OSMANLI-BATI
îf.İSKİT.KBTNT>R
CAM’IN YERİ
Üzlifat CANAV
T.Ş.C.F.A.Ş. Cam Eserler Kolleksiyon Sorumlusu
Küçük bir beylik iken giderek güçlü bir impa. ratorluk haline gelen Osmanlı toplumunda çini cilik, dokumacılık, ahşap oymacılığı, maden iş çiliği ve camcılık gibi el sanatları da bu geliş meye paralel olarak çok ileri bir düzeye ulaş mıştır. Bunun yanı sıra yabancı ülkelerle çeşitli alanlarda irtibat sağlanmış ve büyük ölçüde alışveriş yapılmıştır. Biz, yazımızda Osmanlı camcılığı üzerinde duracak ve OsmanlIların Av rupa ile ilişkilerinde camın yerini inceliyeceğiz.
I. OsmanlIlarda Camcılık
Osmanlı camcılığıyla ilgili olarak aydınlatıcı bilgi sağlayan en önemli kaynaklar inşaat def terleri veya bir takım kutlamaları tüm ayrıntı ları ve gösterişiyle anlatan el yazması kitap lardır. III. Murat zamanı, yaklaşık 1585 yıllarına ait Sûrname-i Hümâyûn adlı eserin Nakkaş Os man tarafından yapılan minyatürlerinden bazı larında cam eritme fırını, cam yapımı çeşitli âletler, camcıların geçişi, aynı geçitte elvan
camları taşıyan ustalar betimlenmiştir.
17. Yüzyılın ünlü gezgini Evliya Çelebi «Seya- hatname»sinde İstanbul'u tanıtırken şişehane- lerden, şişe tacirlerinden, aynacılardan ve vit- raycılardan sözeder. 1640 Tarihli narh defterin de de sürahi, şerbet kâse ve maşrapaları, hasır lı şişeler, ibrikler yanında vazo, kandil, yel fanu su, kadırga fanusu, ayna ve düz camların fiyat listeleri veriliri. Yaklaşık 1720 tarihlerinde Veh bi tarafından yazılmış ve Levnî tarafından re_ simlenmiş III. Ahmet Sûrnamesinde akrobatik hareketler yapanların yeraldığı sayfadaki cam bazlar arasında malzeme olarak şişeleri kulla nanlar da görülür.
Osmanlı Devleti daima cam üretim ve satışını korumuş, desteklemiş, düzenlemiş ve kontrol etmiştir. Cam yapımı için gerekli yakacak da sağlanmış, fakat «maya» denen cam kırıklarının yalnızca dükkân sahiplerine satılmasına izin ve rilmiş, bunların dış ülkelere gitmesi bir takım yasaklarla engellenmiştir. Bunların yanında is tenilene uymayan «alçak işler» kırılmış, yapım ustaları ise cezalandırılmıştır^.
Cam atölyeleri belirli semtlerde toplanmıştır. Bu semtlerin en tanınmışları Eğrikapı ve Tekfur Sarayı civarıdır. Cam yapımcılarının yanısıra cam takan ve cam satan esnaf vardır. Topkapı Sarayı’nda ehli-i hiref denilen sanat erbabı ara sında «camgeran» diye tanınan cam yapımcıları da bulunur. Bunların başındakine sercamger
denir. Osmanlı döneminde gaz lâmbaları, va zolar, kadehler, ordu için cam kumbaralar (el bombaları), donanma fenerleri, Türk hamam larının kubbeli mekânları için camlar, vitray ve renkli pencere camları gibi çeşitli tipte cam eşyalar yapılmıştır.
