AKC‹⁄ER KANSERL‹ HASTALARDA ANKS‹YETE VE
DEPRESYON DÜZEYLER‹NDEK‹ DE⁄‹fi‹MLER
CHANGES IN ANXIETY AND DEPRESSION LEVELS AT THE
PATIENTS WITH LUNG CANCER
Eda GÜREN Serpil TEKGÜL Semra B‹LAÇERO⁄LU Selay ARSLAN
P›nar Ç‹MEN Naime TAfiDÖ⁄EN Emel PALA ÖZDEN
Dr. Suat Seren Gö¤üs Hastal›klar› ve Cerrahisi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹zmir
Anahtar sözcükler: Akci¤er kanseri, anksiyete, depresyon Key words: Lung cancer, anxiety, depression
ÖZET
Bu çal›flman›n amac›; akci¤er kanserinin tan› ve tedavi sürecinde, hasta uyumu ve performans›n› bozmas› beklenen anksiyete ve depresyon düzey-lerindeki de¤iflimlerin incelenmesidir. Anksiyete ve depresyon düzey leri, akci¤er kanseri ön tan›l› hastalarda yat›flta ve tan›sal giriflim öncesinde, akci¤er kanseri kan›tlananlarda ise tedavi bafllan-g›c›ndan 1 ay sonra, Hastane Anksiyete Depres-yon (HAD) skalas› kullan›larak de¤erlendirildi. Yafl, Eastern Cooperative Oncology Group (ECOG) performans durumu, histolojik tip ve hastal›¤›n evresine göre, HAD skorlar›ndaki de¤ifliklikler karfl›-lafl-›r›ld›. 103 akci¤er kanseri hastas›nda (yafl: 61.4±0.98) anksiyete ve depresyon s›ras›yla, hastaneye yat›flta %25 ve %36, tan›sal giriflim öncesinde %21 ve %38 ve tedaviden sonra %21 ve %42 oran›nda saptand›. Anksiyete ve depres-yon skorlar› s›ras›yla, yat›flta 6.01±0.62 ve 6.55±0.60, tan›sal giriflim öncesinde 5.98±0.58 ve 6.32±0.53 ve tedaviden sonra 6.23±0.57 ve 6.79±0.50 idi. Anksiyete ve depresyon skorlar›nda, histolojik, hastal›k evresi ve tedaviye göre önemli fark sap-tanmad›. 65 yafl üstü hastalarda, 65 yafl alt›n-daki hastalara göre 2. görüflmede anksiyete, 2. ve 3. görüflmelerde depresyon varl›¤›
istatis-SUMMARY
The aim of this study is to study changes in anxiety and depression levels expected to disturb patient compliance and performance during the diagnosis and the treatment of lung cancer. Levels of anxiety and depression were assessed by using Hospital Anxiety Depression (HAD) scale at admission and before diagnostic intervention in patients with presumptive lung cancer diagnosis, and also at the first month after the start of treatment in those with confirmed lung cancer. Differences in HAD scores were compared regarding age, Eastern Oncology Group (ECOG) performance status and disease stage. In 103 lung cancer patients (age: 61.4±0.98), anxiety and depression were determined, respectively, at rates of 25% and 36% at admission, 21% and 38% before diagnostic intervention, 21% and 42% after treatment. Anxiety and depression scores were, respectively, 6.01±0.62 and 6.55±0.60 at admission, 5.98±0.58 and 6.32±0.53 before diagnostic intervention and 6.23±0.57 and 6.79±0.50 after treatment. No significant difference was found in anxiety and depression scores regarding disease stage and therapy. On the second interview anxiety was seen higher at the patients with more than 65 years comparing with below 65
tiksel olarak daha yüksekti. ECOG 2 olan hasta-larda ECOG 1 olan hastalara k›yasla genel olarak görüflmelerde anksiyete ve depresyon varl›¤› daha yüksekti. Akci¤er kanserinde anksiyete ve depresyon önemli oran ve düzeylerde izlen-mekte olup, hastal›k evresi ve önemli ölçüde de tan› ve tedavi sürecinden ba¤›ms›zd›r. Depres-yon ve anksiyete düzeyi performans durumu kötüleflmesi ve yafl›n art›fl› ile birlikte artmak-tad›r.
years, and on the second and third interviews the depression was seen higher istatistically. Generally, the presence of anxiety and depression was relatively higher at the patients with ECOG 2 than the patients with ECOG 1 on the interviews. Anxiety and depression, observed at significant rates and levels in lung cancer, are independent of disease stage and, greatly, of management course. The level of depression and anxiety arises with the deterioration of performance and the advance of aging.
