A n k a r a E c z . Fak. D e r . 2 1 , 1-2 (1991-1992)
J . F a c . P h a r m . A n k a r a
2 1 , 1-2 (1991-1992
Ankara Çayının Anyonik ve Noniyonik Yüzey Aktif Madde Kirliliğinin Araştırılması
Monitoring of Anionic and Nonionic Surfactants in Ankara Stream
Nevin V U R A L * Yalçın D U Y D U *
Ö Z E T
Ekim 1990 - Eylül 1991 süresince ayda bir kere Ankara Çayı Çift-lik Köprüsü noktasından alman su örneklerinde anyonik ve noniyo-nik yüzey aktif madde konsantrasyonu tayin edilmiş ve kirlilik yükü hesaplanmıştır. Metilen mavisi yöntemi ile tayin edilen anyonik deter-jan konsantrasyonu (0.88 mg/ 1-3.Omg/ 1) arasında yıllık ortalama
değer 1.98 ± 0.83 mg M B A S / 1 , ortalama anyonik deterjan kirliliği ise 1463.42 ± 611.11 k g / g ü n olarak saptanmıştır. Özellikle anyonik deterjan kirliliği 1979-1980 döneminde yapılan araştırma sonuçlarına göre önemli derecede (P < 0.001) yüksek bulunmuştur.
Noniyonik yüzey aktif madde tayini nonilfenol etoksilat (NPE) eşdeğeri olarak potansiyometrik yöntemle yapılmıştır. Noniyonik deterjan konsantrasyonu 50.00 g / 1 - 1 1 0 . 2 g / l arasında; orta-lama konsantrasyon 76.14 ± 21.79 g/ 1, ortaorta-lama kirlilik yükü ise 57.26 ± 19.86 kg/ gün olarak saptanmıştır.
Anionic and nonionic surfactant concentrations have been deter-mined in Ankara Stream at Çiftlik Bridge station during the period of October 1990-September 1991. Concentrations of anionic surfac-tants as MBAS were found between 0.88 mg /1 and 3.0 mg /1 with an average of 1.98 ± 0.83 mg / 1. Average anionic surfactant
pollu-R e d a k s i y o n a verildiği t a r i h : 2 6 . 5 . 1 9 9 2
* A . Ü . Ecz. F a k . F a r m . Toksikoloji A n a b i l i m D a l ı .
tion was estimated 1463.42 ± 611.11 kg/day. Our results were sig-nificantly high as compared with the anionic surfactant pollution mo-nitored during the period of 1979-1980.
Nonionic surfactant concentration in the stream was determined by potentiometric method as nonil phenol etoxylate (NPE). Con-centrations of nonionic surfatant were found between 50.00 g/ 1 and 110.2 g /1 with annual average of 76,14 ± 21.79 g/ 1. Ave-rage nonionic pollution estijated as 57.26 ± 19.86 kg/day.
Anahtar kelimeler: Anyonik yüzey aktif madde, deterjan kirli-liği, noniyonik yüsek aktif madde, su kirliliği.
Key words: Anionic surfactant, detergent pollution, nonionic surfactant, water pollution.
Yüzey aktif maddeler, endüstride ve evlerdeki çeşitli kullanımları yanında, deterjan, sabun ve temizlik maddelerinin ana bileşeni olarak da büyük önem taşırlar. Yüzey aktif maddeler anyonik, katyonik, noniyonik ve amfoterik olarak sınıflandırılırlar. Anyonik yüzey aktif maddelerden linear alkilbenzen sulfonat (LAS) biyolojik parçalana-bilir olduğu için 1960'lı yıllardan itibaren parçalanmayan dallanmış alkilbenzen sülfonatları (ABS) yerine kullanılmağa başlanmıştır (1,2). Noniyonik yüzey aktif maddelerden ise alkil lauril etoksilatlar, oksoal-kol etoksilatlar ve alkil fenol etoksilatlar deterjan formülasyonları için-de bulunmaktadır (3,4).
