Ç U K U R O V A K I R A Ç K O Ş U L L A R I N D A E K İ M S I K L I Ğ I V E K A R I Ş I M O R A N I N I N F İ Ğ + T R İ T İ K A L E K A R I Ş I M I N D A O T V E R İ M İ V E K A L İ T E S İ N E E T K İ L E R İ
Ü Z E R İ N D E B İ R A R A Ş T I R M A
K a ğ a n K Ö K T E N1, N a f i z Ç E L İ K T A Ş2, İ b r a h i m A T I Ş1, R ü ş t ü H A T İ P O Ğ L U1, T u n c a y T Ü K E L1
" kkoktetı(âimail.cu.edu.tr, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, 01330 ADANA, 2> Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Hatay
Ö Z E T
Bu araştırma, Çukurova kıraç koşullarında yetiştirilecek fığ+tritikale karışımında ekim sıklığı ve karışım oranının ot verimi ve kalitesine etkilerini saptamak amacıyla yürütülmüştür.
Araştırma ile ilgili tarla denemeleri. 2000-2002 yılları arasında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliğinin kıraç koşullardaki arazisinde sürdürülmüştür. Araştırmada, beş farklı ekim sıklığı (250, 300, 350, 400, 450 tohum/m2) ve beş farklı karışım oranının (Saf fiğ, %75 fîğ+%25 tritikale, %50 fığ+%50 tritikaie, %25 fığ+%75 tritikale, saf tritikale) kuru ot verimi, kuru otta fiğ oranı, karışımların oransal verim toplamı değerleri ve ham protein verimine etkileri incelenmiştir. Tarla denemeleri, üç tekrarlamalı tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine uygun olarak planlanmış ve yürütülmüştür. Ana parselleri ekim sıklıkları, alt parselleri ise karışım oranları oluşturmuştur.
Araştırma sonuçları, ekim sıklığı ve karışım oranının kuru ot verimi, kuru otta fiğ oranı, karışımlarda oransal verim toplamı değerleri ve ham protein verimini önemli derecede etkilediğini ve bu etkinin yıllara bağlı olarak değişim gösterdiğini ortaya koymuştur. Araştırma sonuçlarına dayanarak; Çukurova'nın kıraç koşullan için, kuru ot verimi, karışımın oransal verim toplamı ve ham protein verimi açısından en uygun fığ+tritikale karışımının 400 tohum/ m2 ekim sıklığında ekilen % 25 fiğ+% 75 tritikale karışımı olduğu sonucuna varılmıştır. t
Anahtar Kelimeler: Fiğ, Tritikale, Karışım Oranı. Ekim Sıklığı
RESERACH ON EFFECTS OF SOWING RATE AND MIXTURE RATE ON HAY YIELD AND HAY QUALITY OF M1XTURE OF VETCH AND TRİTICALE UNDER DRYLAND CONDITIONS OF ÇUKURO VA
A B S T R A C T
The purpose of this research conducted in the growing seasons of 2000-2001 and 2001-2002 under dryland conditions of Çukurova region was to determine the effects of sowing and mixture rates on the hay yield, vetch rate in the hay yield of mixture, relative yield total of mixture and crude protein yield in the mixture of vetch+triticale.
In the research, five different sowing rates (250, 300, 350, 400, 450 seeds/m2) and fıve different mixture rates (pure vetch, 75 % vetch+25 % triticale, 50 % vetch+50 % triticale, 25 % vetch+75 % triticale and pure triticale) were studied. The fıeld experiments arranged in split-plots design with three replications were conducted at the research farm of Agricultural College of Çukurova University, Adana-Turkey. The main plots were sowing rates and the sub-plots were mixture rates.
Results of the research shovved that hay yield, vetch rate in the hay yield of mixture, relative yield total of mixture and crude protein yield were ali signifıcantly influenced by sowing and mixture rates. Effects of sowing and mixture rates on the mentioned characteristics were also signifıcantly different in the different two years. From the results of the study, it was concluded that the mixture of 25 % vetch + 75 % triticale sown at a sowing rate of 400 seeds/m2 could be recommended for the dryland conditions of Çukurova region in terms of hay yield, relative yield total and crude protein yield.
Keywords: Common Vetch, Triticale, Mixture Rate, Sowing Rate G İ R İ Ş
T a r l a tarımı i ç e r i s i n d e h a y v a n c ı l ı ğ ı n kaliteli k a b a y e m g e r e k s i n i m i n i n k a r ş ı l a n m a s ı a m a c ı y l a y a p ı l a n y e m bitkisi yetiştiriciliği; bir y e m bitkisi t ü r ü n ü n s a f h a l d e v e y a b i r d e n f a z l a t ü r ü n bir a r a d a k a r ı ş ı m h a l i n d e yetiştirilmesi ş e k l i n d e y a p ı l m a k t a d ı r . Bir t ü r ü n s a f h a l d e y e t i ş t i r i l m e s i n i n e k i m k o l a y l ı ğ ı , a m e n a j m a n k o l a y l ı ğ ı gibi a v a n t a j l a r ı b u l u n m a s ı n a karşılık, g e n e l l i k l e y e m bitkilerinin k a r ı ş ı m h a l i n d e y e t i ş t i r i l m e s i t e r c i h e d i l m e k t e d i r .
