Iğdır İlindeki Yer Adlarının Kaynakları

IGDIR iLi'NDEKi YER ADLARININ KA YNAKLARI

Origins ofPlace Names in Igdlr

Doe.Dr, Ibrahim GUNER" Dr. Mustafa ERTURK" Dr.Unsal BEKDEMiR*

Ozet

Arastirma sahasmdaki yer adlanmn buyuk olcude, tarih boyunca burada yasamis kavimlerden kaldiklan gorulmektedir, Bu tur yer adlan arasmda Kimmer, Vanad, Bulgar, Saka, Udin, Arsakh, Kipcak, Hun, Agaeeri, Pam, Sabir ve Hazar gibi TUrk topluluklarmdan kalan yer adlanna rastlanrlmasi, bolgenin MO Vll'inci yuzyildan itibaren TUrk yerlesirnine sahne olduguna ve dolayistyla tarihin cok eski devirlerinden bed bir TUrk yurdu olduguna tamkhk eder. Bolgede en yaygm olarak rastlanan tarihsel yer adlan ise XI'inci yuzyildan itibaren buralara hakim alan Selcuklu Turkrnenleri ve diger Turkmen-Oguz boy, oymak ve obalarma ait yer adlandir.

Igdir tli'nde tarihsel cografya adlannm cesitli ve yaygm olmasi, bu bolgenin cografl konum itibariyle bir kavsak ozellig! tasimasi ve degi~ik yonlerden gelen kavimlerin ugrak yeri olmasidir. Bu kavimlerden bir

krsrm

sadece gelip gecerken, bir

kisrm

ise bolgede yerlesmistir.

Bolgede adim dogal unsurlardan alan yerlesmelerin sayisi, Turkiye'nin diger

kisnnlanna

gore fazla degildir, Ozellikle bitkilerle

ilgili

yer adlanmn az olmasi, il topraklannm orman ortusunden yoksun olmasmm birsonucudur.

Abstract

It is obvious that the place names in the area of study have mostly been given by the peoples settling here in a long historical process. That there are such Turkish place names in the area like Kimmer, Vanad, Bulgar, Saka, Udin, Arsakli, Kipcak, Hun, Agaceri, Pam, Sabir and Hazar shows that there have been Turkish settlements in the area since 7thcentury B.C., and thusithas been a Turkish settlement since old ages in history. The most

• Atattirk Universitesi Kazim Karabekir Egitim Fakultesi Cografya Egitimi Anabilim Dah.

274 Dor;:.Dr. Ibrahim GONER-Dr.Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDEMJR

commonly seen Turkish names in the region are those given by Seljuck Turks and other Turkmen-Oguz clan, trips and nomads since 11thcentury.

The fact that the historical geographical names in Igdlr are varied and common is because it has been a junction and a place where trips from various places have used to pass through due to its being a geographically suitable area. Some of them only passed through the region; but others settled there.

The number of settlements with names from nature is more then those in other parts of Turkey. The names related with plants are fewer because the lands of the region does not have forest plant cover.

A-

ctats

1- Arasnrma Sahasmm Konumu, Snurlari ve Bashca Cografi OzeUikleri

Yer adlanm incelemeyi amacladigmuz Igdir

tn,

Dogu Anado!u Bolgesi'nin Erzurum-Kars Bolumu'nde yer ahr. Kuzey ve kuzeydoguda Ermenistan, doguda Nahcrvan Ozerk Cumhuriyeti (Azerbaycan) ve iran devletleriyle komsu olan il topraklan, guneyinden Agn,

ban

ve kuzeybatismdan da Kars iIIeriyle cevrelenmistir (Sekil I). ilin arazisi, Orta Aras Havzasi'nda yer alan ve "Siirmeli Cukuru" olarak da bilinen depresyon alarnnm hemen tamammt kapsar. Ancak, bu depresyon alarnrun Ermenistan tarafmda kalan kismi "Sahat Cukuru" olarak bilinir. Bu bolgede Aras Irmagi, Turkiye-Ermenistan smmm cizer. Dolayisiyla bolge, Aras Irmagi Vadisi'nin olusturdugu dogal yo! guzergaln uzerinde bulunmaktadir. Bu nedenle Igdir lli'nin yer aldigrdepresyon alanr, gecrnis donemlerde dogu bolgelerinden Anadolu'ya yonelik goclerde onemli rol oynadigigibi, gunumuzdede Turkiye Be Kafkas ulkeleri, Iran ve Orta Asya Turk cumhuriyetleri arasmdaki ulasimda onemli bir yere sahiptir,

3 539 km-Tik il alammn yaklasik%74'li daghk, %26'Sl da ovahk arazilerden olusmaktadir. Depresyon alanmm tabamm olusturan Igdir Ovasi'mn ortalama yukseltisi 800-900 metreler arasmda degisir. Aras Nehri boyunca dogu-bati dogrultusunda uzanan bu ova, Batr Igdir, Dogu Igdir ve Dil ovalarmdan olusmakta ve top lam 922 km-Tik bir alan kaplamaktadir. Buna gore Igdir Ovasi, Dogu Anadolu Bolgesi'nin en alcak ve yuzolcumu en genis duzluklerinden biridir,

IjJdlr lli 'ndeki ferAdlannin Kaynaklan 275 5 TAN ~arabilk A R A R K _{GUR CiSTAN .} .../'.'\. ... ...r. .",,' <. Kari

!

ERM.

@

•

Ankara III Er%ur.u.ro • ~., .

se • VSivas... ••••. rl .\~ n.~ I _• " , . '_{•••••.. t-..> ..}.~".,._!~ . "'3 Kay 5erl . • .."

8 .

.... "

Olyarbaklr

h

Konya •• •• . i.~ • Antalya' • •

..._._·.tr- _.

~ ,.._...-.._... (..I . ' ;. S U RivE\ I RAK·.. U

A

~

r

Seki! 1. Arasurrna Sahasmm Lokasyon Haritasi

Ovamn guneyinde, kabaca bati-dogu dogrultusunda uzanan Orta Toroslar'm uzantisr ve Munzur Daglanyla baslayip Karasu-Aras Daglan'yla devam eden daghk kutlenin dogudaki bolumleri yer almaktadir. Dogu Anadolu Bolgesi'nin Erzurum-Kars B5IUmU ile Yukan Murat-Van B51Umti arasmda yer alan bu daglar sirasiyla Kizilcaziyaret (3231 m), Durak (2811 m), Zor (3196m), Buyuk Agn (5137 m) ve Kucuk Agn (3896m) daglandir (Sekil 2). Buyuk Agn Dagt Turkiye'nin en yuksek noktasuu olustururken, Kucuk Agn Dagi, Turkiye-Iranarasmda dogal bir smir teskil eder (Foto 1).

Igdrr yoresi, Turkiye ve Dogu Anadolu olcusunde kendine has iklim ozellikleriyle, "ydresel klima" alam icine girrnektedir. Igdu Rasat Istasyonu'nun 40 yillik olcumlerine gore, bu merkezde yilhk ortalama sicakhk 11,6 "C, yilhk ortalama sicakhk farki ise 29,2 "C'dir. YIIhk ortalamayagl~tutan ise 257,6 mm olup, yagislann yandan fazlasi ilkbahar

276 DOt;. Dr.ibrahim GONER.Dr.Mustafa ERTORK·Dr. ansa! BEKDEMjR

ve yaz mevsimlerine isabet etmektedir. En az yagl§ ise 47,8 mm ile

kis

mevsiminde dusmektedir, Buna gore Igdir yoresi, Turkiye'nin en az yagl~ alan yerlerinden biridir.

Foto 1. Igdir Ovasi'ndanAgn Dagr'mn Gorunusu.

ilde, genel olarak depresyon alarunm alcak kesimlerinde yan-kurak iklim kosullan, yuksek kesimlerinde ise yan-nemli soguk iklim kosullan hukurn surer. Bu ozelliklere bagh olarak agac yetisme smmmn altmda bulunan ve yan-kurak iklim sartlannm goriildiigii depresyon alanmda step vejetasyonu, yuksek kesimlerde dag stebi ve Alpin vejetasyon mevcuttur. Il topraklan, iktisadi anlamda orman zenginliginden biiyiik olcude yoksundur. Yalmzca, Biiyiik ve Kllciik Agn daglanmn kuzey yamaclannda kiiC;iik hus koruluklanna rastlamr.

1934 yihndan itibaren Karslli'ne bagh bir ilce yonetim birimi olan Igdir, 1992 yihndaki idari duzenlemeyle il yonetim birimi durumuna getirilmistir. Aym kanunla "Karakoyunlu" beldesi de ilce statnsune kavusturularak Aralik ve Tuzluca ilceleriyle Igdir ili'ne baglanrrnstir.

BiI"esln'rl

~

rjiI.

.

~ Del/let Slnirll...!!!J II Merknl

r:=t.

fTI·

L::..:.=.I

/I Slmrt. LS::.J1I~eMerkezi

R

E

N

5

T A N

o

,

"5'_, 10_, 11m

R A

OQ; £:--s ~

'"

~ ::0: ~..., :>. ~ §

'"

s

~

t

Sekil2. Arasnrma Sahasnun Topografya Haritasi.

..,

- l - l

278 Dor,:, Dr, jbrahim GONER-Dr,Mustafa ERTORK-Dr, Onsal BEKDEMjR

1997 genel nufus tespiti kesin

sonuclanna

gore, saynn gilnilnde bulunulan yeregore, Igdtrili'nin nufusu 145411 olaraktespit edilmistir. Bu nufusun,% 47,4'tisehirsel nufustan (il ve ilce merkezleri nufusu), % 52,7'si

ise

kirsal

nufustan

(bucak ve

koyler nufusu)

olusmaktadir. Igdir

ll

Merkezi

(45 941

nufus)

ve Tuzluca ilye Merkezi (10 206

nufus),

ilin

sehirsel

nitelik tasiyan baslica yerlesmeleridir. Karakoyunlu (5 191 nufus) ve Arahk (6021 nufus) ilcemerkezleri ise dahacokkasabatipi yerlesmelerdir.