19. Yüzyıl başlarında Osmanlı camcılığında bir
canlanma görülür ve Boğaziçinin Anadolu kıyı sında atölyeler inşa edilir. Bunların ilki III. Se lim (1789-1897) zamanında, bir mevlevi dervişi olan Mehmet Dede tarafından kurulmuştur. Ay rıca hicri 21 Muharrem 1263 tarihli Takvim.i Ve- kayi gazetesinde İncirköy mahallesinde kurulan bir billûr fabrikasından sözedilir. Bu fabrika Bursa valisi Mustafa Paşa (1798-1878) tarafın dan Sultan Mustafa Vakfı arazisinde inşa etti rilm iştir. Daha sonra Mustafa Nuri Paşa'nın ta lebi ile fabrikanın yönetimi Darpane-i Amire’ye
devredilmiş ve başına Darphane Nazırı Tahir Efendi getirilm iştir. Buralarda üretilen camla ra «Beykoz işi» denir.
II. Batı Dünyasıyla İlişkiler
Osmanlı İmparatorluğu'nda gelişmiş bir cam endüstrisi olmakla birlikte Avrupa’dan da cam alındığı bilinir. Fakat bunlar, Osmanlı pazarları için Türk beğenisine göre üretildiğinden Türk camı olarak kabul edilir.
Başlangıçta yüksek kalitede eşyaların Os manlI sultanlarına ve devletin ileri gelenle rine hediye olarak takdim edildiği görülür. Fa. kat daha sonra belirli bir zevke sahip olan Os manlI pazarı gelişir ve Osmanlı zevkine hita beden camların yapımı başlar. Tamamen İslâmi geleneklerle ilgili özel formlar tanınır. Bunlar uzun boyunlu gülsuyu şişeleri, leğen-ibrikler, kandiller, soğan biçimi nargileler v.b.dir. Cam eşya, ya Venedik ve Bohemya’ya ticaret gemilerine yüklenip Doğu Akdeniz'deki depo lara ulaştırılır, dağıtım oradan yapılır; ya da Por tekiz ve daha sonraları Flâman ve İngiliz gemi leriyle Flindistan ticaretinin bir parçası olarak doğuya gönderilir. Çok uygun şartlara bağlı olan başarı yabancılar tarafından elde edilmiş tir. Çeşitli imtiyazlar ve kapitülâsyonlar tüc carları hemen hemen vergiden muaf tutar. İthal edilen ürünlerde belirli bir tarz görülür. Örneğin, 1569 yılında Sadrazam Sokollu Meh met Paşa, Venedik elçisi Marc Anotio Barbaro’ ya çizimler vererek Venedik’e 900 adet cami kandili sipariş etmesini istemiştir.3. Bu
kandil-Renkli işlenmiş vazo - Glass vase with painted decoration.
lerin 300'ü «cesendello» tipinde, 300’ü bunların büyükleri, 300’ü iri ve geniş tipleridir. (Memlûk kandilleri ve 16. yüzyıl İznik kandilleri tipinde). Ayrıca sarayda kullanılmak üzere büyük lâmba lar veya fenerler de ısmarlanmıştır. Topkapı Sarayı’nda halen Memlûk tipinde cam kandil ler bulunmaktadır. Bunların formları Sokollu Mehmet Paşa tarafından sipariş edilenlere çok uygundur. Sade kandillerin yanısıra spiral ka- burgalı ve spiral lâtticinio dekorlu ve boyalı o- lanlar da vardır. Venedik’te doğu pazarı için ya pılan bir diğer cam çeşidi de boncuklardır. 1595 te Pietro Ballarino ve Girolamo Magagnati’nin Venedik’teki On’lu Konseye sundukları bir di lekçede İstanbul ve diğer yerler için yapılan ü- rünlerden söz edilir. Dilekçe esasen çeşitli renklerde cam tabletlerin kullanılmasıyla ilg ili dir. Bu ustalar üfleme ve kalıplama tekniklerin de çalıştıklarını söylemekle beraber boncuk yapımında uzmanlaşmışlardır, ondan dolayı bu. rada bahsedilen ürünlerin aslında boncuk olma ları muhtemeldir.