K a r ı ş ı m e k i m h e r ş e y d e n ö n c e b i r i m a l a n d a n d a h a y ü k s e k v e r i m a l m a k a m a c ı y l a u y g u l a n ı y o r o l s a da, d a h a kaliteli ü r ü n e l d e e t m e k , d o ğ a l k a y n a k l a r d a n d a h a etkili y a r a r l a n m a k gibi a m a ç l a r ı d a v a r d ı r . A n c a k , bu h e d e f l e r e e r i ş e b i l m e k için; k a r ı ş ı m a g i r e c e k türlerin iyi s e ç i l m e s i v e k a r ı ş ı m d a k i o r a n l a r ı n ı n iyi a y a r l a n m a s ı g e r e k i r . A y r ı c a , bitkisel ü r e t i m d e b i r i m a l a n d a n elde e d i l e c e k v e r i m i b e l i r l e y e n e n ö n e m l i f a k t ö r l e r d e n birisi olan b i r i m a l a n d a k i bitki s a y ı s ı n ı n o p t i m i z a s y o n u g e r e k i r . Ç u k u r o v a b ö l g e s i k o ş u l l a r ı n d a y e t i ş t i r i l e b i l e c e k y ü k s e k b e s l e m e d e ğ e r i n e s a h i p adi f i ğ , y e m b e z e l y e s i ve m ü r d ü m ü k g i b i t e k y ı l l ı k b a k l a g i l y e m b i t k i l e r i s ü r ü n ü c ü k a r a k t e r d e olmaları n e d e n i y l e y a t m a eğilimi g ö s t e r m e k t e , b u n u n s o n u c u o l a r a k ç ü r ü m e l e r d e n d o l a y ı o t u n kalitesi v e v e r i m i d ü ş m e k t e d i r . A n c a k a n ı l a n b a k l a g i l y e m b i t k i l e r i n i n t a h ı l l a r l a y a p ı l a n k a r ı ş ı m l a r ı n d a dik b ü y ü m e g ö s t e r e n t a h ı l l a r ı n s ü r ü n ü c ü b a k l a g i l l e r e d e s t e k o l m a s ı n e d e n i y l e v e r i m ve kalite k a y b ı o l m a d a n k a b a y e m ü r e t i m i s a ğ l a n a b i l m e k t e d i r ( A n l a r s a l v e Y ü c e l , 1994; A y d ı n v e T o s u n , 1991; G ü l c a n v e ark., 1988; T ü k e l v e Y ı l m a z , 1 9 8 7 ) . B u a r a ş t ı r m a , Ç u k u r o v a k ı r a ç k o ş u l l a r ı n d a yetiştirilecek f ı ğ + t r i t i k a l e k a r ı ş ı m ı n d a en u y g u n e k i m sıklığı v e e n u y g u n k a r ı ş ı m o r a n ı n ı n s a p t a n m a s ı a m a c ı y l a y ü r ü t ü l m ü ş t ü r .
Sıınıılu Bildiriler
59
M A T E R Y A L V E Y Ö N T E M
Araştırma, 2 0 0 0 - 2 0 0 1 ve 2 0 0 1 - 2 0 0 2 K a s ı m - N i s a n d ö n e m l e r i n d e o l m a k üzere iki yıl süre ile Ç u k u r o v a Üniversitesi Ziraat Fakültesi A r a ş t ı r m a U y g u l a m a Çiftliğinin kıraç koşullardaki arazisinde sürdürülmüştür. D e n e m e alanı toprakları, h e m e n h e m e n d ü z d e n orta d e r e c e d e e ğ i m e kadar değişen t o p o ğ r a f y a l ı ve killi tekstürlü topraklar olarak tanımlanmıştır ( Ö z b e k ve ark., 1974).
D e n e m e alanının içinde b u l u n d u ğ u A d a n a ilinde, y a z l a n sıcak ve kurak, kışları ılık v e yağışlı tipik bir A k d e n i z iklimi hakimdir. A d a n a ilinde K a s ı m - N i s a n d ö n e m i u z u n yıllar sıcaklık ortalaması 12.5 °C olup, aynı d ö n e m d e k i y a ğ ı ş miktarı 567.7 m m ' d i r . 2 0 0 0 - 2 0 0 1 K a s ı m - N i s a n dönemi 13.9 °C sıcaklık ortalaması ve 207.4 m m y a ğ ı ş toplamı ile n o r m a l e g ö r e d a h a sıcak v e k u r a k geçmiştir. 2 0 0 1 - 2 0 0 2 K a s ı m - N i s a n d ö n e m i ise 12 °C sıcaklık ortalaması ve 715.4 m m toplam yağış miktarı ile n o r m a l e göre daha serin ve yağışlı geçmiştir.
