Türkiye'de hayvan gönenci (refahı) ile ilgili yasal düzenlemeler

Vet.mı.Derg,(21lIlG), 22,3-4: 51·56

TÜRKiYE'DE H

AYVAN

GÖNENCi

(REFAHı)

iLE iLGiLi YASAL DÜZENLEMELER*

Aşkın Yaşar"@ Serdar

lzrnlrli'

Legal Arrangernents related to Anirnal Welfare in Turkey

Özet: Hayvan gönenci konusu, 1960'Iı yılların başından itibaren dünyanınfarklı yerlerinde ele alınan ve tartışılan bir konuolmuştur.Günümüzdeise Avrupa Topluluğukuruluşlarıve üyeülkelerdehayvan gönenci konusunda önemli

ge-lişmeler kaydedilmişve birçok yasal düzenlemeleryapılmıştır.AB'de hayvan gönencimevzuatıçerçevesinde hem et, süt,deri, yün,yumurta üreten ve sporamaçlıolarak çiftlikte yetiştirilenhayvanlar, hemde deney ve bilimselçalışmalar

içinyetiştirilenhayvanlar için düzenlemelerolduğubelirlenmiştir.Türkiye'd e bu kapsamda çıkartı la nilk kanun 5199

sa-yılı Hayvanları Koruma Kanunu'dur. Kanunda hayvanların sahipliği , bakımıve nakliyesigibi birçok konuda hayvan gö-nenci kriterleri oluşturulmaya çalışılmıştır. Hayvanların yetiştirilmesi, nakliyesi, kesimi ve öldürülmesi.deneysel ve bi-limsel amaçlarla kullanımlarını düzenleyen hayvan gönenci ile ilgili bazı yasal düzenlemeler, AB ile ortaklaşa hazırlanan "Veterinerlik Çerçeve Yasa"tasarısında, "Hayvan Gönenci" başlığı altında bir bölümolarak verilmiştir. Bu

çalışmadaTürkiye'de çiftlik hayvanları, ev ve süshayvanlarıve bilimsel amaçlıolarakkullanılandeney hayvanlarıile il-gili yürürlükte ve taslakaşamasındaolan hayvan gönenci yasa ve yönetmelikleri değerlendirildi. Bu çerçevede çiftlik

hayvanları, ev ve süs hayvanları ve bilimsel amaçlı olarak kullanılan deney hayvanları ile ilgili farklı yasal d ü-zenlemelerin yürürlükteolduğubelirlend i.

Anahtar Kelimeler: Hayvan,Hayvan gönenci(refahı),Mevzuat,Yasal düzenlemeler

Summary: Subject of animal welfare has been considered and discussed sincethebeginning of 1960s in dillerent parts ofthe world which has result the acceptance of "Universal Declarationof Animal Rights". Now a days,many sig-nificant developments and legal regulations have been declared about animal welfaro by Organizations in EU and other member countries. It was observed that there are arrangementsfor animals producing for meat,milk,leather , wool,egg and animals bred for sportive purposes in a farm and also for animalsbred for experiment and scientific stu-dies in the frame of animal welfare regulalions. First law issued in thisscope in Turkey is Animal protection Act no 5199. Humanitarian criterions in lots of subjects such us ownership, maintenance and transportation of animalswere tried to be established in the Acı' Some legal arrangements related with animal welfare such as breeding, trans-portation, slaughtering and killing and usage with experimental and scientific purposes cf animals, have been being tried to obtain in the draft "Veterinary Frame Act"prepared jointly with EC under the seetion entitled as "Animal Wel-fare". Acts and regulations of animal welfare In force and in draft stagein Turkey which are related with farm animals, pet and companion animals and experimental animals shall be discussedin this study. In thisframe,there are seven legal regulations of farm animals,six legal regulalions of pet and companionanimalsand five legal regulations of ex-perimental animals which are in force was determined.

Key Word s: Animal, Animal we1fare, Legislations,Legal preparations Giriş

Hayvanların bakımına verilen değer insanlara yönelik empati duygularımıza ve umursama gibi dik· kate almaçabalarımızadayansır(Anon, 2005).

Toplumlar, çiftlik hayvanı gönenciyle ilgili ko-nularda artan bir şekilde daha yakından

il·

gilenmektedirler (Grandin, 2005). Gelişmiş

.

ü

lke

top-lumları özelliklegıda amaçlı yetiştirilenhayvanlar için daha iyi şartları ortaya koyma gereksinimi duy-maktadırlar. Birçok gelişmiş ülke, tüm önemli türler için uygun yasalarla desteklenen gönenç kodları or-tayakoymaktadır(Phillips, 2004).

Hayvan gönenci yasaları Avrvpa Birliği (AB) ül· kelerinin büyük bir kısmında uzun yıllardan beri uy-gulanmaktadır. Avrupa'da hayvan gönencLmevzuatı

içerisinde büyük ~ir hızla gelişen kanatlı. buzağı ve domuz yetiştirme sistemleri ile ilgili konulara öncelik

verilmiştir. Bu nedenle son yıllarda Avrupa'da hay-van gönenci mevzuatının gelişmesi özellikle çiftlik

hayvanlarının barındırma koşulları, nakilleri ve kesimi

konuları üzerinde yoğunlaşmıştır. Hayvanların

ko-runması ve gönenci ile ilgili olarak 1Mayıs 1999 ta-rihli Amsterdam Antlaşmasında, ilk kez hayvanların

"hissedebilen varlıklar" olduğu belirtilmiştir. Hayvan gönenci, Almanya'da 2002 yılından itibaren Ana-yasada yerini alarak ülke hayvancılık politikasının temel hedeflerinden biri haline gelmiştir(Hartung ve Briese, 2005).

