Kültür

Marmara lletiSirn Dergisi, Sayr:9, Ocak 1995

'uirrr-i"

_jo"hral

of iommuiicatiots' Number:9, January )995

KULTUR

John

CORNER*

Qev: Arq.

Giir. Meltem

SEZGIN

MARMARA

UNIVERSITESI

iletigim

Fakiiltesi

Son otuz

yll

boyunca

"ktiltiir",

giizel sanatlar ve sosyal

bilimler

arag-Urmalaflnda en gok kullanrlan kawamlardan

biri

olmu$, 6nce ingiltere'de da-ha sonra da

Amerika Birlegik

Devletleri'nde geligmelerin en canh

oldulu

alanlarda'ktiltiirel Incelemeler' adr verilen yeni uzmanhk daltntn dolmasma yol agmrgur. Bu geligmelerle

ilgili

olarak, son zamanlarda kolejlerde

do[ru-oan oogruya

kiiltiir

analizleri

ile

ilgili

pek gok dersin

olretim

programrnda yer almasr sonucu, asrl konusu kiilti.ir analizleri olan bir dizi yeni kitap, yaytn' organizasyon ve konferans da

biiyuk

okuyucu ve

dinleyici kitlelerinin

ilgi

od*afr

olmuyur.

Kavramln

galngtrrdrfr

entellekttiel vaade

ralmen

+oplum-da antam u"

d"g..

kawamlannrn ne qekilde algrlanrp ifade

edildili

konusun-da derinlemesine

bir

araqtrrmanln- yalatacalr akademik coqku agtsrndan har-canacak bi.irtin gabalara

de[ecefi

ydntindeki gdriigleride

paylagulrmz

hal-de,

uygarhfa ail

temel tantmlama ve ydntem sorunlan

ile

karqtlaqtlmtgtr'

Bu sorunlann EoEu, ',kiilttir,. kelimesinin bugiinkii akademik kullant-mrnrn oziinde yatan temel

ikilemdir.

Bu ikilem edebi

ilimler

konusunda 6nde gelen uzman

bilim

adamlarlnca

yaptlklan

ki.iltti:el incelemelerde

tantmlan-ir,g,

aragt,r,tmrgtrr. Bu,

bir

taraftan

"kiiltiir"

kavramtntn asal olarak sanatsal

ifade

yeienefi, yaratrcrlk,

estetik, temsili ulraqlarla

ilgili, diler

yandan ise

daha gok yaqam

bigimleri,

toplumsal deneyimlerin olugmastna

ili$kin

bir

kawam olarak algrlanmastndan kalmaklanmaktadrr. Bu tti'r konular iizerinde

yaprlan akademik gahgmalarda yerlegen gelenek nedeniyle, bu son boyuta gog1, ,urrlun konunun

"antropolojik" yonii

olarak bakrlmaktadrr. Bu

do[al

otarat tctitttirti, "giizel sanatlal" ile

ilgili

bir kavram olarak kabul eden g$rtiqle

do!rudan do!ruya garl$ma halinde

delildir.

GerEekte de

"kiiltiir" iki

ayn

ala-nln tek

bir

kelime ile yorumlanmasr ve

birbiri

ile ba[lantrsrnrn ifadesi olarak kabul edilmigtir.

Belli bir

gurup tarafindan anlaqrlan gekliyle "giizel sanatlar"

kawamrnrn,

ktilttir

ile olan gok

yakn

ba& ve

ta$drF

sosyal anlamm

sokaKa-ki

adam hrafrndan biitUn inceliEi ile kavranmasl beklenmemelidir.

ingiliz

"kiiltiirel

elegtiriler" _{geleneEi temel olarak edebiyatr} almakta-du, bu gergek Raymond

Williams

rarafindan

Kiiltiir

ve Toplum(195g) adh

yaprlnda gok

etkileyici

bt

Sekilde anla[1m19 ve modem

lngiliz kiiltiirel

ga-hgmalarlnr da

_{giiglii bir lekilde}

erkilemiqdr.

Arnold, Carlyle ve daha sonra Leonis ve

Eliot gibi

yazarlar

,'ktiltiir"

kelimesini "sanayilelmenin" pek gok yoniinu eleEtirtken anahtar kelime ola_

rak kullanmrglar, (boylece

"KiltUrU",

"gtizel _{sanaUar", "endusrd,' ve}

',De-mokasi

ile

birlikte

anmrE ve bunlar arasmda epey karmaE*, zaman zaman

k$inin fikirlerini

kanlgtran bir bag

kumuglardr)

g0rUElerini sar,rnurken

es-tetik ve toplum kawamlannr da egit gekilde vurgulamrslardlr.

Halen uzmanlar

dtynki

kigiledn

kullandrlr

gekliyle kavram,

bir gift

artiKilasyonu belirtrnek igin kuUan

abilir

(klasik qekliyle ,'popUler KUltiir',

k€limesinin hala ifade ertigi anlamda) a),nr terim aynca

iki

yOnUniin, bir veya

digerini ag& bir _Eekilde belirtmek tizere de kullanrlabilir. _{Bu sekilde}

_kullan

_

drEDda gtiglu

bk

"antropolojik"

_{anlam m$r. Egir derecede tarrt5ma konusu} olan

"Kiilturel

Endiistriler"

kawaru

ise, daha gok igin gUzel sanirtar ydniinii

kapsamaktadrr.

