+
28
lî&7ETPP&7âP
M
A
P C
P
31 Mayıs 1998
İSTANBUL ŞEHİR HATLARINDAKİ ARABALI VAPURLARA SEMT, YOLCU VAPURLARINA ŞEHİT İSMİ VERİLİYOR
Adlan vapurda yaşıyor
İstanbul Şehir hatları
vapurları, isimlerini
çoğunlukla şehitlerden
alıyor: Kıbrıs'ta şehit düşen
Albay İbrahim
Karaoğlanoğlu, 27 Mayıs
1960 askeri harekatı
sırasında şehit düşen subay
Teğmen Ali İhsan Kalmaz
bunlardan bazıları.
Vapurlara isimleri Türkiye
Denizcilik İşletmeleri Yönetim
Kurulu uygun buluyor.
Tarık Sipahi
W stanbul sakirılerinin ulaşım
I
yöntemlerinden biri olan İstanbul Şehir Hatları ge milerinin çoğunda insan is mine rastlıyoruz. Bu isim lerin arasında en eski olanı 'Turan Emeksiz' en yenisi ise 'Nurettin Alptogan.’ Daha eski lere gidersek Şirket-i Hayriye’nin aldığı ilk geminin adı 'Rumeli' olarak karşımıza çıkıyor. Deniz otobüslerinin isimleri ise genel likle tarihten seçilmiş ünlülerden oluşuyor. Ertuğrul Gazi, Cezayirli ' Haşan Paşa, Piri Reis gibi. İstanbul'da g e ç t i ğ i m i z yüzyılın sonla rına doğru deniz ulaştırmacılığı, tren veatlı tramvaydan daha yaygındı. Bu ihtiyaç nedeniyle kurulan şir ketin hissedarları arasında Sul tan Medd, Valide Sultan, Sadra zam Mustafa Reşit Paşa, Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'nın kızı Zeynep Kamil Hanım bulunu yordu. Şirketin adı ise Şirketi Hayriye'(1851 )ydi.
Boğaz'a ilk gelen geminin adı:"Swift”ti. Bu buharlı gemi E. Mahmut zamanında, 1829'da İs tanbul'a geldi. Şirket-i Hayriye 'nin Londra'ya sipariş ettiği ve 1854'de gelen ilk altı vapurun adlan ise şöyleydi: Rumeli, Ta- rabya, Göksu, Beylerbeyi, Top hane ve Beşiktaş.
Şehir hatları vapurlarındaki isimlerin büyük bir kısmı şehit lerden alınıyor: Kıbrıs’ta şehit düşen Albay İbrahim Karaoğla- noğlu'dan ’Karaoğlanoğlu’, 27
Mayıs 1960 askeri harekatı sıra sında Ankara'da şehit olan genç subay 'Teğmen Ali İhsan Kal maz', Cumhurbaşkanı, emekli denizaltıcı amiral ve büyükelçi 'Fahri S. Korutürk’. Vapurlara bu isimleri Türkiye Denizcilik İşlet meleri Yönetim Kurulu veriyor. İstanbul'daki arabalı vapurlarda insan ismine pek rastlanmıyor. Daha çok Harem, Eminönü, Eyüp, Hereke, Karamürsel gibi kıyı semt adlan var. Arabalı va pur isimleri arasmda bir tek Ha liç Tersanesinin eski müdür ve yöneticilerinden Cemalettin Ere- n'in adına rastlıyoruz.
VAPUR BİLETLERİ
1860'larda vapura binen yol cuların biletleri tarihsizdi. Her gün toplanan biletler akşamlan
% ». •
KUSTKF* «DOĞDU
SEM I
bir memur tarafından yakılmak suretiyle imha edilirdi. Biletler tarihsiz ve taş basm ası oldu ğundan, taklit edilm eleri çok kolaydı. Sonraları bu tarihsiz biletlerin yerini tarihli biletler aldı. Tarihli biletler Galata'da Manukyan matbaasında basılı yordu. Vakti geçenler günü gü nüne yönetim tarafından yenisi ile değiştirilirdi.
Daha sonralan, Şirket-i Hayri ye azalanndan Bedros Azeriyan Efendi, Boğaziçi seyr ve seferle rini üç bölgeye ayırdı. Aynca ye ni bir tür bileti kullanıma sundu. Ama bu biletler sadece üç gün yürürlükte kalıyordu.
