¡
T A R İ H İ B A H İ S L E R Tl S<s ¡ v
|¡ ||= l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l i l l l l l f l l l l l l l l i m i l ! ! l l l l l l l l l ! |||| |||||||l l l |l ||||||||||||! |||||||||||||l ! |||i m i l l i l l l l l l = ¡ l l lIstanbulda yatanlar
fız E f e n d i diye n e ş i ı u r d u r . S e k s e n beş se n e yaşa- mış_ i lm i ve s in n i göç ed ip g itm iş tir. ^ ’ w ) ;le h e r k e s i n say-B ü y ü k s e r v i or- gısım k a z a n m ı ş t ı . | Beş y ü z yıldan- b e r i m il y o n l a r c a I İ s t a n b u l i n b u şeh- a rin t o p r a k l a r ı n a ■Y azan:
Halûk Y. Sehsuvarofflu
1
m a n l a r ı n m a ltın d a k a v u k l u , fesli, düz, s ü s lü ç a r p ılm ış ve y o su n t u t m uş m e r m e r t a ş la r ı n ü s t ü n d e za m a n z a m a n b u eski İ s t a n b u l l u l a rın i s im le r in i a r a r d u r u r u z . D ü n y a y ı hiçe sa y a n b i r h a y a t fe ls efe sin in u k b a y a göç etm iş s â l ik l e r i o r a d a da d e b d e b e d e n , g ö s te riş te n k a ç ı n m ış la r , b i r s e rv i nin a l t ı n d a k ü ç ü k b i r taş ın işa re tin d e b ü y ü k ö m ü r le r i n i, m en kibe- lerin i t e v a z u ile s a k l a m ı ş l a r d ı r .A s ır l a r c a nice b ü y ü k zekâ, nice s a n a t k â r r u h bu ş e h r i n t o p r a k l a r ı n d a toz o lu p gi tm iş ve binle rce- si a r k a l a r ı n d a b i r n işa n e, b i r k i ta be b ı r a k m a m ı ş t ı r .
D e v le t a d a m l a r ı m ı z ın , v e z i r le r i n bazı din u l e m a s ı n ın k ıs m e n b ili n e n m e z a r l a r ı n d a n b a ş k a ve b i l hassa s a n a t k â r l a r ı m ı z ı n ekse risi m e ç h u l t ü m s e k l e r a l t ı n d a k a y b o lu p g i tm i ş l e r d i r . B ir çok şairim iz, m u s ik iş in a s ım ız , h a tt a tı m ız , n a k kaşım ız ş e h rin b i li n m iy e n s e m tle rin d e taşsız ve h â tı r a s ı z b i r e r top r a k yığını h a li n e g e lm iş tir. Bu bi zim t e v a z u a h a y r a n , fâ n iliğ e h a y ra n r u h l a r ı m ı z ı n son genişliği ve son h a tt ı d ır .
D ü n y a d a y a p ıl a n h e r şey n a m larım ız ı i p k a e tm e k için değil, m e n s u p o l d u ğ u m u z m i l l e t e b i r hiz m e t t e b u l u n a b i l m e k g ay es iy le vü- cude g e ti r i lm i ş t ir . E s k i le r i n şahıs l arın a. h â t ı r a l a r ı n a izafe e tt i k le r i bu t e v a z u hissi, en güzel ö rn e ğ in i M i m a r S in a n d a b u l m u ş gibidir. S ü l e v m a n i y e gibi d ü n y a ö lç ü s ü n de b i r ş a h e s e r y a p ıp da o n u n b ir k e n a r ı n a ö y les in e u f a k b i r t ü r b e de e b e d i y e t e ç e k ilm e k a n c a k h a k i kî e b e d i l e r i n k â r ıd ır . A s ı r l a r b o y u n c a m e z a r l a r ım ı z a iti n a e tm e d iğ im iz b i r h a k i k a t t i r . Bu h a l m e z a r l ı k la r ı m ı z ı çok defa l â ü b a li b i r h ale g eti rm iş , o r a l a r d a ge zi nti t e r t i p e d en ler, e ğ le n c e le r y a p a n l a r çok g ö r ü l m ü ş tü r .