Linear alkilbenzensülfonatlar ve alkilfenol etoksilatlar (APEO) deterjan formülasyonlarında en çok bulunan iki sentetik yüzey aktif maddedir. Dünyada tüm yüzey aktif madde üretiminin % 28'ini LAS oluşturup 1990 yılında LAS üretimi 987.000 x 103 tona ulaşmıştır. APEO üretimi de son yıllarda gittikçe artmaktadır. 1990 yılında üre-timinin 467.000 x 103 ton olduğu bildirilmektedir (1,3,4).
Yüzey aktif maddelerin, sentetik deterjanlar başta olmak üzere, temizlik madde formülasyonlarında dünyada yaygın bir şekilde kulla-nımları sonucu, gerek evsel gerekse endüstriyel atık sularla alıcı su ortamlarına ve çevreye önemli miktarda karbonlu atık madde katıl-maktadır. Genelde parçalanabilir yüzey aktif maddeler arıtma tesis-lerinde uzaklaştırılabilmelerine rağmen, indirgenmiş konsantrasyon-larda atık sularla nehir ve çaylara (akar sulara) verilmektedir. Böyle-ce sulama suyu olarak tarım alanlarında kullanılan sularla yüzey aktif maddelerin toprağı da kirlettiği gösterilmiştir (5-7). LAS'nın çev-rede biyolojik parçalanma ve sorpsiyon olayı ile çevçev-reden çabuk
uzak-A n k a r a Ç a y ı n ı n uzak-Anyonik ve N o n i y o n i k Yüzey.. 3
laştırıldığı öngörülmekle beraber bu olayın LAS homologlarına ve karbon zinciri uzunluğuna bağlı olduğu da gösterilmiştir (8-10). Bu nedenle LAS'ın çevrede izlenmesi dünyada halen yapılmaktadır (1).
Daha az olmakla beraber noniyonik yüzey aktif maddelerden APE grubu ile yapılan çalışmalar, biyolojik parçalanabilir olan bu maddelerin kış aylarında arıtma tesislerinde uzaklaştırılmalarının zor olacağını ve alıcı su ortamlarında köpük oluşturacak düzeyde kalabi-leceklerini göstermiştir (11, 12).
Ülkemizde ise deterjanlarda dallanmış bir alkilbenzensülfonat olan tetrapropilen benzen sülfonat (TBS) kullanımına, diğer ülkelerde göz-lenen çevre sorunlarına bizde de neden olduğu ve bu sorunların git-tikçe artacağı yapılan araştırmalarla gösterilmesine rağmen, 1980'li yıllarda da devam edilmiştir (3). Ancak 1987 yılında deterjanlarda en az % 80 parçalanabilirlik standardı getirilmiş ve TBS kullanımı tüm yasaklanmıştır (13, 14). TBS yerine kullanılmak üzere ithal edilen LAS miktarı 1987'de 32231 ton iken bu miktar 1990'da 36.000 tona ulaş-mıştır. Noniyonik yüzey aktif madde ithalatı ise 1 (bir) tona yaklaş-mıştır (15).
Bu çalışmada 1987'de LAS kullanımına geçildikten sonra, Ankara Çayının anyonik deterjan kirliliğinin araştırılması ve daha önce yapı-lan araştırma sonuçyapı-lan (3) ile karşılaştırılması; ayrıca noniyonik de-terjan kirliliğinin incelenmesi amaç edinilmiştir.
Materayal
D E N E L K I S I M
Su örnekleri: Yüzey aktif madde konsantrasyonu tayin edilecek su örnekleri, Ankara Çayından alınmıştır. Ankara kentinin evsel atık-larının % 90'ı ve ve endüstri atık suatık-larının atıldığı Ankara Çayı, 60-70 km. uzaklıkta Ova Çayı ile birleşip Sakarya nehrine dökülmektedir (Şekil 1). Numune yeri olarak Atatürk Orman Çiftliği yakınında bu-lunan Çiftlik Köprüsü seçilmiştir (Şekil 1). 10 litrelik cam balonlara alınan su örnekleri hemen analiz için kullanılmıştır. Su örnekleri Ekim 1990 - Eylül 1991 döneminde ayda bir kere alınmıştır.