Yaklasik 3539

kms'Iik

bir yonetim bolgesine sahip olan Igdir iii, Merkez ilye'yle birlikte 4 Bye (Tuzluca, Aralik, Karakoyunlu), 3 belde (Melekli, Halfeli, Tasburun), 156

koy,

66 mezra, 16 yay la, 18 ciftlik, 3 kom ve3 kisla yerlesmesindenmutesekkildir(Sekil 3).

2- Yerlesmenin Tarim Gelisimi

Igdir'Ia ilgili olarak bugune kadar yapilmis olan arkeolojik ve prehistorik

arastirmalar,

bolgedeki yerlesme tarihinin insanhk tarihi kadar eski oldugunu, bolgenin bircok medeniyete ve

uygarhga

besiklik ettigini ortaya koymaktadir. Igdir Ovasi'nda bulunan kara obsidiyen tas aletlerle, cakmak tasmdan yapilnus aletler, Mezolitik (Yontmatas) devrin bolgede de yasandrgmigostermektedir'.

Orta Asya'dan Anadolu'ya gocen kavimlerin gecis yollan uzerinde bulunan bolgede, Neolitik (Cilahtas) devrin baslangictarihinin Anadolu ve Mezopotamya icin kabul edilen MO 7000-6000 yrllanna kadar uzanabilecegi tahmin edilmektedir,

Bolgenin ilk yerlesik kavmi, MO 5000-4000 yillannda Orta Asya'dan gelip Onasya'ya yerlestikleri

sanilan

Silmerler'dir2.Sumerler'den sonra (MO IV. Binde) bolgeye yine Asyah kavimler olan Subaru, Elam, Hurrive Urartularm yerlestiklerini goruyoruz, Butun bu kavimlerin esas itibariyle TUrk kavimleri olduklan Him alemince buyuk olcude kabul gormektedir', Nitekim Gunaltay (1987) da bu hususta:"Anadolu 'nun en eski halki MQ IV. binde yaylaya (Anadolu) dogudan gelmi§ olduklan gibi MS XI

Yuzyilin ikinci yartstndaKucukAsya 'ya giren Selcuklu Tiirkleri de bunlartn

izleri iizerinden yurumuslerdir" demektedir",

I KOKTEN, K., 1948, "Kars'in Tarih Oncesi", Ill. Tarih Kurumu Kongresi, ANKARA, s. 194-204.

2 CETtNKAYA, N., 1996, Igdir Tarihi (Tarih, Yer Adlan ve BaZI Oymaklar Uzerine). TurkDunyasi Arasnrmalan Vakfi,iSTANBUL,s. 2.

3<;ETiNKAYA, N., 1996, a.g.e., s. 2.

4 OUNALTAY, ~., 1987, Yakm Sark Il, Anadolu. Turk Tarih Kurumu Yayint, ANKARA..

Igd»:iii'ndeki Yer Adlanntn Kaynaklart 279

MO 1500 He 1300 yillan arasmda Mitanni adiyla bir kralhk kurrnus alan Hurri boylanmn, bu tarihten soma bolgenin Hitit Devleti'nin egemenligine girmesiyle, bir kismunn Asurlar'la kaynastigrm, bir kismmm da Van Galii cevresiyle Murat, Karasu ve Aras irmaklarmm boylarmda kucuk beylikler halinde yasamaya devam ettiklerini gormekteyiz'. Bu devirde, Van Golli cevresinden FIrat yatagma kadar olan yiiksek yaylalarda da Urartular ortaya cikmaya basladilar. Bunlar digerlerine nazaran cabuk geliserekMO 900'lerde bolgede etkinbir devlet kurdular.Bolgede Urartu egemenligi300yil(MO 900-600)surmustur.

MO VII. YuzyildaOrta Asya'da buyukdevletleri bulunan Sakalar batrya dogru ilerleyince Kafkasya kuzeyindeki Kimmerler'i, baskilanyla Kafkasya guneyine ve Kucuk Asya'ya gOy etmeye mecbur ediyorlardi. Kimmerler de bu dogudan gelen savasci Saka baskisi Hebuyuk gruplar halinde Kafkasya'yi asarak Azerbaycan, Aras boy!an ve Dogu Anadolu'ya yay1larak yerlesiyorlardi". Boylece Urartu ulkesinin bir bolumu

Kimmerlerin eline gecti. Ancak Asurlular tarafmdan puskurtnldukten sonra (MO 705), Anadolu iclerine yoneldiler. Kimmerler'in Kuzeydogu Anadolu, Azerbaycan, Aras boylan ve Igdtr Ovasi bolgelerinde kalanlannm siyasi bir guc olmaktan cikarak buralarm sakin ahalisi haline geldikleri anlasihyor, Gunumuzde IgdrrHindebulunan Al-Gemer (yeniadi Alikamerli) ve Molla-Gemer) (yeni adi Mollakamer) gibiyer adlan, bu Kimmerler'jn hatrrasmi tas imaktadir7•

Sakalar'm Kafkasya'yi asip, Onasya'yageldiklerinde,yerleserek ilk olarak yurt kurduklan yer, Arran (Gence-Karabag),Agn Dag: cevresi(Igdir Ovasi, Sahat Cukuru ve Dogubayazit), Orta Aras Havzasi ve Gokcegol cevreleri idi Bunun icin de bu bolgeye eskiden beri"Sahat/Saka-et" (Saka Yurdu) denilmektedir. Saka Yurdu'na dahil olup, bu araziye de, bu sebepten SahatiSaat (Saka-et = Saat) denilmektedir. Safeviler Devri'nde de buraya "Cukur/Cuhur-Sa'ad"Vilayeti denilmekte id{

Gunumuzde IgdrrIli'nde gorulen Sinek (Siunik/Sunik), Kizilzakir, Pirsak (Pirsakj.Suku, Sokutlu, Kenzek (Kanzak) ve Kagin (Kagmh) koyleri ile Suku koyuntin en eskioyrnagiSakan/Sakki adh Klirtce konusan asiretin adlan da hep Saka Turkleri'nin hanralandir",

5KIRZIOGLU, M.F., 1953,KarsTarihi,L Cilt. Isik Matbaasr, iSTANBUL, s.31. 6<;ETiNKAVA, N., 1996, a.g.e., s. 15.

7<;ETiNKAVA, N" 1996, a.g.e., s. 18. B<;ETiNKAYA, N., 1996, a.g.e., s. 19. 9<;ETiNKAVA, N., 1996, a.g.e., s. 21.

280 Doq.Dr.lbrahimGONER.Dr.Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDEM1R

Bolge, MO 585-550 yilan arasmda Medler'in, MO 550 yrhndan BUyUk Iskender'in Asya Seferi'ne (MO 334) kadar olan donemde de Persler'in eline gecmistir. Bi.iyUk lskender'in hakimiyetinden sonra, Anadolu, iran ve Horasan'a Selevkovslular hakim olmustur. MO 188 yilmda bu devletin yikilmasmdan sonra kurulan Artaksiyash (Armenya) Kralligi, Arsakh (Part) lmparatorlugu ile Romaltlar arasmda sik sik mucadele bolgesi olmus ve zamanzaman ikitaraftan birinin egemenliginde yasayarak,MS 10 yilmda Arsakhlartarafindan ortadan kaldmhp uzerinde Kucuk Arsaklt devleti kurulmustur (MS 63).KlrzlOglu'nun belirttigine gore'", bu devirde de Asya'dan Igdir ve cevresine, Ti.irk boylan buyuk gruplarla gelip yerlesmislerdir, Bu boylardan biri de, Mogolca "Parnagut" denilen Pamlar'dtr. Tuzluca'nm Pernavut ( yeni adt Gaziler) koyunun adr da, bu bolgeye yerlesen Ti.irk boyu, Pamlar'dan gelmektedir!'. IgdirMerkez Ilce'ye bagli Panik (yeni adiOzdemir)koyunun admmdabuboydan kalrms olrnasr kuvvetle muhtemeldir.

Igdir yoresine yerlestigi bilinen TUrk boylanndan biri de Boreal; Turkleri'dir. Bu TUrk boyu Igdrr'a Giiney Gurcistan'daki Boreal: bolgesinden gelmistir, Bolgeye buyuk kitleler halinde gelip yerlesen TUrk kavimlerinden bir digeri Hunlar'dir. MS Ill. Yuzyil ortalanndan itibaren Karkhun/Karkm adiyla Kuzey ve Guney Azerbaycan, Nahcrvan ve Anadolu'nun bircok yerinde gordugumuz bu TUrk boyuna mensup bir oymak da Igdir'da, il Merkezi He Tasburun ve Hakveyis koylerinde genis kabileolarak halen yasamaktadrr'I.

MS V. ynzytl ortalannda Bizans yazarlanmn "basibos dolasan" anlammda andiklan, Sabir Turkleri, Avarlar (Juan-Juanj'm baskisryla banya gocmeye ba~ladllaf.Sabirler 518 yihnda Kafkas Daglan 'm asarak Azerbaycan ve Anadolu'ya yayildilar. Rosanyi'nmbelirttiginegorel3,bugun Igdir'da yaygm olarakgorulen (San-Bulak, Kara-Bulak, Om-Bulak, Kirk-Bulak adlarmdaki oymak adi "bulak", pmar anlammdaki "bulak" ve manda yavrusu anlammdaki "balak" vb) balak (bulak) adi bu Sabirler'den kalmadir.

IOKIRZIOGLU, M.F., 1953,a.g.e., s.116.

11<;:ETiNKAYA, N.,1996,a.g.e., s.49-50. 12<;:ETiNKAYA, N., 1996, a.g.e., s. 48-49.