D iğer t a r a f t a n t ü r l ü v e s ile le r le m e z a r l ı k l a r ı t a h r i p e tm e k , y e r le r i n d e n k a l d ı r m a k da bizde b i r iti y a t h a li n e g elm iştir . M e y d a n yap m ak , y o l a ç m a k gibi s e b e p le r le m e z a r l a r ım ı z m ü t e m a d i y e n yık ılıp g itm iş tir . B u n u n en ş ü m u l l ü ve en hazin ö rn e ğ in e î s t a n b u l u n i m a rı ismi a lt ı n d a g iriş il en h a r e k e tt e t e s a d ü f ed ilm iş tir. A n k a r a - H a y d a r p a ş a y o l u n u a ç m a k için K ara- e a a h m e t in iç i n d e n ge çilm iş v e b u vesi le ile b i n le r c e m e z a r t a h r i p e- di lm iş v e y a s ö k ü l ü p a tı l m ı ş t ı r . Is- t a n b u l u iyi b ile n ve bu m e v z u l a ra b ü y ü k b i r ilgi d u y a n b i r a r k a daşı m bu j£ûJ.u a ç m a k için, o tu z beş ^bin m e z a n n im h a e d ild iğ in i söyie- ■'mtdt f. 3 ü 'n ^ i 'S r İ s f f b i r e r f â rih ve sikası idi. A ile s o faları de diğ im iz y e r le r d e , t a r i h l e r i m i z d e de bu- l u n m ı v a n aile m ü n a s e b e tl e r in i , ka d m is i m l e r in i t e s b it e t m e k m ü m k ü n idi. S a n a t k â r l a r ı m ı z a a it m e z a r l a r da bu a r a d a v o k o lu p gitti. Bu t a h r i p h a r e k e t l e r i d e v am et tiği s ıra d a « C u m h u riy e t» gaze tesi n de 18.8.1957 t a r i h i n d e ( M e z a r ve m e z a r l ı k la r ı m ı z ) isimli b i r m a k a le yazm ış, h a r e k e t i n v a h a m e t i n i
I z a m a n ı n M illî E ğ itim B a k a n ı n a a n l a t a r a k m ü d a h a l e s i n i rica etm iş idik. V e k il de b u m ü d a h a l e y i y a p a r a k b e lk i t a h r i p hızını b i r a z ha- fif le teb ilm iş ti.
Ö t e d e n b e r i y a p ıl a n t a h r i p l e r d e n en fa zla z a r a r g ö re n de ş e h i r için d ek i m e z a r l a r o l m u ş tu r . M a h a ll e a r a l a r ı n d a son k a l ı n t ı l a r h a li n d e ki b u m e z a r l a r s e m tin r e n g in i, m â n a s ı n ı v e r m e k t e y d i . O n l a r da k a ld ı r ı lı p y o k edildi.
