Son yedi padişah (İkinci Mahmut, Abdülmecit, Abdülaziz, Murat, Abdülhamit, Reşat, Vahideddin) devirlerinde saray ve Babıali'nin iç yüzü:Basiretçi Ali Efendi'yi Prens Bismark'ın daveti, Berlin'deki misafirliği

Sahife

fdws&i

M '

y

A K Ş A M

on ygrii padişah (İkinci Mahmut, Abdttlmecit, Abdül&ıiz, Murat, Abdiilhamit, Reşat, Vahideddin) devirlerinde

Yazan : SULEYM AN KANI _{Tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur}

_Tefrika

_{. 143}

Basiretçi Ali efendiyi prens Bismarkm

daveti, Berimdeki misafirliği

H . 1283 se n e sin d e s o n ra la rı Ba- sıre tç i d iy e m a ru f iy e t k a z a n a n A li e fe n d i yevm i, siy a sî b ir g a z e te n e şri için y a z d ığ ı a rz u h a li h a r i­ cîy e n a z ırı F u a t p a ş a y a ta k d im e d ilm e k ü z e re d a h iliy e m ü s te ş a rı S a it e fe n d iy e v e rd i.

F u a t, p a ş a a rz u h a lin a r k a s ın a (şim d ilik h ıfz ı) iş a re tin i y a z d ı. A li e fe n d i b u n u n se b e b in i is tiz a h e d in c e :

— B ir ta k ım ru m la r d a g a z e te im tiy a z ı istiy o rla r. Ş im d i G iritte iğ tişaş v a r. S a n a m ü s a a d e ed ilm iş o lsa o n la ra d a v e rm e k lâ z ım o lu r. E v ra k n u m a ra sın ı a lın ız d a b u iğ- tiş a şm h ita m ın d a m ü r a c a a t e d i­ n iz. O v a k it m ü s a a d e o lu n a c a k tır !

C e v a b ın ı ald ı.

A li e fe n d i iğtiş.aşm o r ta d a n k a lk m a s ın a iki s e n e in tiz a r e tti. S o n ra m ü ra c a a tın ı t e k r a r e y le d i. R u h sa tn a m e y i h a ric iy e n a z ır ı p a ­ ş a n ın v e rd iğ i üç yüz a ltın m u a v e ­ n e t a k çesile b irlik te a ld ı! B a sire t g a z e te si V e z ir h a n ın d a T a ty o su n k ırık , d ö k ü k b ir m a k in e ­ sin d e n ü sh a sı y irm i p a r a y a çık ­ m a ğ a b a ş la d ı. B a s ire t P ru s y a - F r a n s a h a rb in - d e A lm a n y a le h in d e m a k a le le r n e ş re d iy o rd u . M u h a re b e h ita m ın ­ d a A li e fe n d i İs ta n b u ld a A lm a n y a s e fa re th a n e s in e d a v e t e d ild i. H a rp e s n a s ın d a B a s ire t m a k a ­ le le ri s e fa re tç e te rc ü m e e d ilip A l- m a n y a y a g ö n d e riliy o rm u ş; p re n s B ısm ark A li e fe n d iy i B e rlin e ç a ­ ğ ın yorm uş. A li e fe n d i s a d rıa z a m  li p a şa ­ d a n iz in a lm a k ü z e re m ü ra c a a t e tti.  li p a şa m e m n u n o ld u ğ u n u b e ­ y a n ile A li e fe n d iy e B e rlin d e a la ­ tu r k a h a re k e t e tm e sin in h o şa g i­ d e c e ğ in i sö y le d i; m ü h ü rd a rı M us­ t a f a b e y m a rife tile yol m a s ra fı ol­ m a k ü z e re b e ş yü z a ltın lık b ir çı­ k ın d a v e rd i.