G‹R‹fi
Akci¤er kanseri (ac ca) dünyada en s›k ölüme yol açan kanser türüdür (1). Kan-serde; kay›plara iliflkin yas tutma, gelece¤e yönelik endifleler, hastal›k ve tedaviden kaynaklanan s›k›nt› ve yaflam kalitesi so-runlar›, hastal›k ve tedavinin beyni etkile-mesi sonucunda ortaya ç›kan komplikas-yonlar destek gerektiren psikolojik durum-lard›r (2). Ac ca’da; sigara kullan›m›n›n etyolojideki yeri nedeniyle hastan›n kendini sorumlu hissetmesi, sa¤kal›m oran›n›n›n düflük olmas›, solunum s›k›nt›s›n›n anksi-yete ile kar›flt›r›lma ve anksianksi-yeteyi artt›rma olas›l›¤›, beyin metastazlar›n›n ve paraneo-plastik sendromlar›n s›k görülmesi, kemo-terapiye ba¤l› nörotoksisite oluflmas› belirli psikolojik özelliklerdir. Kanser hastalar›nda görülen psikolojik de¤ifliklikler Elisabeth-Kübner-Ross taraf›ndan birkaç alt bafll›k halinde s›n›fland›r›lm›flt›r. Bu s›n›fland›rma-ya göre öncelikle hastalarda inkar, ard›ndan da k›zg›nl›k, pazarl›k, depresyon ve kabul etme süreçleri oluflmaktad›r (3). Ac ca’li hastalarda geliflen psikolojik yan›tlar; yafl, cinsiyet, histolojik tip, Eastern Cooperative Oncology Group (ECOG) taraf›ndan belir-lenmifl performans durumu, hastal›k evresi ve al›nan tedaviye göre de¤ifliklik göster-mektedir. Biz çal›flmam›zda, ac ca. tan›l› hastalarda; tan› öncesi anksiyete ve dep-resyon durumlar›n› belirleyerek, bu durum-lar›n, say›lan de¤iflkenlere göre ve de ek
olarak tan› ve tedavi sürecinde oluflan de¤iflimlerini inceledik.
GEREÇ VE YÖNTEM
Aral›k 2003 - Aral›k 2004 tarihleri aras›nda klini¤imize ac ca ön tan›s› ile yat›r›lan toplam 113 hasta çal›flmaya al›nd›. Hastalar için çal›flmaya al›nma kriterleri; patolojik olarak kesin ac ca tan›s› alm›fl olmas›, kan-ser tan›s›ndan önce herhangi bir psikiyatrik bozukluk bulunmamas›, psikiyatrik ilaç kul-lanm›yor olmas› ve HAD skalas›n› kendi bafl›na okuyup doldurulabilecek zeka, koope-rasyon, ve e¤itim düzeyinde olmas› fleklin-de belirlendi. Bu kriterlere uymayan hasta-lar de¤erlendirmeden ç›kar›ld›. Çal›flma 103 hasta ile tamamland›.
Hastalar›n anksiyete ve depresyon durum-lar›, HAD skalas› kullan›larak belirlendi. HAD skalas› hastalar›n kendisinin doldurdu¤u, anksiyete ve depresyon aç›s›ndan 2 grupta toplam 14 soru içeren ve verilen cevaplar›n 0 ile 3 aras›nda puanland›r›ld›¤› bir anketti. Anksiyete varl›¤› için alt ölçek s›n›r de¤eri 11, depresyon için ise 8 olarak kabul edil-di. Bu de¤erlerin üzerindeki puanlar pozitif, alt›ndaki de¤erler ise negatif olarak kabul edildi.
Çal›flmaya al›nan hastalar; yafl (65 yafl alt› ve 65 yafl üstü), ECOG performans durumu (0-1-2-3), ac ca histolojik tipi (KHAK ve KHDAK) ve evre (s›n›rl› – yayg›n)
de¤iflken-verildi. 72 hastaya kemoterapi, 5 hastaya radyoterapi ve 23 hastaya kemoradyoterapi uyguland›.
Öncelikle hastalar›n tümü herhangi bir de-¤iflkene göre s›n›fland›r›lmadan, anksiyete ve depresyon skorlar›ndaki fark aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde; anksiyete ve depresyon skorlar› aras›nda, görüflmelere göre anlaml› bir fark saptanmad› (p>0.05) (Tablo 1).