13 RASONYI, L., 1993, Tarih'te Ttirkliik. Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu Yayim, ANKARA,s,77.

Igdlfiii'ndeki YerAdlartntn Kaynaklari 281

Kucuk Arsakli Devleti'nin yikilmasryla(MS 439), bolge Sasanhlar (Iranhlarj'm eline gecmistir". Daha sonra ise 646 yilmda Miisliiman Araplar'm eline gecmistir".

Araplar bu bolgeye geldigi zaman, bolge halkiKuzey Turkleri'nin (Sabir, Hazar, Bulger, Borocoglu) siveleriyle konusuyorlardi. Yer adlannin da buyukolcude, eskiden buralara hakirn olan Hazarlar, Sabirler ve diger Tiirk kavimlerindenkaynaklandigigorulmektedir".

Daha sonra, bircok kez Araplar ile Bizanshlar arasmda el degistiren bolge, l064'te Selcuklular'm hakimiyetine girmistir, 1074'te Am ve Kars': da Bizanshlar'dan alan Selcuklular bolgenin kesin hakirni

olmuslardir".

IgdrrIli'ni de icine alan Sahat Cukuru'nda meskun olan Tiirkler (eski yerli Oguzlar ve Kuzey Turleri), Selcuklu Turkleri'nin gelisiyle hareketlenmis ve bolge, Orta Asya'dan yeni gelen Turk boylan icin cazip bir yerlesirn alam haline gelmistir.

Bolge, 1238-1256 yillan arasmda Cingizliler'in (Cingizli/Turk-Mogel Devleti), 1256-1353 yillan arasmda da llhanhlar'm hakimiyetinde kalrms ve bu donemlerde bolgede Tiirk yerlesimi oldukca kuvvetlenmistir.

Ilhanh Devleti'nin yikilmasmdan sonra, bolgeye, Karakoyunlular (1374) egemen olmustur, Gunumuzde Igdir ili'nin bir ilcesi olan Karakoyunlu II<;e Merkezi'nin ve Tuzluca llcesi'ne bagh Karakoyun koyilntin adlan ile Igdir'rn 30'dan cok koyunde bulunan koc-koyun heykelli eski mezarliklar bu Karakoyunlu Turkleri'nin hanralandir,

Surmeli Cukuru, 1386 He 1405 yillan arasmda Timur'un egemenligi altmda Ttirkmen beyleri tarafmdan yonetilmistir. 30 Mayis 1404 gtinti Agn Dagi'nm kuzey eteklerindeki Igdir Korgani'na ugrayan lspanyol Elcisi Clavijo, "kayaltk uzerinde duran bir Kal'a" diyerek adimn da "Igdtr"

oldugunu belirtir" . Buradan da, Oguzlar'm 24 boyundan, 21 'Incisi sayilan,

l

y Oguzlar U<;-Ok koluna bagh Igdir kolundan bir kolun, 1404 yihnda Surmeli Cukuru'nda eski bir kaleye adlanru verecek kadar yogaldl£;l ve yerlesik hayata gectigi anlasihyor.

J4KIRZIOGLU, M.F., 1953,a.g.e., s.190. J5KIRZIOGLU, M.F., 1953, a.g.e., s. 212-216. 16<;ETiNKAYA, N., 1996, a.g.e., s. 53.

J7 TURAN, 0., 1984, Selcuklular Zarnanmda Turkiye Tarihi. Nakislar Yayinevi

Yay. No: 28, iSTANBUL, s. 20.

J8CLAViJO, Ruy Gonzales De, 1993, Anadolu, Orta Asya ve Timur (Timur nezdinde gonderilen Ispanyol Sefiri Clavijo'nun seyahat ve sefaret izlenimleri, Ceviri: Orner Riza Dogrul), Ses Yaymlan, iSTANBUL, s. 88-91.

.,

N QO N ~

'"

_~

~. §, Cl c::::' ~

~

~

~s:> ~_-s c::::'

~

~ t:;:,

~

g;

Es

~

:;:;;. 10

or'

fE

it,MERKEZi

rn

iU;E MERKEZl

r::!J

BELOE KfSAlTMALAR

8

KOY Yk. : VUKARI r-:-1

A$-. :A~~l ~ MAHALLE

tic:DEVl.ET ; URETM£

1...·...·1OEVI.ET SIN IRI

1---1

it,SJNfR!

a

rU;E 5lNlRI N A • Ti"abalil ~EJenkaya '. ·Yroidogan "':'. oG-omQ.J( T Korgan o N

E

HALFEL! M R r E

9

s

r

~ekil3.Arastirma Sahasimn YerlesmeHaritasi.

~• .::::?'"

- - ' - - - " , f \ \

'''C._,";

frez~ irIOI.'!W €i' AlJ.AktQ$&Kllu;:1l

• l(\,JlaeGAZ1L~Hon" A'hen"

\,

.a"·~"''''''''''''~;::'m:__

TUZWC

"am,."

•Oipsi!flu~88°11• AJ,tG$ l'i,Akot\JJk .eEg~kdf:rf!e

!."'."'1.0... 0... ",. "'n""'''' '•..,bula, If< e KonOf,fGronISfiY09 0 (;OktQ$ BurukslI '<lJ

. """"'l..a,,:,'" ••.

Civ••

~I"':;:..:

..."

.Ot,."

! ,3,tee"...l'.u*',"';,p ••

so.:'~g::::,

• "«Va'':.:o : I SO"bU'a'Ca.'P •...d"'l'.-n 0 'ayOlo','" oS gOK.",gO.o, .-.... " ""bu'.' ...';,

A'Sa.a~

••••

"'llon "o....y." " . .

KaIQ~Q

-

HaSo.n,~~~~~~~,

. .p

o~~~::~~O~IOkQ~aOylOO1:

... • • A'd",Ku,u.§a • O' "<;'"&0 . . ; ;..

'.

Kumb"'a.:

Yiko~'~'. ~,,:~Ar.,Nl."II!rt::::~ or·''':<':'J~.so,.,

<lcs

h.... ..

Sa"",,••

'.\ Adat"'.

S09a.:~~:.~~oso

G.

G"';~I;A.,.ius..,n! r;~

...0 oKu. oTa.,ol.o'.,gou""G"'P,"" 0

• Lctet ..

T~·~··.aoa'.'''''

••'a!ll':0 .S,c ••" oM..ra

C.,

iN.''''''.... ':,

~~:,:"'o,

Abasgb' -''''''... .. As,"",. 0

N;.a~.,;:.:,~

_."domu",'

~''".'ol

i Ta,.c0J' .?OCb"'·

A~!onh ~li.l:'0,m.:.. ~Q,,".n"

• .Gu'.. 0

10

• Kag':itli . Tutnk

.r~,

°Pln<lr . : ... ' , . • ....'000.' "qlli Ka' •••ne,

oM;~'.

. " : . _ . _ . _ .

' ....

~.Qna~':

' . enoUnbulak/"Oy ! \"","co_.r...., ..-

-'-'-'-'-'-'-'-'-'r'- _._._._

\~~"ekl/_{x ",'}

... A K

a

IgdlrIli 'ndeki rerAdlanntn Kaynaklart 283

Igdrr

yoresi

1469 yilmda Akkoyunlular'rn, 1502 yilmda Safeviler'in, 1514yilmdadaOsmanhlar'illhakimiyetine gecmistir,

Yaklasik XV. Yuzyihn yansmdan itibaren Erzurum ile Kars bolgelerindeki korkunc ic kavgalan ve ozellikle Akkoyunlu savaslan, buralardaki eski buyuk sehir ve kalelerin bozulup lSSlZ kalmasma neden

olmustur, Halk tekrar cadira cikip, stk sik el degistiren efendilerinin baski ve zulmunden kurtulmakicin sehir ve kaleleri terk edip konar-gocer olarak canmi ve mahm koruma yolunu tutmustur, Bu yiizden artrk, Yavuz'un Caldiran Seferi sirasmda, Erzurum ve Kars birer harabe haline gelmis bulunuyordu. Ancak, genis otlaklara sahip kusaklarda binlerce "kara eadir" ile "alaeik", "eerge" ve "kon'tda yasayan

konar-gocer

ve buyuk suruler besleyen Turkmenler daglarda ve ovalarda kalabahk olarakbulunuyordu".

lranhlarla yapilan mucadeleler sonunda imzalanan 1736 tarihli istanbul Antlasmasi'ndan sonra 1827'ye kadar iran idaresinde kalan bolge, 1877-1878Osmanh-Rus Savas: (93 Harbi) sonunda 42 yil Rus isgaline maruz kalrmstir. 1917 Ekim Devrimi'nden (Bolsevik Ihtilali) sonra icine dii~tiigiisiyasi bunaltmdan kurtulamayan Rusya'mn digerdevletlerle Brest-Litovsk muahedesini imzalamasiyla, bolge tekrarTurkler'e gecmisse de30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mutarekesi'yle Turk ordulan bolgeden cekilince 19d1r yoresi Ermeniler'in mezalimine sahne olmustur. Bolge Gtimru Antlasmasi'yla (3 Arahk 1920), tekrar gercek sahiplerinin eline gecmistir.

3- Yer Adlarmm Onemi

Bir bolgenin cografi, tarihi ve diger ozelliklerini tamma ve tamtrnada, yerlesme adlannm buyuk onemi vardir. Ozellikle TUrk ve Turkmenlere ait kay, diger yerlesme yerleri ve mevkii isimleri, Turkiye'nin yakm iskan tarihinin aydrnlattlrnasi bakimrndan endikkate deger isimlerdir. Oguz boylanndan meydana gelen bilhassa Anadolu'daki eski asiret teskilatlan bozularak gocebeligi birakrms ve topraga baglanmis eski Turkmen asiret adlarmm yalmz bunlann kurduklan kasaba ve kay isimlerinde bugune kadar yasadtg: bilinmektedir, Bunlarm tespiti, Orta Asya'dan gelen Oguzboylannm nerelerden gectikleri, nerelere yayildiklan ve yerlestiklerini gostermesi bakimmdan son derece ilgicekicidir.t''

Ote

yandan, tarihi caglardan beri gocebe, yan gocebe ve yerlesik Turk topluluklarmm arazi parcalanm adlandmrken tam bir cografyacr gozuyle davrandiklan gozlenmektedir. Bu nedenle de daglara, yaylalara,

19KIRZIOGLU, M.F., 1953, a.g.e., s. 488-489.

