B E L L E T E N
DÖRT AYDA BİR ÇIKAR
Cilt : LXXXIII
A
ğustos 2019
AY R I B A S I M
A N K A R A - 2 0 1 9
Sa. 297
YUSUF TURAN GÜNAYDIN
KİTAP TANITMA
İÇİNDEKİLER
Makaleler, İncelemeler: Sayfa
TOPTAŞ, KORAY: Akadca Çivi Yazılı Belgelerde Çeyiz ...407
INTAGLIATA, EMANUELE E.: Geç Antik Çağ’da Tzanika’nın (Kuzeydoğu Anadolu) Sınır Savunma Sistemine İlişkin Notlar ...427
USTA, AYDIN: Haçlı Seferleri Döneminde Sur Şehri ...439
YAKIT, İSMAİL: Selahattin Eyyubî'nin Nesebi ...469
ÖZKUTLU, SEYİT: Orta Çağ’da Papalık Yasakları ve Müslüman Doğu: Latin Noter Kayıtları Işığında Doğu-Batı Ticareti (1162-1350) ...485
ŞAMAN DOĞAN, NERMİN: Anadolu Selçuklu Medreseleri ve Darüşşifalarında Türbe ...519
PREMOVIĆ, MARIJAN: Settlements and Population of the Present-day Montenegrin Polimlje in the Second Half of 15th Century ...555
NALDAN, FUNDA: Erzincan’da Osmanlı Dönemi Hamamları ...585
YÜKSEL, SİNAN: Küçük Kaynarca’dan Yaş Antlaşmasına Kadar Efl ak-Boğdan Üzerinde Osmanlı-Rus Nüfuz Mücadelesi ...605
KURT, BURCU: Diff usion of Power in Ottoman Iraq: Shebāna Regiments as a State Instrument in Politics of Centralization ...633
EGAMBERDİYEV, MİRZAHAN - DİNASHEVA, LAZZAT: Çarlık Rusyasının Güney Kazakistan’daki Eğitim Politikası (1850-1914) ...665
BELENLİ, TUĞBA: Yavuz Zırhlısı ve Tamirinin Türk-Yunan İlişkilerine Etkisi ...689
ÖRMECİOĞLU, HİLAL TUĞBA: Cumhuriyetin İlk Yıllarında Köycülük Tartışmaları ve Numune Köyler ...729
Kitap Tanıtma: GÜNAYDIN, YUSUF TURAN: K e m a l p aş a z â d e ( İ b n K e m a l ) , Tevârih-i Âl-i Osman: III. Defter ...753
Özetler ...757
İngilizce Özetler ...765
Belleten Dergisi Yayın İlkeleri ve Başvuru Şartları ...773
Hakemler / Referees
Prof. Dr. İbrahim Ethem ATNUR (Atatürk Üniversitesi) Prof. Dr. Ergin AYAN (Ordu Üniversitesi)
Prof. Dr. Recep BOZTEMUR (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Ali CENGİZKAN (TED Üniversitesi) Prof. Dr. Halit ÇAL (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa ÇOLAK (Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi)
Prof. Dr. Mustafa DAŞ (Dokuz Eylül Üniversitesi) Prof. Dr. Erdal ESER (Cumhuriyet Üniversitesi) Prof. Dr. Gürkan GÖKÇEK (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi)
Prof. Dr. Nedim İPEK (Ondokuz Mayıs Üniversitesi) Prof. Dr. Cüneyt KANAT (Ege Üniversitesi)
Prof. Dr. Ahmet KANKAL (Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi) Prof. Dr. Ayşe KAYAPINAR (Milli Savunma Üniversitesi)
Prof. Dr. Osman KÖSE (Polis Akademisi) Prof. Dr. Yılmaz KURT (Emekli Öğretim Üyesi)
Prof. Dr. Mehmet ÖZ (Hacettepe Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa H. SAYAR (İstanbul Üniversitesi) Prof. Dr. Recai TEKOĞLU (Dokuz Eylül Üniversitesi) Prof. Dr. Mehmet Ali ÜNAL (Pamukkale Üniversitesi) Prof. Dr. Cevdet YAKUPOĞLU (Kastamonu Üniversitesi)
Prof. Dr. Selma YEL (Gazi Üniversitesi) Doç. Dr. Hasan AKYOL (Manisa Celal Bayar Üniversitesi) Doç. Dr. Alper ALP (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi)
Doç. Dr. Resul AY (Hacettepe Üniversitesi) Doç. Dr. Hülya BOYANA (Ankara Üniversitesi) Doç. Dr. Tülay METİN (Abant İzzet Baysal Üniversitesi) Doç. Dr. Altay Tayfun ÖZCAN (Dumlupınar Üniversitesi)
Doç. Dr. Metin ÜNVER (İstanbul Üniversitesi) Dr. Öğr. Üyesi Rüstem BOZER (Ankara Üniversitesi) Dr. Öğr. Üyesi Faruk YASLIÇİMEN (İbn Haldun Üniversitesi) Adres / Address:
Türk Tarih Kurumu, Kızılay Sokak No: 1 06100-Sıhhiye / ANKARA Tel: 310 23 68 / 277-217 - 310 25 00 Fax: 310 16 98 http://www.ttk.gov.tr basinyayin@ttk.gov.tr ISSN 0041-4255 Ağustos 2019 – ANKARA
Belleten’i indeksleyen uluslararası indeks ve abstraktlar:
Arts & Humanities Citation Index (A&HCI), America, History And Life, Archaeologische Bibliographie, Historical Abstracts, MLA International Bibliography, Turkologischer Anzeiger, SCOPUS, FRANCIS, MIAR.
Türk Tarih Kurumu yayınlarını Internet üzerinden alabileceğiniz adresler Internet Adresi: http://e-magaza.ttk.gov.tr - e-posta: e-magaza@ttk.gov.tr Baskı: Kuban Matbaacılık Yayıncılık 0312 395 20 70
Yayın Komisyonu / Commission of Publications Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü / Proprietor and Redactor in Chief
Türk Tarih Kurumu Adına / Turkish Historical Society
PROF. DR. REFİK TURAN
Prof. Dr. Refi k TURAN Prof. Dr. İlber ORTAYLI Prof. Dr. Erol ÖZVAR Prof. Dr. Feridun EMECEN Prof. Dr. Dursun Ali AKBULUT Prof. Dr. Fahameddin BAŞAR Prof. Dr. Mehmet Ali ÇAKMAK Prof. Dr. Halit ÇAL
Prof. Dr. Hüseyin ÇINAR Prof. Dr. Fatma Gül DEMİREL
Pro f. Dr. Güray KIRPIK Prof. Dr. Ahmet TAŞAĞIL Prof. Dr. İlhami DURMUŞ Prof. Dr. Nihat KARAER Prof. Dr. İlyas KEMALOĞLU Prof. Dr. Yunus KOÇ
Prof. Dr. Süleyman Yücel ŞENYURT Doç. Dr. Tülay METİN
Kitap Tanıtma:
KEMALPAŞAZÂDE (İBN KEMAL), Tevârih-i Âl-i Osman: III. Defter, hazırlayan: Abdullah Satun, genel yayın yönetmeni: Ömer Faruk Yılmaz, ed. Selman Soydemir, Çamlıca Basım Yayın: 171, 1. bs., İstanbul 2014, LXXI+130 s.+ 114a vr. tıpkıbasım. 978-605-996418-0.
Üç Osmanlı padişahı (Bâyezid II, Yavuz, Kanunî) devrine denk gelen askerî-siyasî bir hayatı bulunan İbn Kemâl, tarihçiler arasında daha çok Tevârîh-i Âl-i Osmân adlı on ciltlik eseriyle tanınır. Osmanlı tarihi alanında klasik bir eser (kronik) olan Tevârîh-i Âl-i Osmân’ın dağınık bir biçimde altı cildi Türk Tarih Kurumu tarafından basılmıştır. Kurum, eserin ilk cildini ayrıca tıpkıbasım olarak da yayımlamıştır. Bu cildin uzun yıllardır mevcudu tükenmiş bulunmaktadır.
Çamlıca Basım Yayın tarafından hazırlatılan III. Defter, Tevârih-i Âl-i Osman’ın bugüne kadar Türk Tarih Kurumu tarafından hazırlatılmamış ciltlerinden biridir. TTK, eserin neşrine VII. Defter’in tıpkıbasımıyla1 başlamış (1954), peşinden aynı cildin tenkitli
transkripsiyonunu2 basmış (1957), daha sonra ise sırasıyla I. Defter (1970), II. Defter (1983)3,
X. Defter (1996)4, VIII. Defter (1997)5 ve IV. Defter’i (2000)6 yayımlamıştır. V. Defter’e ait
nüshalar hiçbir kütüphanede yoktur (kayıptır) ve bu sebeple basılmayan bu defterle birlikte TTK, eserin III., VI. ve IX. Defterlerini bugüne kadar hiç yayımlamamış bulunmaktadır. Ne var ki Tevârih-i Âl-i Osman’ın IX. Defter’i de Ahmet Uğur tarafından hazırlanmış ve Berlin’de basılmıştır: The Reign of Sultan Selim I in the Lights of Selim-nâme Literature (1985). Bu durumda eserin III. ve IX. Defterleri TTK dışındaki yayınevlerince basılmış; VI. Defter’i ise bugüne kadar hiçbir yayınevi tarafından basılmamış bulunmaktadır. V. Defter’i ise -tekrarlayalım ki- kayıptır.
Türk Tarih Kurumu’nun eseri yayınlayış tarzında bir bütünlük olmadığı da hemen
1 Bk. İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman: VII. Defter, haz. Şerafettin Turan, TTK Yayınları, Ankara 1954,
51 s. + 625 s. (Tıpkıbasım), I. dizi, sayı: 5.
2 Bk. İbn-i Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman: VII. Defter (Tenkidli Transkripsiyon), haz. Şerafettin Turan, TTK
Yayınları, 1. baskı, Ankara 1957, CX + 598 s. III-5.
3 Bk. İbn-i Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman: I. Defter, haz. Şerafettin Turan, TTK Basımevi, Ankara 1970,
LII VI + 235 s. + 45 s. 1 soyağacı, XVIII-2 (eski harfl i dizgi). Kemal Paşa-oğlu Şemsüddin Ahmed İbn-i Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman: II. Defter, haz. Şerafettin Turan, TTK Yayınları, Ankara 1983, LII + 265 s. + 1 soyağacı, XVIII-2a (Eski harfl i dizgi).
4 Bk. Kemal Paşazade, Tevârih-i Âl-i Osman: X. Defter, haz. Şefaettin Severcan, TTK Yayınları, Ankara
1996, CXXVI + 287 s. + 16 s. belge, XVIII-13. 975-16-1225-X.
5 Bk. Kemal Paşazade, Tevârih-i Âl-i Osman: VIII. Defter, haz. Ahmet Uğur, TTK Yayınları, Ankara
1997, XXXVIII + 297 s. XVIII-10, 975-16-1225-X.
6 Bk. İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, IV. Defter, haz. Koji Imazawa, TTK Yayınları, Ankara 2000,
KİTAP TANITMA 754
göze çarpmaktadır. Önce VII. Defter’in bir tıpkıbasımını yayımlayan TTK, ilk bakışta bu tıpkıbasım işini diğer ciltleriyle sürdürecek izlenimi vermektedir. Fakat Tevârih-i Âl-i
Osman’ın tıpkıbasımı sadece VII. Defter’le sınırlı kalmıştır. VII. Defter’i Şerafettin Turan’ın geniş bir girişi ve tenkidli transkripsiyon çalışmasıyla ayrıca da yayımlayan TTK, I. ve II. Defterleri yine Şerafettin Turan’a hazırlatmış ve eski harfl erle dizdirerek bastırmış, IV. Defter’i Koji Imazawa, VIII. Defter’i Ahmet Uğur, X. Defter’i ise Şefaettin Severcan’ın çeviriyazısıyla yayımlamıştır.