V a k ’a n ü v is t a r i h l e r i m i z bazı m eş h u r l a r ı n n e r e l e r d e m e d f u n o ld u ğ u n u k a y d e t m i ş l e r d i r . Bazı t e r c ü m e i h a l k i t a p l a r ı n d a da b ö y l e m ü t e f e r r i k b ilg iy e r a s t l a n m a k t a d ı r . F a k a t b i r m ü n a s e b e t l e d a h a , e v v e l de b a h s e tt i ğ im i z gibi h a t t â t ü r b e l e r i m iz d e y a t a n l a r ı n k i m l e r o l d u ğ u n a d a i r e lim iz d e s a h ih l i s t e l e r y o k tu r . İ s t a n b u l ş e h ri h a k k ı n d a en iyi ç a l ı ş m a l a r ı y a p a n l a r d a n b ir i İs m a il A y v a n s a r a y î ’n in oğlu Hafız H ü s e v in d ir . Hafız H ü s e y i n E f e n d i İ s t a n b u l c a m i le r i h a k k ı n d a iki cil t h a li n d e k i h â d ik a t -ü l C e v am i adlı eseri y a zm ış b u e s e rd e İ s t a n b u l c a m i le r i h a k k ı n d a e tr a f lı b il gi v e r d i k t e n b a ş k a t ü r b e l e r d e n de b a h s e tm iş , b u t ü r b e l e r d e ve hazi- r e le r in d e m e d f u n o l a n l a r ı a n l a t m ış tı r. A y v a n s a r a y l ı Hafız H ü s e y in E- fe n d in in y a y ın l a n m ı ş b u l u n a n bu k ı y m e t li e s e ri n d e n b a ş k a b i r de y a y ı n l a n m a m ı ş b i r h a ld e b u l u n a n y in e İ s t a n b u l ş e h r in e ait b i r m ec m u as ı v a r d ı r . B u m e ı m u a d a b i r çok çeş me k ita b ele r* te s b it o lu n
muş, m ü h i m v a k a l a r m t a r i h l e r i k a y d o lu n m u ş , a y r ıc a I s t a n b u l d a m e d f u n b u l u n a n bazı m e ş a h i r e ait bilg i v e r il m iş ti r .
Ş im d i b u r a y a b u m e c m u a d a b il d ir ile n bazı m e ş a h ı r i n d e fin y e r l e r i n i a lı y o ru z. ( Ü s k ü d a r d a S e y it A h m e t d e r e sin d e D a m a t İ b r a h ’m P a ş a n ı n a n nesi. babası, b ü y ü k b i r a d e r l e r i b i r so fada g ö m ü l ü d ü r . İ b r a h i m P a ş a b u r a y a k e n d i a d ı y ı a a n ıl a n b i r de çeş m e y a p t ı r m ı ş t ı r . K a s ı m p a ş a d a K e t h ü d a P a ş a l a r a m a h s u s m a h a l l i n p i ş g â h m d a v â k i k u y u y a m u t t a s ı l p a r m a k l ı k l ı çi m e n sof ada m e d f u n o lan M i m a r M u s ta f a A ğ a n ı n m e z a r ı n d a k i t a r ih tir :
(Mimarı Mustafa idi bu kârha- nenin Ziba kadırga yapmada gayet
olup seri Mevlâ yoluna ettiği hizmet ka bul olup Daim cenanda meskeni hak ide refi Tarihini tazarru ile dedi Hâşimi Ukbada Mustafaya Muhammed
ola şefi) B u m e z a r h a l e n K a s ı m p a ş a d a m e v c u t b u l u n m a k t a d ı r . Ç im e n so fa ü z e r in e z a m a n l a b i r b in a y a p ıl mış ve m e z a r b i n a n ı n p e n ce res i ö- n ü n d e k a lm ış tır . H a t t a t M e h m e t N u ri E fen d i Üs k ü d a r d a s â k in ik e n 1150 t a r i h i n d e ö lm ü ş v e K a r a c a a h m e t t e Ş e y h H a m d u l l a h ı n k a r ş ı t a r a f ı n a g ö m ü l 1171 de ö lm ü ş ve Ş e y h H a m d u ll a - | h i n m e z a r ı m u k a b i l i n e gömülmüş-1 tü r. M ü d e r r i s O s m a n P a ş a , Z e y r e k b a ş ı n d a Çiviz ade m es cid i