1667’de Londra’da yayınlanan «Travels of M.de Thevenot in to the Levant»dan bir pasajda İstan bul’daki bir yeni camiden bahsedilir.*. Buna gö re cami lâmbalarla zenginleştirilmiş görkemli bir kubbeye sahiptir, ayrıca içinde muhtelif ma ketler bulunan cam küreler söz konusudur, ör neğin birinde çok iyi donatılmış bir kadırga, bir diğerinde caminin tahtadan modeli yer alır. 17. Yüzyıl sonlarından itibaren Venedik camlan Avrupa’daki önemini kaybeder. Diğer ülkeler, özellikle Bohemya ağır kesme dekorlu ve daya nıklı potas-kireç camı ile ön plâna geçer. İngil tere’de yapılan kurşun camının ışığı yansıtan kesmeli yüzeyleri çok beğenilmeye başlar. Bu yeni camlar Venedik’in hem kıtadaki hem de deniz aşırı ülkelerdeki pazarlarını yavaş yavaş ele geçirir. Fakat OsmanlIlarla ticareti fazla a- zalmaz. Thomas Martin «A Tour through Italy» de şunları kaydeder; Venedik’teki en önemli imalâhanelerin biri Murano adasındaki cam atölyesidir; burada büyük aynalar üflenir, ayrı ca küçük süs eşyaları, avizeler ve kiliseleri süs leyen demetler için çiçekler yapılır, sınırlı olan ihracat da Doğu Akdenize yönelikti^. 1714 ta rihli bir Venedik arşivi İstanbul için ısmarlanan renkli camlar arasında cam iplikli alla turches- ca kap, çiçekli 8 kristal sürahiden bahseden. Bazen iki devletin arası açıldığında, 1716 tarihli
bir belgeden öğrenildiği gibi Venedik’ten her türlü cam alımı yasaklanır.
Praglı yazar Karel Hettes, Yakın Doğuyla cam bakımından etki ve lilişkilerin 10. yüzyılda baş lamış olduğunu, 15. yüzyıla kadar doğudan batı ya yönelik olan etki akımının 15. yüzyılın sonu na doğru tersine döndüğünü söyler. Çünkü o tarihlerde Suriye’de Halep ve Şam gibi cam ya pım merkezleri Timur istilâsı ile yok olur. Timur cam ustalarını kendi başkenti olan Semerkant'a götürür. Bu darbeden sonra Suriye camcılığı bir daha asla eski parlaklığına kavuşamaz. Suriye tipi mineli ve yaldızlı cam yapımı M ısır’da bir süre daha devam etmekle beraber, bunlar bü yük bir geleneğin son ürünleridir. Bununla bir likte bohemya camlarının doğuya ihracı ancak Türklerle yapılan savaşlardan sonra mümkün olabilmiştir. Bu itibarla Bohemya camlarının İs tanbul’a satılmasına dair en eski kayıt ancak 1700 yılı tarihini taşımaktadır. Burada kastedi len savaşlar Venedik, Avusturya, Lehistan ve Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasında
iofça’da imzalanan antlaşma ile son bulan sa vaşlardır?.
C.F. Kreybich (1662-1736) adlı bir seyyar cam satıcısı ve dekorasyoncusu küçük bir el arabası veya at arabası ile Avrupa ve Asya'nın bir kıs mını dolaşmış, bu arada İstanbul’a kadar uzan mıştım. Gittiği yerlerde getirdiği camları sata rak veya onları müşterilerinin arzusuna göre çarkla yada mine ile dekorlayarak seyahatlerini sürdürmüştür. 1700-1702 yıllarında doğuda bu lunan M. Tournefort, Atmeydanı Camisi’nden ve bu yeni caminin lâmbaları arasında göze hoş görünen kristal toplar, çok kollu kandiller, de vekuşu yumurtaları vb. şeylerden bahseder, ayrıca alçak kabartma olarak caminin plânını gösteren bir cam küre sözkonusudum.
