YUNAN - ROMA DÖNEMI ANADOLU SANATINDA
BOYNUZLU FIGÜRLER
MÜKERREM (USMAN) ANABOLU
Yunan - Roma Dönemi Anadolu Sanat~nda güç simgesi olan bo~a boy-nuzlar~, tanr~lar~n, yar~~ tanr~ lar~n ve kar~~~k yarat~klann ba~lar~n~~ süslemi~-lerdir. Bo~a boynuzlu olarak gösterilmi~~ olan tanr~lar~ n ba~~nda, ~rmak tanr~-. lan ile Zeus Olbios gelirler. Aiolis bölgesindeki Tisna ~ehrinin M.Ö. IV. yüz-y~lda darbettirmi~~ oldu~u sikkelerl de, Tisnaios veya Titnaios Irma~~'n~ n Tanr~s~, bo~a boynuzlu genç bir erkek ba~~~ ~eklinde gösterilmi~tir (Res, 1). Lâkin Hellenistik Dönemin sonlar~ na do~ru yap~lm~~~ olan Nil Irma~~'n~ n Tanr~s~~ Heykelinin etkisindeki sikke sanatkârlar~ , Roma imparatorluk Döneminde uzanm~~~ yatm~~~ duran ~rmak ta~~r~s~~ betimlemesine yer vermi~-lerdir.
~stanbul Arkeoloji Müzesi'nde, Band~ rma ile Gönen aras~nda bulunmu~~ olan bir Adak Steli (1909 Env. No. lu Eser) 2 vard~r. Bunun al~nl~~~ndaki bo~a ba~~ndaki boynuzlardan ba~ka gösterilmi~~ olan Zeus figürünün ba~~nda da boynuzlar vard~r (Res. 2). Zira bu, Zeus Olbios'a adanm~~~ bir adak stelidir. Zeus Olbios, uzun saçl~ , sakall~~ ve boynuzludur. K~sa bir khiton ile ld~imation giymi~tir. Sol elinde âsâ, sa~~ elinde phiale tutarken libation yapar. Yan~nda, kanatlar~n~~ kapatm~~~ duran bir kartal figürü yer al~ r, Zeus Olbios kültü, Mysia bölgesinde yayg~n olan bir külttür ve tarlalarda çal~~anlar için önemli-dir. Lâkin 1 'den fazla Olba ~ehri vard~ r. Bunlardan biri Çanakkale Bo~az~ nda, biri de Izmit Körfezi'nin lurs~ndad~r3.
Mümbitlik, Bereket, ~arap ve Sarho~luk Tanr~s~~ Dionysos ile onun çevre-sini olu~turan satyrler ve Pan da boynuzludurlar.
1 Wroth, A Catalogue of the Greek Coins of Troas. Aiolis and Lesbos (London, 1892), s. 149, no. 1, lev XXIX/12; Imhoof-Blumer, Griechische Münzen (München, 1890), s. 275, no. 24; Head, Historia Numorum (2. bask~, London, 1911), s. 557.
2 Edhem, Relief Votif au Musee. Imperial Ottoman, Bulletin Correspondance
c. XXXII (1908), s. 521-528, lev. v. ve VII; Hasluck, Cyzicus (Cambridge, 1910), s. 272, no. 16; Mendel, Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines and Byzantines, c. 111 (Macon, 1909), s. 39-41 (s. 40'da çizimi verilmi~).
3 Edhem, Ad~~ Verilmi~~ Olan Eser, s. 523.
34 MÜKERREM (USMAN) AN.ABOLU
Tire Müzesi'ndeki 39 Env. No.lu Boynuzl~~~ Erkek Ba~tvn~n Dionysos ba~~~ olmas~~ olas~l~~~, fazlad~ r (Res. 3). Yüzeyi fazlaca a~~ nm~~~ olan bu mermer ba-~~ n burnu, k~ r~ k ve noksand~ r.
Ephesos'da bulunup Viyana'daki Kunsthistorisches Museum'a götürül-mü~~ olan I 834 Env. No.lu Mermer Satyr Ba~~5 ile ~zmir Arkeoloji Müzesi'ndeki 11513 Env. No.lu Terra Cotta Pan Ba~~6 da, boynuzludurlar. Lakin Pan'~n boynuzlar~, do~al olarak keçi boynuzland~r.
1877'de Izmir'de sat~n al~nm~~~ olan Berlin'deki Heykel Ald~k (Kaide) 7, kabartma olarak yap~ lm~~~ olan bo~a boynuzlu bir erkek figürü içerir.
Bunlara ek olarak Hall, Pisidia bölgesindeki Bostandere mevkinde ka-bartma olarak yap~lm~~~ bir Bo~a Ba~l~~ Büsts görmü~~ oldu~unu söyler.
Ben de, Iznik Müzesi (Yakup Çelebi Zaviyesi) nde içerisi oyulup bo~al-ulm~~~ olan Mermer Kab~n Kö~e Parças~' na rastlad~m. Bunun d~~~ yüzeylerin-den birincisinde ba~~ nda bo~a boynuzu gibi 2 sivri uç ta~~yan bir erkek ba~~, ikincisinde ba~~nda ~ua çelengi ta~~yan bir erkek ba~~~ canland~nlm~~t~~ (Res. 4 ve 5). I~çili~i kaba olan bu eserde, gözbebekleri, incision ile belirtilmi~lerdi. Bundaki birinci erkek ba~~ n~n boynuzlu oldu~u dü~ünülebilirse de ben, bu-radaki sivri uçlar~ n boynuz olduklar~~ kan~s~nda de~ilim. S~la çelengi ta~~yan erkek ba~~n~ n, Helios oldu~unda ku~ku yoktur. Bu böyle olunca Güne~~ Tanr~s~~ Helios'un yan~nda Ay Tanr~s~~ Lunus gösterilmi~~ olabilir. Zaten bi-rinci erkek ba~~ ndaki sivri uçlar, ba~~n arkas~ndaki bir yerden ba~lamaktad~ r-lar. Nitekim Hamilton, Kula'n~n kuzeybat~s~ndaki Hamaml~~ mevkiinde ba-~~ na Phrygia külhahba-~~ giymiba-~~ bir Lunus Kabartmas~ l° bulmu~tur. Bunda, yeni-do~mu~~ ay (hilal)~ n sadece bir yar~s~~ gösterilmi~tir (Res. 6). Iznik Müzesi'ndeki Eser'deki sivri uçlar, yenido~mu~~ ay (hilal)~n uçlar~~ olabilirler.
4 Yarnlanmamis.
Oberleitner, Gschwantler, Bernhard - Walcher ve Bamer, Kunsthistorisches Museum. Wien. Katalog der Antiken Sammlung II. Funde aus Ephesos und Samothrake (Wien, 1978), s. 64, no. 49, res. 45.
6 Yaymlanmami~.
7 Königliche Museen zu Berlin, Beschreibung der Antiken Skulpturen ( )• s. 244, no. 637.
8 Hall, Notes and Inscriptions from Eastern Pisidia, Anatolian Studies c. XVIII (1968), s. 87, no. 47, ieV. XXIII a ve XXIII b.
9 Yarnlanmamis.
ANADOLU SANATINDA BOYNUZLU F~GÜRLER 35 ~stanbul Arkeoloji Müzesi'ndeki 2275 Env. No.lu Minautoros Ba~l~~ Konsolll da, bo~a boynuzlan içerir.
Bildi~imiz üzere Büyük Alexandros'un ve Lysimakhos'un darbettirmi~~ oldu~u tetradrakhmilerde, Büyük Aleksandros boynuzlu olarak gösterilmi ~-tir. Zira Büyük Aleksandros, M~s~ r seferi s~ras~nda, Siva vahas~ndaki Zeus Ammon Tap~na~~~ ve Kehanet Oca~~ na u~ram~~~ ve oran~n ba~rahibi taraf~n-dan "Am m on'un O ~ lu" olarak selâmlanm~~t~r" (M.Ö. 331). Bu nedenle Büyük Aleksandros, boynuzlu olarak betimlenmi~tir. Lâkin ba~~n-daki boynuzlar, bo~a boynuzlar~~ de~il koç boynuzland~r.
Di~er taraftan Lykia'n~n Pinara ~ehrindeki kaya mezarlar~ndan birinin cephesinde, orta akroterin yerinde, kabartma olarak yap~lm~~~ 2 bo~a boy-nuzu vard~r. Bu, mezara kötülük etmeye niyedenenleri etkisiz b~ rakmak için buraya konulmu~~ olan apotropaik anlamda bir betimlemedir".
II Mendel, Ad~~ Verilmi~~ Olan Eser, c. IL s. 193/194, no. 500 (2275). 12 Mansel, Ege Ve Yunan Tarihi (Ankara, 1947), s. 410.
I 2
TLsna. 4 ~~
Cen t. B.
Mükerrem (Usman) Anabolu
Res. 1 - MÖ. IV. yüzy~lda darbettirilmi~~ olan Tisna Sikkesi.
EY041 r2N~~ EPEY reEOYAIOF OABIOY
TnEPT11NI4IDNI1ANTfINKAO.nr /SEM
f
~~ ENANEOHXACYkZ~llZT
Mükerrem (Usman) Anabolu
Res. 3 - Tire Müzesi'ndeki 39 Env. No'lu mermer erkek ba~~.
Mükerrem (Usman) Anabolu
Res. 5 - Iznik Müzesi (Yakup Çelebi Zaviyesi) nde bulunan mermer kab~n kö~e parças~.
Fiotre of L~uou rock~~ ~u
