Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 2, Sayı 1, 1999
FARKLI YAPIDAKİ DİŞ MACUNLARININ DİŞETİ KAN AKIