Haydarpaşa Numune Hastanesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Aile Planlaması Ünitesi Hizmetlerinin Değerlendirilmesi.

Tam metin

(1)Araflt›rmalar Türk Aile Hek Derg 2004; 8(3): 120-124. Haydarpafla Numune Hastanesi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Aile Planlamas› Ünitesi Hizmetlerinin De¤erlendirilmesi. H. THE EVALUATION OF SERVICE GIVEN TO WOMEN IN HAYDARPAfiA NUMUNE EDUCATION AND RESEARCH HOSPITAL, FAMILY PLANNING UNIT Ifl›k Gönenç1, E. Zeynep Tuzcular Vural2, Gültekin Köse3, Nurettin Aka4. Özet Amaç: 2002 y›l›nda, Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma. Hastanesi Aile Planlamas› Ünitesi’ne (HNH-APÜ) baflvurarak hizmet alan olgular›n incelenmesi amaçland›. Gereç ve Yöntem: Kay›t defterleri retrospektif olarak incelenerek baflvurular sebeplerine göre ayr›ld›. Do¤um kontrolüne bafllayanlar›n tercih ettikleri yöntemler ve oranlar› incelendi. Bulgular: 2002 y›l› içinde HNH-APÜ’ne 5260 kifli baflvurdu;. %4.8’ini yasal tahliye, %16.7’si ise yeni kontraseptif yöntem seçimi için gelmiflti, %78.5’ini dan›flmanl›k için gelenler, eski yöntem kullan›c›lar› ve kontroller oluflturuyordu. Yeni yöntemler aras›nda rahim içi araç %37.9 oran› ile ilk s›ray› ald›. Bunu s›ras›yla; kondom (%20.0), parenteral kontraseptifler (%18.9), kombine oral kontraseptifler (%16.6), tüp ligasyonu (%4.7) ve ‹mplanon (%1.8) takip ediyordu. Sonuç: Yasal tahliye için baflvuranlar›n sadece %4.8’ i oluflturmas› sevindiriciydi. Yeni yöntem seçenlerin aras›nda hormonal yöntemlerin %44.4’ lük oran› memnuniyet vericiydi.. Anahtar sözcükler: Aile planlamas› ünitesi, kontraseptif me-. 984 y›l›nda Mexico City’de yap›lan Uluslararas› Nüfus Konferans›’nda aile planlamas›; "bütün çiftlerin ve bireylerin istedikleri say›da çocu¤a sahip olma ve do¤umlar›n aras›n› açmaya serbestçe ve sorumluca karar vermeleri ve bu amaçla bilgi, e¤itim ve araç-. 1. tod, yasal tahliye, dan›flmanl›k Summary Aim: To investigate the service given to women who applied to the Family Planning Unit (FPU) in Haydarpafla Numune Education and Research Hospital (HNERH). Materials and Methods: The record books were observed retrospectively, and the distribution of applications were classified. The ones choosing a new contraceptive method were analyzed for preferences and rates. Results: 5260 applicants were recorded in our books in 2002.. 4.8% had legal abortions and 16.7% had a new contraceptive method request. The remaining 78.5% were, either seeking for counselling and health checks or regular method users. Among the new starters, intrauterine devices (IUD) ranked top with 37.9%. Following were condoms (20%), injectable contraceptives (18.9%), combined oral contraceptive pills (16.6%), tubal ligation (4.7%) and Implanon (1.8%). Conclusions: It was quite relieving to find that the rate of legal abortions was 4.8%. We were satisfied with the 44.4% rate of hormonal contraceptive choice among new method starters.. lara sahip olmalar›" olarak kabul edilmifl ve bu yaklafl›m uluslararas› oybirli¤i ile güven alt›na al›nm›flt›r.1 Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) verilerine göre her 100.000 canl› do¤umda 430 anne ölümü meydana gelmektedir. Bu say› geliflmifl ülkelerde 100.000’de 27, geliflmekte olan ül-. *. 20-23 Nisan 2003 tarihlerinde 3. Uluslararas› Üreme Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Kongresi’nde tebli¤ edilmifltir.. 1). Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Aile Planlamas› Ünitesi, Aile Hekimli¤i Uzman›. Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Aile Planlamas› Ünitesi, Aile Hekimli¤i Uzman›, Doç. Dr. Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Klini¤i fiefi, Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Uzman›. Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Klini¤i fief Muavini, Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Uzman›.. 2) 3) 4). 2004 © Yay›n haklar› Türkiye Aile Hekimli¤i Uzmanl›k Derne¤i (TAHUD)'a aittir. Her hakk› sakl›d›r. Deomed Medikal Medya taraf›ndan yay›mlanmaktad›r. Copyright © 2004 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, a division of Deomed Medical Media, Istanbul..

(2) kelerde 480,2 Türkiye’de ise 132’dir.3 Anne ölüm nedenlerinin bafl›nda afl›r› do¤urganl›k, do¤um öncesi bak›m ve beslenme yetersizli¤i ile sa¤l›k hizmetlerinden yeterince yararlanamama ve düflük sosyo-ekonomik durum gelmektedir. Pek çok ülkede yürütülen Dünya Do¤urganl›k Araflt›rmas› sonuçlar›na göre, anne ölümleri her y›l üçte bir oran›nda düflürülebilir. Bu, art›k çocuk istemeyen kad›nlara kontraseptif yöntemleri tan›tmak ve hizmet veren kurulufllara ulaflmalar›n› sa¤lamakla mümkün olacakt›r.4. ölümleri, düflük do¤um a¤›rl›¤›, anemi, malnütrisyon, enfeksiyona ba¤l› hastal›klar, büyüme ve geliflmede gerili¤i görülebilir. ABD ve Avrupa’da yap›lan çal›flmalarda büyük ailelerde do¤an ve do¤um s›ralamas›nda sonlarda olan çocuklarda düflük zeka düzeyi saptanm›flt›r.8 ‹steyerek yap›lan düflüklerin hala 100 gebelikte 14.5 olmas›, çocuk istemedi¤i halde yöntem kullanmayanlar›n oran›n›n yüksekli¤i (%33.4); aile planlamas› hizmetlerindeki aç›¤› ortaya koyan di¤er önemli göstergelerdir.6. Türkiye’de 1960’l› y›llarda h›zl› nüfus art›fl›n›n yaratt›¤› ve yarataca¤› sonuçlar tart›fl›lmaya bafllanm›fl, 1965’te kabul edilen 557 say›l› yasa ile antinatalist nüfus politikas›na geçilmifltir. Bu yasa ile toplumun aile planlamas› konusunda bilgilendirilmesi ve reversibl kontraseptif yöntem kullan›m› serbest b›rak›lm›flt›r. 1983 y›l›nda ise 2827 say›l› yasa ile aile planlamas› hizmetlerinin ülke düzeyinde yayg›nlaflt›r›lmas› amaçlanm›fl, sterilizasyon ve 10. haftaya kadar istek üzerine gebelik tahliyesine izin verilmifltir.5 1965’te bafllayan ve halen sürdürülen Aile Planlamas› çal›flmalar› ile kontraseptif yöntemlerle ilgili bilgi düzeyi artarken, modern yöntem kullan›m› hala istenen düzeye ç›kmam›flt›.6 Ancak ilk defa 1993 y›l›ndan itibaren modern yöntemler geleneksel yöntemlerin önüne geçmifltir.7. Bu çal›flma, 2002 y›l›nda Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Aile Planlamas› Ünitesi’ne (HNH-APÜ) baflvurarak hizmet alan olgular› incelemektedir.. Aile planlamas› yöntemlerinin bir di¤er önemli etkisi de çocuk sa¤l›¤› ile ilgilidir. Çok erken, çok geç, çok say›da ve çok yak›n aral›kl› gebeliklerin çocuk sa¤l›¤› aç›s›ndan olumsuz etkileri aras›nda ölü do¤um, bebek. Bulgular. Gereç ve Yöntem Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Aile Planlamas› Ünitesine 2002 y›l› içinde baflvuran 5260 kiflinin tümü çal›flma kapsam›na al›nd›. Kay›t defterleri retrospektif olarak incelendi, baflvurular sebeplerine göre ayr›ld›. Yeni yöntem seçenlerin tercih oranlar› incelendi. ‹statistiksel analiz SPSS program› ile yap›ld›, verilerin anlaml›l›¤› ki-kare ile de¤erlendirildi.. Baflvuranlar›n yafl ortalamas› 32.2±9.35 idi (aral›k 16-65). En genç olgu, kontraseptif yöntem dan›flmanl›¤› için gelmiflti; en ileri yafltaki olgumuz ise 25 y›l süre ile. 60 n=2501 n=2178. %47.5. 50 %41.4. Yüzde. 40. 30. 20 n=362 %6.9. n=120 10 %2.3. n=99 %1.9. 0 Yafl. 16-19. 20-29. 30-39. 40-49. >50. fiekil 1 Baflvuranlar›n yafl ortalamas›. Türkiye Aile Hekimli¤i Dergisi | Turkish Journal of Family Practice | Cilt 8 | Say› 3 | 2004 |. 121.