Bohemyalılar İzmir, İstanbul, Beyrut ve Kahi- re’de atelyeler ve depolar kurmuşlardır. Bo hemya ticaret kitapları Türkiye’yle yaygın alış verişten bahseder ve hattâ ihraç malları için doğu desenlerini içeren bir katalog da vardıno. Bazı Türk tüccarlarının bizzat Bohemya’ya gi derek cam satın aldıkları bilinir. Fransa’daki devrim hareketleri ve Napolyon savaşları, Na- polyon’un kıtasal ticaret sistemi, Ingiltere ka pılarının kapanması, 19. yüzyıl başında deniz ticaretinin donması Bohemya camcılığı üzerin de etkili olan olaylardır. Bir diğer darbe 1811’ de Avusturya’nın iflâsıdır. Batıdaki ve deniza şırı ülkelerdeki pazarların kapanması Bohemya camı tüccarlarını doğuya yöneltir, ürünlerin bi_ çim, renk ve dekoratif m otifleri yeni müşteri lerin hoşuna gidecek şekilde değişir. Kame- nicky Senov’un en önde gelen cam dekoratörü Franz Zahn ince ve zarif camlardan hoşlanan doğu ülkelerine geniş çapta ihracat yapmıştır. Bilhassa doğu m otifleriyle ilgilenen AvrupalI lar için canlı renkler üzerine kesme ve mine dekorlu camlar yapılmıştır. Bunlar, yerli bir pazar arama çabalarının ürünü olabilir. En son aşama objelerin yapıldıkları yerde müşterile rin isteğine göre bezenmesidir. Bazı eserlerin üzerlerinde Osmanlı tuğrası da görülür.
İngiliz camları da Osmanlı sarayına girmiştir. 1718’de İstanbul’da olan Lady Mary VVortley Montagu bir mektubunda, Petervaradin’de öl dürülen sadrazamın sarayında çok güzel İn giliz kristal camlarıyla donanmış pencereler gördüğünü yazanı. İspanya kralı III. Carlos'un ise 1782’de antlaşma kararını kutlamak için Osmanlı Sultanına çok sayıda ayna hediye et-
12
tiği söyleniru. İlgi çekici bir durum da, Batıda hiç kullanılmadıkları halde Osmanlı sarayları için merdiven korkulukları ve topuzlarının ya pılıp ihraç edilmesidir. III. Selim devrinde ge lişen batıya açılış hareketi ile birlikte mimari de yeni bir hava, bir Türk Barok üslûbu doğma sıyla köşkler ve saraylar Avrupa’dan ithal edi len Bohemya avizeleriyle adınlatılmaya, Bo hemya kristalleriyle dolup taşmaya başlar. Yi ne III. Selim döneminde opal cam yapım tekni ğini Venedik’te öğrendikten sonra İstanbul'a dönen Mehmet Dede tarafından Beykoz civa rında bir cam atölyesi kurulur. Burada ve daha sonra İncirköy’de kurulan fabrikada Avrupalı ustaların da çalıştığı bilinir.
19. Yüzyıl boyunca doğu ülkeleri Bohemya ve Fransız camlarının rekabet ettiği önemli bir pazar olmuştur. Bu yüzyılda çok sevilen Fran sız opalinlerinde neo-klâsik biçimler, Çin etki leri ve Bohemya camlarının çok köşeli desen, lerinin yankıları görülür. Bunu Türk tarzı izler. Türk zevkine uygun cam yapılması Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde «alla turchescau» veya «a la Turquei4» diye adlandırılan cam formlarının ge lişmesine yol açar.
Bütün bunlardan OsmanlIların batıdan bir ta kım yenilikler almalarının yanında sanatsal be ğeni ve dış ticaret açısından batıyı etkiledik leri sonucunu çıkarabiliriz.
KISA BİBLİOGRAFYA
1) M. Kütükoğlu: OsmanlIlarda Narh Müessesesi «e
1640Tarihli Narh Defteri. İstanbul, 1983, p. 204-205,
306
2) P. Bayramoğlu: Turkish Glass Art and Beykoz-Ware.
