590 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERʻİYE SİCİLİ
TRANSKRİPSİYON VE DEĞERLENDİRMESİ Abdulhamit AVCI
Yüksek Lisans Tezi
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Naci ŞAHİN Aralık, 2010
T.C.
AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ
590 NUMARALI KARAHİSÂR-I SÂHİB ŞERʻİYE SİCİLİ
TRANSKRİPSİYON VE DEĞERLENDİRMEDİ
Hazırlayan
Abdulhamit AVCI
Danışman
Yard. Doç. Dr. Naci ŞAHİN
I
YEMĠN METNĠ
Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “590 Numaralı Karahisȃr-ı Sȃhib ġerʻiye Sicili Transkripsiyon ve Değerlendirmesi” adlı
çalıĢmanın, tarafımdan bilimsel ahlak ve
geleneklere aykırı düĢecek bir yardıma baĢvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Kaynakça‟da gösterilen eserlerden oluĢtuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanmıĢ olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.17/12/2010 Abdulhamit AVCI
II
TEZ JÜRĠSĠ KARARI VE ENSTĠTÜ ONAYI
JÜRĠ ÜYELERĠ Ġmza
Tez DanıĢmanı :Yrd. Doç. Dr. Naci ġAHĠN ……….. Jüri Üyeler :Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜNEġ ……….. :Yrd. Doç. Dr. ġaban ORTAK ………..
Tarih Anabilim dalı yüksek lisans öğrencisi Abulhamit AVCI‟nın, “590 Numaralı Karahisȃr-ı Sȃhib ġerʻiye Sicili Transkripsiyon ve Değerlendirmesi” baĢlıklı tezi 17.12.2010 tarihinde, saat 14:00‟da Lisansüstü Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca, yukarıda isim ve imzaları bulunan jüri üyeleri tarafından değerlendirilerek kabul edilmiĢtir.
Doç. Dr. Mehmet KARAKAġ MÜDÜR
III
YÜKSEK LĠSANS TEZ ÖZETĠ
590 NUMARALI KARAHĠSȂR-I SȂHĠB ġERʻĠYE SĠCĠLĠ
TRANSKRĠPSĠYON VE DEĞERLENDĠRMESĠ
Abdulhamit AVCI
AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TARĠH ANABĠLĠM DALI Aralık 2010
TEZ DANIġMANI: Yrd. Doç. Dr. Naci ġAHĠN
Bu çalıĢmamızda 1 Rebiu‟l-evvel 1281 (3 Ağustos1864) 15 ġaban 1281 (13 Ocak 1865) tarihleri arasındaki 590 numaralı Karahisâr-ı Sâhib ġer„iyye Sicili incelenmiĢtir. Defterde bulunan yüz seksen adet belgenin transkripsiyonu yapılmıĢtır. Ayrıca belgelerin özetleri verilmiĢtir. Dönemin idari, sosyal, iktisadi ve hukuki yapısı belgeler ıĢığında değerlendirilmiĢtir. Türk ve Ermenilerin aile yapısı incelenerek sosyal yapıları ortaya çıkarılmıĢtır. ġehir merkezinde hangi mahallelerde oturdukları hangi meslekleri icra ettikleri ortaya çıkarılmıĢtır. Karahisâr-ı Sahib‟e bağlı kaza ve köyler ism olarak verilmiĢ; buralara ait mahalle ve mevki adları da tespit edilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Karahisâr-ı Sâhib, ġerʻiye Sicili, ġehir Tarihi, Türk, Ermeni, Vakıf.
IV ABSTRACT
TRANSKRĠPTĠON AND ASSESMENT OF KARAHĠSÂR-I SÂHĠB
590th ġER„ĠYE SĠCĠLĠ
Abdulhamit AVCI
AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT OF HĠSTORY
December 2010
Advisor:
Assistant Lecturer.Dr. Naci ġAHĠNIn our study dated 1 Rebiu‟l-evvel 1281/(3 August 1864)/ 15 ġaban 1281/(13 January 1865) and numbered 590 Karahisâr-ı Sâhib Court registry has been studied. The transcription of 180 documents in the notebook has been done. Furthermore, the summary of these documents has been given. The political, economic and legal structure of the period has been assessed in the light of the documents. By studying the family structure of the Turks and Armenian their social structures have been also revealed. Where these people setle in the city and what occupations they do have also been revealed. Towns and villages have been given as names connected to Karahisâr-ı Sâhib; and also their the avanues and locations have also been indicated.
Key Words: Court Registry, Karahisâr-ı Sâhib, Turks, Armenians, Aware, City, City History.
V ÖNSÖZ
Bu tez çalıĢmasının neticesinde, ġerʻiyye sicillerinin Osmanlı Tarihi ile birlikte Türk-Ġslam tarihi için de vazgeçilmez milli kaynaklardan olduğu bir kez daha anlaĢılmaktadır. Gerek ülkemizde ve gerekse de dünyanın değiĢik ülkelerinde ortaya çıkan bilimsel çalıĢmalar yanında, ana kaynak hüviyetindeki ġerʻiye Sicillerinin tamamının transkripsiyonunun da bir an evvel yapılarak tamamlanması milli tarihimize yapılacak büyük hizmetlerden olacağı kanaatindeyiz.
Transkripsiyonu yapılıp araĢtırmacıların kullanımına sunulan her Ģerʻiye sicili defteri Osmanlı tarihi ve yerel tarih çalıĢmalarına önemli bir katkıda bulunmuĢ olacaktır. Son dönemlerde önem kazanan yerel tarih çalıĢmalarında Ģehir ve mahalli tarih araĢtırmalarında bu sicillerin katkısı yadsınamaz.
Bu çalıĢmanın ilk aĢaması olarak çalıĢılmayan bir defter seçilmiĢtir. Defterin tamamının transkripsiyonu yapıldıktan sonra ham bilgilerin değerlendirmesi üç bölüm Ģeklinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Birinci bölümde varak ve belge numarası dipnotta gösterilmek suretiyle idari ve fiziki yapı liva, kaza, kazaya bağlı köy, köye bağlı mahalle isimleri belge tarihi verilerek düzenlenmiĢtir. Ġkinci bölümde ekonomik yapı ile ilgili bilgiler verilmiĢtir. Üçüncü bölümde sosyal ve hukukî yapı, yine belgeler ıĢığında incelenmiĢtir. Dördüncü bölümde tüm belgeler anlaĢıldığı kadarıyla özetlenmiĢtir. BeĢinci ve son bölümde ise defterin transkripsiyonu verilmiĢtir.
Bu çalıĢmamın her aĢamasında fikir ve görüĢleriyle beni yönlendiren, yardım ve desteğini esirgemeyen, gecenin ilerleyen saatlerinde bile rahatsız ettiğim halde sabırla beni dinlemek nezaketini gösterip telefonlarıma cevap veren, yerli yersiz, haber vermeden her fakülteye gittiğimde kapısını açan ve nihayet en bunalımlı ve buhranlı dönemlerimde bana bitirmem konusunda manevi destek sağlayan kıymetli Hocam Y. Doç. Dr. Naci ġAHĠN‟e içtenlikle teĢekkür ediyorum.
Bugünlere gelmemde üzerimde büyük emekleri olan annem Fatma AVCI ve babam Ramazan AVCI‟ya minnettarım. Haklarını herhalde ödeyemem.
VI
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa YEMĠN METNĠ ... I TEZ JÜRĠSĠ KARARI VE ENSTĠTÜ ONAYI ... II YÜKSEK LĠSANS TEZ ÖZETĠ ... III
ABSTRACT ... IV ÖNSÖZ ... V ĠÇĠNDEKĠLER ... VI KISALTMALAR DĠZĠNĠ ... XII GĠRĠġ ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM KARAHĠSÂR-I SÂHĠB SANCAĞI‟NIN ĠDÂRÎ VE FĠZĠKĠ YAPISI 1. ĠDARĠ TAKSĠMAT ... 8
1.1. KAZALAR ... 8
1.2. KAZALARA BAĞLI KÖYLER ... 8
1.3.ÇĠFTLĠKLER ... 13
1.4. AġĠRETLER ... 13
2.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟ĠN MAHALLELERĠ ... 13
2.1. ġEHĠR MERKEZĠNDEKĠ TÜRKLERĠN OTURDUKLARI MAHALLELER ... 13
2.2. ġEHĠR MERKEZĠNDEKĠ ERMENĠLERĠN OTURDUKLARI MAHALLELER ... 16
VII
3.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟E AĠT MEVKĠLER/YER ADLARI ... 18
3.1.MERKEZ, KAZA VE KÖYLERDE GEÇEN YER ADLARI ... 18
4. SĠCĠLDE ADI GEÇEN DĠĞER SANCAK, KAZA VE KÖYLER ... 19
5.ĠDARECĠLER VE RESMÎ GÖREVLĠLER ... 21
6.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟DE BULUNAN TARĠHĠ ESERLER ... 23
6.1.CAMĠLER... 23
1.1.Cami-i Kebir (Ulu Camii) ... 23
1.2.Gedik Ahmet PaĢa Camii (Ġmaret Cami) ... 23
1.3.Otpazarı Camii ... 23
1.4.Mahmud Köyü Camii... 23
6.2. MEDRESELER ... 23
2.1.Keskin Efendi Medresesi ... 23
2.2.DehĢeti Medresesi ... 24
2.3.Otpazarı Camii Civarındaki Medrese ... 24
6.3. MEKTEPLER ... 24
3.1.Hace Hanife Hatun Mektebi ... 24
6.4. ÇEġMELER ... 24
4.1.Bal Mahmut Köyü Havva Hatun ÇeĢmesi ... 24
4.2.Beğ ÇeĢmesi... 24
4.3.Egeste Mahallesi ÇeĢmesi ... 25
4.4.Hacı Evtal Mahallesi ÇeĢmesi ... 25
4.5.Hacı Nasuh Mahallesi ÇeĢmesi ... 25
4.6.Karamanoğlu Mahallesi ÇeĢmesi ... 25