Tablo 1. Hastalar›n ortalama anksiyete ve
depresyon skorlar›.
Skor ± SS Skor ± SS A1 6.01 ± 0.62 D1 6.55 ± 0.60 A2 5.98 ± 0.58 D2 6.32 ± 0.53 A3 6.23 ± 0.57 D3 6.79 ± 0.50
Yine hastalar, herhangi bir de¤iflkene göre s›n›flamadan anksiyete ile depresyon varl›-¤›ndaki de¤iflim aç›s›ndan de¤erlendirildi¤in-de bir fark saptanmad› (p>0.05) (Tablo 2).
Tablo 2. Anksiyete ve depresyon varl›¤›na göre
hasta da¤›l›m›. Say› % Say› % A1 0 78 75.7 D1 0 67 65.0 1 25 24.3 1 36 35.0 A2 0 82 79.6 D2 0 65 63.1 1 21 20.4 1 38 36.9 A3 0 82 79.6 D3 0 61 59.2 1 21 20.4 1 42 40.8 0: yok 1: var
Hastalar yafl›n etkisinin belirlenmesi için 65 yafl alt› ve 65 yafl üstü olarak 2 gruba ayr›l-d›. 57 hasta 65 yafl alt›nda, 46 hasta 65 yafl üzerinde idi. Hastalar›n, yafla göre anksiyete ve depresyon skorlar› aras›ndaki de¤iflim, görüflmelere göre, gruplar›n kendi içinde incelendi¤inde herhangi bir fark saptanma-d› (p>0.05). Hastalar›n 65 yafl alt› ve 65 yafl üstü olarak karfl›laflt›r›lmalar›nda; ise 2. ve 3. görüflmedeki anksiyete ve depresyon skor-lerine göre grupland›r›ld›. Tüm olgulara
invaziv giriflim öncesi, ön tan› tam olarak belirtilmeksizin, tan› için yap›lmas› gereken uygun invaziv ifllem (bronkoskopi, trans-torasik ince i¤ne taspirasyon biyopsisi, aç›k akci¤er biyopsisi vb.) hakk›nda bilgi verildi. Hastalar›n anksiyete ve depresyon durum-lar›, yat›fl s›ras›nda, tan› için yap›lacak invaziv giriflim öncesi ve tan›dan 1 ay sonra HAD skalas› uygulanarak skorland›. HAD skalas›na göre hastaneye yat›fl an›nda var olan anksiyete skoru A1, depresyon skoru D1, invaziv giriflim öncesi anksiyete skoru A2, depresyon skoru D2, tan›dan 1 ay son-raki anksiyete skoru A3, depresyon skoru ise D3 olarak isimlendirildi.
Hastalar›n anksiyete ve depresyon durum-lar›, skor de¤iflimi ve anksiyete - depresyon varl›¤› bak›m›ndan yafl, ECOG performans durumu, evre ve ald›klar› tedaviye göre Wilcoxon Signed Rank Test kullan›larak, daha sonra da her bir de¤iflken için kendi gruplar› içinde Mann-Whitney U Test ile analiz edildi. p< 0.05 istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan 103 hastan›n 99’u erkek (%96.4), 4’ü kad›n (%3.6), yafllar› 35 ile 77 aras›nda olup, ortalama yafl 61.41±0.98 idi. 24 hastada histolojik tip küçük hücreli akci-¤er karsinomu (KHAK), 79 hastada ise küçük hücreli d›fl› akci¤er karsinomu (KHDAK) idi. Hastalar ECOG performans statüsüne göre de¤erlendirildi¤inde; %4’ünün ECOG 0, %71.8’inin ECOG 1, %22.3’ünün ECOG 2 ve %1.9’unun ECOG 3 oldu¤u görüldü. ECOG 4 olan hastalar, çal›flma kriterlerine uymad›¤›ndan çal›flmaya al›nmad›.
Histolojik tip, evre ve performans durumu-na göre tedavi rejimleri belirlendi. 1 hasta cerrahi için uygun bu lunurken, performans› kötü olan 2 hastaya sadece destek tedavi
Tablo 4. Yafl de¤iflkenine göre anksiyete ve depresyon varl›¤› ve karfl›laflt›rmalar›.
< 65 yafl Say› (%) > 65 yafl Say› (%) p
A1 0 45 (77.6) A1 0 33 (73.3) > 0.05 1 13 (22.4) 1 12 (26.7) A2 0 51 (87.9) A2 0 31 (68.9) 0.018 1 7 (12.1) 1 14 (31.1) A3 0 50 (86.2) A3 0 32 (71.1) > 0.05 1 8 (13.8) 1 13 (28.9) D1 0 40 (69.0) D1 0 27 (60.0) > 0.05 1 18 (31.0) 1 18 (40.0) D2 0 42 (72.4) D2 0 23 (51.1) 0.027 1 16 (27.6) 1 22 (48.9) D3 0 40 (69.0) D3 0 21 (46.7) 0.023 1 18 (31.0) 1 24 (53.3) 0: yok 1: var
Histolojik tipe göre, KHAK ve KHDAK olgu-lar birbiri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda anksiyete ve depresyon skorlar› ve varl›¤› aç›s›ndan bir fark izlenmedi (p> 0.05).
ECOG performans durumu ile hastalar›n anksiyete ve depresyon skorlar› aras›ndaki fark kafl›laflt›r›ld›¤›nda; ECOG 1 olan hasta-larda 3. görüflmedeki depresyon skorlar›n-da, 2. görüflmeye oranla artma tespit edildi (p = 0.007). ECOG 0, 2 ve 3 olan hastalar›n analizinde ise anlaml› bir farkl›l›k izlenmedi (p> 0.05). Hastalar›n ECOG performans durum-lar›na göre, görüflmelerdeki anksiyete ve depresyon skorlar› Tablo 5’de gösterilmifltir. lar›n›n 65 yafl üstü hastalarda daha yüksek
oldu¤u görüldü (Tablo 3).
65 yafl üstündeki hastalar›n anksiyete ve depresyon varl›¤› 65 yafl alt›ndaki hastalar-daki anksiyete ve depresyon varl›¤› ile kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda, 2. görüflmedeki anksiyete ile 2. ve 3. görüflmedeki depresyon varl›¤›-n›n 65 yafl üstündeki hastalarda yüksek oldu¤u saptand› (Tablo 4).
Çal›flmaya al›nan hastalar›n 99’u erkek, 4’ü kad›nd›. Erkek ve kad›n say›lar› aras›ndaki fark çok büyük oldu¤undan cinsiyetin anksi-yete ve depresyon varl›¤›ndaki de¤iflime etkisi de¤erlendirilemedi.
Tablo 3. Yafl de¤iflkenine göre anksiyete ve depresyon skorlar› ve karfl›laflt›rmalar›.
< 65 yafl Ort. skor ± SS > 65 yafl Ort. skor ± SS p
A1 5.45 ± 0.808 A1 6.93 ± 0.953 > 0.05 A2 4.81 ± 0.735 A2 7.62 ± 0.875 0.007 A3 5.07 ± 0.733 A3 8.07 ± 0.858 0.004 D1 6.00 ± 0.775 D1 7.47 ± 0.926 > 0.05 D2 5.40 ± 0.712 D2 7.69 ± 0.776 0.010 D3 6.10 ± 0.681 D3 8.04 ± 0.732 0.024
Tablo 5. ECOG performans durumuna göre anksiyete ve depresyon skorlar›.
ECOG 0 ECOG 1 ECOG 2 ECOG 3
(ort. ± SD) (ort. ± SD) (ort. ± SD) (ort. ± SD) A1 11.75 ± 7.13 4.54 ± 5.31 9.43 ± 6.78 14.00 ± 9.89 A2 10.25 ± 6.50 4.45 ± 4.99 9.74 ± 5.85 14.00 ± 9.89 A3 3.00 ± 1.63 5.20 ± 5.23 9.78 ± 5.90 17.50 ± 4.95 D1 10.75 ± 8.92 5.20 ± 5.28 9.96 ± 5.94 13.50 ± 10.60 D2 10.00 ± 8.32 4.97 ± 4.70 9.74 ± 4.78 13.50 ± 10.60 D3 4.50 ± 3.10 6.07 ± 4.83 9.35 ± 4.79 17.00 ± 5.65
Hastalar›n ECOG performans durumlar› ile anksiyete ve depresyon varl›¤›ndaki de¤iflim karfl›laflt›r›ld›¤›nda ise, yine ECOG 1 olan hastalarda 3. görüflmedeki depresyon varl›-¤›n›n hem 1. hem de 2. görüflmeye göre artt›¤› tespit edildi (p de¤erleri s›ras› ile 0.029 - 0.046). ECOG 0, 2 ve 3 olan hasta-larda ise bir fark izlenmedi (p> 0.05). Has-talar›n ECOG performans durumlar›na göre anksiyete ve depresyon varl›klar› Tablo 6’da gösterilmifltir.