Bedros Efendi'nin biletlerinde bir marka yöntemi vardı. İskele den geçenler bir marka alıp va pura biniyorlardı. Başka bir şey
gerekmiyordu. Günü müz jetonları gibiydi. Bu arada fiyat lara da on paralık zam yapmıştı Bed ros Efendi. Beylerbeyi hal kı, bilet fiyatına ya pılan bu zam gerek çesiyle mavnalara bi nerek, saray önüne gi dip bağırmaya başladı. Bunun üzerine eski bilet lerin yeniden kullanıması için padişah tarafından buy ruk çıkarıldı. Böylece eski usule dönüldü: Biletler va purda satılacaktı. Biletçi yolcu dan markayı alıyor ve teneke kutularda deste deste duran bi letlerden gideceği yerin uzaklığı na göre veriyordu. Bu biletlerde iskele isimleri yazmıyordu.
Sonraları bu uygulam a da padişahın müdahalesi ile kaldı rıldı. Üzerinde iskele isim leri yazılı, uzun tipte biletler çıka rıldı. 1881'den sonra ise gişe sistemi ortaya çıktı ve gidiş-dö nüş biletlerine indirim uygu lanmaya başlandı.
Şehir hatları filosundaki isimler
M . A k if Brsoy
A dem Yavuz
M ustafa Aydoğdu
F ah ri Korutürk
Adem Yavuz: 1974'te İkinci Kıbrıs Barış . Harekatı sırasında gazetecilik yaparken
ak e
Rumlar tarafından yaralı olarak esir alınıyor. Dönemin başbakanı Ecevit aracılığıyla Türkiye'ye getiriliyor. Ama kurtarılamıyor. (31)
Avdın G ü ler 7 Aralık 1976 gecesi Okmeydanı'nda devriye gezerken pankart yapıştıran militanlar tarafından kurşunlanarak ölaürülidürülen üç yıllık polis memuru.
Caner Gönyeli: 1974'te Kıbrıs Barış Harekatı sırasında batan Kocatepe muhbirinde şehit düşen teğmen. (27)
Cemalettin E rem: Haliç Tersanesi'nin eski müdür ve yöneticilerinden.
Fahri S. Korutürk: Cumhurbaşkanı, emekli denizaltıcı amiral ve büyükelçi.
Hamdi Karabasan: Haliç Tersanesi'nin eski müdürlerinden ve Haliç Tersanesi Yapı Meslek Lisesi'nin müdürlüğünü yaptığı sırada pek çok öğrenci yetiştiren yönetici. v
İlker Karter: 1974'te, Kıbrıs Barış Harekatı sırasında uçağıyla düşerek şehit olan ¡et pilotu, üsteğmen. (31)
Karaoğlanoğlu: 1974'te, Kıbrıs Barış Harekatı sırasında şehit olan Albay İbrahim Karaoğlanoğlu.
Mustafa Aydoğdu: 1974'te, Kıbrıs Barış Harekatı sırasında şehit düşen istinye Tersanesi işçilerinden çavuş. (22)
Mehmet Akif Ersoy: istiklal Marşı'mızın güftesini yazan şair.
Metin Sülüş: 1974'te Kıbrıs Barış Harekatı sırasında Kocatepe muhribinin batmasıyla şehit düşen deniz subayı.
Necati G ürkaya: 1974'te, Kıbrıs Barış Harekatı sırasında batan Kocatepe muhribinde şehit düşen üsteğmen. (27)
Nurettin Alptogan: Denizcilik işletmeleri Genel Müdür Yardımcısı ve Yönetim Kurulu Üyesi.
Sami Akbulut: 1974'te, Kıbrıs Barış Harekatı sırasında Hava İndirme Tugayı Serbest Paraşüt Müfreze Komutanı iken 20 Temmuz'da şehit olan yüzbaşı. (34)
Temel Şimşir: 1974'te, Kıbrıs Barış Harekatı sırasında Kocatepe muhribinde şehit düşen astsubay başçavuş. (38)
Turan Emeksiz: İstanbul'da 2 8 Nisan 1960 olayları sırasında, Beyazıt Meydanı'ndaki öğrenci gösterileri sırasında polisin açtığı ateşle ölen Orman Fakültesi öğrencisi.
Teğmen Ali İhsan Kalm az: 2 7 Mayıs 1960 askeri harekatı sırasında Ankara'da sabaha karşı şehit olan genç subay.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