6.5.HAMAMLAR ... 25
5.1.Kadı Hamamı ... 25
6.6. KÖPRÜLER ... 25
6.1.Bal Mahmut Köprüsü ... 25
6.7. HASTAHANELER ... 26
7.1.Karahisâr-ı Sâhib Hastahanesi... 26
VIII
8. 1.TaĢhan ... 26
8.2. Balık Hanı ... 27
83. Dericiler Hanı ... 27
8.4. Yeni Han ... 27
7.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟DE BULUNAN VAKIFLAR ... 28
7.1.CAMĠ ve MESCĠD VAKIFLARI ... 28
1.1.Abdurrahim Mısri Camii Vakfı ... 28
1.2.Akmescid Vakfı ... 28
1.3.Aksaraylı Camii Vakfı ... 28
1.4.Cami-i Kebir (Ulu Cami) Vakfı ... 28
1.5.ÇavuĢbaĢı Camii Vakfı ... 28
1.6.Felezâde Süleyman ÇavuĢ Vakfı ... 29
1.7.Gedik Ahmet PaĢa (Ġmaret Camii) Vakfı ... 29
1.8.Hacı Yahya Mahallesi Camii Vakfı... 30
1.9. Kâbe Mescidi Vakfı ... 30
1.10.Lala Sinan PaĢa Vakfı ... 30
1.11.Mahmud Köyü Camii Vakfı ... 30
1.12. Süğlün Köyü Cami Vakfı ... 31
1.13.Yeni Cami Vakfı ... 31
1.14.Zülâli Efendi Camisi... 31
7.2. MEDRESE VAKIFLARI ... 31
2.1. Recep Efendi Vakfı ... 31
2.2.Yeni Medrese Vakfı ... 31
7.3. ÇEġME VAKIFLARI ... 32
3.1. Abdi Kadı ÇeĢmesi Vakfı ... 32
3.2. Abdurrahim Mısri Camii ġerif Türbegâhında Vaki‟ ÇeĢme Vakfı ... 33
3.3.Egeste Mahallesi ÇeĢmesi Vakfı ... 33
3.4.Hacı Evtal Mahallesi ÇeĢmesi Vakfı ... 33
3.5.Hacı Nuh Mahallesi ÇeĢmesi Vakfı ... 33
3.6.Karamanoğlu Mahallesi ÇeĢmesi Vakfı ... 33
3.7.Malakoğlu ÇeĢmesi Vakfı ... 33
3.8.Medli Mahalle ÇeĢmesi Vakfı ... 34
3.9.Muslıhiddin ÇeĢmesi Vakfı ... 34
3.10.Hark-ı Kebir Vakfı ... 35
IX
4.1.AĢağı Kilise Vakfı ... 36
4.3.Medine-i Münevvere Vakfı ... 36
4.2.Kadı Hamamı Civarında Olan Köprü ... 36
4.4.Kınık Köyü Misafir Odası ... 36
4.5.Güdübez Köyü Misafir Odası ... 37
ĠKĠNCĠ BÖLÜM EKONOMĠK YAPI 1.MESLEK GRUPLARI ... 39 2.PARA VE FĠYATLAR ... 42 2.1.ALTIN FĠYATLARI... 42 2.2. EV EġYASI VE FĠYATLARI ... 43
2.3.EV, TARLA, BAHÇE VE KÖK BOYA ÜRETĠLEN ARAZĠ FĠYATLARI ... 45
2.4.HAYVAN FĠYATLARI ... 47
2.5.GEDĠK FĠYATLARI ... 47
3.TĠCARET HAYATI ... 48
3.1.ALIM SATIMLAR ... 48
3.2.BĠREYSEL TĠCARĠ ĠLĠġKĠLER ... 49
3.3.VAKIFLARIN TĠCARĠ HĠZMETLERĠ ... 51
3.4.DEĞĠRMENLER ... 52
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SOSYAL VE HUKUKÎ YAPI 1.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟DE AĠLE HAYATI ... 55
1.1.ġEHĠR MERKEZĠNDEKĠ TÜRKLERDE AĠLE HAYATI ... 55
1.2. KÖYLERDE AĠLE HAYATI ... 57
X
1.4.ERMENĠLERDE AĠLE HAYATI ... 59
2.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟DE LÂKAPLAR VE ÜNVANLAR ... 61
2.1. ġEHĠR MERKEZĠNDEKĠ TÜRKLERDE LÂKAPLAR VE ÜNVANLAR ... 61
2.2. KAZA VE KÖYLERDEKĠ LÂKAPLAR ... 69
2.3. ġEHĠR MERKEZĠNDEKĠ ERMENĠ LÂKAPLARI ... 81
2.4. ġEHĠRDE GEÇĠCĠ OLARAK BULUNAN RUMLAR VE LÂKAPLARI ... 85
2.5.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟ĠN DIġINDAKĠ KAZA VE KÖYLERDE LÂKAPLAR ... 85
3. TÜRKLER VE GAYRI MÜSLĠMLERDE SOSYAL ĠLĠġKĠLER ... 86
3.1.TÜRKLERDE SOSYAL ĠLĠġKĠLER ... 86
3.2.ERMENĠLERDE SOSYAL HAKLAR VE ĠLĠġKĠLER ... 87
3.3.ALACAK DAVALARI ... 87
3.4.RUMLARDA ALACAK VERECEK ĠLĠġKĠLERĠ ... 88
3.5.NAFAKA ... 88
3.6.MĠRAS VE VERÂSET ... 89
4.TOPLUMSAL VE MÜNFERĠT SUÇLAR ... 91
4.1.DARP VE CĠNAYETLER ... 91
4.2.HIRSIZLIK ... 92
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DEFTERDE BULUNAN BELGELERĠN ÖZETLERĠ 1.BELGELERĠN ÖZETLERĠ ... 94
BEġĠNCĠ BÖLÜM DEFTERDE BULUNAN BELGELERĠN TRANSKRĠPSĠYONU 1.BELGELERĠN TRANSKRĠPSĠYONU ... 143
XI
SONUÇ ... 384 KAYNAKÇA ... 386
XII
KISALTMALAR DĠZĠNĠ
a.g.e. Adı geçen eser a.g.m. Adı geçen makale
SBE. Sosyal Bilimler Enstitüsü AġS. Afyon ġer‟iye Sicili Bkz. Bakınız
C. Cilt no H. Hicri Tarih
ĠA. Ġslam Ansiklopedisi M. Miladi Tarih
MEB. Milli Eğitim Bakanlığı S. Sayı
s. Sayfa
1 GĠRĠġ A.ġER„ĠYE SĠCĠLLERĠ VE TARĠHĠ DEĞERĠ
Osmanlı Ġmparatorluğu zamanında islamî hukuk esaslarına istinat ettirilerek vücuda getirilmiĢ olan Ģerʻî mahkemeler, Osmanlı Ġmparatorluğu ile tarihe karıĢmıĢ olmakla beraber, onun muhtelif devirlerdeki hukukî, iktisadî, dinî askerî ve idarî müesseseleri hakkında bize çok değerli vesikalar da bırakmıĢtır1
. ġerʻiye sicilleri bu vesikalardan belki de en önemlisidir.
Kelimelerin bir sözlük anlamı bir de ıstılahî veya terminolojik anlamı vardır. Sicil kelimesi de, resmi vesikaların kaydedildiği kütük, memurların durumu için tutulan dosya2 veya mahkemede ʻuhûd ve mevasik ve mukavelât gibi hükümlü mevâdın kayd olunduğu esaslı defter3
anlamlarına gelmektedir. Daha çok Osmanlı devleti‟nde Kadılar tarafından görevli oldukları süre içerisinde meydana gelen hukuki, adli, sosyal vb. olaylarla ilgili belgelerin iĢlendiği defterler olarak anlaĢılmaktadır. Mahalli konulara iliĢkin olarak kadıların veya naiblerin verdiği kararları, sicillerin bir tarafına, merkezden gelen her türlü resmî yazılar ise öbür tarafına yazılırdı4
. ġehir tarihi incelemelerinde temel kaynaklardan birisi olan Ģer„iye sicilleri, bulunduğu yöreye ait mahkeme kayıt defterleridir. Kadılar tarafından tutulan bu sicillerde dava konularının yer almasının yanı sıra, padiĢahtan gelen fermanlar, atamalar, görevden alınmalar, vakıfların iĢleyiĢi, kadı tarafından yürütülen hukuki iĢlemler, veraset iĢlemleri, terekeler, alım-satımlar, mahalle ve köylerden alınan vergiler, hukûki anlaĢmazlıklar gibi çok çeĢitli konular bulunmaktadır. ġeriye sicillerinden yazıldığı beldenin ve döneminin sosyal ve ekonomik hayatı ile ilgili önemli bilgiler edebilmenin yanı sıra insanların aile yapılarını, evlilik geleneklerini, çocuk sayılarını, sosyal güvenlik konularını, zengin-fakir, Müslim ve zımmî aillerin sosyal özelliklerini ayrı ayrı tesbit etmek mümkün olmaktadır5
. ġerʻiye arĢiv malzemesinden faydalanmak suretiyle evvela bu güne kadar yazılmıĢ
1 T Mümtaz Yaman, “ġerî Mahkeme Sicilleri”, Ülkü-Halkevleri Dergisi, C.XII, S,68, Ankara,1998 s. 153. 2 Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Akaydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2007,
s.951.
3 ġemsettin Sami, Kâmûs-i Türkî, Çağrı Yayınları, Ġstanbul 2001, s.710.
4 Rıfat Özdemir, “ġerʻiyye Sicillerinin Sosyo-Ekonomik Tarih ve Halk Kültürü Açısından Önemi”, I.
Battal Gazi ve Malatya Çevresi halk Kültürü Sempozyumu (Malatya 1986), Ġstanbul 1987 s.180.
2
Osmanlı tarihlerinde görülen yanlıĢlıkların düzeltilmesi, daha az hatalı ve geniĢ bir umumi Osmanlı tarihi ve özellikle teĢkilatı tarihlerinin yazılması kabil olacaktır6.
B.590 NUMARALI KARAHĠSAR-I SAHĠP ġERĠYE SĠCĠLĠ
Bu çalıĢmamızda 590 numaralı Karahisar-ı Sahip Ģer‟iye sicili defteri esas alınarak, XIX. yy‟da Osmanlı Türkçesiyle yazılmıĢ olan mahkeme kayıt belgelerini günümüz alfabesine çevirmek suretiyle yerel ve genel tarih çalıĢmalarına katkıda bulunmak, Osmanlı devleti döneminde adalet mekanizmasının iĢleyiĢi, sosyo-kültürel ve ekonomik hayatla ilgili veri elde edilmesi, Osmanlı Devleti‟nin bir imparatorluk olması münasebetiyle Ģehirde yaĢayan Müslim, Gayr-i Müslim iliĢkilerinin aydınlatılması ve bu konuda araĢtırmacılara yardımcı oluması amaçlanmıĢtır. Bu sicillerin tetkikiyle Osmanlı hukukunun kaynakları Ģerʻ-i Ģerif dedikleri, Ġslam hukukunu ne dereceye kadar uyguladıkları, padiĢahların ve ülü‟l-emr denilen devlet yetkililerinin sınırlı yasama yetkilerine, Kur‟an ve sünnette kesin bir Ģekilde zikredilmeyen ve içtihât ile zamanın ülü‟l-emrinin sınırlı yasama yetkisine terk edilen örfî hukukun uygulanma alanları yani kanunnâmelerin tanzim ettiği hususlar bütün açıklığıyla ortaya çıkacaktır7
.
ġerʻiye sicillerinin, kadı tarafından tutulan resmî bir defter olmasının yanında hayatın muhtelif alanlarıyla ilgili vesikaları içermesi bakımından büyük bir öneme haizdir. Eski adıyla Karahisâr-ı Sâhib yani Afyonkarahisar‟a ait Ģerʻiye sicil kayıtları 1634-1928 yıllarını kapsamaktadır Üzerinde tez konusu olarak çalıĢtığımız 590 numaralı Afyonkarahisar ġer'iyye Sicili Kadı Mehmet Said Zîver tarafından düzenlenmiĢtir. Defter, 1 Rebiu‟l-evvel 1281H/3 Ağustos1864M/ 15 ġaban 1281H/ 13 Ocak 1865 M. tarihlidir8. Orijinal belgenin çevirisi yapılırken basit transkripsiyon yöntemi kullanılmıĢtır. a harfi “â”, i harfi “î”, ü harfi “û”, hemze karakteri(‟), ʻayın karakteri (ʻ), okunamayan silik yerler ---, Ģeklinde gösterilmiĢtir. Terekelerde geçen malların isimleri ve parasal değerleri ile bir davada Ģahit olarak bulunanlarla varislere paylaĢtırılan rakamlar tablolar halinde düzenlenmiĢtir. Tezin ana metni beĢ bölüm halinde düzenlenmiĢ olup birinci bölümde Karahisâr-ı Sahib‟in idari ve fiziki yapısı
6
Feyyaz Gürkan, “ġerʻiye Mahkemeleri Sicilleri Üzerinde Bir AraĢtırma”,IX. Türk Tarih Kongresi
Bildirileri (21-25 Eylül 1981), TTK Yayınları, Ankara 1988 s.767.
7 Ahmet Akgündüz, “Ġslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: ġerʻiye Mahkemeleri ve ġerʻiye
Sicilleri”, Türkler Ansiklopedisi, C X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, 56.
3
üzerinde durularak köy, mahalle, müesseseler, vakıfların isimleri hakkında bilgiler ayrıntılı olarak verilmiĢtir. Ġkinci bölümde özellikle terekelere dayanarak eĢya ve hayvan fiyatları, altının cinsi ve değeri, meslekler hakkında tarih sıralamasına göre tablolar halinde sunulmuĢtur. Üçüncü bölümde sosyal ve hukuki yapı ile ilgili önemli bilgiler verilmiĢtir. Müslim zımmî iliĢkiler, mehir, aile hayatı, miras, nafaka, halkın kullandığı lakâplar, vb konulara değinilmiĢtir. Dördüncü bölümde belgelerin özetleri belgenin durumuna göre uzun veya kısa olarak verilmeye çalıĢılmıĢtır. BeĢinci ve son bölümde defterde geçen belgelerin transkripsiyonu ana metne sadık kalınarak verilmiĢtir. Kırk yedi varak olup 180 belge içermektedir. Defterin aslı 18x48 cm. ebadında olup sırtı kahverengi, satıhları ebru mukavvalıdır.
ÇalıĢtığımız defterde geçen belge çeĢitleri aĢağıdaki gibidir:
Belge Türü Adet Tereke 56 Maʻrûz 47 Hüccet 53 Vekâletnâme 3 Kefâletname 2 Ġʻlam 9 Vakfiye 1 Vakıf Mütevellisi 2 Zeyl 2
Her kazaya ait tutulmuĢ siciller vardır. Eski adıyla Karahisâr-ı Sâhib yani Afyonkarahisâr‟a ait ġer„iye Sicil kayıtları H.1044/M.1634-1928 yıllarını kapsamaktadır. Afyon Arkeoloji Müzesi‟nde olan defterler 2000 yılında Milli Kütüphaneye gönderilmiĢ, orada mikrofilimleri alınmıĢtır. Sicillerin büyük bir bölümünün fotokopileri Afyon Kocatepe Üniversitesi Merkez Kütüphanesinde de bulunmaktadır. Sicillerin BOA‟ne gönderildiği kütüphane görevlileri tarafından söylenmiĢtir.
GeçmiĢte ve günümüzde siciller üzerinde muhtelif çalıĢmalar yapılmıĢtır. Bu çalıĢmaların bir kısmı özel çalıĢmalar, diğer bir kısmı ise Lisans, Yüksek Lisans ve doktora tezi olarak karĢımıza çıkmaktadır.
Siciller üzerindeki çalıĢmaları kitap halinde ilk olarak Edip Âli Bakı, Afyonkarahisar'da XVII-XVIII inci Asırlarda Meçhul Halk Tarihinden Yapraklar, y.y.,1951 adlı eserle ilim dünyasına tanıtmıĢtır.
4
Karahisâr-ı Sahib ġer„iyye Sicilleriyle ilgili olarak yüksek lisans tezi olarak yapılmıĢ çalıĢmalara birer örnek olarak Ģunları verebiliriz: Suzan Gedizli, 618 Numaralı
Karahisar-ı Sahib Şer‘iyye Sicili, AKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı
YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Afyon 1997. Naci ġahin, 568 Numaralı
Karahisar-ı Sâhib Şer'iyye Siciline Göre Afyon, AKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih
Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Afyon 1998. Mehmet GüneĢ, Tanzimat Dönemi
öncesinde Karahisar-ı Sahip Sancağı (67 nolu şer`iye siciline göre), Gazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1996. Yüksek Lisans tezlerinden bir tanesi kitap olarak basılmıĢtır: Yrd. Doç. Dr. Naci ġahin, Batı Anadolu‟da Tarihi Bir Kent Afyonkarahisar'da Gündelik Yaşam (568 Numaralı ġer'iyye Siciline Göre), Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları Afyonkarahisar 2008.
C. DEFTERDE BULUNAN BELGE ÇEġĠTLERĠ
1.Tereke: Ölen kiĢinin bıraktığı Ģeyler9,anlamına gelip “muhallefât” da denilmektedir. Ölen kiĢinin bıraktığı tereke (terike) ye ölünün teçhiz ve tekfini, ölünün borçları, vasiyeti, veresenin hakkı konuları girmektedir10
. Terike defteri varisi olmayan ve ya olup da mal tasarruf edemeyecek yaĢta ve vaziyette bulunan ölülerin mallarına dair kadılar tarafından tutulan hesap defteri hakkında kullanılır bir tabirdir. Paraya çevrilen malların bedeli Eytam Ġdarelerince nemalandırılır, varis çıkınca, küçükler de büyüyünce kendilerine verilir kanun ile tayin olunan müddette alacaklı çıkmadığı takdirde malsandıklarına devredilirdi11
.
2. Maʻrûz: Kelime anlamı olarak sunulan, takdim edilen, arz edilen anlamında olup arz kelimesinin ism-i mefʻülü, edilgen geçiĢsiz fiilidir. Istılahi olarak kadı tarafından kaleme alındığı halde kadının kararını ihtiva etmeyen ve hüccet gibi hukukî bir durumun tespiti açısından yazılı delil olarak kabul edilemeyen ve sadece kadının icra makamlarına idarî bir durumu arzettiği yazılı kayıtlara veya halkın icra makamına yahut
9 ġemsettin Sami a.g.e. s. 399.
10 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Milli Eğitim Basımevi,
Ġstanbul 1983, s.460.
5
kadıya hitaben yazdığı Ģikâyet dilekçelerine denir. Kısaca astın üste yazdığı bir isteğin veya bir durumun arzını havi yazılı belge ve kayıtlardır12.Kadıların vaki bir durumu üst makalara arzettikleri maruzlar olduğu gibi halkın da kadıya veya üst makamlara yazdıklarına maʻrûz denilmektedir.
3.Hüccet: Sözlükte bir hakikati açığa çıkaran gerek aklî, gerek naklî, gerek iknâ'î delile hüccet adı verilir Hâkim huzurunda ikrar ve takrir ve akit ve vasi tayini ve bir hususa izin verilmesi gibi hükmü ihtiva etmeyen hususlar hakkındaki vesikaları13
ifade eder bir tabirdir. Kadının hükmünü ihtiva etmeyen, taraflardan birinin ikrarını ve diğerinin bu ikrarı tasdikini havi bulunan ve üst tarafında bunu düzenleyen kadının mühür ve imzasını taĢıyan belgeye hüccet denir14.ġerʻî mahkemelerde hüccetlerin bir
nüshası ilgiliye verilir. Bir nüshası da Ģerʻiye sicil defterlerine kaydedilirdi. Tarafa verilen nüshanın üst kısmında kadının imza ve mührü bulunurken sicildekinde bulunmadığı anlaĢılmaktadır.
4. Vekâletname: Vekâletname, bir kiĢinin baĢka bir kiĢiyi belirli durumlarda kendi adına hareket edebilmesi için yazılı olarak yetkilendirdiği bir belgedir. Vekâlet yetkisi, genel veya sınırlı bir yetki olabilir. Vekâletnamenin içeriğini, bu vekâletnameyi yazan ile mahkemenin uygulayacağı vekâletin yetkisi belirler. ġerʻiye sicillerinde az da olsa bulunan bir belge türüdür. Defterimizde üç adet vekaletnâme türü bulunmaktadır. Bunlardan, bir tanesinde Ġstanbul‟da bir kadının vefatı üzerine Afyon‟da bulunan eĢi ve çocuklarının kendisinden kalan mirasın paylaĢılması için baĢka birisinin vekil tayin edilmesi bahsi geçmektedir.
5. Kefaletnâme: Bir kimsenin baĢka bir kimseye herhangi bir mevzuda kefil olduğunu gösteren belge referans olma anlamına gelen hukukî bir terim olup, kefalet-bil mal, kefalet-bin-nefs, kefalet-bit-teslîm15, gibi çeĢitleri bulunmaktadır. Defterimizde iki adet kefaletname belge türü bulunmaktadır.
12
Ahmet Akgündüz, Şerʻiye Sicilleri, C.I, Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı Yayınları, Ġstanbul 1988, s. 37.
13 Pakalın, a.g.e. s.865. 14 Akgündüz, a.g.e. s.21. 15 Ferit Devellioğlu, a.g.e. s.502.
6
6. Ġʻlam: Bildirmek, bildirilmek demektir. Ġʻlâmlar re‟sen veya vaki sual üzerine bildirilir16. Eskiden Ģerʻî mahkeme kararları bu isimle anılırdı17. ġerʻî bir hükmü ve altında kararı veren kadının imza ve mührünü taĢıyan yazılı belgeye iʻlâm denmektedir. Her iʻlâm belgesi, davacının iddiasını, dayandığı delilleri, davalının cevabını ve defʻi söz konusu ise defʻinin sebeplerini, son kısımda varılan kararın gerekçelerini ve nasıl karar verildiğine dair kayıtları ihtiva eder. Ġʻlâm belgelerini diğer Ģerʻiye sicil kayıtlarından ayıran en önemli özellik, hâkimin verdiği kararı ihtiva etmesidir18
.