Çalışmada, Türkiye'de yürürlükte ve taslak aşa­ masındaolan hayvan gönenti yasa, yönetmelik, teb-liğ ve kararlar uluslar arası uygulamalarla kar

-şılaştırmalıolarakdeğerlendirildi.

Hayvan Gönenci

Kavramı

Bazı bilim adamları 1960 sonrası bilimsel de-GelişTarihi:01.12.2006 @:ayasar@selcuk.edu .tr

* Bu makale "Legal Arrangements rclaıedto Animal Welfare in Turkey" başlığı ile"I nıernationa l Joinı Biocthies Co ngress on lnt

er-CulıuralBiocıbics:Asla and the West, 14-18November 2005.Sarıliurfa-T urkey, Procccd ing "lekısaözetiyayımlanmıştır. ı.SelçukUn i vers i ıes iVeteriner Fakültes i,VeterinerHekimliğ iTarihi veDeonıoloj iAnaBilimDai. KONYA

v

AŞAR,ıZMIRLI

Oerlendirmelerde, hayvanların mutluluk

ve

acr ka-pasitelerinin, onların gönençlerinde merkezibir nokta olduOunu kabuletmişlerdir. Ne saQlık, ne stres nede uygunluk ya da yeterlilik hayvanlann iyi bir gönence sahip olduQuanlamına gelmez.GOnenç,hayvanınne

hissetliğine baOlıdır(Duncan ve Fraser,

1997).

Duygu temelli bir yaklaşımla hayvan

q

önencl

acı, korku, açlıkve susuzluk gibi olumsuz durumlara indirgenebilir. Konto r, rahatlık ve sosyal

etkiterneler

gibi pozitil durumlar düzettlleblleceğtiçin bilimin

gö·

revi.

hayvanların yaşamlarının bu yönünü araştmp

anlamak ve ona göre

qönence

uygun çözüm

ü

ret-mek olmalıdır. 1970'li yıllarda hayvanların davranış

ve

tercihlerini belirlemek amacıyla çeşitliortamlarda

yapılan araştırmalar da bunu doğrulamakta;

hay-vanların yaşamlarını daha korkusuz, sıkmusrz ve az acı veren ortamlarda geçirmek istediklerini ortaya koymaktadır(Duncan ve Fraser, 1997).

Appleby ve Hughes'e (1997) göre g6nenç, ~iyi halde olmak, mutl uluk anlamında-ve tam olarak ~iyi bir halde olma durumu"nu belirtir .Hayvanlar ancak kendi doğal çevrelerinde uyum içerisinde tam bir z i-hinsel

ve

fizikselsağlık durumundadırlar.GOnenç k e-limesinin anlamı zaman içerisinde değişmiş ve gü-nümüzde genelolarak hayvanındurumunu ve sahip olduğu

poztsyonun

düzeyini belirtmek için kul-lamlmaktadır. Gönenç, çok

köt

üden-çok

iyiye doğru deQişebilir. GOnenç kavramınr sadece hayvan ın problemlerinin olup olmadı{ıını gösteren bir.kavram olarak de{ıil; bilimsel bir kapsamda kullanmak için,

her zaman "bir hayvanın qönenç" düzeyinin

be-lirlenmesiya datanımlanması gereklidir (Appleby ve Hughes,1997).

Hayvan çönencı kavramının bilimsel ve geniş birtanımı Mçihlik,

pet.

arkadaş, egzotik,laboratuar ve vahşi hayvanların bakım, beslenme, barınehrma, ye-tiştirme, nakliye, kesim, tedavi ve bilimsel araş­ tı rmalarda kullan ı mı sırasında ağrı, acı ve ıstıraptan uzak sağlık, mutluluk ve iyilik hallerinin sağlanması" şeklinde yapı l maktadı r (Yaşar,

zööse-b).

Türkiye'de Hayvan Gönencl Konusundaki

Gelişmeler

AB ülkeleri ve gelişmiş ülkeler (refahı) hay-vansal üretimde ve

ticarette

hayvan saQlıQı yanında hayvan

ç

öneoct

açısından da standartlargetirmiştir. Ülkemizde başta kanatlı sektörüolmak üzere önemli bir pctanstyele sahip olan hayvancılık işletmelerinin

AB onay numarası alması için hayvan gOnenci

önemli kriterlerarasındadır (Arık,2005).

Türkiye'de hayvan

q

önencl

konusunun temel dayanağı Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB)

ta-ralından 2004 yılında çıkartuan "Hayvanları Koruma

Kanunu" dur. Bu kanun çerçevesinde ÇOB,yerel yönelimler ve gönüllü kuruluşlar (hayvanlarıkoruma dernekleri vb) Kanunun temel uygulayıcıları olarak belirtilmektedir. Akıncıoğlu'na (2005) göre Kanun,

hayvanların korunması ve katliam şeklindeki im

-halarınınengellenmesiamacıylabir dizi önlemler ge

-tirmektedir. Öldürmenin önlenmesi için temel

da-yanak krsırtaşnrmad.r. Bu nedenle Kanun,

hayvanıann kontrolünün kısırlaştırma, aşılama,

sa-hiplenilmelerinin teşviki, saldırgan ve zayıf düşmüş hayvanıara barınak sağlanması gibi yöntemler kul· lanılarak yapılmasınıöngörmektedir. Sözü edilen ç

ö-reelerin bu kapsamda gerçekleştirilmesinde be -lediyelere de önemli sorumluluklarverilmiştir.