20 GONEY, S.,1975, Buyuk Menderes Bolgesi. istanbul Dniv. Yay. No: 1895,

284 DOIt.Dr. ibrahim GONER-Dr.Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDEMjR

gollere, irmaklara, gecitlere, kucttk arazi parcalanna, kay ve kentlere anlamh isimler verdikleri dikkati cekrnektedir." Bu adlann topluluk vicdamnda yasatilarak Turklere mekan ve yurt olan butim topraklarata~mdlg122 ifade edilmektedir. Bunun sonucunda da Anadolu'daki yer adlanmn pek cogunun Orta Asya'daki benzerleriyle aymlanmn da var oldugu tespit edilmistir."

B- IGDm iLi'NDEKt YER ADLARI

1- Tarihsel Cografya Adlan

Bilindigi Iizere, her yeni kultur, eski kulturlerden kalma tarihsel cografya adlanni kendi dilinin fonetigine uydurmustur. Igdir Ili'nde de eski kulturlerden kalma, Turk agzma uyarlanarak oldukca degisik anlamlar kazanmis veya hicbir anlarm olmayan yer adlanna rastlanmaktadir. Ancak, bugunku Igdir Ili'ne bagh 158

koy

yerlesmesinden 46'smm adi, 1956 yilmda kuru

Ian

Ad Degistirme lhtisas Kurulu'nun cahsmalan sonucunda degistirilmistir (Cizelge I). Turkcelestirme yapihrken zaten Turkce alan

bazi

yer adlan da (Arapkir, Ekerek,Ha~eri24 gibi) degisiklige

ugrarmsttr.

Dolayisryla bolgedeki yer adlan incelenirken, koylerin eski ve yeni adlannm birlikte ele ahnarak degerlendirilmesi uygun gorulmustur.

Guntimuzde Igdir ili'ndeki koyler arasmda adi en eskilere dayanan yerlesme, Erkov'dtir. Nitekim, Adontz'a atfen, Kirzioglu (1953), Igdir Ovasi'nda kurulmus olan Urartu lmparatorlugu'na bagh Erikuakhi Kralligi'nm (MO IX.-VIlI. yuzyilda) egemen soyu olan "Erikua" admm, simdiki "Erkdv" admda korundugunu belirtmektedir". Buradan da

anlasilryor

ki, bu koyun admm

kaynagi

gunumuzden 3000 yil oncesine, yani Urartular donemine kadar dayanmaktadir. 1910 tarihli "Kafkasld Kalender" adh yilhktan, bu tarihte yerlesmenin adunn "Orkov" oldugunu

21 BULUT,

1.,

1996,"Sorgun Yoresi Kay ve Mevkii Adlanmn Kaynaklan". Akademik ArasnrmalarDergisi, Yill, Sayi 3,Krs 1996, ERZURUM, s. 30.

22ER6Z, M., 1984, "Sosyolojik Yonden YerAdlan", Turk Yer Adlan Sempozyumu Bildirileri, KUltiir ve Turizm Bakanhgi Milli Folklor Arastirma Dairesi Yay No: 60, SeminerKongre BildirileriNo: 17 (11-13 EylUl1984), ANKARA, s. 43.

23 BAYKARA, T., 1984, "Anadolu'daki Yer Adlannm Ortaasya'daki Benzerleri Ozerine BirKaynak", TUrk Yer Adlan Sempozyumu Bildirileri, Kultur ve Turizm Bakanhgi Milli FolkJor Arasnrma Dairesi Yay No: 60, Seminer Kongre Bildirileri No: 17(l1-13 Eyli.ilI984), ANKARA, s. 265.

24Tiirk Agaceri boyunun adimn yore agzinda bir cesit soylenisi.

Igihr ili'ndeki fer Adlannin Kaynaklan 285

anhyoruz". Ancak, XX'inci

yuzyilm

baslanndaIgdir'a icmesuyu getirmis olanlann, Carhgm sonyillannda buadi daRusca'ya benzeterek "Orkof' dedikleri veTurkce'ye de boyle gectigi samlmaktadir".Bukoyun adi, 1956

yihnda "Suveren"

olarak

degistirilmistir.

Boylece, Igdir

Ovasi'mn

guneyindeki daghksahada bulunan az sayidaki sukaynagmdan biriolan bu kaynagm tarihin cok eski devirlerinden beri

yerlesmeyi

kendisine

cektigi,

giiniimiizde de cevresinde kurulmus olan yerlesmeye ad oldugu anlasilrms oluyor.

Buyuk AgnDagr'nmkuzeyyamaclan uzerindeki YakupVadisi'nde bulunan Ahura (Akhura), MO II.

Yuzyilda

Artaksiyasli

Krallrgi

zamamnda bir dini ibadet merkezi olarak kurulmustur. Aramazdi (Ahura-Mazda Hurmuz) Artaksiyaslilar'm en cok ziyaret ettikleri tann idi, Bunun icin biiytik mabetleryapmislar veetrafim suslemislerdir'", Ahura,1840 yihnda

Agn

Dagi'nda meydana gelen yer

sarsmtisi

ile dagdaki kayma

sonucu,

"toprak altmda kalmisnr. Bu olayda koytln butun insam (1600 nufus) ve hayvanlan da yok olmustur. Daha sonra burada kurulan yerlesme, 1965 yilmda "Yenldogan" adiyla bir muhtarhk yonetim birimi durumuna getirilmistir. Bu aciklamalardan da anlasilryorki Ahura, en az 2200 yilhk tarihi gecmise sahip bir yerlesmedir,

Gunumuzde Igdir II Merkezi'nin bir mahallesi durumunda clan AI-Gemer (yeniadiAlikamerli) HeTuzlucaIlyesi'ndekiMella-Gerner(yeniadt Mollakamer)koyununadlan,Kimmerler'inhatrrasim tasimaktadir."

Igdir Ili'nde SakaTurkleri'nin hanralanm

tasiyan

yer adlanna da sikca rastlanmaktadir, TuzlucaIlcesi'nin guneyindekidaghk sahada bulunan SinekYaylasi'ndaki Bassinek (Unbulak koynnun mahallesi) ve Ortasinek (yeni adi Yenikoy, Unbulak koyunun mahallesi); yine Tuzluca'nm llcesi'ndeki Alhanh, Pirsak (yeni adi Kucukova), Kagm (yeni adi Egrekdere), Suku (yeni adi Buruksu),Kenzek (yeni adi Sutasr'"), Sokutlu (yeniadi Sogtitlti), Demirshan (yeni adiUnlendi); Karakoyunlu Ilcesi'ndeki Kizilzakir (yeni ad! Akyumak) ve Merkez llce'deki Amarat (yeni ad! Cakirtas) koylerinin adlan, Saka Turkleri'nin hanralanm tasiyan yer adlandlr31•

26 Rusca Kafkas Yilhgi'na Gore Guney Kafkas Kasaba ve Koylerinde 1910 YIII AnasirDurumu (Ceviren SerdarKaplan),s. 19.

27KIRZIOGLU, M.F.,1953, a.g.e., s.51.

28KIRZIOGLU, M.F.,1953, a.g.e., s.131.

29CETINKAYA, N., 1996, a.g.e.,s, 18.

30Bukay,Asagrsutasi(muhtarhk)ve Yukansutasi olarakikikrsimdrr,

286 Dor;.Dr. jbrahim GONER-Dr.Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDEMjR

Kirzioglu'nun tespitlerinden, Akkoyunlu Kul Yusuf Kumbeti'nin

bulundugu Amarat koytmtin dogru admm "Imaret" oldugunu anhyoruz,

Demek ki bu yerlesmenin

adr,

bir

"sosyal haytr kurumu"ndan

gelmektedir".

Ancak Cetinkaya, Amarat admm, Sakalar'm Amarat

boyundan

gelmis

olabilecegi kanaatindedir".

. d rd

11"

d Ad D .' "1 K

<;'

lzelgeI 1 CumhuriunyetD"onernm e gmr In e I egisnn en ovter.

Yeni Adr Eski Adl Yeni Ad; Eski Adr

Arahk (Arahk) Baskoy Asagisutasi (Tuzluca) Asagikenzek

:Babacan(Aralrk) Kobi Bazlan (Tuzluca) Gulabi

Kirciceg! (Arahk) Kiracbagr Buruksu(Tuzluea) Silkii

Saracli (Arahk) Pirco Doganyurt (Tuz!uca) Nerzivan

Tarlabasi (Aralik) Tezharabe Akoluk(Tuzluca) Tekaltl

Yenidogan (Arahk) IAhura Egrekdere (Tuzluea) Kazm

Yukantoprakh (Arahk) Yukanalkizil Gedikli(Tuzluea) Tavusgiln

Kockiran(Karakoyunlu) Dize Ugurca (Tuz!uea) Ogruca

Siraci (Arahk) Sireci Akdegirmen (Tuzluea) Harabekiremne

Akvumak (Merkezlice) Kizilzakir Bevozlu(Tuzluca) Mirzehan Alikamerli (Merkezllce) Alkamer Bostanh (Tuzluca) Ha~eri Bayraktutan(Merkez lice) Arapkir Guzeldere(Tuzluca) Kirempe Cakirtas(Merkezilce) Amarat Kartutan(Tuzluca) Kamik

Calpala(MerkezlIce) Kiti Yavlacik (Tuzluca) Tendurek

Sancoban (MerkezHee) Azaver Kayaoren (Tuzluca) Kavaharabe Enginalan (Merkezil<;e) Pulur Koprubasi (Tuzluea) Cincavat Gulpmar(Merkezilce) Muca Bahcelimeydanf'Iuzluca) Esekmeydarn Harmandoven (Merkez ilee) Gerrnesof Kucukova (Tuzluea) Ptrsak Karacornak (Merkezlice) Zor Ortabueak (Tuzluca) Harabepercinis Nisankava (Merkezilye) Kellehemo Unbulak(Tuzluca) Ombulak Ozdernir (Merkezilee) Panik Uckaya (Tuzluea) Ekerek

Suveren (Merkezilce) Orgof Onlendi(Tuzluca) Demirshan

Yuzbasilar (Merkezilce) Alut Yuceotak (Tuzluca) Kalapercinis Tuz!uca (ilee Merkezi) Kulp Gaziler(Tuzluca) Pemavut

Kaynak: DIE 1975 Genel Nufus Saymn Bulteninden yararlamlarak hazirlanrmsnr.