Su örneklerinin alındığı günlerde, numune yerindeki suyun debi değerleri Elektrik İşleri Etüt idaresi Genel Müdürlüğü'nden alınmış-tır.
Yöntem
1. Anyonik yüzey aktif madde tayini: Metilen mavisi yöntemi kullanılmıştır. 100 ml su örneği 100 ml kloroform ve 30 ml metilen mavisi çözeltisi ile ekstrakte edilmiş, oluşan mavi renkli (metilen ma-visi-anyonik aktif madde) kompleksinin (MBAS) absorbansı 652 nm de kloroforma karşı spektrofotometrede okunmuştur. Anyonik yüzey aktif maddenin konsantrasyonu Standard LAS ile hazırlanan kalib-rasyon eğrisinden yararlanılarak okunmuştur (3). Sonuçlar mg MBAS /
1 su olarak verilmiştir.
2. Noniyonik aktif madde tayini: Su örneğinden izole edilerek etil asetat içinde toplanan noniyonik aktif madde modifiye Dragen-dorf reaktifi ile çöktürüldükten sonra, çökeltideki bizmut, potansi-yometrik yöntemle tayin edilmiştir (16).
Noniyonik yüzey aktif maddenin izolasyonu için standardize edil-miş izolasyon apareyi kullanılmıştır. (17). Apareye filtre kağıdından süzülmüş 4 litre su örneği ve ayırma işlemini kolaylaştırmak için 10 g N a H C O3 ilave edilmiştir. Karışıma 200 ml etil asetat ilavesinden sonra, sistemden 90-100 ml/ dakika hızla azot gazı geçirilmiştir. Bu işlem sırasında fazların karışmamasına dikkat edilmiştir. Beşdakika gaz geçişinden sonra, noniyonik deterjanın toplandığı etilasetat fazı musluktan bir behere alınmış ve işlem 200 ml etil asetat ile tekrarlan-mıştır. Beherde birleştirilen etil asetat fazlası su banyosunda uçurul-duktan sonra, kalıntı 5 ml metanolde çözülmüştür. Çözeltideki noni-yonik yüzey aktif madde, modifiye Dragendorf reaktifi ile (KBiI4 + Ba C12 + Asetik asit) çöktürülmüştür. İzole edilen çökelek amonyum tartarat çözeltisi ile çözülmüş ve pH 4.6'da 0.0005 N. pirolidinditiyo-karbamat çözeltisi ile potansiyometrik olarak (platin / kolemel elektrot) titre edilmiştir (16). Noniyonik aktif madde miktarı titrasyonda kulla-nılan karbamat çözeltisi sarfiyatının (ml) 54 ile çarpılması sonucu no-nilfenoletoksilat (NP 10) cinsinden g / 1 olarak hesaplanmıştır (17).