Eserin TTK Yayınları arasındaki “dizi-sayı” numaraları da oldukça karışıktır: VII. Defter’in tıpkıbasımı “Eski Diziler”in I-5; I. Defter XVIII-2; II. Defter XVIII-2a; IV. Defter XVIII-17; VII. Defter’in tenkidli transkripsiyonu III-5; VIII. Defter XVIII-10; X. Defter XVIII-13. Dizi ve sayı numaralarına dâhil edilmiştir.7 Bu karışıklığın, Tevârih-i
Âl-i Osman’ı oluşturan defterlerin bütünüyle ve ilkinden sonuncusuna doğru sırayla basılamamış olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
Eserin III. ve VI. Defterleri için ise Türk Tarih Kurumu’nda bugüne kadar herhangi bir çalışma gerçekleştirilmediği görülmektedir. Dolayısıyla Çamlıca Basım Yayın, III. Defter’i yayımlamak suretiyle bu alandaki boşluğun yarısını doldurmuş olmaktadır. H. 847/M. 1443 yılına kadarki kısmı kayıp ve tek nüshası Bibliothèque Nationale de Paris’te bulunan VI. Defter’in de Çamlıca Basım Yayın tarafından -III. Defter gibi- yayına hazırlatılarak ve tıpkıbasımıyla birlikte bugüne kadar yayımlanması beklenirdi fakat 2014’ten bu yana söz konusu yayın da gerçekleşmemiştir.
III. Defter’i yayına hazırlayan Abdullah Satun, yazdığı “Giriş” bölümüyle (s. XV-LXXI) okuyucuya eseri tatmin edici bir biçimde tanıtmıştır. Burada “Ahmedî’den Kemalpaşazâde’ye Osmanlı Tarihçiliği”, Kemalpaşazâde’nin hayatı ile Tevârih-i Âl-i
Osman’ın I.-X. Defterleri hakkında bilgi vermiş ve III. Defter’i etrafl ıca tanıtmıştır. Abdullah Satun, eserin nüshası (Fatih Millet Ktph., Ali Emîrî Efendi Kitapları, Tarih, nr. 30), kaynakları, kaynak değeri, dil ve üslup hususiyetleri, kronolojik ve kısa metin özeti, III. Defter’i hangi tarihçilerin kaynak olarak kullandığı, metnin tesisi ve transkripsiyon tarzı gibi hususları burada anlatmıştır.
Tevârih-i Âl-i Osman’ın III. Defter’inin transkripsiyonunda uyguladığı esasları etrafl ıca açıklayan Satun, buna göre Türk Tarih Kurumu web-sitesinde yayımlanmış bulunan “Çeviriyazı Eserlerde Uyulacak Esaslar”a ve DİA’nın uyguladığı esaslara neredeyse tamamen uygun hareket etmiş gözükmektedir. Fakat TTK’nın belirlediği esaslar matbu eserler için söz konusu edilmişken III. Defter’in neşrinde yazma bir esere uygulanmış olmaktadır. Çünkü TTK, Tanzimat öncesi yazma metinlerde tam ilmî transkripsiyonu öngörmektedir. III. Defter’de ise sad, dâd, tı, zı, peltek se, peltek ze vb. harfl er için
7 Bk. 83 Yılın Kitapları: Türk Tarih Kurumu Bibliyografi k Kataloğu 1932-2014, haz. Y. T. Günaydın, TTK
KİTAP TANITMA 755
kullanılan işaretler kullanılmamış, buna karşılık nazal n’ler, kaf harfl eri vb. transkripsiyon alfabesindeki şekliyle yazılmıştır. Uzun heceler ise hiç aksatılmadan gösterilmiştir. Böylece ilmî transkripsiyonda bir tür hafi fl etmeye gidildiği söylenebilir. Tam da burada ilk grupta saydığımız harfl erin neden transkripsiyon işaretleriyle yazılmadığı bir soru işareti oluşturmaktadır. Satun, transkripsiyon metinleri alanında güzel bir çalışma örneği sergilemişse de uyguladığı usulün bazı ayrıntıları tartışılabilir. En başta kaf ve nazal n harfl eri için gösterilen transkripsiyon hassasiyetinin peltek se, peltek ze, sad vb. harfl er için gösterilmemiş olması usulde bir ikiliğe yol açmış görünmektedir.