İstanbul, 1976, p. 33
3) R.J. Charleston: The Import of Western Glass into Turkey: Sixteenth-Eighteenth Centuries. The Conno isseur, May, 1966, p. 18
4) ibid. p. 23 5) ibid. p. 23-24 6) ibid. p. 24
7) F. Bayramoğlu: Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri
İstanbul, 1974, p. 16
8) V, Lukas: The Exportation of Bohem an Glass a Historical Review. Journal of Glass Studies (23), p. 58
9) Charleston, op. cit. p. 23
10) L.S. Diba: Glass and Glassmaking in the Eastern Islamic Lands: Seventeenth to Nineteenth Century. Journal of Glass Studies (25), p. 188
11) Charleston, op. clt. p. 24 12) ibid. p. 23
13) Diba, op. cit. p. 189
14) Yolande Amie: L'Opaline Française Au XIXe Siècle. Paris, 1952, 46
GLASSWARE AND TE RELATIONS
BETWEEN THE OTTOMAN EMPIRE
AND THE WEST
Üzlifat CANAV
The development of the Ottoman State from a minor emirate into a powerful empire was accompanied by great advances in tile-manu facture, weaving, wood-carving, metalwork and glass manufacture. At the same time, rela tions with foreign countries were established in various different fields leading to a flour ishing reciprocal trade. In this article we shall be concentrating on Ottoman glass man ufacture in relations between Europe and the Ottoman Empire.
1. Ottoman Glass Manufacture
The most important source of information on Ottoman glass manufacture is to be found in the construction ledgers, as well as in manu script books containing detailed descriptions and illustrations of various celebrations. Some of the miniatures by Nakkaş Osman in a Sur- name-i Hümayun dating from 1585, in the reign of Murat III, depict glass furnaces, glass manu facture, various tools and implements, the procession of the glass-makers, and various types of glassware carried by the craftsmen in procession.
In the description of Istanbul to be found in his Seyahatname (Travel Notes), the famous seventeenth century traveller Evliya Çelebi mentions bottle merchants and manufacturers, together with makers of mirrors and stained glass. In the price ledger for 1640 price lists are given for decanters, sherbet bowls and drinking mugs, wicker encased bottles and ewers, as well as vases, oil-lamps, lanterns and hurricane lamps, mirrors and flat glass. The acrobats depicted performing acrobatic feats in a miniature in the Surname of Ahmet III written by Vehbi and illustrated by Levni around 1720 are shown holding bottles among the various other implements of their art.
The manufacture and sale of glass was always protected, promoted, regulated and controlled by the Ottoman State. The state ensured the supply of fuel required for glass manufacture, and permission was given for the sale of glass fragments, known as «maya» (yeast) to shop owners only, the sale of this material to for eign countries being strictly forbidden. At the same time, inferior work that failed to come up to the required standards was smashed, and the craftsmen responsible were punished. Glass factories tended to be concentrated in certain districts, the most famous of these being in the neighbourhood of Eğrikapı and Tekfur Saray. Besides those engaged in the actual manufacture of the glass there were others responsible for the installation of win dows and others engaged in its sale and dis. tribution. The ehl-i hiref (carftsmen) in Top- kapı Saray included a number of glass-makers, known as «camgeran», under the direction of
the«sercamger». Throughout the Ottoman pe riod we find the manufacture of a wide variety of glassware, including oil-lamps, vases, glas ses, glass hand-grenades for the army, ship’s lanterns, the glass for the windows in the dome of a Turkish bath, stained glass and coloured window panes.
The beginning of the nineteenth century saw a revival in Ottoman glass manufacture, and a number of factories were built on the Ana tolian shores of the Bosphorus. The firs t of these was established by a Mevlevi dervish, Mehmet Dede, in the reign of Selim III ( 1789- 1807). At about the same time a news item appeared in the Takvim-i Vekayi newspaper of 21 Muharrem 1263 H. announcing the opening of a factory producing crystal ware in the dis tric t of incirkoy. This factory was built by the Governor of Bursa, Nuri Pasha (1798-1878), on land belonging to the Pious Foundation of Sul tan Mustafa. Later, on Mustafa Nuri Pasha's suggestion, the actual running of the factory was entrusted to the Darphane-i Amire (Im perial Mint) with the Darphane Nazırı in char ge. The glass manufactured here was popu larly known as «Beykoz Ware».