Türkiye'de hayvan gönenci konulu ilk bilimsel toplantı 9-10 Haziran 2oo5'te Ankara'da dü-zenlenen MBirinci Hayvan Refahı ve Veteriner

He-kimli{ıi EOilimiKonferansı-dır.Konferans "Avrupa

Bir-liği Veteriner Müktesebatına Türkiye'nin

Uyumlaştırı lmasının Desteklenmesi

Projesi"

kap

-samında, Almanya ve Türkiye arasında akdedilen

TR02l1BIIAG-012 _{sayılı Eşleştirme Projesi çer} -çevesinde, özel bir faaliyet olarak düzentenmiştir.

Projenin hayvan

q

ônenc!

bölümü başta Koruma Kontrol Genel Müdürlüğüolmak üzereTarımve K ö-yişleri BakanlrQ ı na (TKB) ba{ılı birimlerin veteriner hekimliği mevzuatı, hayvan sağlığı, veteriner halk sağlı{ıı ve hayvan gönencialanlarındailgiliAB stan-dartları ile uyumlaştmlmasr amacıyla hazırlanmıştır (Hartung vearıesc . 2005).

Bu yasal ve bilimsel gelişmeleryanındahayvan

q

önenct

eOitim·öOretimi atanında da gelişmeler o

l-muştur. Türkiye'deki bazı Veteriner Fakültelerinde hayvan gönenci oerst ya zorunluya da seçmef ola -rak mülredatagirmiştir.

Yas alDüzenlemeler

Yaşar ve Yarlikaya'ya (2004) göre, AB ül

-kelerinde uygulanan hayvan gönenci mevzuatınınde

-Oerlendirilmesinde.genelde

çittlik

hayvanlarının, özel

-de ise vahşi hayvanal bahçesi hayvanları ve deney hayvanlarımn

çönencinde

bakım-besleme, taşınma ve kesimsırasında hayvan gönenci üzerinde titizlikle

durulduOu söylenebilir. Genelolarak hayvanların ba-nnma şartlarının do{ıal davraruştarma, huzur ve

mut-luruOuna yönelik olarak düzen lenmesi istenmektedir. Ayrıca. hayvanların yeterli miktar ve kalitedeyem, su ve havalandırma şartlarına sahip olması; reprodüktif aktivite va davranışlarını d<>Oal yaşamına uygun bir şekilde sergileyebilmesini sağıayacak tedbirlerin alın­ masını çenneldedir. Hayvanları taşıyacak araçların onların gônençlerini bozmayacak yeterli

donaruma

i Siof'}sayıh lI~y"aıılan Koruın:ıKanunu. OLTemınuı2004 larih ve 2SSO') noluRe ~miG:lf cte

~ Twinning Project(Eşle\ıinncPn:ı;c~i.Twiıınin ıNo:TR02lAGJ()I.Proje No:TR0203OsıTarım"cKöy iılc riDalanlığıtarafından)'ü· rulüıüyuf.Alınanyavc TürkiyeAl1l.<lRda 2004yılında Ila~ıadıveıki yıllıkIlir proje olupABF41c~l i n\1C Prt*~iolaraksünlü rü l mdtcd ı r

Türkiye'de Hayvan Gönenci ile ilgili ...

sahip olması; hayvanların sıkışık ve rahatsız edil-meyecek tarzda taşınması, bakım ve besleme şart­ larının sağlanması; sekiz saatten uzun süren se-yahatlerdehayvanlarındinlendirilmesi gerekmektedir.

Kesilecek hayvanların mezbahalarda

kor-kutulmaması; kesimin en uygun şartlarda, hızlı veacı

çektirmedenyapılması için gerekli önlemlerinalınması

da yukarıda belirtilen hayvan gönenci ile ilgili yasal düzenlemeler içerinde yer almaktadır. Belirtilen bu

durumların genelolarak deney hayvanları ve vahşi

hayvanlar için de geçerliolduğusöylenebilir.

Türkiye'de TKB'ye bağlı Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü bünyesinde yürütülen Twinning Projesi3 çerçevesinde, mevzuatını Avrupa Birliğine uyumlu hale getirebilmek ve hayvan gönenciyle ilgili yasal ze-mini oluşturabilmek amacıyla Avrupa Birliğinin 91/ 628/EEC4 , 93/119/EEC5 ve 98/58/EEC6 sayılı sı­

rasıylanakliyesırasında hayvanların korunması,

hay-vanların kesilmesi sırasında korunması ve çiftlik

hay-Çizelge 1.Türkiye'de Hayvan Gönencl lls Ilgili Mevzuat Listesi

vanlarının korunması ile ilgili direktifleri temel alan ve

hayvanların korunması ve gönenci ile ilgili söz konusu direktiflerle uyumlu olarak Eşleştirme Projesi çer-çevesinde "Hayvanların Refahı, Güvenliği ve

Ko-runması Kanun Tasarısı" hazırlanmış fakat Çevre ve Orman Bakanlığının "Hayvanları Koruma Kanunu"nun daha erken Meclis'esunulması ya da çıkmasısonucu ve taslakaşamasındaolan "Veteriner Kanunu"nun LV.

Kısmında "Hayvanların Korunması ve Refahı" başlığı altındailaveedilmiştir (Yaşarve Yerlikaya, 2004).