(3) kulland›¤› rahim içi arac› ç›kartt›rmak için gelen bir sa¤l›k personeli annesi idi. Olgular›n yafl da¤›l›m› fiekil 1’de gösterilmifltir. Olgular›n %4.8’i yasal tahliye, %16.7’si yeni bir kontraseptif yöntem ö¤renmek, %78.5’i dan›flmak ya da kulland›klar› eski yöntemin kontrolü için baflvurmufltu (fiekil 2). Yeni bir kontraseptif yöntem uygulamak için gelen olgular›n yafl ortalamas› 29.69±8.32 idi (aral›k 16-48). Yeni yöntem verilen olgular›n %11.1’i korunmuyordu. %1.7’si takvim yöntemi, %9.3’ü kondom, %57’si coitus interruptus, %4’ü R‹A, %2.1’i spermisid, %2.8’i depomedroksiprogesteron asetat (DMPA), %4’ü kombine oral kontraseptif (KOK), %0.6’s› Mesigyna, %7.4’ü de di¤er yöntemlerle (vajinal lavaj, sirkeli pamuk vs.) korunmakta idi. Yeni yöntem seçenlerin kontraseptif tercihleri Tablo 1’de gösterilmifltir.. Tablo 1 Yeni yöntem seçenlerin kontraseptif tercihleri. R‹A Kondom KOK DMPA Mesigyna Tüp ligasyonu ‹mplanon Spermisid. n. %. 334 176 146 105 61 41 16 1. 37.9 20.0 20.0 12.0 6.9 4.7 1.8 0.1. Uygulanan R‹A’lar›n %18.9’u levonorgestrel içeriyordu: Hormonal kontraseptif kullanma oran› %44.4 idi (n=391). Hormonal yöntemleri tercih edenlerin yafl ortalamas›, kondom, R‹A ve tüp ligasyonu tercih edenlere göre istatistiksel olarak anlaml› düzeyde düflüktü (p<0.05). Hormonal yöntem alan olgular›n ortaokul ve üzeri e¤itim alma oran› %22.5 (n=88) iken bu oran di¤er grupta (n=489), %11.5 (n=56) idi. Yeni yöntem seçmek için gelen olgular›n obstetrik öyküsü Tablo 2’de özetlenmifltir. Tablo 2 Yeni yöntem seçenlerin obstetrik tercihleri. Toplam gebelik Do¤um Abortus Yasal tahliye. Ortalama ± Standart sapma. Aral›k. 4.26 ± 2.81 2.82 ± 1.65 0.42 ± 0.32 1.58 ± 1.06. 0 - 12 0-9 0-3 0-5. Son gebelik, olgular›n %67.4’ünde normal spontan do¤um, %4.8’inde sezaryen, %26.4’ünde isteyerek düflük, %1.5’inde abortus ile sonlanm›flt›. Olgular›n %36.9’unun, son gebeli¤i istenmeyen gebelikti. Olgular›n %80.7’si art›k çocuk istemiyordu.. Tart›flma 1998 TNSA’da; aile planlamas› yöntemi uygulayanlar›n oran› %63.9’a olmas›na ra¤men geleneksel yöntem. %16.7 (n=880) Yeni yöntem. %4.8 (n=252) Yasal tahliye %78.5 (n=4128) Dan›flmanl›k Eski yöntem Kontrol. fiekil 2 Baflvuranlar›n gelifl sebepleri. 122. | Gönenç I ve ark. | Haydarpafla Numune Hastanesi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Aile Planlamas› Ünitesi Hizmetlerinin De¤erlendirilmesi.