A li e fe n d i A lm a n y a s e firin in yol p a ra s ı o la ra k v e rd iğ i o n b in fra n k lık b ir çek i d e a la r a k İstan - b u id a n h a re k e t e tti. B e rlin d e p re n s B ism a rk h u z u ru ­ n a k a b u l o lu n a ra k z iy a d e iltif a ta j ı a i l oldu. B ir h a f ta s o n ra p re n s t a r a f ın ­ d a n te k r a r d a v e t e d ild i. S o k a k la r­ d a ilâ v e le r sa tılıy o rd u . j A li e fe n d i h u z u ru n a ç ık ın c a B ism a rk : — Sizi b u g ü n d a v e t e d işim in s e b e b i ş u d u r: B u s a b a h  li p a şa v e fa t e tti. B u n u k e m a li te e s s ü fle sö y lü y o ru m . T ü r k le r b ir sad rı- a z a m , A v ru p a d a b ir b ü y ü k a d a m k a y b e tti. F r a n s a ile e ttiğ im iz m u ­ h a re b e n in s o n la rın a y a k ın ik i ta ­ r a f ı e n ip tid a m ü s a lâ h a y a d a v e t e d e n  li p a ş a id i. Y a z d ığ ı m üsa- ie m e tk â ra n e ta h r ir a tı e v ra k h â z i­ n e sin d e m a h su s b ir m a h fa z a d a s a k la ttım . H a k ik î b ir d ip lo m a t idi. Z a y ia tia n d a d ır , d e d i. P re n s B ism a rk A li e fe n d iy e B e rlin d e n a v d e ti s ıra s ın d a h e r b iri y ü z e r lira lık on b a n k n o t v e rd iğ i g ib i m a tb a a s ı için b ir f a b r ik a d a n s a tın a lm a k iste d iğ i 130 a ltın k ıy ­ m e tin d e m a k in e le rin p a r a s ın ı d a b iz z a t ö d e d i. A li e fe n d i h a s ta la n d ığ ı için y ir­ m i g ü n k a ld ığ ı b ir h a s ta n e d e k e n ­ d is in d e n p a r a a lın m a d ı! M ısırd a h id iv İsm ail p a ş a n ın k ız ı e v le n e c e k ti. A li e fe n d i d e d ü ­ ğ ü n e d a v e t e d ilm iş o lm a k la B e r­ lin d e n K a h ire y e g itti.

İsm ail paşa, h u z u ru n a k a b u l o lu n d u . B ah is  li p a ş a y a in tik a l e d in c e İsm ail p a ş a : — K eşk i a ltı sen e ev v el v e fa t e d e y d i! B u a ltı se n e lik s a d a r e ti m ille ti m a h v e tti! S ö z le rin i sö y led i.  li p a ş a n ın : ■—- B en M ısır v a lisi İsm ail p a ş a ­ yı d e v le t n a z a r ın d a K a sta m o n u v a lisi gibi ta n ırım . D e d iğ in i d u y a n ve filv a k i  li p a ş a d a n iste d iğ i g ib i m u a m e le le re m a z h a r o lm ıy a n İsm a il p a ş a n ın  li p a ş a y a m u h ip o lm a m a sı ta b iî idi.

S o n m ü la k a tla r ın d a İsm ail p a şa A li e fe n d iy e şu n u d a sö y le m işti:

— B a ğ d a t v ilâ y e tin in v a rid a tı iki yü z b in lir a ik e n M ith a t p a şa b u n u sek iz y üz b in e ib lâ ğ e d e b il­ di. B ü y ü k b a b a m M eh m et A li p a ­ şa A d a n a v ilâ y e ti k e n d isin e te fv iz o lu n u rsa a z z a m a n d a o ra s ın ı ik in ­ ci b ir M ısır y a p ıp p a d iş a h a ö y le ta k d im e d e c e ğ in i a rz ey le m iş id ise d e a r a la r ın d a k i h u s u m e tte n naş.i H ü sre v p a şu b u n a m ü m a n a a t ey­ lem işti. Ş im d i b e n d e B a ğ d a t vi­ lâ y e ti b a n a v e rilirse o ra sın ı d a M ı­ s ır h a lin e g e tirip öyle ta k d im e t­ m e k e m e lin d e o ld u ğ u m u p a d iş a h a a rz e ttim .  li p a ş a m a n i o ld u . A li e fe n d i İsm a il p a ş a y a : «— P re n s B ism a rk  li p a ş a n ın v e fa tı T ü rk le rc e v e A v ru p a c a za- y ia tta h d a d ır ;  li p a ş a b ü y ü k dip - lo m a tla rm d a n d ır, d iy o r.» D iy ecek o ld u , İsm ail p a ş a : — P re n s in z a y ia tta n d e d iğ i d o ğ ru d u r! H e r in s a n v e fa t e d in c e z a y i e d ilm iş o lu r! Bu, o b ü y ü k d ip ­ lo m a tın d ip lo m a tç a b ir sö z ü d ü r!

C ev a b ile ÂH p a ş a y a d e ğ e r v e r­ m e m e k te ıs r a r e t t i . '

¥ ¥ ¥

İta ly a d e v le tin in v e lia h t M u ra t e fe n d i ile s a d rıa z a m M a h m u t N e­ d im p a şa y a A n o n s iy a t n iş a n la rı v e r­

d iğ i B eyoğlu g a z e te le rin d e n n a k ­ le n B a s ire tte y a z ılm ıştı. (1 )

H a lb u k i n iş a n M a h m u t N ed im p a ş a re y ile v e lia h te d eğ il, ş e h z a ­

d e Y u su f İz z e ttin e fe n d iy e v e ril­ m işti. B a sire tç i A li e fe n d i B ab ıâ- liye c e lb e d ild i. F e n a h id d e tle n e n s a d rıa z a m e c n e b i g a z e te le rin in y a z d ığ ı h a v a d is i T ü r k g a z e te le ri­ n in d e y a z a b ile c e ğ in i k a b u l e d e ­ m iy o rd u . A li e fe n d i z a p tiy e k a p ıs ın d a d o ­ k u z g ü n m e v k u f k a ld ı. G e ce le ri g ü y a m ü s a h a b e t için y a n m a g e le n z a p tiy e z a b itle r i h e p n e re d e k a ç a d a m a s tık la r ın d a n b a h s e d iy o rla rd ı.