m ezaris-| t a n ı n d a m e d f u n d u r . G ü z elc e R ü s te m P a ş a n ı n oğlu H â k a n î M e h m e t Bey E d ir n e k a p ı - da m e k t e p y a n ı n d a ; g ö m ü l ü d ü r . P a d i ş a h a n n e l e r i a r a s ı n d a , n e r e de m e d f u n o ld u ğ u b ili n m iy e n i G e n ç S u l t a n O s m a n m v a l d e t i Mah) F i r u z S u l t a n idi. G erçi A h m e t R e fik Bey, K a d ı n l a r S a l t a n a t ı isim li e s e rin d e bu V a ld e S u l t a n d a n da b a h s e tm i ş f a k a t k aç t a r i h in d e n e r e d e ö l d ü ğ ü n ü ve n e r e d e g ö m ü lü o l d u ğ u n u k a y d e t m e m iş ti r . H afız H ü s e y i n E f e n d i b u m ec m u a s ın d a b u h u s u s u da k a y d e d e r e k b i r m e ç h u l e a y d ın l ı k t u t m u ş tu r. H a z r e t i E y ü p t e S u l t a n O s m a n v ali d esi, ( T ü rb e-i Valide-i P a d i ş a h o ld u â b a d ) 1037. B u k ü ç ü k k a y ı t ü z e r i n e E y ü p S u l t a n d a y a p tı ğ ı m ı z a r a ş t ı r m a d a b u açık t ü r b e n i n , E y ü p t ü r b e s i ya n ı n d a k i h a z ir e d e o l d u ğ u n u te s b it e tm iş tik . A ç ık t ü r b e m u h t e l i f şe b e k e l e r d e n m ü t e ş e k k i l d i r . Bir m e r m e r çerç ev e içine a lı n m ış de m i r ş e b e k e l e r i n ü s t ü n d e k i çerç ev e de m a n z u m o l a r a k V a ld e S u l t a n ı n v e f a t t a r i h i y a zılıd ır. M e r m e r s ü t u n l a r d a n b i r in e hâk- ed ilm iş b i r t u ğ r e s m in d e n o t a r i h te v a ld e s u l t a n l a r ı n t u ğ t a ş ıd ı k l a rı da a n l a ş ı l m a k t a d ı r . B u h a z i r e y e g i r il i r k e n h e m e n ön de ve E y ü p t ü r b e s i k ap ıs ı k a r ş ı s ı n d a IV. M u s ta f a v a ld e s i Ayşe S i n e p e r v e r V a ld e S u l t a n i n m ez a rı v a r d ır . m ü ş t ü r . B e y a z ıtta S i m k e ş h a n e b in a s ın a b i r sebil ve b i r m e k t e p ilâ ve e den III. A h m e d in B a ş k a d ın ı E m e tp l- l a h K a d ı n E y ü p t e m e d f u n d u r . M e ş h u r m i n y a t ü r c ü l e r i m i z d e n L e v n i h a k k ı n d a da y e g â n e m a l û m a t b u m e c m u a d a v e r il m e k t e d i r . ( L e v n i A b d ü lc e lil Çele bi E d ir n e d e n gelip I s t a n b u l d a i p ti d a n a k k a ş ş a k i r d i o lu p N a k k a ş h a n e d e izinle s a n a t t a ü s t a d o lu p b â d e h u saz k o l u n a , y a n i tez h ip ile saz iş lem ek s e m ti n e m a i l o lu p b i r m ü d d e t m ü r u r u n d a m u s a v v i r l i ğ e heves- k â r o lu p ve b u v â d id e faik-ul- a k r a n o lu p S u l t a n M a h m u d H a n Gazi c ü l û s u n a d e k m ü ce s s em tas v i r l e r z u h u r e tm e z d e n e v v e l c ü m l e d e n s e r e f r a z m u s a v v ir- b u n l a r idi. 1145 t a r i h i n d e v e f a t edip O- t a k ç ı l a r cam ii k u r b ü n d e A k t ü r b e h iza s ın d a S â d i l e r t e k k e s i m u k a b il i n d e sed ü z e r i n d e m e d f u n d u r. H afız A h m e t E fen d i, Ş ü k u f e z a r Ü s k ü d a r d a ü s t a t n a m d a r S a r ı
Ha-Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