Tuzluca'nm Pernavut (yeni adi

Gaziler) bucak

merkezinin adi,

bu

bolgeye gelip yerlesenTurk boyu, Parnlar'dan kalmadlr

34

•

Igdir Ili'ndeki bazi

yer

adlan, MS Ill'uncu yuzyil ortalanndan

itibaren

bolgede varhgnn

gordugumiiz Hun

Turkleri'nin hanralanm

tasnnaktadir. Bunlara ornek olarak, Tuzluca

llcesi'ndeki

Tavusgun (yeni ad!

32KIRZIOGLU,M.F., 1953, a.g.e. s. 137.

33yETiNKAYA, N., 1996,a.g.e. s.142. 34<;ETINKAVA, N., 1996,a.g.e. s.49-50.

Igdlr

tu

'ndeki ferAdlannmKaynaklari 287

Gedikli) ve Ogruca (yeni adi Ugurca) ile Merkez Ilce'deki Gundo (yeni adi Tashca, Karacomak koyunlm mahallesi) koylerinin adlan gosterilebilir,

Karakoyunlu Ilcesi'ndeki Kacar/Gacar veya yore agzmda

Gacer/Gecer

koyiinun adi, kaynaklann, bu bolgeye gelip yerlestigini bildirdigi Agac-Eri Turk boyunun admdan gelmistir, Agaceri ismi, bugun Azeri agzmda, Kacar seklini almistrr."

tIde Sabir Turleri'ndan kalma yer adlanna da rastlanmaktadir. Ornegin, Tuzluca ilyesi'ndeki Kirkbulak, Sanbulak, Onbulak (yeni adi Unbulak) ve Karabulak koylerinin adlan, Sabir Turleri He ilgili yer adlandrrf'.Yine Tuzluca'run Alkose koyunun adi, Hazar Turkleri'nden kalmadir".

Daha once de belirtildigi uzere, Kipcak Turkleri'nin Anadolu'daki yerlesik yerlerinden biri de Agn Dagi etekleridir. Gunnmuzde Igdir lli'nde Kipcak Turkleri'nin hanrasim tasryan bircok yer adi vardir. Bu tur yer adlanna ornek olarak, Tuzluca'ya bagli Abasgol, Cincavat (yeni adi Koprubasi), Ince ve Kumbulak koyleri; Merkez Ilce'nin Baharli Mahallesi; Suveren koyune bagh Gevro mahallesi (Merkez llce); Tasburun koyune bagh Beri Mahallesi (Karakoyunlu Ilcesi); Arahk llcesi'ne bagh Sarach (eski adi Pirco) ve Kobi (yeni adt Babacan) koylerinin adlan gosterilebilir.

Krrzioglu, Kipcaklar'Ia ilgili yer adlanndan bahsederken su bilgiyi vermektedir: "Kars'rn Igdrr Ilcesi'nde (1918 Ermeni krrgmmda halki kmhp

ISSlZ kalan) bir Kueakh (Krwcakh/Krpcak) koyunun varligi, yeni

KrpcaklarmElegez Dagi cevresine ve Aras sagma yayildiklanm gosterir" demektedir", Gunumuzde ilde Merkez Ilce'ye bagh Mezra koyunun Kucak adh bir rnezrasi bulunmaktadir.

Bagh (Bahcecik koyunun mahallesi, Tuzluca), Bekiranh (Kockiran koyuntm mahallesi, Karakoyunlu) ve Aratan koylerinin (A~agl ve Yukan Aratan) adalan, totemik anlama gore verilmis yer adlandir. Bu yerlesmelerin adlan, Kliytik Arsaklilar zamamnda (MS 10-439), Agn Dagi-Aras boyunda yurt tutmus olan Bagradh sulalesinden gelrnektedir, Bagradh hanedani tarihi kayrtlarda ruhani/kutsal kabileler olarak kaydedilir",

Krrzioglu'nun belirttigine gore, bolgenin din ve yonetim merkezi olan Armavir'de, Hiristiyanhgm kabuliinden (305 yillarmda) cok sonralan

35<;ET1NKAYA, N., 1996, a.g.e. s.196-197. 36RASONYI, 1993,a.g.e., s.78.

37CET1NKAYA, N.,1996,a.g.e. s.138-139.

38 KIRZlOGLU, M.F., 1992, Yukan-Kur ve Coruk Boylan'nda Krpcaklar, TUrk Tarih Kurumu Yayim, ANKARA, s. 137.

288 Dor;.Dr. Jbrahim GONER-Dr.Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDEMJR

"Meryem Ana" adma yapilan meshur bir kiliseden dolayi, sehre "Surb-Mad / Surb Maryam"adi verilmistir. Daha sonra, Sur-Melu, Stir/Meliadi da bundan turemistir." Bu sehrin adindan dolayi, daha sonraki devirlerde, bugUnkU Igdir Ili'nin bulundugudepresyon alan!"Siirmeli

Cukuru"

adiyla amlmaya baslanrmsur. Gunumuzde ise Igdrr Ili'nin Tuzluca Ilcesi'nde "Surmeli"admi tasiyanbirkaybulunmaktadir.

ilde eski yerli Oguzlar ve Kuzey TUrkleri'nden (Sabir, Hazar, Agaceri, Bulgar, Borocoglu) kalma yer adlanndan baska, Selcuklu Turkmenleri ve onlardan sonra gelenOguz/Turkmen boylanndankalmayer adlanna dasikcarastlamr.

Igdn'

n

Merkezi He Karakoyunlu llcesi'ndeki Bayat, Tuzluca Ilcesi'ndeki Karakancalu (Kuuk boyunun "Kancah" adiyla da amldigi bilinmektedir), Badilh (Bey-Dili), Kayaharabe (Kaya adr "Kayi''nm bozulmus sekli olmahdir) ve Kayakislak koylerinin adlan, 24 Oguz Boyu'ndan besi olan Igdir, Bayat, BeydiJli, Ktrnk ve Kayi boylannm adlanm tasrmaktadir. Bunlardan baska ilde, Oguz-Turkmen boy, oymak ve obalannm adlanni tasiyan daha bircok koy ve mahalle bulunmaktadir (Cizelge 2).

Igdir, 1910 yilmda Tiflis'te basilan "Kafkaski Kalender" adh yillikta "Igdlf Nova" (Yeni 19d1r)olarak gecer", Asil Igdir sehri, bugunku 19d1r Korgam denilen yerde bir kale sehri olarak bulunuyordu, 1664'te meydana gelen depremde yrkilan bu sehrin sag kalan ahalisi, gelerek ovadaki Baharh koynnun yanina yerlesmistir. Safevi ve Rus hakimiyetleri zamanmda burasISafevi ve Rus kayitlannda"IgdlfNova" olarak gecmistir.

Burasi halen, Igdir'm kent sakinleri tarafindan "igdirmava" denilen merkezi semtidir (Foto 2).

Karacaviran ve Karacaoren koy adlan, Anadolu ve buyuk TUrk cografyasmda cok yaygm olarak kullarulan yer adlandir. Tlirkler yer degistirmelerinde, daha onceleri kurulmus ve sonralan terk edilmis, harabe halindeki yerlere yerlestiklerinde genellikle bu yerlere ilavelerle oren, viran ve harabe adlanm vermislerdir, Tuzluca'nm Karaviran (yeni adi Karaoren), Karacaviran (yeni adrKaracaoren), Harabe Percinis (yeni adt Ortabucak), Kaya Harabe (yeni adi Kayaoren), Asag: Kirempe Harabesi (yeni adi Guzeldere), Yukan Kirempe Harabesi (yeni adi Akdegirmen) ve

40KIRZIOGLU, M.F., 1952, Am Sehri Tarihi. San Matbaasi, Ankara, s. 108. 4lRusya Kafkas Yilhgi'na Gore Gtmey Kafkas Kasabave Koylerinde 1910YIIJ AnasirDurumu (Ceviren Serdar Kaplan), s. 19.

19d1riii'ndekiYerAdlarimn Kaynaklari

Kizrlkalafaf (yeni adr Boyluca, Yaghca koyunun mezrasi) ve Tezharabe (yeni adi Tarlabasi, Arahk), buna omeklerdir.

Foto 2. IgdrrKentinden Bir Gorunus.

Igdir Yoresinde admi sahtslardan alan yer adlan oldukca yaygmdir. Eskiden, yorede Horasan-Anadolu dervislik gelenegi cok yaygmdi, Yaslilar,kay koydolasipdegisler soyleyen dervisleri halen anlatmaktadirlar. Candervis (Tuzluca), Hakveyis (Igdir kentinin rnahallesi), Hamkmehmet (Merkez llce), Kulukent (Aralik), Seferkulu (Yukanalican koyunun mahallesi, Karakoyunlu), Mursitali (Merkez Ilce), Pirdemir (Tuzluca) ve Pirli (Tuzluca), yorede dervislik geleneklerine gore verilmis yer adlanna ornek olarak gosterilebilir.