Abdullah Satun’un dikkatli bir okuma ve aktarma çabası sergilediği söylenebilir. Metinde daha asıl yazma metne bakmadan- ilk bakışta yanlış okunduğu anlaşılabilecek hiçbir hata göze çarpmamaktadır. Metin içinde sıkça rastlanan Eski Türkçe ve Farsça beyit ve dörtlüklerin vezinleri ise kontrol edilmiş gözükmektedir.
Müellif ismi konusunda da birkaç hususa değinmek gerekmektedir. Türk Tarih Kurumu, “İbn-i Kemal” şeklindeki Farsça tamlamayı tercih etmişken Abdullah Satun “Kemalpaşazâde” adlandırmasını kullanmıştır. Her ikisi de doğru olmakla birlikte bu tür devasa eserlerin kütüphane kayıtlarında bir karmaşaya yol açmamak için daha önce kullanılan yaygın adlandırma tercih edilebilir. Ayrıca genellikle “İbn-i Kemal” şeklinde yazılan müellif adının kapakta ve unvan sayfalarında Kemalpaşazâde adının yanına parantez içinde “İbn Kemal” şeklindeki Arapça tamlama biçimiyle yazıldığı görülmektedir ki bu da müellifi n isminin yazımındaki karmaşayı artırmaktadır. Gerçi Türk Tarih Kurumu neşirlerinde de müellif adının yazımında bir birlik söz konusu değildir: “İbn Kemal”, “İbn-i Kemâl”, “Kemal Paşa-oğlu”, “Kemal Paşazade” gibi yazımlar eserin TTK yayınının farklı ciltlerinde kullanılmıştır. Tam bu noktada belirttiğimiz yazım şekillerinden birinin doğru, diğerlerinin yanlış olduğunu söylemiş olmadığımızı, sadece yazımda rastlanan bir karmaşaya işaret etmiş olduğumuzu belirtmemiz de gerekir.
Eserin sonunda tıpkıbasımının bulunması ise metnin kaynaklık değerini artırmaktadır. Ana metin için bir dizin de ihmal edilmemiştir. Sıvama cilt kapaklı olarak yayımlanmış olması ise bu tarz klasik eserlere yakışan bir durumdur.
İbn-i Kemal’in Tevârih-i Âl-i Osman’ının III. Defter’inin yayımlanmasıyla eserin bugüne kadar eksik kalmış tam neşri yolunda bir adım daha atılmış olmaktadır. Geriye eserin -başı noksan olmakla birlikte- tek nüshası var olduğu için, ancak bu nüshadan üzerinde çalışılabilecek VI. Defter’in neşri kalmış bulunmaktadır. Bu devasa Osmanlı kroniğinin yayımı yolunda geriye dönüp baktığımızda bir karmaşayla karşı karşıya kalıyor olsak da eserin bir an önce VI. Defter’inin de yayına hazırlanarak bir bütünlük içinde tamamının topluca yayımlanması bir tür zorunluluktur.