3. Kirlilik yükünün hesabı: Yüzey aktif madde konsantrasyonu ve debi ölçümlerinden yararlanarak, Ankara Çayının numune alma yüzey aktif madde kirlilik yükü:
Konsantrasyon mg / 1 x debi m3 / sn x 3600 x 24 1000
A n k a r a Ç a y ı n ı n A n y o n i k v e N o n i y o n i k Y ü z e y . . 5
S O N U Ç v e T A R T I Ş M A
Ankara Çayı, Çiftlik köprüsünden (Şekil 1) 12 ay süre ile (Ekim 1990-Eylül 1991) alınan su örneklerinde tayin edilen anyonik ve noni-yonik yüzey aktif madde (deterjan) konsantrasyonları, çayın kirlilik yükü ve debi değerleri Tablo 1 ve Tablo 2'de gösterilmiştir. Tablo 1' de görüldüğü gibi, çayın anyonik yüzey aktif madde (MBAS) konsant-rasyonu 0.88 mg /1 ile 3.0 mg /1 arasında, kirlilik yükü ile 655.38 kg/ gün ile 3006.72 k g / g ü n arasında değişmektedir. Yıllık ortalama anyonik yüzey aktif madde konsantrasyonu 1.98 ± 0.83 mg MBAS / 1 ve ortalama anyonik deterjan kirliliği 1463.42 ± 611.11 k g / g ü n ve ortalama debisi ise 8.74 ± 1.61 m3 /sn olarak saptanmıştır. Noni-yonik yüzey aktif madde için bu değeller daha düşük olup, konsant-rasyon 50.0 g (mikrogram) / I ile 110.2 g/I arasında değişmekte, yıllık ortalama 76.14 ± 21.79 g / 1; noniyonik kirlilik yükü ortala-ma 57.26 ± 19.86 k g / g ü n olarak bulunmuştur. Şekil 2'de Ekim
1990 - Eylül 1991 arasındaki aylık anyonik ve noniyonik deterjan konsantrasyonları ile Ekim 1979 - Eylül 1980 arasında saptanan aylık anyonik deterjan konsantrasyonları gösterilmiştir (3). Ankara Çayın-daki saptadığımız anyonik deterjan konsantrasyonları, su kirliliği kontrol yönetmeliğine göre belirlenen lV.sınıf yani çok kirlenmiş sular sınıfına girmektedir (18). Şekil 2 ve 3'ün incelenmesinden anlaşı-lacağı üzere, 1987'den itibaren anyonik deterjanlarda LAS kullanımı zorunluluğu getirilmesine rağmen Ankara çayında saptanan anyonik
T a b l o 1 . A n k a r a Ç a y ı Çiftlik K ö p r ü s ü n o k t a s ı n d a a n y o n i k yüzey aktif m a d d e k o n s a n t r a s y o n u ve kirlilik y ü k ü ( E k i m 1990-Eylül 1991). Aylar D e b i m3 / sn A n y o n i k l e r M B A S * m g / 1 A n y o n i k l e r k g / g ü n E k i m 9 . 9 2 0 . 8 8 7 5 4 . 2 4 K a s ı m 7 . 8 2 0 . 9 7 6 5 5 . 3 8 A r a l ı k 9 . 1 6 2 . 3 8 1 8 8 3 . 5 9 O c a k 1 0 . 3 4 0 . 9 9 8 8 4 . 4 4 Ş u b a t 10.26 1.16 1 0 2 8 . 3 0 M a r t 6 . 7 7 1.64 9 5 9 . 2 8 N i s a n 9 . 5 0 1.8 1 4 7 7 . 4 4 M a y ı s 1 1 . 6 0 3 . 0 3 0 0 6 . 7 2 H a z i r a n 7 . 8 2 2 . 9 9 1 8 8 5 . 0 6 T e m m u z 6 . 7 1 2 . 9 7 1692.85 A ğ u s t o s 7 . 1 0 2 . 6 7 1 6 3 7 . 8 8 Eylül 7 . 8 2 2 . 5 1 1 6 9 5 . 8 8 O r t a l a m a 8 . 7 4 ± 1.61 1.98 ± 0 . 8 3 14.63 ± 6 1 1 . 1 1 * M B A S : Metilen mavisi aktif m a d d e s i .