Araştırmada, Kubilay-82 fiğ çeşidi v e Tacettinbey tritikale çeşidi materyal olarak kullanılmıştır. Tarla denemeleri, üç tekrarlamalı t e s a d ü f bloklarında b ö l ü n m ü ş parseller d e n e m e desenine u y g u n olarak planlanmış ve yürütülmüştür. A n a parselleri ekim sıklıkları, alt parselleri ise karışım o r a n l a n oluşturmuştur. Alt parsel b ü y ü k l ü ğ ü 5 X 1.2= 6 m2 olarak tutulmuştur. Araştırmada, beş farklı ekim sıklığı (250, 300, 350, 400, 4 5 0 t o h u m / m2) v e b e ş farklı karışım oranı (Saf fiğ, % 7 5 f ı ğ + % 2 5 tritikale, % 5 0 f ı ğ + % 5 0 tritikale, % 2 5 f ı ğ + % 7 5
tritikale, saf tritikale) incelenmiştir. Karışımların hazırlanmasında; her ekim sıklığında karışım komponentlerinin karışımdaki oranı dikkate alınarak, her bir karışım k o m p o n e n t i n i n m2' y e atılacak t o h u m miktarı adet olarak
hesaplanmıştır. A d e t olarak saptanan tohum miktarları türlerin bin d a n e ağırlıkları dikkate alınarak ağırlığa d ö n ü ş t ü r ü l m ü ş t ü r . E k i m işlemi, 2 0 cm aralıklı sıralara iki türün tohumlarının karışık olarak ekilmesi ile gerçekleştirilmiştir.
D e n e m e parsellerinde biçim işlemi, karışımdaki fiğin alt baklaları oluştuğu d ö n e m d e yapılmış v e her parselde kuru ot verimi, k u r u otta fiğ oranı ve h a m protein verimi saptanmıştır. Ayrıca, ortam faktörlerinden en iyi yararlanan v e en iyi u y u m sağlayan karışımın saptanması amacıyla, her karışım için Hatipoğlu v e Tükel ( 1 9 9 7 ) t a r a f ı n d a n açıklanan f o r m ü l d e n yararlanılarak oransal verim toplamı değerleri hesaplanmıştır.
A r a ş t ı r m a ile ilgili tarla denemelerinden elde edilen verilere; Steel v e Torrie ( 1 9 6 0 ) tarafından açıklanan iki yıl tekrarlanan tesadüf bloklarında b ö l ü n m ü ş parseller d e n e m e d e s e n i n e u y g u n olarak M S T A T C istatistik paket p r o g r a m ı yardımıyla varyahs analizi uygulanmıştır. Varyans analizi sonuçlarına göre istatistiksel olarak önemli çıkan f a k t ö r ortalamaları D u n c a n testi ile karşılaştırılmıştır.
B U L G U L A R V E T A R T I Ş M A K u r u O t V e r i m i
K u r u ot verimi yıllara bağlı olarak önemli derecede farklılık göstermiştir. Birinci yılda tüm faktör kombinasyonlarının ortalaması olarak 384.6 kg/da kuru ot verimi elde edilmesine karşılık, ikinci yılda bu değer 4 2 8 k g / d a o l m u ş t u r (Çizelge 1). İkinci yılda denemelerin y ü r ü t ü l d ü ğ ü d ö n e m i n birinci yıla göre daha serin ve yağışlı geçmesi, yıllar arasındaki kuru ot verimi farklılığının nedeni olarak gösterilebilir.
İki yıllık ortalama değerlere göre, ekim sıklığı v e karışım oranı k u r u ot v e r i m i n d e istatistiksel olarak önemli farklılıklar yaratmıştır. E k i m sıklığı arttıkça kuru ot verimi artmış v e en y ü k s e k kuru ot verimi ortalaması (444.4 kg/da) 4 5 0 t o h u m / m2 sıklığında elde edilmiştir. Karışımda tritikale oranı arttıkça kuru ot verimi aılış
göstermiş ve en y ü k s e k k u r u ot verimi ortalaması (501.4 kg/da) saf tritikale ekiminden elde edilmiştir. A n c a k , ekim sıklığının etkisi karışım oranına bağlı olarak değişmiştir. E n y ü k s e k k u r u ot verimi sağlayan ekim sıklığı karışım oranı k o m b i n a s y o n u 4 5 0 t o h u m / m2 sıklığında ekilen saf tritikale olmuştur. A y n ı ekim sıklığında ekilen
% 2 5 f ı ğ + % 75 tritikale karışımı saf tritikaleden istatistiksel olarak farksız olan kuru ot verimi ortalaması göstermiştir.
Çizelge 1. Fiğ + Tritikale Karışımında Farklı Karışım Oranı ve Farklı Ekim Sıklıklarında Elde Edilen Ortalama Kuru Ot Verimi Değerleri (kg/da)
Yıl Sıklık Karışım Oranı
Yıl
(tohum/m2) Saf Fiğ %75 F+%25 T %50 F+%50 T %25 F+%75 T S a f T r i t . Ort. 250 366.7 efg* 348.5 fgh 365.0 efg 248.0 i 321.0 gh 329.9 C+ 300 308.1 h 363.6 efg 377.4 def 303.7 h 436.2 bc 357.8 BC o <N 350 345.0 fgh 395.5 ede 357.5 efg 334.1 fgh 468.5 b 380.1 B O O 400 241.7 i 358.3 efg 433.5 bc 559.5 a 469.6 b 412.5 A o <N 450 348.4 fgh 415.5 cd 428.0 bc 553.9 a 467.3 b 442.6 A Ort. 322.0 D++ 376.3 C 392.3 BC 399.9 B 432.5 A 384.6 B 250 385.3 ef 438.8 de 391.4 ef 474.1 d 439.6 de 425.8 BC <N 300 287.7 ij 343.9 fghi 426.3 de 486.2 cd 538.9 bc 416.6 C O M 350 309.1 ghij 354.6 fgh 394.6 ef 569.8 b 587.9 b 443.2 AB O 400 291.1 hij 346.3 fghi 351.3 fghi 479.9 d 572.2 b 408.2 C o
cs 450 249.7 j 341.3 fghi 364.0 fg 563.3 b 712.7 a 446.2 A
Ort. 304.6 D 365.0 C 385.5 C 514.6 B 570.3 A 428.0 A
250 376.0 fghi 393.7 fg 278.2 fghi 361.1 ghij 380.3 fghi 377.8 C 300 297.9 kl 353.8 hij 401.8 f 395.0 fg 487.6 d 387.2 C
s
350 327.1 j k 375.1 fghi 376.0 fghi 452.0 e 528.2 bc 411.7 B 400 266.4 1 352.3 ij 392.4 fghi 519.7 cd 520.9 cd 410.3 B 450 299.1 kl 378.5 fghi 396.0 fg 558.6 ab 590.0 a 444.4 AOrt. 313.3 E 370.6 D 388.9 C 457.3 B 501.4 A
*) Yıl içersinde aynı harf ile gösterilen sıklık- karışım Oranı ortalamaları Duncan testine göre P <0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır +) Yıl içersinde aynı sütundaki benzer harf ite gösterilen ortalamalar Duncan testine göre P<0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır. ++J Yıl içersinde aynı satırdaki benzer harf ile gösterilen ortalamalar Duncan testine göre P<0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır.