Eserin tam neşri için asıl sorumluluk -aslına bakılırsa- bugüne kadar altı defterini yayımlamış bulunan Türk Tarih Kurumu’na ait görünmektedir. TTK, daha önce
KİTAP TANITMA 756
gerçekleştirilen basımlarda, yayına hazırlanış tarzlarındaki farklılıklardan kaynaklanan karmaşayı ortadan kaldıracak bir çaba sergileyebilir. İlk iki defteri eski harfl erle matbaada dizdirerek, III. Defter’i atlayarak, IV, VII. VIII. X. Defterleri ise çeviriyazı yoluyla basmış bulunan Türk Tarih Kurumu bu neşirlerde bir standart oluşturmalıdır. Çamlıca Basım Yayın’ın takip ettiği neşir tarzı tercih edilebilir gözükmektedir. Yani TTK da Tevârih-i Âl-i
Osman’ı, her defterin hem çeviriyazısı hem de tıpkıbasımı bir arada (cildi zorladığında “I. Kitap”, “II. Kitap” sistemiyle ikiye bölerek) yeniden neşretmelidir. V. Defter zaten kayıp olduğu için o defteri yayımlamak imkânı yoktur fakat TTK yayınları arasında değil de Çamlıca Basım Yayın tarafından basılan III. Defter’le Berlin’de basılan IX. Defter’in TTK neşrine dâhil edilmek suretiyle ve bu arada bugüne kadar hiç basılmamış bulunan VI. Defter de yayıma hazırlatılarak, Tevârih-i Âl-i Osman neşri âcilen bir bütünlüğe kavuşturulmalıdır. Elbette TTK’nın yapacağı yeni neşirde VII. Defter’in başında bulunan ve Şerafettin Turan tarafından kaleme alınan kapsamlı Giriş de I. Defter’in başına alınmalıdır.
Türk Tarih Kurumu böyle bir çalışma ortaya koymayacaksa eserin VI. Defter’i de Çamlıca Basım Yayın tarafından hazırlatılmalı ve böylece X ciltlik eserin birbirinden farklı tarzlarda da olsa hazırlatılıp basılmış olan ciltleri bütünlüğe kavuşturulmalıdır. Daha sonraki bir aşamada Yayınevi, eserin elde bulunan dokuz defterini -III. Defter tarzında (çeviriyazı + tıpkıbasım bir arada)- bir set hâlinde basmalıdır.
Yusuf Turan GÜNAYDIN Türk Tarih Kurumu
CONTENTS
Articles and Studies: Page
TOPTAŞ, KORAY: Dowry in Documents Written with Akadian Cuneiform...407
INTAGLIATA, EMANUELE E.: Remarks on the Border Defending System of Tzanika (Northeastern Anatolia) in the Late Antiquity ...427
USTA, AYDIN: City of Tyre During The Crusades ...439
YAKIT, İSMAİL: The Paternity of Selahattin Eyyubî ...469
ÖZKUTLU, SEYİT: Papal Bans and Muslim East during the Middle Ages: East-West Trade in the Light of Notarial Acts (1162-1350) ...485
ŞAMAN DOĞAN, NERMİN: Tomb in Anatolian Seljuk Medresses and Hospitals ...519
PREMOVIĆ, MARIJAN: Settlements and Population of the Present-day Montenegrin Polimlje in the Second Half of 15th Century ...555
NALDAN, FUNDA: Ottoman Period Baths in Erzincan ...585
YÜKSEL, SİNAN: Ottoman-Russion Struggle for Power Over Wallachia and Moldavia from The Treaty of Küçük Kaynarca Until The Treaty of Yaş ...605
KURT, BURCU: Diff usion of Power in Ottoman Iraq: Shebāna Regiments as a State Instrument in Politics of Centralization ...633
EGAMBERDİYEV, MİRZAHAN - DİNASHEVA, LAZZAT: Education Policy of Tsarist Russia in the Southern Kazakhstan (1850-1914)...665
BELENLİ, TUĞBA: Yavuz Armour Ship and Eff ect of its Repair on Turkish-Greek Relations ...689
ÖRMECİOĞLU, HİLAL TUĞBA: The Early Republican Debates on Peasantism and The Model Villages ...729
Book Review: GÜNAYDIN, YUSUF TURAN: K e m a l p aş a z â d e ( İ b n K e m a l ) , Tevârih-i Âl-i Osman: III. Defter ...753
Turkish Abstracts ...757
Abstracts ...765
Belleten Journal Editorial Principles and Application Requirements (in Turkish) ...773