II. RELATIONS WITH THE WESTERN WORLD
Although the Ottoman Empire possessed a
highly developed glass industry it also impor ted glass from Europe. This was, however, specially manufactured in accordance with Turkish taste and might therefore be accepted as «Turkish glass».
At first, articles of high quality were presen ted as gifts to the Ottoman Sultans and high- ranking offiicals, but an Ottoman market dis playing marked artistic preferences later dev. eloped, and glassware began to be manufac tured in accordance with Ottoman taste. This ware displayed distinctive features reflecting purely Ottoman traditions and included long necked rose-water flasks, bowls and ewers, oil-lamps, onion-shaped narghiles, etc. This glassware was either loaded on to Venetian and Bohemian merchant ships and taken to depots in the Eastern Mediterranean, where it was distributed, or it was dispatched to the East as part of the Indian trade in Portuguese or, later, English and Flemish vessels. These foreign traders succeeded in obtaining very favourable conditions, and were almost com pletely exempted from taxes through various concessions and capitulations.
These imported goods displayed certain dis tinctive features. For example, in 1569, the Grand Vizier Sokollu Mehmet Pasha gave the Venetian ambassador, Marc Antonio Barbaro, designs for the nine hundred oil lamps which he wished to order from Venice. Three hun dred of these oil-lamps were of the «cesen- dello» type, another three hundred were rather larger, and the other three hundred were very large and wide, in the style of Mameluke oil- lamps and the İznik oil-lamps of the sixteenth century. Large lamps or lanterns were also ordered for use in the palace, and mameluke style oil-lamps conforming to the type ordered by Sokollu Mehmet Pasha can still be seen in Topkapı Saray at the present day. Side by side with plain oil-lamps are to be found spi ral-ribbed and spiral- latticinio lamps with painted decoration. Beads constitute another type of glassware manufactured in Venice for the Eastern market. In a petition presented to the Council of Ten in 1595 by Pietro Balla- rino and Girolamo Magagnati there is mention of articles manufactured for Istanbul and other places. The petition, however, is mainly con
cerned with the use of glass tablets of var ious colours. These craftsmen, as well as being masters of the art of glass-blowing and moulding, had acquired great skill in the man. ufacture of beads, and it is thus very probable that the articles mentioned here were actually beads.
A passage in the «Travels of M. de Thevenot into the Levant», a book published in London in 1667, refers to a new mosque in Istanbul. According to this writer, the mosque hand a magnificent dome adorned w ith lamps, while mention is also made of glass spheres con taining models, one of these being of a fully equipped galley, another of a mosque.
By the end of the seventeenth century Vene tian glass had begun to decline in importance in Europe, its place being taken by the strong potash-lime glass with deeply cut decoration. The lead glass manufactured in England, with its cut surfaces reflecting the light, also be came very popular. These new types of glass gradually captured the Venetian market both in Europe and overseas. There was, however, very little decrease in trade with the Otto mans. Martin s «A Tour through Italy» contains the following information: One of the most important factories in Venice was the glass factory on the island of Murano. Here very large mirrors were manufactured, as well as a number of small decorative objects, chan deliers, and flowers for church decoration. The rather limited volume of exports was mainly directed towards the Eastern Mediterranean. A Venetian document dated 1714 mentions coloured glassware ordered for Istanbul, in cluding an «Alla Turchesca» bowl with glass threads and eight crystal decanters with flow ers. A document dated 1716 shows that strain ed relations between the countries someti mes led to an embargo being placed on the import of any type of glassware from Venice. The Prague writer Karel Hettes states that as far as glassware is concerned relations with the Near East began as early as the tenth century, that oriental influences on the West continued to develop until the fifteenth cen tury .after which influences began to be exer ted in the opposite direction. It was around that date that important centres of glass man ufacture like Aleppo and Damascus in Syria 40
were occupied by Timur, who had the craft smen removed to his own capital of Semer- kand.