g ö s t e r m i ş t i r . H e r iki y ı l d a d a e k i m s ı k l ı ğ ı n ı n k u r u ot v e r i m i n e etkisi k a r ı ş ı m o r a n ı n a bağlı o l a r a k farklılık g ö s t e r m i ş t i r . B i r i n c i y ı l d a , e n y ü k s e k v e r i m 4 0 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a ekilen % 2 5 f ı ğ + % 7 5 tritikale k a r ı ş ı m ı n d a n e l d e e d i l m i ş , a y n ı k a r ı ş ı m 4 5 0 t o h u m / m2 e k i m sıklığı ile e k i l d i ğ i n d e 4 0 0 t o h u m / m ^ e k i m s ı k l ı ğ ı n a g ö r e istatistiksel o l a r a k f a r k l ı o l m a y a n k u r u o t v e r i m i s a ğ l a m ı ş t ı r . İkinci y ı l d a ise, e n y ü k s e k v e r i m 4 5 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a e k i l e n s a f t r i t i k a l e d e n e l d e edilmiştir.
G e r e k iki yıllık o r t a l a m a d e ğ e r l e r v e g e r e k s e yıllar ayrı ayrı d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a , y ü k s e k e k i m sıklıkları ile ekilen v e y ü k s e k o r a n d a tritikale i ç e r e n k a r ı ş ı m l a r ı n y ü k s e k k u r u ot v e r i m i v e r d i ğ i o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . B u b u l g u l a r ; T a n s ı v e ark. ( 1 9 9 1 ) , A y d ı n v e T o s u n ( 1 9 9 1 ) , Şılbır v e a r k . ( 1 9 9 1 ) , H a s a r v e T ü k e l ( 1 9 9 4 ) , A l t ı n v e U ç a n ( 1 9 9 6 ) v e K ı l ı ç ( 1 9 9 9 ) ' ı n b u l g u l a r ı n ı d e s t e k l e m e k t e d i r .
Kuru Otta Fiğ Oranı
Y ı l l a r a b a ğ l ı o l a r a k k a r ı ş ı m l a r ı n k u r u ot v e r i m i n e fiğin katkı oranı ö n e m l i f a r k l ı l ı k g ö s t e r m i ş t i r . B i r i n c i yılda, t ü m u y g u l a m a l a r ı n o r t a l a m a s ı o l a r a k % 5 9 o l a n k u r u otta fiğ o r a n ı , ikinci y ı l d a % 5 1 . 7 o l m u ş t u r ( Ç i z e l g e 2). İkinci y ı l d a , d e n e m e p e r i y o d u n d a d ü ş e n y a ğ ı ş m i k t a r ı n ı n n o r m a l e v e birinci y ı l a g ö r e d a h a f a z l a o l m a s ı n e d e n i y l e ö z e l l i k l e fiğ o r a n ı n ı n y ü k s e k o l d u ğ u k a r ı ş ı m l a r d a fiğde y a t m a o r t a y a ç ı k m ı ş v e b u n e d e n l e d e k u r u m a d d e k a y b ı o l m u ş t u r .