(4) uygulama oran›n hala %25.5’ti, modern yöntem kullanma oran› ise %37.7’de kalm›flt›. Özellikle hormonal yöntemlerin kullanma oran› çok düflüktü: KOK %4.4, enjeksiyon %0.5. Bu oran 20-29 yafl grubu için biraz daha fazla olmakla birlikte KOK için %6.1’i, enjeksiyon için %1.1’i geçmemekteydi.6 KOK kullan›m› ülkemizin bat› bölgelerinde biraz daha fazla iken, do¤uda parenteral hormonlar›n kullan›m› biraz daha fazla idi. Halbuki hormonal yöntemlerin kontrasepsiyon d›fl› yararlar› birçok araflt›rmac› taraf›ndan ispatlanm›flt›r.9 Endometrium ve over kanserlerine karfl› koruyucu etkilerinin yan›s›ra; selim meme hastal›¤›, fonksiyonel over kistleri, pelvik enflamatuar hastal›k ve ektopik gebelikte azalma sa¤lamas›; endometriyozis, akne ve hirsutizmin tedavisinde kullan›labilmesi, hormonal kontraseptifleri kontrendikasyonu olmayan sa¤l›kl› kad›nlar için iyi bir seçenek haline getirmektedir. Hormonal kontraseptifler adet kanamas›n› önleyerek anemi s›kl›¤›n› da azalt›r. DSÖ’ye göre, geliflmekte olan ülkelerde gebe olmayan kad›nlar›n yaklafl›k yar›s›nda ve gebe kad›nlar›n da üçte ikisinde demir eksikli¤i anemisi vard›r. Türkiye’de, ülke çap›ndaki bir çal›flmada gebelikte anemi oran› %50 bulunmufltur.10 Yaln›zca bu neden bile uygun kullan›c›larda hormonal yöntemleri tercih etmek için geçerli bir nedendir.. tesinden oldukça memnun olup; seçilen yöntem, kad›n›n yafl›, e¤itim düzeyi, evlilik süresi ve mesle¤i de memnuniyetle yak›ndan iliflkilidir.17 Sa¤l›k personelinin yaklafl›m›n›n, özellikle bilgi düzeyi ve empatik davran›fl›n kullan›c› memnuniyetini art›rd›¤› saptanm›flt›r.18. ‹stanbul’da yap›lan ve 2003’te yay›nlanan bir çal›flmada, yeni kontraseptif yöntem seçen kad›nlar›n daha önce en s›k kulland›klar› yöntem coitus interruptus’tu. Kad›nlar›n %81.3’ü art›k çocuk istemiyordu ve %27.2’sinin son gebeli¤i istenmeyen gebelikti.11 Bizim çal›flmam›zda da benzer sonuçlar elde ettik. SSK hastanelerindeki çok merkezli bir çal›flmada seçilen yeni yöntemlerin oran›; %49 R‹A, %19 KOK, %11 DMPA, %11 kondom, %5 tüp ligasyonu, %4 ayl›k enjeksiyon, %1 vazektomi idi. Bu oranlar belirgin bölgesel farkl›l›klar gösteriyordu.12 Bizim tüm yöntemlerdeki oranlar›m›z, ‹stanbul Sa¤l›k Müdürlü¤ü AÇSAP fiube Müdürlü¤ü’nün geri bildirim raporlar›na göre de ‹stanbul ortalamalar›n›n üzerindedir. Bu oran KOK için ‹stanbul ortalamas›n›n 2, DMPA için 14, ayl›k enjeksiyon için 4 kat› olmas›na ra¤men R‹A için ortalaman›n az üzerindedir.13 Kontraseptif yöntem seçimi ve kullan›m›n sürdürülmesinde kad›nlar›n memnuniyeti ve hizmetin kalitesi çok önemlidir.14,15 Alg›lanan kalitenin ve kullan›c›lar›n bilgi düzeyinin yükseltilmesi kontraseptif bilincini ve yararlar›n› artt›racakt›r.16 Erzurum’da yap›lan bir çal›flmaya göre kad›nlar aile planlamas› hizmetlerinin kali-. Sonuç Yeni yöntem seçenlerin %44.4’ünün hormonal kontraseptifleri tercih etmesi memnuniyet vericidir. Yasal tahliye için baflvuranlar›n sadece %4.8’de kalmas› da sevindiricidir. 2002’nin sadece son 2 ay›nda bafllamam›za ra¤men 18 olguya ‹mplanon uygulanmas› da (%1.8) implantlar›n popüler bir yöntem olabilece¤ine iflaret etmektedir. Kaynaklar 1.. Üreme sa¤l›¤› ile ilgili politika ve yasalar. Derviflo¤lu A. (Çev. ed.) Kontraseptif Yöntemler: Uluslararas› Bas›m. ‹nsan Kayna¤›n› Gelifltirme Vakf› Yay›nlar› No:1. Ankara, Demircio¤lu Matbaac›l›k, 1990; 58.. 