Kirzioglu, Basbakanhk Arsivi-Tapu defterlerinde Surmeli Cukuru'nda gosterilmis Hakveyis koyunun ziyaretgah oldugunu ve asil

42Kalafa Kuzey Azerbaycan lehcesinde harabe, terk edilmis yer anlamma gelmektedir.

290 Doc;. Dr. jbrahim GalvER-Dr.Musta!a ERTaRK-Dr. ansa! BEKDEMiR

admm "Akin Veys" (Ahi Veyis) seklinde

yazildigrm

belirtir",

Anlasrldrgi

gibi bu ad yore

agzmda

Ahi Veyis/Hakveyis seklinde telaffuz edilmistir.

Ayni

sekilde, Hakmehmet

koyunun

ad!

da,

"Ahi-Mehmed'tin Hakmehmet

seklinde soylenilisinden kaynaklanmis olmahdir.

Clzelge 2- Igdir lli'ndeki Oguz/Turkmen Boy, Oymakve Obalanyla ilgili Yer AdlarmaOrnekler.

YerlesmeninAdl Yerlesme $ekli Ilcesi

Camurlu(A~aglve Yukan) KOy AralIk

Godekli KOy Arallk

Hasanhan KOy Arallk

Karahacih KOy Arahk

Karakoyunlu Kasaba Karakoyunlu

AJican KOy Karakovunlu

Bayat KOy Karakovunlu

Gokceli KOy Karakoyunlu

Zulfikar KOv Karakoyunlu

Igdlr Sehir Merkezllce

Arapkir (Bavraktutan) KOy Merkez lIc,;e

Cakirtas KOy Merkezllce

Cankvl(~aglveYukan) KOy MerkezIlce

Cill! KOy Merkez lIve

HaIfeli KOy Merkez lIve

Karacomak Koy Merkez iIc,;e

Kazanci Kov Merkez lIve

Kuzuguden KOy MerkezIlce

Melekli Kay Merkez 11c,;e

Sancoban KOy Merkezllce

Sicanli , KOy Merkez llc,;e

Tecirli Kay I Merkezllce

Yayci

_I

K6y MerkezIlce

Badllh K6y Tuzluca

Hadlmh KOy Tuzluca

GUlIUce K6y Tuzluca

Karakoyun Kay Tuzluca

Kelekli KOy Tuzluca

Sanabdal KOy Tuzluca

Kaynak: Cetinkaya 1996'dan yararlamlarakhazirlanmtstrr.

Igdir

iii

yoresi

TUrk Asik

edebiyatmm

en

zengin bolgelerinden biridir.

Asik

gelenekleri oldukca yaygmdtr, Tuzluca'mn A~agl

Katrrli

43KIRZIOGLU, M.F.,1993, Osmanlilar'mKafkas Ellerini Fethi (1451-1590). Turk Tarih Kurumu Yaymi, ANKARA, s. 349.

ffjdlriii'ndeki YerAdlarinin Kaynaklari 291

koytme bagli Asikhuseyin mahallesinin ad! muhtemelen yorede iyi taninmrs Hiiseyinadh asigm adma gore verilmistir,

Igdir yoresinde yer ad! verme geleneginde, boy ve oymak beylerinin kullamlmasi oldukca yaygmdir. Hoshaber"(Merkez ilye), Agaver (yeni ad! Sancoban, Merkez llce), Agabey (Tuzluca), Kerimbeyli (Cennetabat koyunun mahallesi, Karakoyunlu), Ramazankent (Arahk), Haciaga (Arahk), Necefali (Merkez ilye), Huseyinkent (Mursitali'nin mahallesi, Merkez ilye), Hasankent (Tuzluca), Osmankoy (Tuzluca), Seyhmirze (Suveren koytiniin rnahallesi, Merkez ilye), buna orneklerdir. Tuzluca'nm Turabi koyunun admm, Sah Abbas zamanmda Sahat Cukuru idaresinde bulunmus olan, Turabi (Ebu Turab)Bey'in admdan gelmis clmasi kuvvetle muhtemeldir. Tutak koyuntm ad! da sahtsadma verilmis bir yer ad! olabilir.CunkuTutak adi, Turkler'de kisi adi olarak da kullamhr, Arslanh koyunun adi, muhtemelen, Pirli beylerinden olan Arslan Bey'den gelmistir, Yrva beylerinden olan Yaruk (Caruk/Caruk) Bey'in adi, bugunkuCariker(Asag: ve Yukan Canker, Merkez ilye) koyunun admda yasamaktadir. Tuzluca'ya bagh Tezekci koyunun adi, XV'inci yuzyilm baslannda, bolgede emirlik etmis olan "Tizek" Bey"in admdan gelmistir,

ilde mitolojik anlamh yer adlanna da rastlamr. Ekerek (yeni ad! Uckaya) koyunun adi bunlardan biridir, Dede Korkut Destani'nm kahramanlanndan biri deEkerek (Egerek) Bey'dir. Bukoyadim bu Ekerek Bey'den alnustir".

Goktas koyuntm ad! da mitolojik anlamh bir yer adi olarak dusunulebilir,

Cunku,

bu koycivannda

"Koroglu

Kales!"ad! verilen eski bir kale harabesi ile gomll yerlerivardir. Ancak bu koyunadi, Horasari'dan gelerek Anadolu'yu yurt tutan Oguzlar'rn basmda bulunan Gok-Ta~ Bey'den de gelmis olabilir. Yoredeki mitolojik anlamh yer adlannm bir diger ornegini KUlltik olusturur, Eski Turkler'de toreye gore Kaganlik biiytik kardesin hakki idi, Kucuk kardes ise Ktil Beyi, ocak/ates besi olarak babamn evinin ve sahsi servetinin varisi idi. Yani babamn ocagimtutturecek alan, ocak/ates/kul beyi idi. Dolayistyla kill "ates'tin, "ocak'un, "yurd'tun, "yuva"nm sembolu idi. Goriildtigil gibi, bu koyun adi, copluk anlarmna gelen "Kiilluk" anlaminda olmayip, Ttirk kulturunde kutsalhk ifade eden bir gelenek anlayisiylaverilmis addrr",

44Hoshaber, koyt; kurmus alan Samlu Turkmenleri'nin reisidir. 45<;ETINKAYA, N., 1996,a.g.e., s.172.

292 DOff.Dr Ibrahim GONER-Dr. Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDEM1R

Tuzluca'run Nerzivan (yeni adi Doganyurt) koytmun adi, "kervan

yolu" anlarmndadir. Cunku bu

koy, Kars'tan gelip,

Surmeli-Kervansaray-Cilli uzerinden

lran'agiden

tarihi

kervan

yolunun uzerindedir.

Ayricabu yol uzerinde, aduu Selcuklu kervansaraymdan alan Kervansarayadli bir mahalle (Harmandoven koyune bagh) bulunmaktadir, Tuzluca lls:e Merkezi'nin eski ad: Kulp'tur. Kulp sozunun kokenini saptayamadim. Evliya Celebi, Erivan seyahati sirasmda, Tuzlucayakmlanndaki bir kaleyitarifederken "Tekelti" adh yerden de bahseder: "Kale (Magazbird) dibindenArpacayi akar. Bu nehir Gurcistan tarafmdan gelip, buradan gecedek Aras Nehri'ne yakm bir yerde, Tekelti kasabasi dibinden Aras'a dokulur?". Buradan da, XVII'inci yuzyilda bugunku Tuzluca kentinin admm Tekelti oldugunu anhyoruz, Kanaatimize gore bu Tekelti adi, Safeviler zamamnda bu bolgede gorulen Turkmen boyu "Teke'Terin admdan gelmis olabilir. 1924yilmdan itibaren "ilce" statusunde alan Kulp'un, 1934

yrhnda yapilan

yeni duzenlemelerde, hemen yakmmda bulunan kaya tuzundan esinlenerek isirni "Tuzluca" olarak degistirilmistir (Foto 3).

19d1r t1i'ndeki yerlesme adlan arasmda renkler arasmda en cok gecen renkler, kara, kizil ve aldir.

Kara sozunun Turkce'de tis: anlami bulunmaktadtr. Renk anlaminda, toprak, yer anlammda ve yiice, yuksek, bagh olan, tabi olan gibi rnanevi ve ictimai anlamlarda kullamhr, TUrk boylannda gordliglimtiz "kara" sozti daha cok liytincti anlammda kullamlrmstrr. Arastirma sahasmdaki Karahacili, Karacomak, Karaagac (Igdir sehrinin mahallesi), Karabulak, Karakancah (gunumuzde terk edilmistir), Karakoyunlu, Karakoyun, Karatas ve Karaahmet (gunumuzde terk edilmistir) gibi yer adlannm basmdaki "kara"sozctigti biryucelik ifade etmektedir.

KIZI

I

sozu de renk

anlammda kullamldigi

gibi degerli ve mukaddes anlamlannda da kullaruhr. Ildeki Alkizrl (yeni adt Yukantopraklr, Arahk), Kizilzakir (yeni adi Akyumak, Karakoyunlu), Kizilkula (Gungormez koynnun mahallesi, Merkez ils:e), Kizrlkalafa (yeni adi Boyluca, Yaghca koyunun mahallesi, Tuzluca) gibi yer adlannda kullamlan "kizrl" sozO mukaddes anlammdadir.

Al sozti de, Turk kulturunde ilahi anlamlar tasir. Renk anlaminda kullamlan al da ayru kaynaklidrr. Ttirkler, gunesin dogusunda ve bansmda,

gokyuzunu aydinlatan kizil rengine al

derler. Zaman

icin

de

krrmrzi renk

icin

de

kullamlnustrr. Sumerlerden beri

al sozti

ila.hi

anlamlarda

kullamlnus

ve bir nevi ruh olarak telakki edilmistir. Bu bilgiler dogrultusunda, ilde "al"

fgdlriii'ndekiYerAdlanntn Kaynaklart

sozii ile baslayan bazt yer adlarmm, kutsai bir anlam tasrdigim soyleyebiliriz, Alhanli, Aigemer (yeni adi Alikamerli), Alkizil (yeni adi Yukantoprakh) ve Alkose (yeni adi Alikose) koylerinin adlan, buna orneklerdir.