İki yıllık o r t a l a m a l a r d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a , e k i m sıklığı a r t t ı k ç a k a r ı ş ı m l a r ı n k u r u o t v e r i m i n e fiğin katkı oranı azalmıştır. B u d u r u m u n , sıklığın a r t m a s ı ile fiğin s a p g e l i ş i m i n i n z a y ı f l a m a s ı v e b u n u n s o n u c u fiğin d a h a f a z l a y a t m a s ı n d a n ileri g e l d i ğ i s ö y l e n e b i l i r . Y i n e iki yıllık o r t a l a m a l a r a g ö r e , fiğin k a r ı ş ı m l a r ı n k u r u o t v e r i m i n e katkı oranı e k i m d e k i o r a n ı n a p a r a l e l s e y r e t m i ş t i r . A n c a k , k u r u o t t a k i fiğ o r a n ı g e n e l l i k l e e k i m d e k i o r a n ı n d a n d a h a y ü k s e k o l m u ş t u r . Bitki s ı k l ı ğ ı n ı n k u r u o t t a fiğ o r a n ı n a etkisi k a r ı ş ı m l a r a bağiı o l a r a k farklılık g ö s t e r m i ş t i r . % 7 5 fiğ+% 2 5 t r i t i k a l e k a r ı ş ı m ı n d a ; e k i m s ı k l ı ğ ı n ı n 2 5 0 t o h u m / m2' d e n 3 0 0 t o h u m / m2' y e ç ı k a r t ı l m a s ı fiğ o r a n ı n d a istatistiksel o l a r a k ö n e m l i a z a l m a y a n e d e n o l m u ş , s ı k l ı ğ ı n 3 5 0 t o h u m / m2 y e ç ı k a r t ı l m a s ı 3 0 0 t o h u m / m2' y e g ö r e v e 4 0 0 t o h u m / m2' y e ç ı k a r t ı l m a s ı 3 5 0 t o h u m / m2' y e g ö r e fiğ o r a n ı n d a ö n e m l i bir farklılık y a r a t m a m ı ş t ı r . % 5 0 fiğ+% 5 0 tritikale k a r ı ş ı m ı n d a ise 3 0 0 t o h u m / m2' n i n ü z e r i n d e k i e k i m s ı k l ı k l a r ı n d a fiğ oranı ö n e m l i d e r e c e d e a z a l m ı ş t ı r . % 2 5 fiğ+% 7 5 tritikale k a r ı ş ı m ı n d a ise 3 5 0 t o h u m / m2' n i n ü z e r i n d e k i s ı k l ı k l a r d a fiğ oranı ö n e m l i a z a l m a g ö s t e r m i ş t i r . E k i m sıklığı v e k a r ı ş ı m o r a n ı n ı n fiğin k u r u ottaki o r a n ı n a etkisi y ı l l a r a bağlı o l a r a k d a f a r k l ı l ı k g ö s t e r m i ş t i r . H e r iki y ı l d a d a e k i m sıklığının etkisi k a r ı ş ı m l a r a b a ğ l ı o l a r a k d e ğ i ş m i ş t i r . E k i m d e fiğ o r a n ı a z a l d ı k ç a , fiğin k a r ı ş ı m ı n k u r u ot v e r i m i n e katkısı a z a l m ı ş t ı r .
Sıınıılu Bildiriler
61
Çizelge 2. Fiğ + Tritikale Karışımında Farklı Karışım Oranı ve Farklı Ekim Sıklıklarında Oluşan Kuru Otta Fiğ Oranı Değerleri (%)
Yıl Sıklık Karışım Oranı
Yıl (tohum/m2) % 7 5 F+ %25 T % 5 0 F+ % 5 0 T % 2 5 F+ % 7 5 T Ort. 250 84.0 a* 64.0 c 29.6 e 59.4 o 300 82.4 ab 64.0 c 32.2 de 59.6 o <-Nİ 350 79.3 ab 61.3 c 35.3 de 58.6 o o 400 79.3 ab 61.5 c 37.9 d 59.6 o C4 450 78.4 b 61.5 c 33.9 de 58.0 Ort. 80.8 A** 62.5 B 33.8 C 59.0 A 250 87.4 a 67.4 d 46.0 h 67.0 A" c-ı o 300 78.8 b 65.3 e 37.8 i 60.6 B o (N 350 77.4 b 54.3 g 34.5 i 55.4 C O 400 72.4 c 36.6 i 19.1 1 42.7 D o fS 450 63.2 f 26.7 k 9.1 m 33.0 E Ort. 75.9 A 50.1 B 29.3 C 51.7 B 250 86.0 a 65.7 e 37.8 i 63.2 A E 300 80.6 b 64.6 e 35.0 i 60.1 B
>
İ£ 350 78.3 bc 57.8 f 34.9 i 57.0 C S S" 400 75.8 c 49.1 g 28.5 j 51.1 D 5 450 70.8 d 44.1 h 21.5 k ~ 45.5 E 5 Ort. 78.3 A 56.3 B 31.5 C*) Yıl içersinde aynı harf ile gösterilen sıklık- karışım Oranı ortalamaları Duncan testine göre P <0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır +) Yıl içersinde aynı sütundaki benzer harf ile gösterilen ortalamalar Duncan testine göre P<0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır. ++) Yıl içersinde aynı satırdaki benzer harf ile gösterilen ortalamalar Duncan testine göre P<0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır.
E k i m d e k i fiğ oranı a z a l d ı k ç a fiğin kuru ottaki oranının azalması ş e k l i n d e k i bulgularımız, Tansı
v e ark. ( 1 9 9 1 ) , A y d ı n v e T o s u n ( 1 9 9 1 ) , Şılbır v e ark. ( 1 9 9 1 ) , Hasar v e Tükel ( 1 9 9 4 ) , A l t ı n v e U ç a n ( 1 9 9 6 ) v e K ı l ı ç ( 1 9 9 9 ) ' ı n bulgularını desteklemektedir.
O r a n s a l V e r i m T o p l a m ı
İki yıllık ortalamalara göre, e k i m sıklığı oransal v e r i m toplamı değerini ö n e m l i d e r e c e d e etkilemiş, karışım oranı i s e ö n e m l i bir farklılık yaratmamıştır ( Ç i z e l g e 3).