7.Vakfiye: Vakf, sebil kılmak(tahbîs ve tesbîl), tasarruftan alıkoymak anlamlarına gelmektedir. Akıllı, hür baliğ olan, vâkıf malını Allahın rızası ve muhtaç insanların ihtiyaçları için vakıf müesseseleri meydana getirerek vakfeder. Vakfetmenin meĢrûluğu ayet ve hâdislere dayanmaktadır. Sevdiğiniz mallarınızdan Allah yolunda harcamadıkça “fazilet” mertebesine ulaĢamazsınız19. Vakfiyeler eski zamanın noter
defteri mahiyetinde olan kadılık yani Ģerʻî mahkeme sicillerine geçmekle katʻileĢirdi. Kurulan müessesenin nasıl idare edileceği, ne türlü masraflar yapılacağı, müessesede kaç adamın ne suretle çalıĢacağı, bunlara ne kadar aylık verileceği, bu aylıkların nerelerden alıncak gelirlerle temin olunacağı ve nihayet bu müesseseden kimlerin ne Ģekilde istifade edeceği bir takım kayıtlar ve Ģartlar ileri sürülerek20
detaylı bir Ģekilde yazılmaktadır.
16 Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara
1965, 108.
17 Mithat Sertoğlu, Osmanlı Tarih Lügatı, Enderun Yayınları, Ġstanbul 1986 s.160. 18 Akgündüz, a.g.e. s.29.
19 Suat Yıldırım, Kur’an-ı Hâkim ve Açıklamalı Meali, (3/92) IĢık Yayınları, Ġstanbul 2004. 20 Pakalın, a.g.e. s.576.
7
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
8 1. ĠDARĠ TAKSĠMAT
1.1. KAZALAR
SıraNo Kazanın Adı Belge Tarihi
1 Liva-i Karahisâr-ı Sâhib21
2 Zilkade 1281/29 Mart 1865
2 Çay22 1 Recep 1281/30 Kasım 1864
3 DaniĢment 23 11 Zilkade 1281/7 Nisan 1865 4 DaniĢmend-i kebir24 3 Recep 1281/2 Aralık 1864 5 Gölkarabağı25 1 Zilhicce 1281/27 Nisan 1865 6 Homa26 26 Zilhicce 1281/22 Mayıs 1865 7 Sandıklı27 15 Zilkade 1281/11 Nisan 1865 8 Sincanlu28 15, 23 ġevval 1281/13, 21 Mart 1865
9 ġuhud29 19 Zilkade 1281/15 Nisan 1865,
5 Zilhicce 1281/1 Mayıs 1865, 13 Muharrem 1282/8 Haziran 1865 10 ġeyhlü30 18 Zilkade 1281/14 Nisan 1865
1.2. KAZALARA BAĞLI KÖYLER
Kaza Adı Köy Adı Belge Tarihi
Karahisâr-ı Sâhib Akviran31 15 ġevval 1281/13 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Akviran32 25 Muharrem 1282/20 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib AltuntaĢ 27 ġevval 1281/25 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Anbanas33 1 Safer 1282/26 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Ayvalı34 27 ġevval 1281/25 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Ayvalı35
27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 Karahisâr-ı Sâhib Ayvalı36 17 ġevval 1281/15 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Belkaracaviran
37 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865
Karahisâr-ı Sâhib BaĢ Kimse38 17 ġevval 1281/15 Mart 1865
21 Vr. 7b/23. 22 Vr. 8a/25; Vr.20a/82. 23 Vr. 29a/129. 24 Vr. 12b/46. 25 Vr. 15b/62. 26 Vr. 22a/93. 27 Vr. 9a/29; Vr. 40b/160. 28 Vr. 6b/19; 9b/33; 10a/34. 29 Vr. 9a/31, 19b/77, 27a/119 30 Vr. 11b/40. 31 Vr.6b/ /19 32 Vr. 30a/131. 33 Vr. 30b/133. 34 Vr.18b/74. 35 Vr.20b/84. 36 Vr. 32b/139. 37 Vr.20b/84.
9
Karahisâr-ı Sâhib Bayatçık39 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Belkaracaviran
40 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865
Karahisâr-ı Sâhib Boyalı41 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865
Karahisâr-ı Sâhib Bulca42 17 ġevval 1281/15 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Bulca43 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Büyük
Corcia44
21 ġevval 1281/19 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Büyük
Çobanlar45
9 Muharrem 1282/4 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Çayhisar46 21 ġevval 1281/19 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Çayhisar47
10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Karahisâr-ı Sâhib Çayhisar48 25 Zilhicce 1281/21 Mayıs 1865
Karahisâr-ı Sâhib Deper49 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Dereçine50
25 Muharrem 1282/20 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Dinar51 21 ġevval 1281/19 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Dinar52 27 ġevval 1281/25 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Dinar53 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Dinar54 10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Karahisâr-ı Sâhib Doğanlar55 23 Zilhicce 1282/9 Mayıs 1866
Karahisâr-ı Sâhib Eğret56 16 ġevval 1281/14 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Eğret57 1 Muharrem 1282/27 Mayıs 1865
Karahisâr-ı Sâhib Eğret58
25 Muharrem 1282/20 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Eğret59
10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Karahisâr-ı Sâhib Feleli60 10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Emirdağı Suvermez61 1 Safer 1282/26 Haziran 1865
38 Vr. 32b/139. 39 Vr. 34b/142. 40 Vr.20b/84. 41 Vr. 31a/136. 42 Vr. 32b/139. 43 Vr. 34b/142. 44 Vr. 10b/38. 45 Vr. 28b/127. 46 Vr.10b/38. 47 Vr. 43b/172. 48 Vr. 45a/175. 49 Vr. 34b/142. 50 Vr. 30a/131. 51 Vr. 10b/38. 52 Vr.7b/24. 53 Vr. 34b/142. 54 Vr. 43b/172. 55 Vr. 31a/134. 56 Vr.7b/24. 57 Vr. 28b/125. 58 Vr. 30a/131. 59 Vr. 43b/172. 60 Vr. 43b/172. 61 Vr. 39b/156.
10
Karahisâr-ı Sâhib Emirler62 2 Zilkade 1281/29 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Emirler63 23 Zilkade 1281/19 Nisan 1865 Karahisâr-ı Sâhib Garipçe64 17 ġevval 1281/15 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Gebeceler65 13 Muharrem 1282/8 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Gebeceler66 25 Muharrem 1282/20 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Gebeceler67 17 ġevval 1281/15 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Göynük68 21 ġevval 1281/19 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Göynük69
10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Karahisâr-ı Sâhib Güney70 27 ġevval 1281/25 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Güney71
10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Karahisâr-ı Sâhib Hacı Beğli72
7 Muharrem 1282/2 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Hırka73 27 ġevval 1281/25 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib IĢıklar74
23 Zilhicce 1281/19 Mayıs 1865 Karahisâr-ı Sâhib IĢıklar75
25 Muharrem 1282/20 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Ġsce76
25 Muharrem 1282/20 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Ġsce77 16 ġaban 1281/14 Ocak 1865
Karahisâr-ı Sâhib Ġsmail78 16 ġaban 1281/14 Ocak 1865
Karahisâr-ı Sâhib Ġsmail79 27 ġevval 1281/25 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Ġsmail80
1 Safer 1282/26 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Karaca Ahmet
Sultan81
1 Muharrem 1282/27 Mayıs 1865 Karahisâr-ı Sâhib Karaca Ahmet
Sultan82
17 ġevval 1281/15 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Kılınçarslan83 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865
Karahisâr-ı Sâhib Kırka84 16 ġaban 1281/14 Ocak 1865
Karahisâr-ı Sâhib Köprülü85 1 Muharrem 1282/27 Mayıs 1865
62 Vr.7b/23. 63 Vr.13b/52. 64 Vr. 32b/139. 65 Vr. 28b/128. 66 Vr. 31a/135. 67 Vr. 32b/139. 68 Vr.10b/38. 69 Vr. 43b/172. 70 Vr.7b/24. 71 Vr. 43b/172. 72 Vr. 27a/117. 73 Vr.7b/24. 74 Vr.17b/70. 75 Vr. 30a/131. 76 Vr. 30a/131. 77 Vr.14a/53. 78 Vr.14a/53. 79 Vr.12a/44. 80 Vr. 30b/132. 81 Vr. 28b/125. 82 Vr. 32b/139. 83Vr. 31a/136. 84 Vr.14a/53. 85 Vr.21b/90.
11
Karahisâr-ı Sâhib Köprülü86 17 ġevval 1281/15 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib KumartaĢ87 27 ġevval 1281/25 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib KumartaĢ88 17 ġevval 1281/15 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Küçüköyük89 3 Recep 1281/2 Aralık 1864
Karahisâr-ı Sâhib Mihail90 16 ġaban 1281/14 Ocak 1865 Karahisâr-ı Sâhib Mihail91 29 Zilkade 1281/25 Nisan 1865 Karahisâr-ı Sâhib PaĢa92
10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Karahisâr-ı Sâhib Salar93 5 Zilhicce 1281/1 Mayıs 1865 Karahisâr-ı Sâhib Salar 94 17 Zilhicce 1281/13 Mayıs 1865 Karahisâr-ı Sâhib Seydiler95 21 ġevval 1281/19 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Seydiler96 10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Karahisâr-ı Sâhib Sinan PaĢa97 21 ġevval 1281/19 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Sinan PaĢa98
10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 Karahisâr-ı Sâhib Sinir99 21 ġevval 1281/19 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Sinir100 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865 Karahisâr-ı Sâhib Susuz101 21 Muharrem 1282/16 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Süğlün102 19 Zilkade 1281/15 Nisan 1865 Karahisâr-ı Sâhib Süğlün103 3 Zilhicce 1281/29 Nisan 1865 Karahisâr-ı Sâhib Süğlün104 25 Muharrem 1282/20 Haziran 1865 Karahisâr-ı Sâhib Sülümenli105
19 Zilkade 1281/15 Nisan 1865 Karahisâr-ı Sâhib Sülümenli106 16 ġaban 1281/14 Ocak 1865
Karahisâr-ı Sâhib Yörük Mezarı107
21 ġevval 1281/19 Mart 1865 Karahisâr-ı Sâhib Yukarı
Tandırı108 17 ġevval 1281/15 Mart 1865
Karahisâr-ı Sâhib Yukarı
Tandırı109 5 Cemazi‟ül ahir 1278/8 Aralık 1861
86 Vr. 32b/139. 87 Vr.12a/44. 88 Vr. 32b/139. 89 Vr.14b/55. 90 Vr.14a/53. 91 Vr. 35b/144. 92 Vr. 43b/172. 93 Vr.18b/74. 94 Vr. 34a/140. 95 Vr.10b/38. 96 Vr. 43b/172. 97 Vr. 10b/38. 98 Vr. 43b/172. 99 Vr. 10b/38. 100 Vr. 31a/136. 101 Vr. 27a/120. 102 Vr.12a/43. 103 Vr.24b/104. 104 Vr. 30a/131. 105 Vr.10a/36. 106 Vr.14a/53. 107 Vr.10b/38. 108 Vr. 32b/139.