Tablo 6. ECOG performans durumuna göre anksiyete ve depresyon varl›¤›.
ECOG 0 ECOG 1 ECOG 2 ECOG 3
Say› (%) Say› (%) Say› (%) Say› (%)
A1 0 1 (25) 64 (86.5) 12 (52.2) 1 (50) 1 3 (75) 10 (13.5) 11 (47.8) 1 (50) A2 0 1 (25) 67 (90.5) 13 (56.5) 1 (50) 1 3 (75) 7 (9.5) 10 (43.5) 1 (50) A3 0 0 (0) 65 (87.8) 13 (56.5) 0 (0) 1 4 (100) 9 (12.2) 10 (43.5) 2 (100) D1 0 1 (25) 55 (74.3) 10 (43.5) 1 (50) 1 3 (75) 19 (25.7) 13 (56.5) 1 (50) D2 0 1 (25) 54 (73.0) 9 (39.1) 1 (50) 1 3 (75) 20 (27.0) 14 (60.9) 1 (50) D3 0 0 (0) 46 (62.2) 11 (47.8) 0 (0) 1 4 (100) 28 (37.8) 12 (52.2) 2 (100) 0: yok 1:var
ECOG 0 ve 3 olan hasta say›lar› az oldu¤u için sadece ECOG 1 ve 2 aras›nda istatis-tiksel çal›flma yap›labildi.
Tablo 7’de de görüldü¤ü gibi, ECOG 2 olan hastalar›n, ECOG 1 hastalara göre, 3. görüfl-medeki depresyon varl›¤› d›fl›nda tüm gö-rüflmelerde anksiyete ve depresyon skor ve varl›klar›n›n yüksek oldu¤u izlendi.
Hastalar ald›klar› tedaviye göre grupland›r›l-d›¤›nda; anksiyete ve depresyon
skorlar›n-Tablo 7. ECOG 1 ve 2 olan hastalar›n anksiyete - depresyon varl›¤› karfl›laflt›rmalar›.
ECOG 1 Say› (%) ECOG 2 Say› (%) p
A1 0 64 (86.5) A1 0 12 (52.2) 0. 001 1 10 (13.5) 1 11 (47.8) A2 0 67 (90.5) A2 0 13 (56.5) 0. 000 1 7 (9.5) 1 10 (43.5) A3 0 65 (87.8) A3 0 13 (56.5) 0. 001 1 9 (12.2) 1 10 (43.5) D1 0 55 (74.3) D1 0 10 (43.5) 0. 006 1 19 (25.7) 1 13 (56.5) D2 0 54 (73.0) D2 0 9 (39.1) 0. 003 1 20 (27.0) 1 14 (60.9) D3 0 46 (62.2) D3 0 11 (47.8) > 0. 05 1 28 (37.8) 1 12 (52.2) 0: yok 1: var
da, ve de anks iyete ve depresyon varl›¤› aç›-s›ndan görüflmelere göre de¤iflimde herhan-gi bir fark izlenmedi (p>0.05). Hastalar›n tedavileri birbirleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda ise KT, RT ve KRT uygulamas› aras›nda anksiye-te ve depresyon, skor ve varl›klar›nda ista-tistiksel olarak anlaml› bir fark izlenmedi (p>0.05).
Hastalar hastal›klar›n›n evresine göre s›n›rl› ve yayg›n olarak ayr›ld›¤›nda da; hem görüfl-melerdeki anksiyete ve depresyon skor ve varl›klar› aç›s›ndan, hem de birbirleri ile kar-fl›laflt›r›lmalar›nda herhangi bir fark saptan-mad› (p>0.05).
TARTIfiMA
Ac ca’da, tan› kondu¤unda hastal›¤›n genel-de metastatik olmas› negenel-deniyle sa¤kal›m süresinin k›sa olmas›, hastal›¤›n h›zl› iler-lemesi ve performans düflüklü¤ü sonucu hastalar›n biliflsel çabas›n› ve dikkatini ge-rektiren çal›flmalar›n yap›lamamas› gibi fak-törlerin etkisiyle psikososyal çal›flmalar di¤er kanserlere göre az say›dad›r. Günümüzde, psikososyal etmenlerin hastal›¤›n seyri
üze-rinde önemli rol oynad›¤›n›n gösterilmesi ve geliflen yeni tedavi yöntemleri ile yaflam süresinin artmas› sonucunda yaflam kalite-sinin önem kazanmas›, psikososyal onkolo-jinin önemini artt›rm›flt›r.