Çizelge 3. Fiğ + Tritikale Karışımında Farklı Karışım Oranı ve Farklı Ekim Sıklıklarında Oluşan Oransal Verim Toplamı Değerleri
Yıl Sıklık Karışım Oranı
Yıl (tohum/m2) % 7 5 F+ % 2 5 T %50 F+ % 5 0 T %25 F + % 7 5 T Ort. 250 0.976 ef* 1.050 def 0.744 h 0.923 C+ 300 1.120 de 1.095 de 0.789 h 1.001 C o <N 350 1.085 de 0.935 fg 0.806 gh 0.942 C O O 400 1.338 bc 1.464 b 1.620 a 1.474 A o <N 450 1.130 d 1.123 de 1.321 c 1.191 B Ort. 1.130 A+ + 1.133 A 1.056 B 1.106
250 1.123 abcd 0.977 def 1.153 abc 1.084 A B
300 1.092 bcde 1.269 a 1.204 ab 1.188 A O <N 350 1.039 bcde 1.007 ede 1.276 a 1.107 A B O 400 1.035 bcde 0.837 f g 0.996 cdef 0.956 B O <N 450 1.041 bcde 0.764 g 0.922 e f g 0.909 B Ort. 1.066 A 0.971 B 1.110 A 1.049 250 1.050 cdefg 1.013 d e f g 0.948 g 1.004 B ,300 1.106 bcde 1.182 b 0.997 e f g 1.095 B 350 1.061 cdef 0.971 fg 1.041 c d e f g 1.024 B 400 1.186 b 1.151 bc 1.308 a 1.215 A
>
450 1.086 bcde 0.943 g 1.121 bed 1.050 B Ort. 1.098 1.052 1.083*) Yıl içersinde aynı harf ile gösterilen sıklık- karışım Oranı ortalamaları Duncan testine göre P â).05 hata sınırları içerisinde farksızdır +) Yıl içersinde aynı sütundaki benzer harf ile gösterilen ortalamalar Duncan testine göre P<0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır. ++) Yıl içersinde aynı satırdaki benzer harf ile gösterilen ortalamalar Duncan testine göre P<0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır.
A n c a k , e k i m s ı k l ı ğ ı n ı n o r a n s a l v e r i m d e ğ e r i ü z e r i n d e k i etkisi k a r ı ş ı m o r a n ı n a bağlı o l a r a k d e ğ i ş m i ş t i r . E n y ü k s e k o r a n s a l v e r i m d e ğ e r i ( 1 . 3 0 8 ) 4 0 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a yetiştirilen % 25 f ı ğ + % 7 5 tritikale k a r ı ş ı m d a n e l d e e d i l m i ş t i r ( Ç i z e l g e 3). E k i m sıklığı v e k a r ı ş ı m o r a n ı n ı n o r a n s a l v e r i m d e ğ e r i ü z e r i n d e k i etkisi farklı y ı l l a r d a bazı f a r k l ı l ı k l a r g ö s t e r m i ş t i r . B i r i n c i y ı l d a e n y ü k s e k o r a n s a l v e r i m d e ğ e r i ( 1 . 6 2 0 ) 4 0 0 t o h u m / m " e k i m s ı k l ı ğ ı n d a yetiştirilen % 2 5 f ı ğ + % 7 5 tritikale k a r ı ş ı m d a n elde e d i l m e s i n e karşılık, ikinci y ı l d a e n y ü k s e k d e ğ e r ( 1 . 2 7 6 ) 3 5 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a yetiştirilen % 2 5 f ı ğ + % 7 5 tritikale k a r ı ş ı m d a n elde edilmiştir. Bu d u r u m a n e d e n o l a r a k , ikinci y ı l d a d e n e m e p e r i y o d u n u n n o r m a l e g ö r e v e birinci yıla g ö r e d a h a yağışlı g e ç m e s i n i n , s a f f i ğ i n birinci y ı l a g ö r e d a h a d ü ş ü k e k i m s ı k l ı k l a r ı n d a b ü y ü k ö l ç ü d e y a t m a s ı n a n e d e n o l m a s ı s o n u c u s a f f i ğ v e r i m i n i n d ü ş m e s i ve b u n a b a ğ l ı o l a r a k k a r ı ş ı m l a r d a f i ğ i n o r a n s a l v e r i m d e ğ e r i n i n y ü k s e k o l m a s ı gösterilebilir.
Ham Protein Verimi
H a m p r o t e i n v e r i m i yıllara bağlı o l a r a k ö n e m l i d e r e c e d e f a r k l ı l ı k g ö s t e r m i ş t i r . İ n c e l e n e n f a k t ö r k o m b i n a s y o n l a r ı n ı n o r t a l a m a s ı o l a r a k birinci y ı l d a 5 9 k g / d a h a m p r o t e i n v e r i m i e l d e e d i l m e s i n e karşılık, ikinci y ı l d a b u d e ğ e r 5 2 . 8 k g / d a o l m u ş t u r ( Ç i z e l g e 4). B u d u r u m u n , ikinci y ı l d a k a r ı ş ı m l a r ı n k u r u o t v e r i m i n d e f i ğ o r a n ı n ı n a z a l m a s ı n d a n ( Ç i z e l g e 2) k a y n a k l a n d ı ğ ı s ö y l e n e b i l i r .
Çizelge 4. Fiğ + Tritikale Karışımında Farklı Karışım Oranı ve Farklı Ekim Sıklıklarında Oluşan Ham Protein Verimi Değerleri (kg/da)
Sıklık Karışım Oranı
(tohum/m:) S a f F i ğ %75F+%25T %50 F+%50 T %25 F+%75 T Saf Trit. Ort.