----

Foto 3. Tuzluca Kentinden Bir Gorunus.

tide, Tazekoy (Aralik) ve Yenidogan (Arahk) adlannda ve ancak 1950 yihndan sonra kurulmus olan koyler de vardir,

Cografi OzeHiWerleilgili Yer Adlarr

Igdir Ili'ndeki ktr yerlesmelerinden bazrlan,adlanm dogal cevreden alrmsnr, Ancak admi dogal bir unsurdan alan yerlesmelerin sayisi, bu bolgede Turkiye'nin digerktsnnlannanazaranoldukca azdir.

Nahirkiran, Igdir

iii

yerlesim birimleri icinde enyuksekte (2300 m) yer alan dag kaylidtir. Nahrr sozU yore agzmda, buyukbas hayvan surusu icin kullarnhr, Buyukbas hayvanlar soguga dayamkh olur. Bu kay yoresinin sogukluk derecesini belirtmekicin "nahrr (dahi) luran" anlammda nahir kiran sozti kullamlmis ve kaye de soguk iklim sartlannm ifadesi oian

294 Doc;. Dr. jbrahim GONER-Dr. Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDEMiR

Nahirkiran ad! verilmistir. Kiran sozcugunun; dag sirn, tepe, yamac, bayir anlamlan da bulunmaktadrr", Bu anlami dikkate ahmrsa, Nahirkiran koyune bu adm, koyun kuruldugu yerin topografik ozelliklerine

gore

verilmis oldugu anlami cikar. Ancak, her iki anlamma gore de bu koyun adi, bulundugu yerin topografik-klimatik ozelliklerini yansitmaktadir.

Tuzluca'run Kartutan koyude ylgbolgesindekurulmustur. Koyde, ciglara engel olmak icinsetler yapilnusnr. Bu setler ylg karlanm tutup, koye yayilmasma engel olurlar. Kartutan adi da bundan dolayi verilmistir. Aynca, TekaltiTepe'nin kuzey yamaclannda kurulmusolan bukoyuncevresindeki arazilerde kis aylannda kar ortusunun daha uzun sure yerde kalmasmdan dolayi koyebu adm verilmis olmasidamuhtemeldir,

Kurak iklirn kosullanmn hukum siirdUgtiIgdiryoresinde ozellikle yaz aylarmdahemenher yerde sustkrntrsicekilir. Bunedenle,ozellikleIgdir Ovasi'nm guneyindeki daghk sahada bulunan az sayidaki su kaynagi, yerlesmelere ad olarak kullarulrmstir. Sogukbulak, lncesu, Guzeldere, Akoluk, Buruksu, Suveren, Gtilpinar, Pmar (Abasgol'un mahallesi) ve Bulakbasi, adlanm su kaynaklanndan alan koylere omeklerdir.

Igdtr Ili'nde bitkilerle ilgili yer adlanna pek rastlanmaz. Bunun riedeni, yorenin dogal bitki orttisti bakimmdan fakir olusudur. Gerrnesof (yeni adi Harmandoven) koyu, admi, cevrede yetisen cali biciminde ve taze surgunleri cityapimmda kullanilangermesof bitkisinden almisnr. Kavaktepe mezrasmm (Suverenkoytt) adrise bugunmevcut olmayan, ancak eskiden genis alanlar kapladigi anlasrlan dogal bitki ortustmu yansrtmaktadir, Nitekim gunumuzde Agn Dagi'nm yamaclanndaki Korgan ktslasi cevresinde yer yer hus topluluklannarastlanmaktadir.

ilin guneyindeki daglrk yorede yer alan bazi koylerin adlan, bulunduklan yerin topografik ozelliklerini yansrtmaktadrr. Tepe kenarlannda, yamaclannda, akarsu vadilerinde ve etek konumlannda kurulmus olan bu gibi koylerin adlan, genellikle yorenin engebeli yapisrm yansitmaktadrr.

Gungormez koyii ayni adt tasryan derenin derin vadisi icinde kurulmustur. Vadi gunesi az aldig: icin, koy bu adi almistir. Karanhk (Tuzluca) yer ad! da ayru cografi ozelligi ifade eder. Vadide yer almasi, gunesi az gormesine neden olmus,bundandolayida Karanhkadrrualmisnr. Asma koyu, admdanda anlasilacagruzere, Hacce Tepe'nin doguyamaclan uzerindekidik biryannhemen eteginde kurulmustur,Bu nedenle,bu koyun bir kisrm kaya dusme tehlikesiyle karst karsiyadir. Carsala Tepe'nin 48 Derleme SozlUgii, 12 Cilt, Tiirk Dil Kurumu Yayini, Ankara Universitesi Basimevi, 1993, s. 2815.

19d1r iii 'ndeki YerAdlartmn Kaynaklari 295

eteklerinde kurulmus olan Nisankaya koyuntin hemen gtmeyinde andezitlerden olusan biiyiik bir kaya blogu bulunmaktadrr, Kay adnu bu kayadan alrmstir. Tasburun koyt; Agn Dagi'mn puskurttugu lavlann meydana getirdigi kayaliklann ova kismma dogru en cok uzandigi cikintr (burun)'nmbitisiginde kurulmustur. Kayadimburadanahr, Enginalan(eski adi Pulur) koyune bu adm verilmesinde, koyttn ovanm merkezi kisrmna yakm biryerde kurulmus olmasmmrolii bulundugu dusunulebilir. Tuzluca llcesi'nin gtmeyindeki daghk a1anda yer alan Kucukova ve Bahcelimeydan koylerinin adlan ise daghk yorede dar alanli duzluklerin varligrm gosteren yer adlandir.

Karakoyunlu Ilcesi'ne bagh bir kay Dize (yeni adr Kockiran) admr tasimaktadrr. Bu kay Aras Irmagi'nm kenannda kurulmustur. Bugun Igdrr yoresinde kullanrlan "dayaza'' sozti,

"derin olmayan

su

kenart"

anlammdadir. Kanaatimizce bu koyun adi, bu "dayaza" sozunun bozulmus sekli olabilir.

Igdir lli'ndeki koy adlanndan bazilan, yerlesme cevresindeki arazilerin tanma uygunluk derecesini yansitmaktadir. Tashca ve Toprakh (Asagr ve Yukan Toprakli) koylerinin adlan, buna ornek olarak gosterilebilir.

Gungormez Deresi Vadisi'nde kurulmus bir dag koyu olan Tashca koyti cevresindeki her tarlamn icinde ekim alam acmak icin, 8-10 metrede bir toplanmis ta§ obekleri vardir. Yukantopraklr (eski adi Alkizil) koytl, eskiden Aratan koyunde yasayan insanlarm, bu koyun sik SJk sel baskimna maruz kalmasi nedeniyle, buradan aynlarak gelip kurduklan bir koydur. Topraklanmn verirnli olmasi, ekin, bagcilik ve hayvancihga elverisli olrnasi dolayisiyla kaye bu ad verilmistir. Koyun verimsiz, ekilemeyen, cahhk bir yoresi de vardir ki, buraya "Abceyillik" veya "Ebu Celilin Baglan" adr verilir.

Daha once de belirtildigi uzere,Igdir Ovasi Turkiye'nin en az yagl§ alan yerlerinden biridir. Ancak cevre daghk yorelerde, yukseltinin artmasma bagh olarak yagl§ da artmakta ve belli yukseklikten itibaren kurakhk sorunu hafiflemektedir. Boylece 1500-16000 metrelerden daha yukseklerde cayir ve otlak alanlanrun genis yer kapladigi ve tahil tanmmm yapilabildigi bir kusaga gecilmektedir. Ortalama 1450-1500 metre yukseltide kurulmus bulunan Tarlabasikoyu (Arahk) He Tashca koyune bagh Tarlabasi (eski adt Karahisar) mahallesine, bu yukselti basamagmm en alt smmnda kurulduklan ici bu ad verilmistir.

Igdrr lli'ndeki bazi yer adlan, yerlesme cevresindeki tanmsal faaliyetleri yansrtrnaktadir. Tuzluca'daki Alcali'ya (Karacaoren koyunnn

296 Doc;.Dr. Jbrahim GONER-Dr.Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDE!vIJR

mahallesi), alcamn (erik) cok yetistirilmesinden dolayi bu ad verilmistir, Yine Tuzluca'daki Elmalrk, Bahcecik, Bahcelimeydan ve Tut koylerinin adlan da yoredeki tanmsal faaliyetleri aksettiren yer adlandrr. Elmagol mezrasinda (Cilli koyti) bol miktarda elma agaclan He bir kueuk gol bulunmasmdan dolayi mezraya bu ad verilmistir. IgdirOvasr'ndaki Siraci koyunde eskiden cok uzum yetistirilip, ahali tarafmdan sirasr (sire) yaprlarak satildrgmdan, kay Siraci adim alrmstir.

Tuzluca llcesi'nde gunumuzde terk edilmis durumda olan Dibekli adh bir koy vardir, Evliya <;elebi 1648 (H. 1057)yilmda, Revan seferinde Kagizman'dan gecerken su bilgileri veriyor: "Benzeri az bulunan degirmen

tasi madeni vardtr ki Acem 'e, Erzurum'ave oteki diyarlara degirmen tasi

Kagizman daglanndangider,,49. Dibekli koyU de Evliya Celebi'nin anlatugi

bolgede yer ahr. Bukoyun admm, cevrede bulunan bu dibektasi madenine goreverildigi anlasrlryor,

Ispanya elcisi Klaviyo Surmeli Cukuru'ndan gecerken, buralarda ipek bocegi yetistirildigini ve bu nedenle, her tarafta dut agaclannm bulundugunu belirtmistir"Tutlar adt gibi, bolgedeki dut ve ipekli ilgiliyer adlan hep bu ipekcilik gelenegininhanralandir, Surmeli Karakalesi (eski Stirmeli Sehrij'nin yakminda, Aras kenannda, Surmeli koyunun cok eski mahallesinin adi da Ipekli idi. Bu yerlesme gunumuzde terk edilmis durumdadir".