Bu kanun? ile genelolarak ülkemiz için eleştiri

konusu olan hayvanların korunması ve kötü mu-amelelere maruzbırakılmasıgibisorunlarınyasal ze-minde ortadan kaldırılması ve dolaylı olarak Avrupa

Birliğine uyum konusunda olumlu biradımdaha atıl­ ması hedeflenmiştir.

Türkiye'de hayvan gönenci ile ilgili mevcut ve taslakaşamasındaolan kanun ve yönetmeliklerin lis-tesi Çizelge 1'desunulmuştur.

tiJL.. 1989/13724 200113214 4934 2oo:Y6168 5199

MeyıuatMetninjnBa~lıöı

Hayvanların UluslararasıNakilSırasında KorunmasınaDair AvrupaSözleşmesine Ek ProtokolOnOnayınaDair Karar

Ev ve SüsHayvanları Satış,Barınmave EQitim YertertninKuruluş,AÇılıŞ,Ruhsat, Çalışmave Denetlenme Usul veEsaslarınaDair Yönetmelik

HayvanPazarlarının Ruhsatlandırılmave Denetleme Usul veEsasları Hakkında Tebliğ.No:2000/34 (TKB) HayvanPazartarının Ruhsatlandırılmave Denetleme Usul veEsasları Hakkında

TebllQ'deDe(jişiklikYapılmasınaDairTebliğ.No:2oo1125(TKB)

Kurban HizmetlerininDiyanetlşlert Başkanlı(jıncaYOrütOlmesine DairKarar (Bakanlar Kumrulu Kararı) Ev ve SüsHayvanları Satış, Barınmave E(jilim YerlerininKuruluş. Açılış.Ruhsat.ÇalışmaveDenetıenme Usul veEsaslarınaDair YönetmelikteDeQişiklik YapılmasınaDair Yönetmelik (TKB)

Kurban Hizmetlerinin Diyane!Işleri BaŞkanll(jıncaYürütülmesine Dair Yönetmelik (DIB) EvHayvanlarının KorunmasınaDair AvrupaSözleşmesinin Onaylanması HakkındaKanun EvHayvanlarının KorunmasınaDair AvrupaSözleşmesinin Onayı HakkındaKarar

Hayvancılık lşletmelertnln Kuruluş, Çalışma,Denetleme Usul ve Esaslanna Dair Yönetmelik (TKB) Ruhsatsızve Kaçak Hayvan Kesiminin Önlenmesine DairızmırValiliğiiiHıtzısıhhaKuruluKararı.No:200412 Deneysel ve Diller Bilimsel Amaçlar IçinKullanılanDeneyHayvanlannın Korunması, DeneyHayvanlarınınÜretim Yerteri ile Deney Yapacak Olan LaboratuarlannKuruluş,Çalışma,Denetleme,Usul veEsaslarınaDairYönetmelik (TKB) Hayvanlan Koruma Kanunu (ÇOB)

Kurban Hizmetlerinin Diyanetlşlerl BaşkanlıQıncaYürütülmesine Dair YönetmelikteDeQişiklikYapılması HakkındaYönetmelik (DIB) Hayvanların KorunmasınaDair Uygulama YönetmeliQi

Hayvan Deneyleri ElikKurullarının ÇalışmaUsul VeEsaslarınaDairYönelmelik

DenetimElemanlarınınNitelikleri,Denetim ve IzlemeyeilişkinUsul ve Esaslar Yönetmeli(jiTaslağı(ÇOB) HayvanlarıKoruma KanunuKapsamındaHayvan Deneyleri EtikKurulununÇalışmaUsul veEsaslarına DairYönetmelikTaslaQı(ÇOB)

HayvanlarıKoruma KanunuKapsamındaEv ve SüsHayvanıve KontroliOHayvanlarıBulundurma ve Sahiplenma Şartlarıila Yerel Hayvan Koruma Görevlileri veı:vve SOsHayvanıSatanKişilereVerilecek EQitimeDairYönetmelik

TaslaQı(ÇOB) .

HayvanlarıKoruma KanunuKapsamında Sahipsız Hayvanların Toplatılması,Bakılması,HayvanBakımevlerinin Ça-lışmaUsul veEsaslarıile Mahalliıdarelerve Yerel Hayvan Koruma GörevlilerininSorumluluklarınaDair Yönetmelik Tasla(jı(ÇOB)

HayvanlarıKoruma KanunuKapsamındaIdari Para CezalanndaKullanılacak Makbuzların Şekli Da(jıtımıve Kontrolü ile Ilgili Usul ve EsaslaraIlişkinYönetmelik TaslaQI.(ÇOB)

HayvanlarınNakilleriSırasında KorunmasıvaRefahıYönetmeliQiTaslaQı(TKB) ÇiftlikHayvanlarının Refahıile Ilgili YönetmelikTasla(jı(TKB)

Hayvanlann Kesimi ve ÖldürülmesiEsnasındaHayvanRefahınınKorunmasıIle liglll YönetmelikTaslağı(TKB)

ResmiGazete Tarihi Sayısı 15.02.1989 20081 28.04.2000 24033 15.09.2000 24171 02.10.2001 24541 21.11.2001 24590 27.11.2001 24596 18.08.2002 24850 22.07.2003 25176 20.10.2003 25265 05.03.2004 25393 05.03.2004 25393 16.05.2004 25464 01.07.2004 25509 20.09.2005 25942 12.05.2006 26166 06.07.2006 26220

3.TarımveKöyişleri Bakanlığı(200-t) Twinning Project. Almanya ye TürkiyeArasmdakiAj! EşlcşıirmcProjesi.TwinningNo:TR02lAG/OI, Proje No:TR 0203.05."HayvanRefahıYasaTasarısı" çalışmaları.