The Syrian glass industry never really recover ed from this blow, and although the manufac ture of Syrian type gilt and enamelled glass ware continued for some time in Egypt, the articles produced there constituted the last products of a great tradition. Furthermore, the export of Bohemian glass to the East became possible only after the end of the wars with the Turks. Thus the oldest records for the sale of Bohemian glass to Istanbul dates back no earlier than 1700. The wars referred to here were those waged between the Ottomans and Venice, Austria, Poland and Austria, which ended with the Treaty of Karlofca.
An itinerant glass salesman and decorator by the name of C.F.Kreybich (1662-1736) toured Europe and part of Asia with a small handcart or horse-cart, travelling as far afield as Istan bul. He would sell his wares in the various places he visited, or decorate glass articles by cutting them on the wheel or applying enamel in accordance with his customers' wishes. M. Tournefort, who was in the East in the years 1700.1702, mentions the Atmey- dam (Hippodrome) Mosque and the very lovely crystal balls to be found among the lamps in the new mosque, together with many-branched oil-lamps, ostrich eggs, etc. He also mentions a glass sphere with the plan of the mosque in low relief.
The Bohemians set up factories and ware houses in Izmir, Istanbul, Beyrut and Cairo. The Bohemian trade ledgers indicate a large volume of trade with Turkey, and there also exists a catalogue containing oriental designs to be applied to ware manufactured for export. A number of Turkish merchants are known to have gone personally to Bohemia to purchase glassware. Later, however, the Bohemian glass industry was very much affected by the French revolutionary movement and the Napoleonic Wars, accompanied by Napoleon's continen tal trade policy and the blockade of English ports, resulting in the complete cessation of trade by sea at the beginning of the nineteenth century. Another blow was the bankruptcy of Austria in 1811. The closure of the European and overseas markets turned the attention of
the Bohemian merchants to the East, and led them to modify the forms, colours and decora tive motifs of their products to suit the taste of their new customers. Franz Anton Zahn, the principal designer of Kamenicky Se- nov, exported to eastern countries large quan tities of the fine, delicate ware popular there, while for Europeans attracted by oriental mo tifs, they manufactured cut and enamelled glass in bright colours in the attempt to build up the domestic market. The last stage was the decoration of objects in the actual place of manufacture in accordance with the prefe rences of their customers. Some of these ar ticles even have the tughras of the Ottoman Sultans.
English glass was also to be found in Ottoman palaces. Lady Mary Wortley Montague, who was in Istanbul in 1718, writes in one of her letters that in the saray belonging to the Grand Vizier, who had been killed at Peter- varadin, she saw windows made of the finest English crystal. Again, in order to celebrate the agreement of 1782, the Epanish King Charles III sent a large number of mirrors as presents to the Ottoman Sultan. Another in teresting development is the manufacture and export for use in the Ottoman palaces of glass knobs and balusters, wihch were never used
in the West. With the birth of the new Tur kish Baroque style in Ottoman architecture following the opening up to Western influen ces that took place during the reign of Selim III, sarays and pavilions were illuminated by Bohemian chandeliers and filled to overflow ing with objects made of Bohemian glass. In the reign of Selim III a factory was established in the neighbourhood of Beykoz by Mehmet Dede, who had returned to Istanbul after learning the art of opal glass manufacture in Venice. European craftsmen are known to have been employed both here and in the factory later established at ¡ncirkoy.
Throughout the nineteenth century eastern countries formed an important market for the rival Bohemian and French glass industries. The French opalines that were so popular in this century display neo-classical forms, Chi nese influences and and imitation of the poly gonal designs to be found in Bohemian glass. The manufacture of glass in various European countries in accordance with Turkish taste led to the creation of forms known as «alia Tur- chesca» and «a la Turque».
All this indicates that while the Ottomans imported a number new forms from the West overseas trade also resulted in the West being influenced by Ottoman artistic preferences.
41
Taha Toros Arşivi