Çeflitli organlara ait karsinom tan›s› alm›fl hastalarda yap›lan karfl›laflt›rmal› bir çal›fl-mada, stresin en yüksek düzeylerinin ac ca teflhis edilen grupta bulundu¤u saptanm›fl ve bu sonuçlar›n ac ca’da izlenen kötü prognoza ve kiflisel etkilere (zararlar›n› bilerek sigara kullan›m› gibi hayat stili ile ilgili davran›fllar vb.) ba¤l› olabilece¤i belir-tilmifltir (4). Biz de çal›flmam›zda ac ca ta-n›s› alan hastalarda anksiyete ve depresyon düzeylerini belirleyerek, bu düzeylerin hem tan› ve tedavi sürecindeki, hem de etki edebilece¤ini düflündü¤ümüz hasta ve hasta-l›k özelliklerine göre de¤iflimlerini inceledik. Kanserli hastalarda, psikiyatrik bozukluklar %29-47 aras›nda de¤iflen oranlarda bildiril-mektedir. Özellikle depresyon varl›¤› tedavi uyumunu bozarak hastane yat›fl süresini ve buna ba¤l› olarak tedavi maliyetini artt›r-makta ve hastal›¤›n gidiflini olumsuz yönde
etkileyebilmektedir (5-6). 79 ileri evre ac ca tan›l› hastada yap›lan bir çal›flmada, tan›dan önce %50.6 olan depresyon oranlar›n›n, ta-n›dan 2-3 ay sonra yap›lan de¤erlendir-melerde %21.5’a düfltü¤ü izlenmifl ve bu sonuçlar›n hastalar›n a¤r› semptomunun azalmas›na ba¤l› oldu¤u düflünülmüfltür (7). Japonya’da ac ca tan›l› hastalarda yap›lan bir araflt›rmada, ilk baflvuru s›ras›nda anksi-yete oran› %37, depresyon oran› ise %27 olarak bulunmufltur (8). Biz de çal›flmam›z-da, hastalar›n bafllang›çta %25’inde anksi-yete saptad›k, ve bu oranda, tan› için uygu-lanan invaziv giriflim öncesi ve tedavinin 1. ay›nda yap›lan tekrar de¤erlendirmelerde istatistiksel olarak anlaml› bir de¤iflim izle-medik. Hastalar›n bafllang›ç depresyon oran-lar›n› ise %36 olarak bulduk ve bu oranda da tekrarlayan de¤erlendirmelerde artma olmas›na ra¤men istatisti¤e yans›yan bir de¤iflim saptamad›k.
Yap›lan çal›flmalarda, kanser hastalar›n›n yafl›n›n psikolojik s›k›nt› aç›s›ndan önemli bir de¤iflken oldu¤u vurgulanm›flt›r (9). Tüm kanser hastalar›n› kapsayan bir çal›flmada 30 yafl alt›nda stres düzeylerinin yüksek, 30-60 yafl aras›nda düflme e¤iliminde ve 80 yafl üzerinde de ani bir art›flta oldu¤u sap-tanm›flt›r (4). Hyodo ve ark.’lar›n›n yapt›¤› araflt›rmada, HAD skalas›na göre anksiyete skorlar›nda, 65 yafl alt› ya da üzerinde, hastalar›n ilk baflvuru an›nda, tan› bilgilen-dirmesi s›ras›nda ve tedavinin 2. haftas›nda yap›lan de¤erlendirmelerinde herhangi bir de¤iflim saptanmam›fl, bütün de¤erler s›n›r de¤erin alt›nda bulunmufltur. Depresyon skorlar› incelendi¤inde ise, 65 yafl üzerin-de, bafllang›çtaki depresyon skorunun, tan› aç›klamas› ve tedavinin 2. haftas›nda artt›¤› saptanm›flt›r (8). Çal›flmam›zda 65 yafl üstün-deki hastalarda ise 2. görüflmeüstün-deki anksi-yete ve depresyon ve 3. görüflmedeki dep-resyon varl›¤›n›n 65 yafl alt›ndaki hastalara göre anlaml› derecede artt›¤› saptand›. Di¤er
çal›flmalar ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda elde etti-¤imiz benzer sonuçlar›n, 65 yafl üzerindeki hastalar›n ölüm duygusuna daha yak›n olma-lar›na, genç hastalar›n hastaneye yatarak yap›lan tan› ve tedavi giriflimleri ile hasta-l›klar›ndan kurtulabilme ümitlerinin ve yafla-ma ba¤l›l›klar›n›n daha yüksek olyafla-mas›na ve ayr›ca tan›n›n kesin olarak belirtilmemesine ba¤l› olabilece¤ini düflünmekteyiz.