4.CouncilDirccıive91/628IEEC of 19Novcınbcr1991 onıhe proıectionof unimals during transport and amcndingDirecıivcs90/425/EEC and 91/ 4961EEC Official Journal L 340.1111211991p.0017 - 0027.

5.CouncilDirccıivc93/1 19IECof22 Deeembcr 1993on theproıecıionofuniınalsatıhctime ofslaughterorkillirıgOffieial Journal L 340.31/121

1993 p.0021-0034. •

6.CouncilDirccıive98/58IEC of 20 July 1998concerning theprotecıionofaniınals kcpıforfarıningpurposes Official Journal L 221 .08/08/1998 p.0023-0027.

7.5199sayılı HayvanlarıKoruma Kanunu.OLTemmuz 20041arih ve 25509 nolu Resmi Gazete 53

YAŞAR ,ıZM IRLI

Hayvanları Koruma Kanununun ilk uygulama

yönetmeliQi8 2006 yılında yürünüge girmiştir. YÖ

-netmelikte; evde ve sokakla yaşayan hayvanlann

kayıt altına alınması, sahipsiz hayvanlann kı­ sırtaştırılması ve bakımı, yerel yönelimlerin ba h-sedilenbu hayvanlarla ilgili gOrev ve sorumluluklan,

hayvan bakımeYlerinin kuruluş

ve

çalışmaları ele

alınmıştır. Bu yönetmeliOin hayvan görlenci

ba-kımındanOnemliikiayaQı bulunmaktadır.Birincisi sa· hipsiz

ve

başıboş hayvanlann kayıt altına alınmalan bekırrsan ve kıs.rıaşunknktan sonta uygun

gö--rOlerUerin yeniden kendi ortamlanna bıraknmatan.

ikincisiise; bayvan sahiplerine çeşitli sorumluluk

ve

yükümlOtükler getirmesidir. YönetmeliQın 10. mad-desinin c fıkras ında; hayvan sahiplerini.n

hay-vanlarının her tOrIU elolojik ihtiyaçlarını karşılamak.

gerekliaşılarını ve tedavileriniveteriner hekime

yap-tırmak

ve

saQhQına dikkat etmekle yCıkürn'ü

0l-duktanm belirtmesi, hayvan sahiplerinin sahip

0l-duklan hayvanlannın saghk. rnıtluluk

ve

iyiliklerini yani

gOnenç

durumlarını saQlamalan açısından yö-netmelikteüzerindedurulmas ıgereken bir konudur.

Bilimsel ve eoitim-6Qretim amaçlı çalışmalarda

deney hayvanlarının kullanılmasını düzenlemek ve etik bir çerçeve oluşturmak amacıyla 2006 yılında

Hayvan Deneyleri EtikKurullarına ilişkinyOnetmelik9

yCırOrtüoe girmiştir. Bu yönetmelik ile hayvan de-neyleri merkezi etik kurulunun kuruluş, çalışma yön-temi ve görev leri ile hayvan deneyleri yerel etik

ku-rullarının kuruluş, görev ve çalışma ilkeleri

belirlenmiştir. Merkezi EtikKurulunun oluşturulması ,

yerel etikkurulların uyması gereken etik ilkelerin be-lirlenmesi ve yerel etik kurullarının denetlenmesini

saçıarnası amacıyla Merkezi Etik Kurula düzenleyici ve deneUeyicibir 'üst kurul kimliQi'kazandı rması

ba

-kımından önem lidir. Ayrıca yöne tmeliQin 14. ma

d-desinde; Hayv an Kullanımı Elik Kurulların ın h

ay-vanların kultanl ldlQı araştırmalarda hayvan gOnenci

bakımından araştı rmayaIzin

verme

aşamasında göz önünde bulundurduQu

3

R

prensibine -replacement ,

reduction

ve

refinemen

t

-

yer verilmesi, deneylerde hayvan kullanımını ngönençbakımındanelealınması açısından oldukça önem lidir. Bu prensip sırasıyla;

mümkünse alternatif metotların kul1anılmasını, g e-rekli en az sayıda hayvan kullanılmasınıve her bir hayvanda minimum acı

ve

aOrıyayolaçılmasımifade etmektedir.

Çiftlik hayvanlarının gOnenci ile ilgili yönetmelik taslaOI AB'nin981581EC, 8811661EEC.99f74IEC,91/

629IEEC.

9712IEC.

9116301EEC.2OO1/88/EC.2001/ 93/EC sayılı Konsey direktifleri ve 20001501EC, 2OO2I4/EC , 97/182/EC sayılı Komisyon

Ka

·

rarlanndan yararlanılarak hazırlanmıştı r. Yt:r

netınalilde,

ü

rü

n

ve

hizmetinden yaralanılan çiftlik

hayvanlannın türleri, gelişmesi, uyumu

v

e

ev-oüeşrre durumlan ile fizyolojik. etolojik ihtiyaçlan ve

davranışlarıdikkate alınarak asgari standartlann be-lirlenmesi amaçlanmışt ır.

Nakil1erde hayvan gOnenci ile ilgili yönetmelik

taslaQı AB'nin Hayvanların Uluslararası Taşınması Esnasında Korunması Için Avrupa Sözleşmesinin

imzalanmasına llişm 21 Haziran 2004 Tarihli Kon-sey Karan lO ve 911628/EEC, 95129/EC, 911628

EEC. 411/98/EC. 63912003. 64J4321EEC.