T a b l o 2 . A n k a r a Çayı Çiftlik K ö p r ü s ü n o k t a s ı n d a n o n i y o n i k yüzey aktif m a d d e k o n s a n t r a s y o n u ve kirlilik y ü k ü ( E k i m 1990-Eylül 1991). Aylar Debi N o n i y o n i k l e r N o n i y o n i k l e r m3 / sn N P 10*, ug / 1 kg / g ü n E k i m 9 . 9 2 5 3 . 7 4 6 . 0 3 K a s ı m 7 . 8 2 7 4 . 1 5 0 . 0 7 Aralık 9 . 1 6 9 3 . 2 7 3 . 7 6 O c a k 10.34 6 5 . 5 5 8 . 5 2 Ş u b a t 10.26 5 0 . 0 4 4 . 3 2 M a r t 6 . 7 7 5 0 . 0 2 9 . 2 5 N i s a n 9 . 5 0 6 1 . 0 5 0 . 0 7 M a y ı s 11.60 1 0 6 . 7 106.94 H a z i r a n 7 . 8 2 6 8 . 1 4 6 . 0 1 T e m m u z 6 . 7 2 8 2 . 3 4 7 . 7 1 A ğ u s t o s 7 . 1 0 110.2 6 7 . 6 0 Eylül 8 . 7 2 9 8 . 9 6 6 . 8 2 O r t a l a m a 8 . 7 4 ± 1.61 7 6 . 1 4 + 2 1 . 7 9 5 7 . 2 6 ± 1 9 . 8 6 * NP 1 0 : 10 Etilen oksitli nonilfenol.
deterjan kirlilik yükü 1979-1980 arasındaki değerlere göre yüksek olup, bu değerlerin istatiksel olarak karşılaştırılması Tablo 3'de görül-mektedir. T a b l o 3. 1990-1991 ve 1979-1980 d ö n e m l e r i n d e elde edilen o r t a l a m a l a r ı n karşılaştırılması. 1990-1991 d ö n e m i 1979-1980 d ö n e m i Ö n e m k o n t -r o l ü A n y o t i k D e t e r j a n Kirli-liği O r t a l a m a s ı (kg / gün) 1463.42 ± 611.11 4 5 2 . 8 4 ± 6 2 4 . 1 3 p < 0 . 0 0 1 A n y o t i k D e t e r j a n K o n -s a n t r a -s y o n u O r t a l a m a -s ı ( m g / 1 ) 1.98 ± 0 . 8 3 1.25 ± 1.10 p > 0 . 0 5 D e b i O r t a l a m a s ı ( m3 / sn) 9 . 7 4 ± 1.61 5 . 5 7 ± 3 . 2 p < 0 . 0 1
Araştırmada seçilen Çiftlik Köprüsü numune istasyonu, daha önceki çalışmalara göre Ankara Çayı'nın kirlilik göstergesi olarak se-çilen noktadır (3). Ankara Çayının anyonik deterjan kirliliği 1979-1980 dönemine göre önemli derecede arttığı gözlenmiştir (P < 0.001). Debinin de aynı yönde ve önemli artışına (P < 0.01) rağmen, anyonik deterjan ionsantrasyonunda bir seyrelme olmayışı, çayın deterjan kir-liliğinin, 1987'de parçalanabilir aktif maddelerin kullanıma girmiş olma-sına rağmen, devam ettiğini göstermektedir. LAS kullanımının da bu
Ankar a Çayını n Anyoni k v e Noniyoni k Yüzey.. . 7
Anyonik D e t e r j a n M B A S m g / 1 ( 1 9 7 9 - 1 9 8 0 ) Anyonik D e t e r j a n M B A S m g / l ( 1 9 9 0 - 1 9 9 1 ) Noniyonik D e t e r j a n NP 10 g/l ( 1 9 9 0 - 1 9 9 1 )
Şekil 2. Aylara göre A n y o n i k ve N o n i y o n i k yüzey aktif m a d d e k o n s a n t r a s y o n l a r ı . Anyoni k Deterja n Konsantrasyon u MBA S mg/ l Noniyoni k Deterja n Konsantrasyon u N P 1 0 g/ l Aylar
A n k a r a Çayının Anyonik ve Noniyonik Yüzey. 9 1990-1991 y ı l ı sonuçları 1 9 7 9 - 1 9 8 0 y ı l ı s o n u ç l a r ı 3000 2750 2500 2250 2000 1250 1750 1500 1000 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Şekil 3. 1979-1980 ve 1990-1991 d ö n e m l e r i n d e A n y o n i k deterjan kirliliği yüklerinin karşılaştırılması. Anyoni k Deterja n kg/gü n 750 500 250 0 A y l a r
kirliliği olumlu yönde etkilememesi, Ankara Çayının toksik metaller açısından da kirli olması ve çözünmüş oksijen değerlerinin genelde çok düşük, yaz ve sonbahar aylarında 0 (sıfır) mg / 1 ye kadar düşmesi ile açıklanabilir (3). Toksik metaller ve çözünmüş oksijen azlığı (veya yokluğu) "parçalanabilir" olarak bilinen LAS'ın biyolojik parçalana-bilirliğinı azalttığı araştırmalarda gösterilmiştir (3). Bu nedenle halen Ankara Çayında devam eden anyonik deterjan kirliliği, çayın metal kirliliğinin ve çözünmüş 02 konsantrasyonunun düşüklüğünün devam etmesi ile açıklanabilir.