2003 y›l›nda ülkemizde yap›lan bir çal›flma-da kad›n cinsiyetinin, erkek cinsiyete göre psikiyatrik bozukluk geliflim riski aç›s›ndan daha riskli oldu¤u belirlenmifltir (10). Benzer flekilde, ‹ngiltere’de yap›lan bir çal›flmada da ac ca tan›l› kad›nlarda, erkeklere göre daha yüksek depresyon oranlar› saptanm›fl-t›r (11). Biz ise çal›flmam›zda, kad›n-erkek hasta say›s› aras›ndaki büyük farktan ötürü cinsiyet aç›s›ndan istatistiksel de¤erlendir-me yapamad›k.
Yap›lan baz› çal›flmalarda, KHAK’da psiki-yatrik bozukluk oran›n›n KHDAK’na göre daha yüksek oldu¤u saptanm›flt›r (7). Hopwood ve ark. (11)’n›n yapt›¤› çal›flmada KHAK’de depresyon oran› yüksek bulunmufl, ancak bu sonucun hücre tipinden çok performans durumu bozuklu¤u ile ilgili olabilece¤i vurgulanm›flt›r. Biz çal›flmam›zda, KHAK ve KHDAK hastalar aras›nda anksiyete-depres-yon aç›s›ndan istatistiksel anlaml› fark sapta-mad›k.
Çeflitli araflt›rmalarda, psikolojik distress için, performans durumu ve hastal›¤›n yayg›nl›-¤›n›n 2 önemli faktör oldu¤u vurgulanm›flt›r (12-13). ‹ngiltere’de yap›lan bir çal›flmada da, ECOG performans durumu kötüleflmesi ile psikolojik distres durumunun arttt›¤› gösterilmifltir (14). Biz çal›flmam›zda, ECOG performans durumu 0 ve 3 olan hasta say›s›n›n az olmas› ve ECOG performans durumu 4 olan hastalar›n çal›flma kriterle-rine uymad›¤›ndan çal›flma d›fl› b›rak›lmas› nedeni ile ECOG ile ilgili istatistiksel analizi
sadece ECOG 1 ve 2 aras›nda yapabildik. Analiz sonucunda da ECOG performans durumu 2 olan hastalar›n 1 olan hastalara göre, 3. görüflmedeki depresyon varl›¤› d›-fl›nda tüm de¤erlendirmelerde anksiyete ve depresyon varl›klar›n›n yüksek oldu¤unu saptad›k. Bu sonuç, yukar›da bahsetti¤imiz çal›flmalar ile paralellik göstermektedir. Çal›flmam›zda, hastalar ald›klar› tedaviler ile anksiyete ve depresyon skor ve varl›klar› yönünden de karfl›laflt›r›ld›. Ancak cerrahi uygulanan, radyoterapi gören ve destek tedavisi verilen hasta say›lar›n›n az olmas› nedeniyle tedavi rejimleri birbirleri ile tam olarak karfl›laflt›r›lmad›. Sadece kemoterapi, radyoterapi ve kemoradyoterapi alan hasta-larda tan› ve tedavi sürecinde anksiyete ve depresyon skor ve varl›klar› karfl›laflt›r›ld› ve aralar›nda herhangi bir fark saptanmad›. Ancak bu sonuç, seçilen tedavinin
anksiye-te ve depresyon aç›s›ndan önemli olmad›-¤›n› söyleyebilmek için yeterli de¤ildir. Bu durum çal›flmam›z›n k›s›tlay›c› bir yönüdür, bu aç›dan yap›lacak daha genifl çapl› arafl-t›rmalara ihtiyaç vard›r.