901

4261

EEC. 9,I68IEEC ve 92/65/EEC ile 941273/EC.

20011298/EEC, 1255197 EC ile l04012OO31ECsayılı konsey direktif

ve

karartanndan yararlanılarak

ha-zırlanmıştır.YönetmeliktaslaOının amacı hayvanların

gidecekleri yere eziyet edilmeden,gtivenjjvesaQhklı

varabilmeleriniteminelmek olarak belirtilmiştir. AB'dehayvanlarınkesimi ile ilgi6 olarak, Kesimi

Yapılacak Hayvanların Korunmasına Jıişkin Avrupa

SözleşmeSill, Kesimi Yapılacak Hayvanların

Ko-runmasına IlişkinAvrupa Sözleşmesininneticesinde

16 Mayıs 1988 Tarihli Konsey Kararı1 2 Ile 931119/ EC Sayılı Konsey Kararları uygulanmaktadır. TÜr-kiye'de ise bu konuda henüz taslak aşamasında

olan spesifik bir yönetmelik bile mevcut deQildir. Ancak. 'Kurban Hizmetlerinin Diyanet Işleri Baş­

kanllQınca (DIB) Yürütülrreslne Dair Y önetmelik-(Ç i18lge1)çerçevesinde diniamaçlı kesime yönelik biruygulama2002 yılı ndan itibaren

yürürf

üktedlr.

AB, Deneysel ve DiOer Bilimsel Amaçlar Için Kullanılan Hayvanları Koru mak amacıyla ilgili K u-rulun 24 Kasım 1986 Tarih ve 86 1609IEEC Sayılı

Konsey Direktifinjl 3çıkarmışve birliOe üye ülkelerde uygulamaktadır. Türkiye'de ise

"De

neysel

v

e

DiOer

Bilimsel Amaçlar Için Kullanılan Deney Hay -vanlarının Korunması, Deney Hayvanlarının Üretim Yerleri ile Deney YapacakOlan Laboratuarların

Ku-ruluş, Çalışma, Denetleme, Usulve Esasları na Dair Yönetmelik- (Çizelge 1) ile bu çerçevede bazı

dü-1\Il;1.y unl:ınnKon.ı nırw.ı ru [);ıır UyJlıl:ı.mı.oYOn.:UllC'lı li.12May ıs1(x)6W'ıhve26 166aoluRr ~miGv.:tr

., H;ı)\ ;ın1lı: IlC') knElık Kwıı l bnıı ınÇah\ma veEı.:aslanruDairYOnclmd ,ı.Ol'>Tr mın.u 2C1061.vı h''e26220"'uRrloınıGv.:1r

LO Counı.:ll llı:.:i~ion or21lwıe20:).1onıhe'..,"ın,ol the'EuropeanCorıwnu<ıIIrorthe'PnıiımiolıorAnun.ı.ı .dunnJInıc:m:ıııı:ııı:alTran,ron ii Ewuroo:anC"""rniıun

r

Ol

ıheP''*';lI. . oraııımaı~

r

Ol

.l:ıu, hlCl". Officiııl .Joın,;ıl L iH.02006119&&P0021-OO~M

12 LLLL306LEEC:Council l)a:i~ioftof16"by19&1....ıhe' ı;onclusiolıorıhe' ı:.un'J'C'MC. .w-lOlIrOfıhe I'roıc~ı ioftofAnımoal.(OfSbul:hınor·

f~.k>umalL1~7,O!ıU6(IIIUp,(lo2j_0016

i.' Cooono:i1llım:ı i'r&6'6l19JFJ:Col2",Now....1\I1S6 onıhe;ıprrtııınllllH>IIol ...'1.n:pl:ıtioonıand;aı.!mıni"r..ıı '·rpron...OtiofıheMcnıtın Sı:ııın n:,;ırdınJıheprocn.ı lOllofanıınal<uJ<dror(~ rmmcnW :andother"'-"IC'ftIlrl(~ orfl(~ kHını.;dL

3n

.

11If1 2f11l K6r (D)i_

Türki) t"'dt"III)un GlhlC' nd Iı.lıı:ııı

...

zenlamalaryapılmıştır.

Hayvanat bahçelerindeki hayvanıann g6-nencine üişkln olarak 29 Mart 1999 tarihli

Konsey

YOnetmeliQi 19991221EC'yi 14 uygutama kta

otu

p

T

ür·

kiye'de bu konuda bir hazırlık henüz tespit

eö..

lemernşlir. Anca k Hayvanlan

Koruma

Kanun

u

Madde 22'de 'Işletme sahipleri ve belediyeler ha y-vanat bahçelerini,doQa! yaşama ortamına en uygun

şekilde tanzsn ermelde ve enirmekle)'Üküıılüdür1er.

Hayvanaıbahçeierlnin kuruluşu

le

çalışma usul ve esastanTanmveKOYiŞJeri BakanlıCının gOnJşü alın­ mak ....etıyle

bakanlokça

Ç>kanlacak yönetmellde beir1enir"şeklindebirduz8fMmegetilitriş1u'.

Tartı,ma

ve

Sonuç

Hayvan gOnend, A~ Bi~içensinde

çiltik

ha"..nanna

y<ıneii\< tıir

lizi

'iasai1lUz_

're Ozelikle

tea-ete

konu otan

ve

beraberinde ticarikı­

sıUamalargelıren

OnIemIeri

içermektedir.A~

Bir

-19

bUnYeSWıde genelde çdtlok hayvanlan özelde ise

tıM'nhayvan türiennın kon.nnasıamaayta;~mçift.

ik hayvanlan

le

19•

• "

,

buz8Qılaria

i1g

.