Ankara Çayının ve ülkemiz alıcı su ortamlarında noniyonik de-terjan kirliliği ile ilgili daha önce bir çalışmaya rastlamadığımız için elde edilen veriler karşılaştırılamamıştır. Ülkemizde noniyonik deter-jan kullanımı 1987 yılından itibaren yaygınlaşmıştır (1 ton civarında).
1990-1991 döneminde noniyonik yüzey aktif madde ortalaması mik-rogram düzeyinde 76.14 ± 21.79 g / 1 bulunmuştur. Deterjanlarda kullanılan noniyonik yüzey aktif madde miktarlarının genelde anyo-niklere oranla çok daha düşük olması (18) ve parçalanma yarı ömrü-nün daha kısa olmaları nedeni ile (9,10,12) Ankara Çayındaki konsant-rasyon ve kirliliğinin düşüklüğü doğal bir sonuçtur.
Bulgularımız, diğer ülkelerde yapılan çalışmalarla karşılaştırıldı-ğında, nehir sularında bulunan değerlere göre Ankara Çayındaki an-yonik deterjan konsantrasyonun çok yüksek olduğu görülmektedir. Örneğin Amerika'da geniş ölçüde yapılan bir çalışmada ön arıtma sis-temi olan nehirlerde LAS değerleri ppb ( n g / l ) düzeyinde saptanmış-tır (1). Noniyonik deterjan konsantrasyonu ise Almanya'da yapılan bir çalışmaya göre büyük farklılık göstermemektedir (19).
Sonuç olarak Ankara Çayının daha önce de yapılan çalışmalarla gösterilen deterjan kirliliği (3) halen devam etmektedir. Çayın bu ko-şullarda sulama suyu olarak tarımda kullanılmasının zararlı olacağı tartışmasızdır. Eğer çayın tekrar kullanılabilir hale getirilmesi isteni-yorsa gerek evsel atıkların ve gerekse çaya verilen endüstriyel atık suların ön arıtmadan geçirilmeden verilmemesi gerekir. Nitekim bazı büyük endüstriler Ankara Çayına sulu atıklarını vermeden önce ön arıtma yapmaktadırlar.
L İ T E R A T Ü R
1. Rapaport, A.A., Eckhoff, W.S., M o n i t o r i n g L i n e a r Alkyl B e n z e n e S u l f o n a t e in t h e E n v i r o n m e n t , Environmental Toxicology and Chemistry-, 9, 1245-1257 (1990). 2. Larson, R.J., F a t e of Lineare Alkylbenzene Sulfonate ( L A S ) in A q u a t i c , Benthic,
A n k a r a Ç a y ı n ı n Anyonik ve Noniyonik Yüzey..
3. Vural, N . , Kumbur, H., A n k a r a Ç a y ı n d a M e v c u t Deterjanlar, Deterjanların P a r ç a -l a n m a D u r u m -l a r ı ve Meta-l-lerin K a n t i t a t i f Anai-lzi, Doğa Vi-lim Dergisi, Müh. I Çev., 6, (2), 61-77 (1982).