12
Çal Seyit 11 Zilkade 1281/7 Nisan 1865
Çay Karye-i
cedid110
1 Recep 1281/30 Kasım 1864
Çay Kadı111 1 Muharrem 1281/27 Mayıs 1865
DaniĢment Dutluca112 11 Zilkade 1281/7 Nisan 1865 DaniĢmend-i Kebir Göcerli113
22 Zilkade 1281/18 Nisan 1865 Karahisâr-ı Sâhib Legen114 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 DaniĢmend-i Kebir Yeregiren115 3 Recep 1281/2 Aralık 1864 DaniĢmend-i Kebir Yıprak116
22 Zilkade 1281/18 Nisan 1865 Hanbarçın Bayat117 21 Zilkade 1281/17 Nisan 1865 Hanbarçın Çarkın118
21 Zilkade 1281/17 Nisan 1865 Homa Harman119 26 Zilhicce 1281/22 Mayıs 1865 Ġshaklı Kırca120 1 Muharrem 1282/27 Mayıs 1865
Sandıklı Kınık121
11 Safer 1282/6 Temmuz 1865 Sandıklı Saltık122
16 Safer 1282/11 Temmuz 1865 Sincanlu Balmahmut123 23 ġevval 1281/21 Mart 1865 Sincanlu Balmahmut124 1 Muharrem 1282/27 Mayıs 1865 Sincanlu Balmahmut 125 17 ġevval 1281/15 Mart 1865 Sincanlu Bulca126 23 Zilhicce 1281/ 19 Mayıs 1865 Sincanlu Kayadibi127 17 Zilhicce 1281/13 Mayıs 186 Sincanlu Sarban128 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865 Sincanlu Sinan PaĢa129 5 Muharrem 1282/31 Mayıs 1865
ġeylu Yaka130 18 Zilkade 1281/14 Nisan 1865
ġuhut Uzunpınar131
3 Zilhicce 1281/29 Nisan 1865 Kazası yok TokuĢlar132 21 ġevval 1281/19 Mart 1865
109 Nosuz belge [Vr. Vr. 45b/176-2]. 110 Vr.20b/86. 111 Vr. 27a/116. 112 Vr. 29a/129.
113 Göçerli köyü günümüzde Dinar ilçesine bağlıdır. Vr.13b/50. 114 Vr.17a/66.
115 Yeregiren köyü günümüzde Dinar ilçesine bağlı Akgün köyüdür. Vr.12b/46. 116 Vr.13b/51. 117 Vr.12a 45. 118 Vr.12a 45. 119 Vr.22a/93. 120 Vr. 28b/126. 121 Vr. 40b/160. 122 Vr. 42b/167. 123 Vr.10a/34. 124 Vr.21b/92. 125 Vr. 32b/139. 126 Vr.25b/108. 127 Vr.20b/84. 128Vr. 31a/136. 129 Vr. 27a/118. 130 Vr.11b/40. 131 Vr.26a/110.
13 1.3.ÇĠFTLĠKLER
Çiftliğin Adı Belge Tarihi Çifteler133
2 Zilkade 1281/29 Mart 1865 1.4. AġĠRETLER
AĢiretin Adı Kaza Adı Köyü KiĢinin Ünvanı- Adı Belge Tarihi Muslıcalı134 Emirdağı
Suvermez Topuz oğlu Veliyüddin ibn-i Halil
1 Safer 1282/ 26 Haziran 1865 Muslıcalı135 Hanbarçın Çarkın Göcen oğlu Battal ibn-i
Mustafa
21 Zilkade 1281/
17 Nisan 1865 Muslıcalı136 Çay Kadı Kıllı Oğlu Mustafa 17 ġevval 1281/
15 Mart 1865
2.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟ĠN MAHALLELERĠ
2.1. ġEHĠR MERKEZĠNDEKĠ TÜRKLERĠN OTURDUKLARI MAHALLELER
Mahallenin Adı Belge Tarihi
Akmescit137 25 Recep 1281/24 Aralık 1864 Akmescit138 23 Safer 1282/18 Temmuz 1865 Arapmescid139 3 Recep 1281/2 Aralık 1864
Arapmescid140 25 Muharrem 1282/20 Haziran 1865 Arap Mescid141 25 Zilhicce 1281/21 Mayıs 1865 Cami-i Kebir142 8 ġevval 1281/6 Mart 1865 Cami-i Kebir143 25 ġevval 1281/ 23 Mart 1865 Cami-i Kebir144 3 Recep 1281/2 Aralık 1864 ÇavuĢbaĢ145 21 ġevval 1281/19 Mart 1865
ÇavuĢbaĢ146 10 Safer 1282/5 Temmuz 1865 ÇavuĢbaĢ147 23 Zilkade 1281/19 Nisan 1865 132 Vr.10b/38.
133 Çifteler Çiftliği‟ne bağlı Emirler köyü bulunmaktadır.(Vr.7b/23). 134 Vr. 39b/156. 135 Vr. 12a 45. 136 Vr. 32b/139. 137 Vr.18a/72. 138 Vr. 41b/165. 139 Vr.12b/46. 140 Vr. 30a/131. 141 Vr. 40a/159. 142 Vr.3b/8. 143 Vr.6a/17. 144 Vr.14b/55. 145 Vr.10b/38. 146 Vr. 43b/172.
14
ÇavuĢbaĢ148 27 Zilhicce 1281/23 Mayıs 1865
Efecik149 17 Zilkade 1281/13 Nisan 1865 Egeste150 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865 Egeste151 21 ġevval 1281/19 Mart 1865
Egeste152 1 Safer 1281/6 Temmuz 1864
Dâî Recep153 17 Ramazan 1281/13 ġubat 1865
Fakih PaĢa154 6 ġevval 1281/4 Mart 1865
Fakih PaĢa155 3 Recep 1281/2 Aralık 1864
Fakih PaĢa156 7 Cemâziye‟l-ahir 1281/7 Kasım 1864
Fakih PaĢa157
15 Safer 1282/10 Temmuz 1865 Hacı Abdurrahman158 25 Zilhicce 1281/21 Mayıs 1865
Hacı Cafer159
24 Safer 1282/19 Temmuz 1865 Hacı Evtal160 10 ġevval 1281/8 Mart 1865
Hacı Nasuh161 5 Zilhicce 1281/1 Mayıs 1865
Hacı Nasuh162 27 Ramazan 1281/23 ġubat 1865
Hacı Nasuh163
1 Safer 1282/26 Haziran 1865 Hacı Mahmut164 1 Recep 1281/30 Kasım 1864
Hacı Mahmut165 23 Zilhicce 1281/19 Mayıs 1865
Hacı Mustafa166 25 Zilhicce 1281/21 Mayıs 1865
Hacı Nuh167 11 Zilhicce 1281/7 Mayıs 1865
Hacı Yahya168
15 Safer 1282/10 Temmuz 1865 Kâhil 169 19 Zilhicce 1281/15 Mayıs 1865
Kâhil170 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 Kâhil171 25 Zilkade 1281/21 Nisan 1865 Kâhil172 1 Safer 1282/26 Haziran 1865 147 Vr.14b/55. 148 Vr. 44b/174. 149 Vr.11b/41. 150 Vr.7a/20. 151 Vr.14a/54. 152 Vr. 41 a/163. 153 Vr.5b/16. 154 Vr.4a/10. 155 Vr.9b/32. 156 Vr. 36b/147. 157 Vr. 42b/168. 158 Vr. 45a/175. 159 Vr. 42b/169. 160 Vr.6b/18. 161 Vr.18b/74. 162 Vr.2a/3. 163 Vr. 30b/133. 164 Vr.20a/82, 83. 165 Vr.24b/103. 166 Vr.26a/109. 167 Vr. 40a/158. 168 Vr. 34a/141. 169 Vr.22a/94. 170 Vr.22b/98. 171 Vr.23a/100. 172 Vr. 39a/155.
15 Kâhil173
11 Safer 1282/6 Haziran 1865 Kara Katib174 27 Safer 1282/22 Temmuz 1865 Karaman175 13 Zilkade 1281/9 Nisan 1865 Karaman176 1 Zilhicce 1281/27 Nisan 1865 Karaman177 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 Karaman178 1 Safer 1282/26 Haziran 1865 Karamanoğlu179
25 Zilkade 1281/21 Nisan 1865 Kayadibi180 27 Safer 1282/22 Temmuz 1865 Kayadibi181 6 ġevval 1281/4 Mart 1865 Kayadibi182 17 ġevval 1281/15 Mart 1865 Kubbeli183 8 ġevval 1281/6 Mart 1865 Kubbeli184 1 Rebiü‟l-ahir 1281/3 Eylül 1864 Kubbeli185 1 Zilhicce 1281/27 Nisan 1865 Kubbeli186 1 Safer 1282/26 Haziran 1865
Medli187 9 Ramazan 1281/5 ġubat 1865
Medli188 19 Muharrem 1282/14 Haziran 1865 Medli189 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865 Medli190 19 Muharrem 1282/14 Haziran 1865
Medli191 Muharrem, Safer 1282/27 Mayıs, 10 Temmuz 1865 Medli192 Muharrem, Safer 1282/27 Mayıs, 10 Temmuz 1865 Molla BahĢi193
25 Safer 1282/20 Temmuz 1865 Sinan Halife194 1 Safer 1282/26 Haziran 1865 Sinan PaĢa195
1 Zilkade 1281/28 Mart 1865 Tac Ahmet 196 1 Recep 1281/30 Kasım 1864 Yukarı Pazar197 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 173 Vr. 40b/160. 174 Vr. 43a/171. 175 Vr.21a/88. 176 Vr.22a/95. 177 Vr. 34b/142. 178 Vr. 36a/145. 179 Vr.21a/87. 180 Vr. 43a/171. 181 Vr.4a/9. 182 Vr. 32b/139. 183 Vr.4b/11. 184 Vr.15a/59. 185 Vr.22a/95, vr.23a/101. 186 Vr. 36b/148. 187 Vr.1b/2. 188 Vr. 37b/151. 189 Vr.26b/112. 190 Vr. 42a/166. 191 Vr. 46a/177, 178. 192 Vr. 46a/177, 178. 193 Vr. 46b/179. 194 Vr. 39a/154. 195 Vr. 8b/27. 196 Vr.2b/4. 197 Vr. 30a/130.