250 74.7 abc* 64.3 de 64.4 de 29.6 i 35.6 i
53.7
c
+;
300 66.5 ede 68.2 abede 61.7 e 35.9 i 54.1 f 57.3 BC o (N 350 68.0 bede 73.0 abcd 52.6 fg 43.6 h 45.8 fgh 56.6 BC O O 400 46.8 fgh 64.5 de 70.1 abede 76.9 a 48.4 fgh 61.3 AB o<N 450 70.0 abede 75.5 ab 73.0 abede 67.2 bede 45.5 gh 66.2 A
Ort. 65.2 B " 69.1 A 64.4 B 50.6 C 45.9 D 59.0 A
250 62.0 bed 58.3 cdef 51.1 efghi 71.7 ab 34.9 k 55.6 A
t s 300 48.5 fghij 55.3 cdefg 56.6 cdef 59.9 ede 44.4 hijk 52.9 AB o
<N 350 52.8 cdefsh 58.3 cdef 44.5 hijk 70.0 b 48.5 fghij 54.8 A O 400 51.7 defgh 50.4 efghi 38.2 j k 63.2 bc 45.8 ghij 49.9 B O
M 450 43.7 hijk 40.5 ijk 34.3 k 54.1 cdefgh 80.3 a L 50.6 B
Ort. 51.7 B 52.6 B 44.9 C 63.8 A 50.8 B 52.8 B
250 68.3 ab 61.3 cd 57.7 def 50.6 ghi 35.3 j 54.6 B
Jü 300 57.5 def 61.8 cd 59.2 cdef 47.9 hi 49.2 hi 55.i B
S 350 60.4 cdef 65.7 abc 48.5 hi 56.8 defg 47.1 i 55.7 AB
400 49.2 hi 57.5 def 54.1 efgh 70.1 a 47.1 i 55.6 AB
450 56.8 defg 58.0 def 53.7 fghi 60.7 ede 62.9 bed 58.4 A
Ort. 58.5 AB 60.8 A 54.7 C 57.2 BC 48.3 D
*) Yıl içersinde aynı harf ile gösterilen stkhk- karışım Oranı ortalamaları Duncan testine göre P <0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır +J Yıl içersinde aynı sütundaki benzer harf ile gösterilen ortalamalar Duncan testine göre P<0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır. ++) Yıl içersinde aynı satırdaki benzer harf ile gösterilen ortalamalar Dımcan testine göre P< 0.05 hata sınırları içerisinde farksızdır.
İki yıllık o r t a l a m a l a r a g ö r e , e k i m sıklığı v e k a r ı ş ı m o r a m h a m p r o t e i n v e r i m i n i ö n e m l i d e r e c e d e etkilemiştir. A n c a k , e k i m s ı k l ı ğ ı n ı n h a m p r o t e i n v e r i m i n e etkisi k a r ı ş ı m o r a n ı n a bağlı o l a r a k d e ğ i ş m i ş ve en y ü k s e k h a m p r o t e i n v e r i m i s a ğ l a y a n e k i m s ı k l ı ğ ı - k a r ı ş ı m oranı k o m b i n a s y o n u 4 0 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a ekilen % 2 5 f ı ğ + % 7 5 tritikale k a r ı ş ı m ı o l m u ş t u r .
E k i m sıklığı v e k a r ı ş ı m o r a n ı n ı n h a m p r o t e i n o r a n ı n a etkisi f a r k l ı y ı l l a r d a bazı f a r k l ı l ı k l a r g ö s t e r m i ş t i r . H e r iki y ı l d a da e k i m s ı k l ı ğ ı n ı n etkisi k a r ı ş ı m o r a n ı n a bağlı o l a r a k d e ğ i ş m i ş t i r . Birinci y ı l d a ; e n y ü k s e k h a m p r o t e i n v e r i m i 4 0 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a e k i l e n % 2 5 f ı ğ + % 7 5 tritikale k a r ı ş ı m ı n d a n e l d e e d i l m i ş , 3 0 0 t o h u m / m2 v e 3 5 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a e k i l e n % 7 5 f ı ğ + % 2 5 tritikale k a r ı ş ı m ı , 4 0 0 t o h u m / ı r r e k i m s ı k l ı ğ ı n d a e k i l e n % 5 0 f ı ğ + % 5 0 tritikale karışımı v e 4 5 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a e k i l e n s a f f i ğ , % 7 5 fiğ+% 2 5 tritikale k a r ı ş ı m ı ile % 5 0 f ı ğ + % 5 0 tritikale k a r ı ş ı m l a r ı s ö z k o n u s u k o m b i n a s y o n d a n istatistiksel o l a r a k farklı o l m a y a n h a m p r o t e i n v e r i m i s a ğ l a m ı ş l a r d ı r . İkinci y ı l d a ise e n y ü k s e k h a m protein v e r i m i 4 5 0 t o h u m / m " s ı k l ı ğ ı n d a e k i l e n s a f t r i t i k a l e d e n elde edilmiştir.
Y ü k s e k o r a n d a t r i t i k a l e içeren k a r ı ş ı m l a r d a n d a h a y ü k s e k h a m p r o t e i n e l d e e d i l m e s i ş e k l i n d e k i b u l g u l a r ı m ı z , H a s a r v e T ü k e l ( 1 9 9 4 ) ' i n b u l g u l a r ı n ı d e s t e k l e r niteliktedir.