Sonuç olarak; kanser biyopsikososyal unsur-lar içeren bir hastal›kt›r. Yapt›¤›m›z çal›flma sonuçlar› göz önüne al›nd›¤›nda; ac ca’l› hastalarda ortaya ç›kan anksiyete ve depres-yon ile, hastalar›n yafl› ve ECOG performans durumlar› aras›nda bir iliflki oldu¤unu, anksiyete ve depresyon gelifliminin büyük ölçüde hastal›k evresi, verilen tedavi flekli ve tan› ve tedavi sürecinden ba¤›ms›z oldu-¤unu düflünmekteyiz. Günümüzde geliflen yeni tedavi yöntemleri ile ac ca’da sa¤ka l›m sürelerinin artmas› sayesinde, daha uzun süre ve daha çok kat›l›mc›yla, psikolojik destek de sa¤lanarak yap›lacak daha genifl çal›flmalar›n daha ayd›nlat›c› olabilece¤ini düflünmekteyiz.
KAYNAKLAR 1. Halilçolar H, Tatar D, Ertu¤rul G, Çakan A,
Gayaf M, Kömürcüo¤lu B. Epidemiyoloji, Akkoço¤lu A, Öztürk C (ed). Akci¤er Kanseri Multidisipliner Yaklafl›m. Ankara: Toraks Derne¤i Yay›nlar›, 1999: 17–21.
2. Holland JC, Rowland JH. Handbook of Psychooncology: Psychological Care of the Patient with Cancer. New York: Oxford University Press, 1989.
3. Akif Ersoy M. Kanser Hastalar›nda Depresyon Tan›s›n›n ‹ncelenmesi, Uzmanl›k Tezi; ‹zmir, 1999.
4. Zabora J, Br›ntzenhofeszoc K, Curbow B, Hooker C, P›antados› S. The Prevale nce of Psychological Distress by Cancer Site. Psychooncology 2001; 10: 19-28.
5. Minagawa H, Uchitomi Y, Yamawaki S, Ishitani K, Psychiatric Morbidity in Terminally III Cancer Patients, A Prospective Study. American Cancer Society 1996; 78: 1131-7. 6. Moorey S, Greer S. The Personal Meaning of
Cancer: A Cognitive Theory of Adjustment, Psychological Therapy for Patients with Cancer, McElwain T (eds), Oxford, 1989: 3-24.
7. Songür N, Erenci G, Özdilekcan Ç, Karfl›gil H, Akkoç Z, Depression Rates Before Diagnosis and After Treatment in Patients with Advanced Lung Cancer, Turkish Respiratory Journal, 2004; 5: (2): 73-81.
8. Hyodo I, Eguchi K, Takigawa N, Segawa Y, Hosokawa Y, Kamejima K, Inoue R, Psychological ‹mpact of ‹nformed Consent in Hospitalized cancer Patients, Support Care Cancer; 1999: 7: 396-9.
9. Uchitomi Y, Mikami I, Nagai K, Nishiwaki Y, Akechi T, Okamura H, Depressi›on After Succesful Treatment for Nonsmall Cell Lung Carcinoma, American Cancer Society, 2000: 1172-9.
10. Ateflçi FC, O¤uzhano¤lu KN, Baltalarl› B, Karada¤ F, Özdel O, Karagöz N, Kanser Hastalar›nda Psikiyatrik Bozukluklar ve ‹liflkili Etmenler, Türk Psikiyatri Dergisi, 2003; 14 (2): 145-152.
11. Hopwood P, Stephens RJ. Depression in Patients with Lung Cancer; Prevalance and Risk Factors Derived From Quality of Life
Data, Journal of Clinical Oncology, 2000; 18: 893.
12. Cella DF, Orofiamma B, Holland JC, Silberfarb PM, Tross S, Feldstein M, Perry M, Maurer H, Comis R, Orav J. The Relationship of Psycological Distress, Extent of Disease and Performance Status in Patients with Lung Cancer. Cancer 1987; 60: 1661-7. 13. Akechi T, Okamura H, Nishiwaki Y, Uchitomi
Y, Psychiatric Disorders and Associated and Predictive Factors in Patients with Unre-sectable Nonsmall Cell Lung Carcinoma. Cancer 2001; 92 (10); 2609-22.
14. Montazeri A, Milroy R, Hole D, McEwen J, Gillis CR, Anxiety and Depression in Patients
with Lung Cancer Before and After Diagnosis: Findings from a Populat›on in Glasgow, Scotland. Epidemiol Community Health 1998; 52: 203-4.
Yaz›flma Adresi: Dr. Eda GÜREN
Dr. Suat Seren Gö¤üs Hastal›klar› ve Cerrahisi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
Yeniflehir/‹ZM‹R Tel: 0232 433 33 33