(ıç,

cc-muzlaria

i1g

ii

(ıç, yumunacı ıavuklaria i1g~ (ıç, kesen sıras ında koruma ııe Ilgil üç,

naldiye

sırasında

ko-nma

iie1Ig1~ 10, hayvanaıbahçelerindekivahşi hay-vanlarlaIlgili bir.deneysel ve bi.limsel amaçlarla

kul-lanılan hayvanlarta ilgili bir" olma k üzere hayvan g6nenci üzerineçıkartılan

t

optam

30 farklıyasal d ü-zenlame yapılmıştır (Yaşar ve Yerlikaya, 2004).

Özgür'e (2005) gOre, Tü rkiye'de hayvan g6nenci ile

ilgili olarak veterine r hekimliOi mevzuatı içerisinde

bazı hükümler olsa da, veteriner hekiml iOl ve hay·

varcmkkonuları ndaklhuku ksalyapılanmalarıntekrar

gOzden geçIrIIerak gOnenç açıs ından yeniden

de-Qerlendirilmesl ve yapılandırılması gerekli

q

ö-rülmektedir. Bu çerçevede ilgili Bakanlıklar ta

-ralından hem "v eterine r Kanunu Taslaotnda hem

de

"

Hayvar uan

Koruma

K

anunu'nda

ortak ve ayrı

kanun hüküm lerinIn gerekli yönetmeliklerle açılacak

olması , ortak çalışma grupları olmadan yasal dü

-zenlemeler yapılması durumunda ciddi sıkıntılarya·

ralabiıACe~i ileri sürülebilir. Nitekim Veteriner Ka -nunu TaslaQ ı DördüncCı Kısım Madde 65-74'te yer

alan "yelkilendirme, hayvan sahiplerinin 50"

rumiulukıarı, hayvanlann deney amacıyla .kıj.. lanılması. Ol enazi uygulanması, hayvanların kesm . hayvanlarınnakli, Izin verilmeyen hususlar"şeklinde

venıen Kanun 5·14. Maddelerinde belirtilen

hü-kümıer1e aynı duruırnlan ılade ediyor omasının bu

gOn:ışudoQrular nıteflkleok1uQu s6y'enebiir.

Ank'a (2005)gOre.son yıllarda dıni amaçlı hay·

van kesimlerinde Onemli gelişmeler saOlanmı ş,

hay-vanların yerel yOnetımıerce behrienen toplu kesim

yerlerinde ehliyetli kişilerce kesilmesine aOırtık ve

-rilmeye başlanmştır. Hayva nlan Koruma Kanunu

Madde 12'dededini amaçlıhayvankesirrierinn

du-zenlervnesi Diyaneılşleri Baka nll Crna ,Madde 10'da ÇilUikhayvanlannın bakımı. beslervnesi.nalOyesi ve

keYni

sırasında hayvan

gOnenCi

sorun**.ıklan

Tanm ve KOyişIeri BakanlıOına devroomştir.Ancak Ka...

YUrUr1UQe

ginneSJnin

uzannden

birkaç 1,,,

~ ra~n hayvaniarın

kesm

konusl.l'lda

henüzbiryOnetnıııeik Ç1kanlrnamış otrnası bakanlıQın bukonudayeterii

haSSaSiYe.

ortaya

koymadıo' şek, lindeyononiatıat*_

Salgın hastalıkçıkmaSJ ~ havvantann

_ medyadaıd gOr(ıntÜeri

Insanla"n

bu l<ını<LaLU ~ ""'ım.,. >ılgın aun.ıu-<la hayvanlann ırma

edilme

biçim

ve )'Onterrinl 00-şiırvnek

ve gerekti

hazırlık1an

yapma

zoruıl~

dO(junnuştu< (Ani<. 20(5). Bu

konuda

3285 sal"ll Hayvan

SaQIoO'

ve Zlıboıası Kanuıu çe<çevesinde uygulamalar Y8P'lmakıaoll4l, hayvan

gOnenCi

çer

-çevesinde konuıun hızla ele alınıp

gere

y6-neıme!iklerin çıkanlması son tavuk vebası olay· Iannda da kendıni göstermiştir. Bu nokladan hareketle ÖzgUr'ün (2005) de belirttiOi gibi mevcut mevzuatı yeniden gOZden geçirerek genel bir 00

-Qeı1endirme içerisinde bu çerçevede bütı1nleŞllrici

deOişildiklerin yapılmasının yararlı

olacaOI

ileri

sü-rülebilir.

Hayvan gOnenclaçıs ı nda n enOnde gelenmes -lek

grubu

olarak kabul edilen veteriner hekimle rin,

mesleki uygulamalardakarşılaşılanprot$m1erinetik

açıdan

çöz

ürraenrresooe

bilgi ve

d

enevime

olan

g

e-reksınimleri yadsınamaz birgerçektir

(

Ö

zen.

2005).