Ilk

denemelerden birinde Raymond

Williams

polemiklere yol agan

bir

aglklama yaparak

"Kiiltit

_{dogaldlr', dediEinde, sanki o}

_za.ao

_{cok bet,r_} gin

bt

egilim olan ktilrijrlU

kifileri

giizel sanallar konusundaki belirsin zevk_

leri

olan bir srnrf olarak kabul eune

giiriilti

ile

alay eunek

istiyord;.

ingiliz

toplumunu hem

polirik

_{hem de enrellekttiel yaqamrnda karaKerize eden ios_}

yalsrnrf

ve giizel sanatlara

ili$kin

gok

yolun

ve karma5rk 6n yargllar,

tered-diitler

ve tartlmalar ₉₆₂ OnUne ahndlElnda

Williams'rn

bu sloganr kolayca

I 991'e de uygulanabilir.

Bu g6rii$ ile James Carey'in

Kiilrit

Olarak

iletiym(19g9)

adtr yapru_ nrn

kar$laqur

ma$ ku$kusuz

ilging

olacakur. Bu

ikinci

denemede kaviarn

Carey'in gdriiqiine gijre, Amedka Birlegik devlerlerinde hetiEim gahqmalan_ nr

fazlalyla

snrlandtran

dawanrlsal ve iglevsel sosyoloji bigimlerine daha zengin ve

verimli bir

segenek olu$turmak iizere kullanllrru$Or.

Burada anlatllmak istenen bu

iki

perspektif arasrndaki

farkllhktan

gok(ki bu da dogal olarak

tartlgllabilir) "KUltiircl"

kelimesini

vugulayarak

308

bir

tijr reaktif tepki yaratmaktrr. Aradaki bu fark, yine yukanda

delindilimiz

"KUltfrel

Analizler"ve bunlarrn hedefi olan gahqmalarla

ilgilidir.

Bu qahg-malar, igerdikleri aragtrma gekilleri bakrmmdan

iki

geniq

ara$[rma

gelene-!i

arasrnda kalmrg

izlenimini

uyandrrmaktadrr.

Ornefin, bir

yandan estetik

analiz gekillendirmeler, sanat tarihi, edebiyat teorisi, rite yandan ise, amprik sosyoloji,

psikoloji,

siyasal

bilgiler

ve ekonomi gibi.

BOylesine bir

belirsizlik

ve kavramlar karmagasrnrn rgrlmda belki de

"ki.iltiirel

analiz" konusunu savunmak

igin

sorulabilecek en giig soru "peki Oyleyse

kiiltiir

olmayan nedir?" olacakur.

Gerqekte de, i960'h

yllardaWilliams'rn

yaprtlannr eski bir inceleme-sinde tarihgi E.P Thampson bunlara benzeyen sorular sormaya baglamrgtn.

"Kiilti.ir ve Toplum" gibi klasik formiilasyonlar

bilg

yukanda sdz konusu

so-rulann soruldufu

aragtrmalarda

ypranabilirmig izlenimi uyandrabiliyor.

Bu meydan okumaya sosyal yaqamrn

belli bir

alanrnr

"Kiilttir"

olarak

srnr-landrarak cevap vermeye galrymak, hig de aklhca bir gdziim olmazdr, bu tu-tum daha sonra

bir

uzmanhk dah olarak benimsenen

"Kiilttirel

galtgmalar" alanrnr da srnrrlandrrmrg olurdu.

Ornefin,

giizel sanatlara gok yakrn olan (si-nema, tiyatro, televizyon)

gibi

konularda bu

smrlandrmalar

olumlu saytla-bilecek sonuglar verse bile,

Kiiltiircl

analizin

rk,

cinsellik ve sosyal smtf kav-ramlannda poptiler anlaygrn geligmesini

inceledili

hallerde ulusal

kimlili

gekillendirmek igin hafrzanrn kullanrlmasr olumlu sonuglar vermiq ve bu de-neyde b0lgesel ve

krsal

ekonomik yOnden hzlanan geligmeler de

incelene-bilmiqtir.

Bu bakg agrsrndan

bakl&fmda "hilttirel"

kelimesi pek gok

faali-yetin

bir

boyutu olarak algrlanmaktadr. Bu konular daha ahgtlagelmig

adla-nyla

ekonomi,

politik

ve sosyal alanlardaki geligmelerle

birlikte psikolojik

ve dilbilimsel geligmeleri de kapsamaktadrr. Bu, aynt zamanda birgok

bilim

dahyla

ilgili

giiglii

bir

frkirler ve y0ntemler

trafilinin

dolmasrnr

sallamgtr.

ingiliz

sosyolojisi ve

dil bilimleri

bugiine kadar ingiltere'de bu konuda

mey-dana gelen geligmelerle gok

iyi

bir

gekilde temsil edilmiglerdir. Buna

ralmen

psikoloji, siyasal gahgmalar ve haberlegme teknolojisi alanmda yeni galtgma-lara ve geliqmeleri daha ciddi

bir

qekilde

elilmesi

gerekmektedir.

Araqtrrma ve

elitim

alanrnda

"kiiltiir"

biiyiik bir olasftkla

gapraz

bi-limsel ballantrlarda son derece de hareketli bir alan olmayt si.irdiireceklerdir.

Bu alan iginde en etkin kutuplagmalan ise, yapr ve eylemi, ekonomik sistem ,

mako

ve mikro analizlerde sosyal golalma ve sosyal deligmeler

gibi

golu

zaman gOriiq Eatrgmalanna

yol

agan

bilim dallan

olugturacakur.

"ideoloji"

konusunda gok eskiden beri var olan gOriig ayrrhklan ise(baz gewelerce

olojilerden gok

stratli

bir

bigimde

vazgegiidili

gciriiqti hakimdir)bu

kurup-lagmayr yaratan en dnemli etkendir.

*John _CORNER,

_Media

_Culture

_{and Society, ss.l31-133.}