16
Zaviye198 1 Recep 1281/30 Kasım 1864
2.2. ġEHĠR MERKEZĠNDEKĠ ERMENĠLERĠN OTURDUKLARI MAHALLELER
Mahallenin Adı Belge Tarihi
Ardıç199 15 ġevval 1281/13 Mart 1865
Ardıç200 11 ġevval 1281/9 Mart 1865
Ardıç201
15 Muharrem 1282/10 Haziran 1865 Ardıç202
6 Muharrem 1282/1 Haziran 1865 Cami-i Kebir203 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 ÇavuĢbaĢ204 28 Ramazan 1281/24 ġubat 1865
Doğancı205 28 Recep 1281/27 Aralık 1864
Hıristiyan206 8 ġevval 1281/6 Mart 1865
Hıristiyan207 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865
Hıristiyan208
15 Zilkade 1281/12 Nisan 1865 Hıristiyan209
28 Zilkade 1281/24 Nisan 1865 Hıristiyan210 9 ġevval 1281/7 Mart 1865
Hıristiyan211
13 Muharrem 1282/8 Haziran 1865 Hıristiyan212
7 Safer 1282/2 Temmuz 1865 Hisarönü213 7 ġevval 1281/5 Mart 1865
Kubbeli214 21 Rebiülahir 1281/23 Eylül 1865 Tac Ahmet215 16 ġevval 1281/14 Mart 1865
198 Vr. 20a/80. 199 Vr.19a/76. 200 Vr.18a/71. 201 Vr. 34b/142. 202 Vr. 37a 150. 203 Vr.17a/66. 204 Vr.3b/6. 205 Vr.2b/5, 10a/36. 206 Vr.3b/7. 207 Vr.5a/13. 208 Vr.13a/48. 209 Vr.14b/58. 210 Vr.23b/102. 211 Vr. 27a/119. 212 Vr. 32a/138. 213 Vr.7a/21. 214 Vr.8b/26.
17
Tac Ahmet216 25 ġevval 1281/23 Mart 1865 Tac Ahmet217 27 Zilhicce 1281/23 Mayıs 1865 Tac Ahmet218 16 Recep 1281/15 Aralık 1864 Zaviye219 5 Ramazan1281/1 ġubat 1865 Zaviye220 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865 Zaviye221 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865 Zaviye222 20 Muharrem 1282/15 Haziran 1865
2.3. DĠĞER KAZALARDAKĠ MAHALLELER
Kaza Adı Mahallenin Adı Belge Tarihi
ġuhut Ġplik223
19 Zilkade 1281/15 Nisan 1865
Çay Hacı Musa224 5 Zilhicce 1281/1 Mayıs 1865
215 Vr.5a/12. 216 Vr. 38a/152. 217 Vr. 39b/157. 218 Vr. 43a/170. 219 Vr.26b/111. 220 Vr.5a/14. 221 Vr.11a/39. 222 Vr. 27a/122. 223 Vr. 9a/31. 224 Vr.19b/77.
18
3.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟E AĠT MEVKĠLER/YER ADLARI 3.1.MERKEZ, KAZA VE KÖYLERDE GEÇEN YER ADLARI
Sıra No Mevkinin Adı Belge Tarihi
1 Ağılaltı (Leğen köyü) 225 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 2 Ahur Suyu(ġehrâbâd)226 28 Recep 1281/27 Aralık 1864 3 Balkayası (Leğen köyü) 227 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 4 Ceviz Kırı (Leğen köyü) 228 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 5 Çay Yakası (Leğen köyü) 229 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 6 Deper yolu(ġehrâbâd)230 28 Recep 1281/27 Aralık 1864 7 EĢekçi Yolu (Süğlün köyü)231 3 Zilhicce 1281/29 Nisan 1865 8 Gavur Kırı(ġehrâbâd)232 28 Recep 1281/27 Aralık 1864 9 Helvacı Deresi(ġehrâbâd)233 6 ġevval 1281/4 Mart 1865
10 Ġncik Toprağı (ġehrâbâd)234 9 Ramazan 1281/5 ġubat 1865, 8 ġevval 1281/6 Mart 1865
11 Kâfir Kırı235 15 Safer 1282/10 Temmuz 1865 12 Kanlıburun (Deper Yolunda)
(ġehrâbâd)236
Zilkade 1281, 23 Muharrem 1282/ Nisan, 18 Haziran 1865
13 Kara Ağaç Boğaz(ġehrâbâd-Hıdırlık arkası)ı237
25 Muharrem, 1, 15 Safer 1282/20, 26 Haziran, 10 Temmuz 1865
14 Kara Kuyu Nam Mahal238 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 15 Keçeciler Ġçi 239 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 16 Kel Ahmet kapısı (Gebeceler) 240 13 Muharrem 1282/8 Haziran 1865 17 Kınık toprağı(ġehrâbâd)241 27 Ramazan 1281/23 ġubat 1865, 19
Muharrem 1282/14 Haziran 1865 18 Koca kır (Leğen köyü) 242 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 19 KurĢunlu Köprü (ġehrâbâd)243 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865 20 Legenli (Leğen köyü) 244 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 21 Manastır (Erkmen) 245 15 ġevval 1281/13 Mart 1865
225 Vr.17a/66. 226 Vr.2b/5. 227 Vr.17a/66. 228 Vr.17a/66. 229 Vr.17a/66. 230 Vr.2b/5. 231 Vr.24b/104. 232 Vr.2b/5. 233 Vr.4a/9. 234 Vr.1b/2, vr.3b/8. 235 Vr. 46a/178. 236 Vr. 21a/87, 88; 30a/130. 237
Vr. 30a/131, 36a/145, 46a/178.
238 Vr. 30a/130. 239 Vr. 30a/130. 240 Vr. 28b/128. 241 Vr.2a/3, 37b/151. 242 Vr.17a/66. 243 Vr. 30a/130. 244 Vr.17a/66.
19
22 MeĢealtı (Leğen köyü) 246 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 23 Muttalıp toprağı(ġehrâbâd)247 28 Recep 1281/27 Aralık 1864,
21ġevval 1281/19 Mart 1865, 11 ġevval 1281/9 Mart 1865, 27 Zilhicce 1281/23 Mayıs 1865, 6 Muharrem 1282/1 Haziran 1865
24 Ok TaĢları(ġehrâbâd)248 28 Recep 1281/27 Aralık 1864 25 Sarıca Pınar Civarı (Süğlün köyü)
249
3 Zilhicce 1281/29 Nisan 1865 26 Sarıdere(ġehrâbâd)250 28 Recep 1281/27 Aralık 1864 27 ġehir önünde Ġhtisab toprağı
(ġehrâbâd)251
1 Zilkade 1281/28 Mart 1865 28 ġirin Pınarı (KıĢlacıkAltında)252 17 ġevval 1281/15 Mart 1865 29 TaĢlı Dere(ġehrâbâd)253 17 Zilkade 1281/13 Nisan 1865 30 Topraklık (Leğen köyü) 254 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 31 Umurun (Leğen köyü) 255 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 32 Yılancı oğlu bahçesi (Süğlün
köyü) 256
27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 33 Zindan Önü (Leğen köyü) 257 27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865
4. SĠCĠLDE ADI GEÇEN DĠĞER SANCAK, KAZA ve KÖYLER Sancağın Adı Kazanın Adı Köyün Adı Belge Tarihi
Ankara Mihaliç Çalca 23 Zilhicce 1281/19 Mayıs 1865258 Kütahya Söğüt Sarıca 15 Zilkade 1281/11 Nisan 1865259 Sancak ismi yok KırĢehir - 15 Zilkade 1281/11 Nisan 1865 Sancak ismi yok Tire - 29 Zilkade 1281/25 Nisan 1865260
Bursa - Ayazma 29 Zilkade 1281/25 Nisan 1865261
Sancak ismi yok Kaza ismi yok Karadeniz 22 Zilkade 1281/18 Nisan 1865262
245 Vr.5b/15. 246 Vr.17a/66. 247 Vr.18a/71, 2b/5, 10b/38, 34b/174, 7a 150. 248 Vr.2b/5. 249 Vr.24b/104. 250 Vr.2b/5. 251 Vr.8b/27. 252 Vr. 32b/139. 253 Vr.11b/41. 254 Vr.17a/66. 255 Vr.17a/66. 256 Vr.22b/98. 257 Vr.17a/66. 258 Vr.19b/78. 259 Vr.9a/29, 30. 260 Vr.12b/47. 261 Vr.12b/47. 262 Vr.13b/50
20 Yalısı
Sancak ismi yok Birgi Gömü 17 Zilhicce 1281/13 Mayıs 1865263
Ġstanbul - - 27 Zilhicce 1281/23 Mayıs 1865264
Kayseri - - 4 Zilhicce 1281/30 Nisan 1865265
Denizli Denizli Kadı 5 Ramazan1281/1 ġubat 1865266 Mekke-i
Mükerreme267
- - 23 Muharrem 1282/18 Haziran 1865
- Turgutlu - 7 Safer 1282/2 Temmuz 1865268
- UĢak 7 Safer 1282/2 Temmuz 1865269
- Ahıska270 11 Zilhicce 1281/7 Mayıs 1865
- Alâiye271 27 Safer 1282/22 Temmuz 1865
- ġeyhlü272 27 Safer 1282/22 Temmuz 1865
263 Vr.20b/84.
264
Vr.22b/97.
265
Yeni Han‟da ticaret etmek üzere kalırken ölmüĢtür. Vr.17a/69.