S O N U Ç
İki yıllık a r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı ; k u r u ot v e r i m i , k a r ı ş ı m ı n o r a n s a l v e r i m t o p l a m ı v e h a m p r o t e i n verimi d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a Ç u k u r o v a ' n ı n k ı r a ç k o ş u l l a r ı n d a f ı ğ + tritikale k a r ı ş ı m ı n ı n 4 0 0 t o h u m / m2 e k i m s ı k l ı ğ ı n d a % 2 5 f i ğ + % 7 5 tritikale o l a c a k ş e k i l d e e k i l m e s i g e r e k t i ğ i n i o r t a y a k o y m u ş t u r . S ö z k o n u s u e k i m sıklığı, k a r ı ş ı m
Sıınıılu Bildiriler
63
oranı ve türlerin bin dane ağırlıkları (her iki tür için ortalama 40 gr) dikkate alındığında, hazırlanacak tohum
karışımının 4 kg/da fığ+ 12 kg/da tritikale şeklinde olması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
K A Y N A K L A R
Altın, M. ve Uçan, M., 1996. Kumkale Kıraç Koşullarında Değişik Fiğ+Yulaf Karışımlarının Farklı Azot Dozlarındaki Hasıl Verimleri ile Karışım Yapıları.Türkiye 3. Çayır-Mer'a Y e m Bitkileri Kongresi, 17-19 Haziran 1996, Erzurum, S:334-340.
Anlarsal, A.E. ve C. Yücel., 1994. Determining the Most Suitable Seeding Rates and Cutting Times of Field Pea-Tritikale Mixtures Under Lowland Conditions. Short Com. Agricoltura Mediterraneaıı International Journal of Agric. Science.
1994. Vol. 124, 207-212.
.Anonim, 2001. Zirai ve İktisadi Rapor 2001-2002. Türkiye Ziraat Odaları Birliği. Yayın No: 224, S. 39-179, Ankara. Aydın, I. ve F. Tosun., 1991. Samsun Ekolojik Şartlarında Yetiştirilen Adi Fiğ + Bazı Tahıl Türlerinde Farklı Karışım
Oranlarının Kuru Ot Verimine, Ham Protein Oranına ve Ham Protein Verimine Etkileri Üzerinde Araştırma. Türkiye 2. Çayır Mera ve Yembitkileri Kongresi. 28-31 Mayıs 1991, İzmir. S. 333-339.
Gülcan, H., T. Sağlamtimur, A.E. Anlarsal ve V. Tansı., 1988. Çukurova Koşullarında Değişik Fiğ ( V i c i a s a l i v a (L.)) + Yulaf {Avena sativa (L.)) Karışım Oranlarının ve Ekim Zamanlarının Ot Verimine Etkisi Üzerinde Araştırmalar. Ç. Ü. Z. F. Dergisi. 1983. 3(2). S. 108-118. Adana.
Hasar, E., ve Tükel, T., 1994. Çukurova'nın Taban Koşullarında Yetiştirilecek Adi Fiğ+Tritikale Karışımında, Karışını Oranı ve Biçim Zamanının Y e m Verimi ve Kalitesi ile Karışım öğelerinin Tohum Verimi Üzerinde Araştırmalar. Tarla Bitkileri Kongresi 25-29 Nisan 1994 İzmir, Cilt 111: Çayır-Mer'a ve Yem Bitkileri Bildirileri S: 104-106. Ege • Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Basımevi.
Hatipoğlu, R. ve Tükel, T., 1997. Tarımsal Ekosistemlerde Bitkiler Arasındaki Rekabet. Ç.Ü. Zir. Fak. Derg. 12(1): 177-186. Kılıç, A., 1999. Afşin Koşullarında Yetiştirilecek Fiğ+Tritikale Karışımlarının Ot Verimi ve Ot Kalitesi Üzerine Bir
Araştırma. Yüksek Lisans tezi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Adana.
Özbek, H., Dinç, U. ve Kapur, S., 1974. Ç.Ü. Yerleşim Sahası Topraklarının Detaylı Etüd ve Haritası. Ç.Ü. Zir.Fak. Yayınları No: 75, Bilimsel Araştırma ve İncelmeler: 8.
Steel, R.G.D. and Torrie, J.H., 1960. Principles and Procedures of Statistics. McGraw-Hill Book Co. Inc., N e w York. Şılbır, Y „ Tansı, V. ve Sağlamtimur, T., 1991. G A P Bölgesinde Kışlık Ara Ürün Tarımı ve Bölge İçin Önemi. Türkiye 2.
Çayır Mera ve Yembitkileri Kongresi. 28-31 Mayıs 1991, İzmir, S. 292-301.
Tansı, T., Türemen, S., Sağlamtimur, T. ve Baytekin, H., 1990 Çukurova Koşullarında Kışlık Ara Ürün Olarak Yetiştirilen İtalyan Çimi (Lolium italicum A. Br.) ve İskenderiye Üçgülü ( T r i f o l i u m alexandrium L.)'nü Karışım Halinde Yetiştirme Olanakları Üzerine Bir Araştırma.Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi ,5(l):79-90. Tükel, T. ve E. Yılmaz. 1987. Çukurova Kıraç Koşullarında Yetiştirilebilecek Fiğ + Arpa Karışımında En Uygun Karışım