Bunlara ek olarak, ilgili

me

vzuatm

bilinmesi ve uy

-gulanması (Özen, 2005: Yaşar, 2oo5a-b):

me

v-zuatta lanımlanmamış durumlarda Ise beliı1eyid ve

tamamlayıcı OzelllOe sahıp olan mesleki birikimlerin

harekete geçirilerek euk karar sürecinin iş­

lelilmesi nin gerek lillOIbeürulmiştir (Özen, 2(05).Bu

çerçevede Turidye'd e hayvan OOnencl pr

ob-lemlerinin hızla çOzümlenebilmesı için Oncelilde ko

-nuyla ilgili bireylenn eQiliminin lamamlaM'\8sl,

çe

-rekli yasal dCızenlemelenn yenne getirilmes i ve bu düzenlemelerde yer almayan durumlarda veteriner hekimlenn etık karar mekanizmasını kullanması

ge

-rekecekur.

sonuç

olarak, hayvangOnencine sadeceçıftlik

hayvanlannınihtıyacı

oIdUOu

düşüncesinin diQer pel. arkadaş, egzotik, vahşi, deney vb hayvanlan dı

YAŞAR,lzrı. IIR LI

şanda bıraktıOı için çok doOru olmadıOı , Türkiye'de

de hayvan gönencly1e ilgili yasal düzenlemeler ya

-pılırken en azından farklı hayvan türlerinin de göz

önünde bulundurulduQu söylenebilir, Ay rı ca h

ay-vanların gönenci konusundaklyasal düzenlemeterin

Avrupadüzeyineulaşmas ınınTürkiye'dehayvan g

ö-nerct konusundakI eksiklenn giderilmesine, t

op-lumsal bir ihtiyaç olarak gelişmeyen ancak AB ile

uyum sürecinde yasal bir zorunluluk olarak g

On-deme geIJrilen hayvan gönenci ve hayvan k

o-runması kavramları Ile ilgiligelişmeler halkın veha

y-vanlarlaiç içe olan insanların bilinç ve duyarhhQ ının

da

artmlmasma

katkısaQlayabileceQiileri

s

ürülebilir

.

Kaynaklar

Akıncl~lu, M, (2005), Hayvan Koruma Neyi Sart

layacaktır. TOrkiy e'de Birinc i Hayvan Relah ı ve Veteriner

Hekimliği Eğilimi Konleransı Bildiriler Kitabı , Poz itif Mal

-baacıhk, Ankara. s.15

Anen. (2005). EşleştirmeProjesi Adına. TOrkiye'de Birinci Hayvan Refahıve Veteriner Hekimliği Eğitimi Konfera ns ı,

BildirilerKitabı,PozitifMatbaacı lı k,Anka ra.s.2

App leby,M.C. and Hughes B.O .(1997). Introduclion. In:

Animal Wetlare. Eds. Michael C. Appleby and Barry O. Hughes.UniversityPress, Cambridge- UK.pp.xı-xıı

Arık, M. (2005). TOrkiye'de Hayvan Refahı ile Ilgili Mev

-zuat ın Uygulanması. Turkiye'de Birinci HayvanRefahı ve Veteriner Heki mliği Eğilimi Konferans ıBildiriler-Kitab ı. po-zitifMatbaacılık,Ankara.s.9-13

Duncan, I.J.H. and Fraser,O.(1997). UnderstandingAni·

malWeUare.In:Animal weuare. Eds.Mich ael C.Appleby and BarryO. Hughes. UniverSityPress, Cambridge- UK.

56

pp. 19-31

GrandinT (2005). Maintenanca ol GoodAnimal Wellare Standarts in Seef Slaughter Plants by Use ol Audiling Programs.JAV MA.225(3):37D-373

Hartung,J.veBriese,A.(2005).Orısöz.Türkiy e'deBirincı Hayvan Refah ı ve Veteriner Hekimliği EğilimiKonreransı,

Bildirile rKitabı,PozitifMatbaacılık, Ankara.s.5-6

Özen, A.(2005). Hayv an Gönencinde Etik Karar Verme Süreci veTemel Etik Ilkele r.Türkiye'deBirinciHayvan

Re-tahı ve Veteriner Hekim l iği Eğ ilim i Konferansı BildirilerK i-tabı,Po zitifMatba acı lı k,Ankara.s.83-92

OzgOr.A (2005).Hayv an GönenclAçısındanTürkiye'dek i Veteriner Hekimli k Mevz u at ının Değerlendi rilmesi. Tür

-kiye'de Birinci Ha yvan Refahı ve VeterinerHekimliğ i EO

i-!imiKonleransı Bildirile rKitabı , PozitifMatbaacrhk,Ankara.

s

.

49-52

Phillips C (2004). Animaı Wellare Matters.Ausrrattan

ver

J82(1&2):63-64

Yaşar, A. (200 5a). Selçuk Üniversitesi veteriner Fa

-kültesi'nde HayvanGönerıciEğilimi. Turkiye'de Birinci

Hayv an Relah r ve Veteriner Hekimliği EOilimi Konfera nsı

BildirilerKitabı,PozitifMatbaacı hk,Ankara.s.37-4 7

Yaşar,A. (2005b).TarihselBırBakış AçıSıylaHayvan

GO-nenci: Veteriner Hekimliği Etig, Hayvan Kullanım Etiği ,

Hayvan Gönenci ve VeterinerHekimIlişkisi.TUrkiye'deBi· rinci Hayvan Rel a h ı ve Veteriner Hekimliği Eğil imi

Kon-ferans ı Bildiriler Kitabı, Pozilif Maıbaacı lık, Ankara. s. 53

-66

Yaşar, A. ve Yerlikaya, H.(200 4).Hayvan Gönenci -

v

e

-leriner Hekimliği Ilişkisi ve Avrupa Birliğineıeki Yasal Dü

-zenlemeler Üzerine BirAr8şlırma. Vet.Bil.Oerg.,20(4):17·