4. Marcomini, A., Filipuzzi, F., A r o m a t i c Surfactants in L a u n d r y D e t e r g e n t s a n d H a r d -Surface C l e a n e r s : L i n e a r A l k y l b e n z e n e s u l p h o n a t e s a n d A l k y l p h e n o l Polyethoxyla-tes, Chemosphere, 17, (5), 853-863 (1938).
5. Vural, N . , E k o n o m i k ve Sıhhi Bakımdan Sentetik Deterjanlar, Ankara Üniversitesi
Tıp Fakültesi Mecmuası, XVI, (I), 80-86 (19643).
6. Vural, N . , Sentetik D e t e r j a n l a r , Bilim ve T e k n i k Dergisi, 165, (14), 9-11 (1983). 7. De Henau, H., Hopping, W.D., Linear Alkylbenzene Sulfonates (LAS) in Sewage
Sludges, Soils a n d S e d i m e n t s : Analytical D e t e r m i n a t i o n a n d E n v i r o n m e n t a l Safety C o n s i d e r a t i o n s , Intern. J. Environ.Anal.Chem., 26, 279-293 (1986).
S. Swisher, R . D . , T h e C h e m i s t r y of Surfactant B i o d e g r a d a t i o n , The Journal of the A m e
-rican Oil Shemists Society, 40, 648-656 (1963).
9. Wickbold, R., Analytische Beitrage z u m Biologischen A b b a u v o n Tensiden,
Tenside-Detergents, 11, (3), 137-144 (1974).
10. Schöberl, P., Bock, K.J., T e n s i d a b b a u a n d Dessen M e t a b o l i t e n , Tenside, 5, 262-266 (1980).
1 1 . Brown, D. , Alkylphenol E t h o x y l a t e s : An E n v i r o n m e n t a l I m p a c t Assessment, 2 nd W o r l d Surfactant C o n g r e s s , 352-359, Paris (1988).
12. Schöberl, P . , Kunkel. E., Vergleichende U n t e r s u c h u n g e n U b e r d e n Mikrobiellen Me-t a b o l i s m u s eines N o n y l p h e n o l u . eines O x o a l k o h o l - E Me-t h o x v l a Me-t e s , Tenside, 2, 64-72 (1981).
1 3 . Vural, N . , Duydu, Y., D e t e r j a n Aktif M a d d e l e r i n i n Ç e v r e Toksikolojisi Açısından Değerlendirilmesi, Pharmacia-JITPA, 30, ( i ) , 26-34 (1990).
14. Vural, N . , Duydu, Y., T B S , L A S ve İ N P E ' i n Biyolojik Parçalanabilirlik ve A k u t T o k sisitelerinin araştırılması, Beşinci Bilimsel ve T e k n i k Ç e v r e K o n g r e s i , 772779, A d a -na (1989).
15. Altıncı Beş Yıllık K a l k ı n m a Planı ( D P T ) 1990-1994 Syf. 170.
16. Wickbold, R., Z u r Analytischen B e s t i m m u n g Kleiner M e n g e N i c h t i o n i s c h e r ,
Tenside-Detergents, 10, (4), 179-182 (1973).
17. Wickbold, R., Z u r B e s t i m m u n g N i c h t i o n i s c h e r T e n s i d e in Fluss-und Abwasser,
Ten-side-Detergents, 9, (4), 173-177) (1972).
1 8 . R e s m i G a z e t e , 19919, 4 Eylül (1988).
19. Krings, P . , İ N i c h i o n e g e n e Tenside für Spezial W a s c h m i t t e l , Fette
Seifen-Anstrichmit-tel, 116-119 (1973).
2 0 . Bock, K.J., Schöberll, P . , H a n d b u c h der Textilhilf smittel C h w a l a l Anger, 1060 (1977).