Mezra, oba, ciftlik, yayla ve kislak gibi yerlesme sekillerinden birininadr, aym sahada kurulmus yeni bir yerlesme icin ad olabilmektedir. Ildeki Mezra (Merkez Ilce), Kadikislak (Merkez llce), Obakoy (Merkez {lye), Ciftlik (Asag: ve Yukan Ciftlik, Arahk Ilcesi) ve Yaylacik (Tuzluca Ilcesi), bu cesit yer adlanna omeklerdir.

tldeki kayadlannda karsilasilanYukan ve Asagi gibi zithklar, bir bakima, bircok koyun, esas yerlesme merkezinden uzaklasma yoluyla, yeni yerlesme cekirdeklerinin kurulmasi sonucu ortaya ylklp gelistiklerini gostermektedir. Camurlu, Erhaci (Yukanerhact mahalle durumundadrr), Katirh (Asagtkatirh mahalle durumundadrr), Tut (Yukarrtut mahalle durumundadir), Aktas, Civanli, Ciftlik, Aratan, Toprakh ve Alican koylerinin her birinin"Yukan" ve"A~agl" seklinde ikikismaaynldiklan dikkati ceker.

49Evliya Celebi Seyahatnamesi, Cilt 1-2, s. 639.

50 CLA

vno,

Ruy Gonzales De, 1993, Anadolu, Orta Asya ve Timur (Timur nezdinde gonderilen lspanyol Sefid Clavijo'nun seyahat ve sefaret izlenimleri, Ceviri: Orner Riza Dogrul), Ses Yaymlan, iSTANBUL, s. 88-91.

19d1r

tn

'ndeki YerAdlanninKaynaklart 297

Ilde, yerin bir baska yere gore konumunu belirleyen yer adlanna da rastlanmaktadir, Baskoy (yeni adrArahk), Ortakoy,Ortabucak ve Tanyolu, bu tur yer adlanna omeklerdir.

SONU<;

Igdir Ili'ndeki yer adlarinm analizi, ildeki yerlesmelerin cogunun, tarih boyunca bolgede varhgim gordugumuz kavimlerden kalma adlar tasidrklanm ortaya koyrnustur. Boylece bugun ilde mevcut olan yerlesmelerin adlannda, bolgenin MO 1000 yillanndan giinumuze kadar olan iskan tarihinin her devresine ait izler bulmak mumkundur. Omegin, Erkov (yeni- adi Suveren) koyunun admin kaynagi, gunumuzden 3000 yil oncesine, yani Urartular donemine dayanmaktadir, Vine Artaksiyashlar zamanmda bir ibadet merkezi olarak kurulmus olan Ahura (yeni adi Yenidogan), en az 2200 yilhk tarihi gecmise sahip bir yerlesmedir, Bolgede.daha sonraki donemlerde burada yamis olan Kimmer, Vanad, Bulgar, Saka, Udin, Arsaklr, Kipcak,Hun, Agaceri, Pam, Sabir ve Hazar gibi Turk kavimlerinden kaima yer adlanna da rastlanmaktadir, Ancak gunumuzde Igdrr Ili'nde en cok rastlanan yer adlan, XI'inci yuzyildan itibaren Orta Asya'dan gelip bolgeye yerlesen Selcuklu Turkmenleri ve onlan izleyenTurkmen-Oguzboy, oymak ve obalanna ait yer adlandtr,

Bolgede tarihsel yer adlanmn cok yaygmolmasi, bugunku Igdir iIi topraklanru kapsayan depresyon alanmm, cografi konum itibariyle bir kavsak ozelligi tasimastve degisik yonlerden gelen kavimlerin ugrak yeri olmasidir. Bu kavimlerden bir kisrm sadece gecerken, bir kisrm ise bolgede yerlesmistir.

Bolgede admi dogal unsurlardan alan yerlesmelerin sayisi, Tllrkiye'nin diger krsimlarmagore oldukcaazdir.Bu tur yer adlanna daha cok Igdrr Ovasi'm cevreleyen daghk sahada rastlanmaktadrr. i1de ozellikle bitkilerle ilgili yer adlanmn yok denecek kadar az olmasi, yorenin iktisadi anlamda orman ortusundenyoksunolmasindankaynaklannustrr.

Cumhuriyet doneminde bolgedeki kay adlanrun bircogu degistirilmis olup, daha cok gunumnzdeki tarihi, cografi ve ekonomik ozellikler goz onunde bulundurularak yeni adlar verilmistir. Ancak, yeni yerlesme adlan secilirken, genellikle yerlesmelerin cografi ozelliklerinin on plana gectigini gormekteyiz, Bu arada, Arapkir (yeni adi Bayraktutan), Ekerek (yeni adt Uckaya) ve Haseri (yeni adi Bostanli) gibi zaten Turkce olan yer adlarnnn da degistirilmis oldugu dikkati cekmektedir. Oysa, bu tur yer adlan, bolgenin Turklugu'ne beIge ve tamk olarak kabul edilebilecek en onemli ktiltilr unsurlandir. Zaten pek cok bolgemizde oldugu Igdir

298 Daf.Dr. lbrahim GONER-Dr.Mustafa ERTORK-Dr. Onsal BEKDEMJR

yoresinde de bazi koylere verilen yeni isimlerin buyuk bolumu tutmamis, yine eski adlar resmi kayitlara inatla direnilerek yasatilmamaktadrr. Bu nedenle, yer adlannda degistirrne ve yenilestirrne yapihrken, daha dikkatli olunmah ve bu konuda uzman bilim adamlannm goruslerine mutlaka basvurulmahdir.

KAYNAKCA

ALAGOZ, A.C., 1984,"Yeradlan

Uzerine

Bazi Dusimceler ". TUrk Yer Adlan Sempozyumu Bildirileri, Kultur ve Turizm Bakanligi Milli Folklor Arastirma Dairesi Yay No: 60, Seminer Kongre Bildirileri No: 17 (11-13 EylUI1984), ANKARA, s. 11-22.

BAYKARA, T., 1984, "Anadolu'daki Yer Adlartntn Ortaasya'daki Benzerleri Uzerine Bir Kaynak", TUrk Yer Adlan Sempozyumu

Bildirileri, Kultur ve Turizm Bakanhgi Milli Folklor Arastirma Dairesi Yay No: 60, Seminer Kongre Bildirileri No: 17 (11-13 EyIU! 1984), ANKARA.

BULUT,

I,

1996,"Sorgun Yoresi Kay ve Mevkii Adlartntn Kaynaklari".

Akademik Arastirmalar Dergisi, Yil 1, Sayi 3, KI~ 1996, ERZURUM,30-40.

CLA

vtro,

Ruy Gonzales De, 1993, Anadoiu, Orta Asya ve Timur (Timur nezdinde gonderilen Ispanyol Sefiri Clavijo'nun seyahat ve sefaret izlenimleri, Ceviri: Orner Riza Dogrul), Ses Yaymlan, iSTANBUL. <;ETiNKAYA, N., 1996, Igdtr Tarihi (Tarih, Yer Adlan ve Bazi Oymaklar

Uzerine). TUrkDunyasi Arasnrmalan Vakfi, iSTANBUL.

Derleme SozHigfi., 1993, 12 Cilt, TUrk Dil Kurumu Yaymi, Ankara Universitesi Basimevi,

EROZ, M., 1984, "Sosyolojik Yonden Yer Adlan". TUrk Yer Adlan Sempozyurnu Bildirileri, Kultur ve Turizm

Bakanligt

Milli Folklor Arastirma Dairesi Yay No: 60, Seminer Kongre Bildirileri No: 17 (11-13 EylUI 1984), ANKARA.

Evliya Celebi Seyahatnamesi, 1985, OydalNesriyat, Cilt 1-2, istanbul GONEY, S., 1975, Bnyuk Menderes Bolgesi. istanbul Oniv. Yay. No: 1895,

Cografya Enst. Yay. No: 79, iSTANBUL.

GUNALTAY,

S.,

1987, Yakm Sark II, Anadolu. TUrk Tarih Kurumu Yayim, ANKARA..

KARABORAN, H.,

1984,

"Turkiye'de Mevki Adlari Uzerine Bir

Arasttrma".

Turk Yer Adlan Sempozyumu Bildirileri, Ktiltur ve Turizm Bakanhgi Milli Folklor Arastirma Dairesi Yay No: 60,

19dwlli'ndeki ferAdlartninKaynaklan 299

Seminer Kongre Bildirileri No: 17 (11-13

Eylul

1984), ANKARA, s.53-57.

KlRZIOGLU, M.F., 1952,Am Sehri Tarihi, San Matbaasi, ANKARA. KIRZIOGLU, M.F., 1953, KarsTarihi,I.Cilt.

Isik Matbaasi,

iSTANBUL. KIRZIOGIJU, M.F., 1992,Yukan-Kur ve Caruk Boylari'nda Kipcaklar,

Turk Tarih Kurumu Yayiru, ANKARA.

KIRZIOGLU, M.F.,1993, Osmanlilar'm Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590). TUrk Tarih Kurumu Yayim, ANKARA.

KOKTEN, K, 1948, "Kars'tn Tarih Oncesi", Ill. Tarih Kurumu Kongresi, ANKARA.

RASONYI, L., 1993, Tarih'teTurkluk. Turk KulturunuArastirmaEnstitusu Yayim, ANKARA.

Rusca Kafkas Ydbgl'na Gore Giiney Kafkas Kasaba ve Koyierinde 1910 YIII Anasir Durumu(Ceviren Serdar Kaplan).

TURAN, 0., 1984, Selcuklular Zamarunda Turkiye Tarihi. Nakislar Yaymevi Yay. No: 28, iSTANBUL.