266 Vr.26b/111. 267 Vr. 30a/130. 268 Vr. 32a/138. 269 Vr. 36a/146. 270 Vr. 40a/158. 271 Vr. 45b/176. 272 Vr. 45b/176.
21 5.ĠDARECĠLER VE RESMî GÖREVLĠLER Sıra
No
Görevi Adı-Lâkabı Belge Tarihi
1 Anbanas Ġmamı Hafız Ali Efendi273 1 Safer 1282/26 Haziran 1865 2 Evkaf Müdürü274 Celaleddin Efendi 25 ġevval, 23 Zilkade 1281/23
Mart, 19 Nisan 1865, 15 Muharrem 1282/10 Haziran 1865, 10 Safer 1282/5 Haziran 1865 3 Liva Kaymakamı275
Numan Efendi ġaban, Zilkade, Zilhicce, ġevval 1281/Ocak, Mart, Nisan, Mayıs 1865
4 Kadı Seyid Mehmet Said276 1 Safer 1281/6 Temmuz 1864
5 Kadı Seyid Mehmet Said
Zebûr277
11 Safer 1282/6 Temmuz 1865 6 Karahisâr-ı
Sâhib Kolağası
Seyit Mustafa Ağa ibn-i Ebubekir278
11 Safer 1282/6 Temmuz 1865 7 Mahkeme
Kâtibi279 Ahmet Efendi ibn-i
Emin Efendi
27 Zilkade 1281/23 Nisan 1865 8 Mahmarı köyü
Muhtarı280 Muhtar Himmet Ağa 23 Zilhicce 1281/19 Mayıs
1865 9 Mu‟allim-i Sıbyan281 . Abdurrahman Efendi ibn-i Süleyman 15 Safer 1282/10 Temmuz 1865
10 Müderris282 Mehmet Efendi 1 Muharrem 1281/6 Haziran 1864
14 Muharrem 1282/9 Haziran 1865
11 Müderris283 PaĢa Karyelizâde Mehmet Efendi
1 Muharrem 1282/27 Mayıs 1865
12 Müderris284 Hacı Halil Efendi 25 Zilkade 1281/21 Nisan 1865 13 Müderris (Yeni
Medrese) 285
Seyid Mehmet Efendi ibn-i Ahmet 1 Safer 1282/26 Haziran 1865 273 Vr. 30b/132. 274 Vr.15b/60, 61, 26b/113, 27a/121. 275 Vr.16b/66, vr.20b/84, 31a/136; 38a/152; Vr. 40b/161. 276 Vr. 41 a/163. 277 Vr. 41b/164. 278 Vr. 41b/164. 279 Vr.22b/98. 280 Vr.17b/70. 281 Vr. 42b/168. 282 Vr.21b/90, 27a/123. 283 Vr.21b/92. 284 Vr.23a/100. 285 Vr. 39a/155.
22
14 Müftü (Belde)286 Ahmet Efendi 15 Zilhicce 1281/11 Mayıs 1865
15 Sandıklı Kazası Naibi287
Sabık Es-Seyit DerviĢ Ahmet Efendi
9 ġevval 1281/7 Mart 1865 16 ġer‟iye Vekili288 Heci Ağop veledi
Kalos.
15 ġaban 1281/13 Temmuz 1865
17 ġer‟iye Vekili289. Hüseyin Behçet Efendi ibn-i Mehmet
15 ġaban 1281/13 Temmuz 1865
18 ġuhut Kazası
Müdürü290 Mehmet Akif Efendi
ibn-i Salih
13 Muharrem 1282/8Haziran 1865
19 Tâbip291 Mehmet Efendi ibn-i Abdullah
1 Muharrem 1282/27 Mayıs 1865
20 Tâbip (Sandıklı)
292 Ahmet Efendi ibn-i
Abdullah
20 Muharrem 1282/15 Haziran 1865
21 Vekil-i Ģer„î293 Muhzıroğlu Ġsmail
Ağa ibn-i Mehmet 2 Zilkade 1281/29 Mart 1865 22 Zaptiye294 Mustafa Ağa ibn-i
Abdullah
17, 27 Zilkade 1281/13, 23 Nisan 1865
23 Zabtiye295 Ahıskalı Süleyman Ağa ibn-i Salih
11 Zilhicce 1281/7 Mayıs 1865 24 Zaptiye296 Hüseyin Ağa ibn-i
Abdullah bin Abdullah
27 Safer 1282/22 Temmuz 1865
25 Zaptiye Vekili297 Ahmet Ağa ibn-i Abdullah
16 ġaban 1281/14 Ocak 1865 26 YüzbaĢı298 Hacı Emin Ağa ibn-i
Mehmet 1 Safer 1282/26 Haziran 1865 286Vr. 31a/136. 287 Vr.23b/102. 288 Vr. 46b/180. 289 Vr. 46b/180. 290 Vr. 27a/119. 291 Vr.22b/99. 292 Vr. 27a/122. 293 Vr.7b/23. 294 Vr.10b/37; vr.22b/98. 295 Vr. 40a/158. 296 Vr. 45b/176. 297 Vr.14a/53. 298 Vr. 39a/155.
23
6.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟DE BULUNAN TARĠHĠ ESERLER 6.1.CAMĠLER
1.1.Cami-i Kebir (Ulu Camii)
Selçuklu eseri olduğu ve 1272 yılında Emir Hacı Bey tarafından yaptırıldığı anlaĢılmaktadır. ÇarĢı içinde bir gedik dükkânının dört tarafının tarif ediliĢi sırasında zikredilmektedir. 1 Recep 1281/30 Kasım 1864 tarihli bir kayıtta Ģehirde Cami-i Kebir olduğu belirtilmektedir299
.
1.2.Gedik Ahmet PaĢa Camii (Ġmaret Cami)
Gedik Ahmet PaĢa Camii, 1475 yılında Gedik Ahmet PaĢa tarafından yaptırılmıĢtır. Caminin yanında medrese ve hamam günümüzde de mevcuttur. Ġmaret Camii‟nin 1 Rebiülevvel 1281/4 Ağustos 1864 tarihli kayıtta iĢler durumda olduğu anlaĢılmaktadır300
.
Gedik Ahmet PaĢa Cami-i ġerif ve Medresesi Vakfından olmak üzere günlük iki akçe ücretle cüzhan, bir akçe ücretle de devirhan olarak beratla Seyid Osman bin Seyid ġeyh Mehmet ile Hafız Mahmud Efendi ibn-i Osman‟ın 23 Zilkade 1281/19 Nisan 1865 tarihinde görevli oldukları görülmektedir301
. 1.3.Otpazarı Camii
Otpazarı Camii 1 Zilkade 1281/28 Mart 1865302
, 1 Safer 1282/26 Haziran 1865303 tarihli bir belgede geçmektedir.
1.4.Mahmud Köyü Camii
ġuhud Kazasına bağlı Mahmud köyü Camii Vakfı‟ndan olmak üzere Hamza ve Süleyman ibn-i Hamza ile Hafız Mehmet Efendi ibn-i BektaĢ 5 Zilhicce 1281/1 Mayıs 1865 tarihinde görevli görülmektedir304
. 6.2. MEDRESELER
2.1.Keskin Efendi Medresesi
Ankara Sancağına tâbi Mihaliç kazasına bağlı Çalca köyünden Molla Mustafa ibn-i Mustafa bin Ali adlı talebe Karahisâr-ı Sâhib‟de Keskin Efendi Medresesi‟nde
299 Vr.20a/80. 300 Vr.13a/49. 301 Vr.15b/60, 61. 302 Vr.8b/27. 303 Vr. 36a/145. 304 Vr.19b/77.
24
okumaya gelmiĢ, medresede arkadaĢı ile elinde bıçak varken ĢakalaĢırken yere düĢüp yaralanarak ölmüĢtür. Bu husus 23 Zilhicce 1281/19 Mayıs 1865 tarihinde kayıt altına alınmıĢtır305
.
2.2.DehĢeti Medresesi
Kayadibi Mahallesi‟nden vefat eden Nalbant Hacı Ġbrahim Ağa ibn-i Musa bin Abdullah‟ın 17 ġevval 1281/15 Mart 1865 tarihli terekesinde belirtildiğine göre, PaĢa Camii civarında Salih DehĢeti Efendinin yaptırdığı medresenin tamir ve bakımı için 5000 kuruĢ verilmesini vasiyet etmiĢtir306
.
2.3.Otpazarı Camii Civarındaki Medrese
3 Recep 1281/2 Aralık 1864 bir kayıttan anlaĢıldığına göre, Otpazarı Camii civarında bir medrese bulunmaktaydı307
. 6.3. MEKTEPLER
3.1.Hace Hanife Hatun Mektebi
Mülhak evkaftan Karahisâr-ı Sâhib‟de merhume Hace Hanife bint-i Abdullah‟ın yaptırdığı mekteb-i Ģerif vakfından olmak üzere görevini yirmi beĢ seneden berü beratsız olarak devam eden ehil ve müstehak ve Ģayan ve ehl-i Kur‟an olduğundan berât-ı Ģerifinin verilmesi için 15 Safer 1282/10 Temmuz 1865 tarihinde i‟lam olunmuĢtur308
.
6.4. ÇEġMELER
4.1.Bal Mahmut Köyü Havva Hatun ÇeĢmesi
Kayadibi Mahallesi‟nden vefat eden Nalbant Hacı Ġbrahim Ağa ibn-i Musa bin Abdullah‟ın 17 ġevval 1281/15 Mart 1865 tarihli terekesinde belirtildiğine göre, Bal Mahmut köyünde EĢĢekçi Osman Zevcesi Havva Hatun‟un Vakfı Demekle MeĢhur ÇeĢmenin tamir ve bakımına 1000 kuruĢ verilmesini vasiyet etmiĢtir309
. 4.2.Beğ ÇeĢmesi
Bir dükkân hududu verilirken 6 Muharrem 1282/1 Haziran 1865 tarihinde Beğ ÇeĢmesi diye geçmektedir310
. 305 Vr.19b/78. 306 Vr. 32b/139; Vr. 38b/153. 307 Vr.9b/32. 308 Vr. 42b/168. 309 Vr. 32b/139; Vr. 38b/153. 310 Vr. 37a 150.
25 4.3.Egeste Mahallesi ÇeĢmesi
21 ġevval 1281/19 Mart 1865 tarihli bir terekeden anlaĢıldığına göre, Egeste Mahallesi‟nde aynı adla bir çeĢme bulunmaktadır311
. 4.4.Hacı Evtal Mahallesi ÇeĢmesi
10 ġevval 1281/8 Mart 1865 tarihli terekeden anlaĢıldığına göre, Hacı Evtal Mahalle ÇeĢmesi vardır312
.
4.5.Hacı Nasuh Mahallesi ÇeĢmesi
Hacı Nasuh Mahallesi‟nden KıĢlacıklı Ali ibn-i Molla Mustafa‟nın 5 Zilhicce 1281/1 Mayıs 1865 tarihli terekesinde belirtildiğine göre vefatından önce Hacı Nasuh Mahallesi ÇeĢmesi‟nin tamir ve bakımı için beĢ yüz kuruĢ verilmesini vasiyet etmiĢtir313
.
4.6.Karamanoğlu Mahallesi ÇeĢmesi
5 Zilkade 1281/21 Nisan 1865 tarihli bir terekede belirtildiğine göre Karamanoğlu Mahallesi ÇeĢmesi mevcuttur314
6.5.HAMAMLAR 5.1.Kadı Hamamı
19 Muharrem 1282/14 Haziran 1865 tarihli bir terekede hudut gösterilirken “Kadı Hamamı Civarı” Ģeklinde anılmaktadır315
. 6.6. KÖPRÜLER
6.1.Bal Mahmut Köprüsü
Kayadibi Mahallesi‟nden vefat eden Nalbant Hacı Ġbrahim Ağa ibn-i Musa bin Abdullah‟ın 17 ġevval 1281/15 Mart 1865 tarihli terekesinde belirtildiğine göre, Sincanlu Kazasına tâbi Bal Mahmut köyündeki Köprünün tamir ve bakımına 2000 kuruĢ verilmesini vasiyet etmiĢtir316
. 311 Vr.14a/54. 312 Vr.6b/18. 313 Vr.18b/74. 314 Vr.21a/87. 315 Vr. 37b/151. 316 Vr. 32b/139; Vr. 38b/153.