2.. T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› AÇSAP Genel Müdürlü¤ü, Kad›n Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Ulusal Faaliyet Plan› 1998, Ankara.. 3.. T.C. Hükümeti-Unicef ‹flbirli¤i Program›. Türkiye’de Anne ve Çocuklar›n Durum Analizi Seri No:2. Unicef, Ankara, 1991.. 4.. Center for Communication Programs, Johns Hopkins University. Complications of abortion in developing countries. Population Reports, Series: F, Number: 7, July 1980.. 5.. T.C. Baflbakanl›k Kad›n ve Sosyal Hizmetler Müsteflarl›¤›; 1994 Uluslararas› Aile Y›l› Özel ‹htisas Komisyonu Raporlar›, "Aile Planlamas› ve Sa¤l›¤›". Ankara, 1994.. 6.. Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas› 1998. Hacettepe Üniversitesi, Nüfus Etütleri Enstitüsü. Ankara; Macro International Inc. Maryland, 1999.. 7.. Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas› 1993. Sa¤l›k Bakanl›¤› AÇSAP Genel Müdürlü¤ü, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Ankara, Macro International Inc. Maryland, 1994.. 8.. Center for Communication Programs,Johns Hopkins University. Healthier mothers and children through family planning. Population Reports. Series: J, Number: 27, May›s-Haziran 1984.. 9.. Speroff L, Glass RH, Kase NG. Family planning, sterilization, and abortion. Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility’ de. Ed. Speroff L, Glass RH, Kase NG. 6. bask›. Maryland, Williams and Wilkins, 1999; 831-65.. 10. Özvar›fl fiB. Do¤urganl›¤›n düzenlenmesi. Aile Planlamas›nda Temel Bilgiler’ de. Ed. Biçer S, Bulut A, Çal› fi ve ark. Ankara, Damla Matbaac›l›k , 1997; 5-15. 11. ‹nce N, Özy›ld›r›m BA, Özden YI. The use of family planning methods in an administrative district of Istanbul. Eur J Contraception Rep Health Care 2003; 8(1): 21-6. 12. Ataman O, Benli Z, Ertopçu K ve ark. SSK Aile Planlamas› E¤itim Merkezlerinin kontraseptif yöntem da¤›l›m analizi (toplam 43345 olgu de¤erlendirilmesi) I. Uluslararas› ve II. Ulusal Üreme Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Kongresi 2001, Antalya, Kongre Kitapç›¤›, s:107. 13. T.C. ‹stanbul Sa¤l›k Müdürlü¤ü. Haydarpafla Numune Hastanesi Aile Planlamas› Ünitesi’ne AÇSAP konusunda geribildirim. Geribildirim Formu. Ocak, 2003. 14. Sugerman S, Halfon N, Fink A ve ark. Family Planning clinic patients: their usual health care providers, insurance status, and implications for managed care. J Adolesc Health 2000; 27: 25-33.. Türkiye Aile Hekimli¤i Dergisi | Turkish Journal of Family Practice | Cilt 8 | Say› 3 | 2004 |. 123.

(5) 15. Gallen M, Lettenmaier C. Counselling makes a difference. Population Reports, Series J, 1987.. 17. Erci B. Turkish women’s satisfaction with family planning services. Eur J Contraception Rep Health Care 2002; 7(4): 227-33.. 16. T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› AÇSAP Genel Müdürlü¤ü. Aile Planlamas› Kalite Araflt›rmalar› 1998-2000 Karfl›laflt›rmal› Raporlar›. Ankara, 2001.. 18. Sullivan LM, Stein MD, Savetsky JB ve ark. The doctor-patient relationship and HIV-infected patients’ satisfaction with primary care physicians. J Gen Intern Med 2000; 15: 462-8.. Gelifl tarihi: 04.06.2004 Kabul tarihi: 10.09.2004 ‹letiflim adresi: Dr. Ifl›k Gönenç Ba¤dat Cad. Beyaz Akasya Sok. 2/2 Caddebostan-‹STANBUL Tel: (0216) 369 19 12 e-posta: gonenc68@yahoo.com. 124. | Gönenç I ve ark. | Haydarpafla Numune Hastanesi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Aile Planlamas› Ünitesi Hizmetlerinin De¤erlendirilmesi.

(6)