuna gitmez ve el-Ahfal'ı hlcv~er. el-Ah$~ da ona cevap v.erir ..