26 6.7. HASTAHANELER
7.1.Karahisâr-ı Sâhib Hastahanesi
Çifteler Çiftlik-i Hümâyununa tâbi Emirler Karyesi ahalisinden Eyüb Kethüdâ ibn-i Eyüb bin Abdullah, Karahisâr-ı Sâhib Hastahanesi‟nde tedavi görürken vefat etmiĢtir. Bu husus kiĢinin 2 Zilkade 1281/29 Mart 1865 terekesinde belirtilmiĢtir317
.
6.8. HANLAR 8.1.TaĢhan
Günümüzde demirciler giriĢinde olan taĢhan Karahisâr-ı Sâhib‟de hayır sahibi Halil Efendizâde Abdullah Efendi tarafından yapılmıĢtır.
Karahisâr-ı Sâhib‟de hayır sahibi Halil Efendizâde Abdullah Efendi mütevellileri olan evlâd-ı vâkıftan Seyit Mehmet Arif Efendi ibn-i Hamza Efendi ve ġerif Es‟ad Efendi ibn-i Mehmet Efendi mahkemeye baĢvurarak, iki tarafı Keçeciler çarĢısı ve iki tarafı Kapan önü ve Haffafhane ve yol ile sınırlı fevkani ve tahtani cem‟an kırk üç odalı taĢhan denilmekle meĢhur Kârgir hanın dedeleri Halil Efendi zâde Abdullah Efendiden intikal ettiğini, ellerinde olan vakfiyesi ile evladına Ģart koĢulmuĢ vakıf olup kiraya verilmiĢ olan odaların geliri vakfa verildiklerinden baĢka vakfiyetten çıkarıp mülkiyet hükmüne koyarak mağdur ettiklerini beyan ederek taĢhan‟da oda sahibi olan 26 Türk, 16 Ermeniyi dava ederek odaların boĢaltılarak teslim edilmesi talep etmiĢlerdir. KarĢı taraf da cevaplarında müvekkillerinin her biri handa odalarında mülkiyet üzere kaldıklarını pederleri Abdullah Efendinin evladiyet ve meĢrutiyet üzere vakfı olduğunu H.1249/M. 1833 tarihinde vuku‟bulan yangında yandığı odaların ancak arsaları kalup yeniden inĢa etmek vakıfca müsaid olmadığından arsanın aylık ücretini vakfa vermek üzere vakıf arsa üzerine müvekkilleri kendi mallarıyla mülkleri olmak üzere yeniden yaptıkları odalarını mütevelli Seyid Mehmet Arif Efendinin izniyle her biri yeniden yaptıkları odaların arsasının kira ücretini eda ede gelirler iken H.1268/M.1852 senesinde tekrar vuku bulan yangında tekrar yanıp vakfın yanan yerleri yapmaya imkânı olmadığından kiracıların mülkleri olmak üzere yeniden yapmaları için mütevellinin mühürlü ve imzalı izni üzerine her birine birer temessük vererek odaların tekrar yapıldığı, arsa kira ücretinin her ay ödendiği mütevellinin mühürlü ve imzalı izni üzerine kaldıklarını söylemiĢlerdir.
317 Vr.7b/23.
27
Vakfın mütevellisi de Hânda olan odaların binalarında mütevellinin alaka ve müdaheleleri kalmayup dükkânları yaptıranların zapt ve tasarruflarıyla her ay arsasının kira ücretini vakfa vermeleri gerektiğini belirtmesi üzerine handaki dükkânların dükkân sahiplerinin mülkiyet üzere zapt ve tasarruf etmeleri hususu padiĢaha 15 ġaban 1281/13 Temmuz 1865 tarihinde arz ve ilâm olunmuĢtur318
. 8.2. Balık Hanı
Günümüzde bulunmayan bu hanın ismi 28 Recep 1281/27 Aralık 1864 tarihli bir kayıtta anılmaktadır319
. 8.3. Dericiler Hanı
Günümüzde bulunmayan bu hanın ismi 7 Safer 1282/2 Temmuz 1865 tarihli bir kayıtta anılmaktadır320
. 8.4. Yeni Han
Günümüzde bulunmayan bu hanın ismi 4, 10 Zilhicce 1281/30 Nisan, 6 Mayıs 1865 tarihli bir kayıtta anılmaktadır321
318 Vr. 46b/180.
319 Vr.2b/5. 320 Vr. 36a/146. 321.Vr.11b/42, 17a/69.
28
7.KARAHĠSÂR-I SÂHĠB‟DE BULUNAN VAKIFLAR 7.1.CAMĠ ve MESCĠD VAKIFLARI
1.1.Abdurrahim Mısri Camii Vakfı
Rençber Veli oğlu Ali‟nin 6 ġevval 1281/4 Mart 1865 tarihli terekesinden anlaĢıldığına göre, Abdurrahim Mısri Vakfı Mütevellisi Hacı Hasan Ağa verilmek üzere 400 kuruĢ borcu bulunmaktadır322
.
Kayadibi Mahallesi‟nden vefat eden Nalbant Hacı Ġbrahim Ağa ibn-i Musa bin Abdullah‟ın 17 ġevval 1281/15 Mart 1865 tarihli terekesinde belirtildiğine göre, Abdurrahim Mısri Camii ġerifinin Para Vakfı‟na 2000 kuruĢ verilmesini vasiyet etmiĢtir323
.
10 Safer 1282/5 Haziran 1865 tarihinde ġeyh Abdurrahman Mısri hazretlerinin cami-i imamı Seyit Ahmet Efendi ibn-i Abdullah‟tır 324
1.2.Akmescid Vakfı
Akmescid Vakfı‟ndan Akmescid‟de imam olarak görev yapmakta iken vefat eden Mehmet Efendi ibn-i Süleyman‟ın yerine Cansız Mahallesi‟nden El Hac Hafız Yahya Efendi ibn-i El Hac Emin‟in atanması 25 ġevval 1281/ 23 Mart 1865 tarihinde teklif edilmiĢtir325
.
1.3.Aksaraylı Camii Vakfı
Hacı Yahya Mahallesi‟nde sakin iken vefat eden Berber Hafız oğlu Osman ağa ibn-i Ahmed‟in 23 Zilhicce 1281/19 Mayıs 1865 tarihli terekesinden anlaĢıldığına göre, Aksaraylı Cami-i Vakfına verilmek üzere mütevellisi Hacı Emin‟e 242 borcu bulunmaktadır326
.
1.4.Cami-i Kebir (Ulu Cami) Vakfı
1 Recep 1281/30 Kasım 1864 tarihli bir kayıtta Cami-i Kebir Evkafı‟na ait bir adet dükkân olduğu anlaĢılmaktadır327
. 1.5.ÇavuĢbaĢı Camii Vakfı
ÇavuĢbaĢı Cami-i Ģerifinin mütevellisi Çoban oğlu Molla Ahmet bin Osman, Muytab Ali Efendi ibn-i Abdullah adlı kiĢiye ÇavuĢbaĢı mahallesi‟ndeki evini 23
322 Vr.4a/9. 323 Vr. 32b/139, Vr. 38b/153. 324 Vr. 40b/161. 325 Vr.26b/113. 326 Vr.24b/103. 327 Vr.20a/80.
29
Zilkade 1281/19 Nisan 1865 tarihinde yüz elli kuruĢa satarak gelirinin cami vakfına verilmesini talep etmiĢtir328
ÇavuĢbaĢı Mahallesi‟nden vefat eden EkĢi oğlu Hacı Hüseyin Ağa ibn-i Ali‟nin 27 Zilhicce 1281/23 Mayıs 1865 tarihli terekesinde belirtildiğine göre, ÇavuĢbaĢı Mahallesi Cami-i vakfına 931 kuruĢ borcu bulunmaktadır. Vakfın Mütevellisi Hafız Ahmet‟tir329
.
1.6.Felezâde Süleyman ÇavuĢ Vakfı
Otpazarındaki Felezâde Süleyman ÇavuĢ Vakfının evlâd-ı ütekâdan mütevellisi olan Hüseyin bin Ebubekir‟in vefat etmesiyle yerine oğlu Elhac Hasan mütevelli olarak atanması Evkaf Müdürü Celaleddin Efendi Efendi Ma‟rifetiyle 25 Safer 1282/20 Temmuz 1865 tarihinde teklif edilmiĢtir330
.
1.7.Gedik Ahmet PaĢa (Ġmaret Camii) Vakfı
Akmescid Mahallesi ahalisinden Ġbrahim Beg ibn-i Ebubekir Efendi, Gedik Ahmet PaĢa merhûmun ihyası olan Ġmaret Camii Ģerifinin nukud mevkufesi mütevellisi Kaymakam Elhac Hasan Efendi ibn-i Mehmet‟ten 1 Rebiülevvel 1281/4 Ağustos 1864 tarihinde dokuz bin dokuz yüz kırk yedi buçuk kuruĢ para almıĢtır. Vakıftan alınan paranın geliri olarak borçlu Ġbrahim Beg vakıftan bir cilt Mültegâ el bahd ve bir cilt Dürer-i Gurer ve bir cilt … el-Nikâdi adlı eserlerin değeri bin dört yüz doksan iki buçuk kuruĢ sayılmıĢ, vakfa toplam on bir bin dört yüz kırk kuruĢ borcu olmuĢtur. Borç ödenmeyince mahkeme kanalıyla borçlunun aynı mahalledeki evi vakfın mütevellisi Hasan Efendi‟ye Ermeni milletinden Yazıcı oğlu Heci Mıgırdıç veledi Esteban Ģahitliğiyle verilmiĢ, evin satılması sonucunda borçtan artan para olursa borçlu Ġbrahim Beğe verilmesi karar altına alınmıĢtır331
.
Gedik Ahmet PaĢa Cami-i ġerif ve Medresesi Vakfından olmak üzere günlük iki akçe ücretle cüzhan, bir akçe ücretle de devirhan olarak beratla görevlenen Medli Mahallesi‟nden Seyyid Osman bin Seyyid ġeyh Mehmet‟in bilâ veled vefat etmesiyle yerine Hacı Abdurrahman Mahallesi‟nden Hafız Mahmud Efendi ibn-i Osman, Evkaf Müdürü Celaleddin Efendi huzurunda yapılan imtihan sonucunda baĢarılı görülerek
328 Vr.14b/56.
329 Vr. 44b/174. 330 Vr. 44a/173. 331 Vr.13a/49.