B ir gece k â tip le r d e n S a lih e fe n ­ d i g elm işti. A li e fe n d i b u d e fa h iç o lm a z sa b ir k a le m e fe n d isile k o n u ş a c a ğ ın d a n d o la y ı m e m n u n olm uştu.

M u sa h a b e e sn a s ın d a söz  lî p a-(1) istanbulda yarım asırlık vakayii mühimme İtalya devletinin Mahmut Nedim paşaya verdiği nişanın sadaretten azlinde resmen kendisinden istirdat edil­

diğini y a /a r.

sa y a in tik a l e tti. A li e f e n d i: — Â li p a şa k a lm ış o lsa y d ı d e v ­ le tin m ü h im işle ri e lb e tte b ir y o la k o n u rd u . D iy ecek o ld u . H id iv İsm a il p a şa g ib i S a lih e fe n d i d e : — A m a n e fe n d im ! K e şk i a ltı sen e ev v el v e fa t e d e y d i! T e m e n n is in d e b u lu n d u . A li e fe n d i ta a c c ü p le se b e b in i so ru n c a S a lih e fe n d i şu c e v a b ı v e rd i: — B u a d a m son s a d a r e tin d e a ltı sen e b u lu n d u . B enim m e m u ri­ y e tim b irisi a sıla c a ğ ı v a k it fe rm a ­ n ın ı y ü zü n e k a rş ı o k u m a k tır. Bu s u re tle h e r d e f a s ın d a y a rım lir a a v a id im i a lırım . M e z a rın d a r a h a t e tm e sin ! A ltı sen e s a d a r e tin d e hiç k im sey i a s tırm a d ı! A r tık h e sa p e d in iz . A ltı s e n e d e k a ç a d a m a sıla ­ b ilir! B en d e k a ç lir a a la b ilird im !

A li e fe n d i S a lih e fe n d in in b u s ö z le rin i u n u ta m a z . Z a p tiy e k a p ı­ s ın d a n k u r tu ld u k ta n so n ra N a m ık K e m a l b ey e a n la tır. K e m a l b e y d e : * — H e rif k a y b o la c a k c a n la rı d ü ş ü n ü r m ü ? E lin d e n o k a d a r p a ­ r a k a ç ırıld ığ ı için  li p a ş a n ın r u ­ h u n a fa tih a o k u y a c a k d e ğ il a ! D e d ik te n so n ra b a ş ın d a n g e çe n şö y le b ir m a c e ra y ı a n la tır :

-— B eni G e d ik p a ş a tiy a tro s u n ­ d a n k a ld ırıp K ıb rıs a n e fy e ttik le ri z a m a n m u h a fa z a m a b ö lü k a ğ a la ­ rın d a n S ü le y m a n a ğ a y ı ta y in ey ­ le m işle rd i. V a p u rd a b u a ğ a ile b e ­ r a b e rd ik . B ir a ra lık S ü le y m a n a ğ a : — B ey e fe n d i! Size d a ir b a n a b i r fe rm a n v e rm e d ile r! A c a b a d o ğ ru c a v a liy e m i g ö n d e rd ile r? D iy e so rd u . F e rm a n ın « fe rm a n ı k a z a c e re y a n » o ld u ğ u m a lû m ya. B en te c a h ü l g ö ste rd im . -— N e g ib i fe rm a n ? S u a lin i ir a t e ttim . A d a m b e n i b ö y le teselli e tti: — B en o n se n e ev v el _' S ıv a s ta m e şh u r e ş k iy a d a n k ü ç ü k A li iç in b ir fe rm a n g ö tü rd ü m . S iv a s v alisi A rn a v u t Z e y n e l p a ş a e rte s i g ü n ü b u fe rm a n ı o k u ta ra k k ü ç ü k A liy i c e llâ t ö n ü n e o tu r ttu ; id a m e ttird i. B e y e fe n d i! H a tırın ız a b ir şey g e l­ m e sin ! S izin g ib i ç e le b i b ir b e y için b ö y le b ir fe rm a n y o k tu r, in ­ ş a lla h ! ...» İr (A rk a s ı v a r)

İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi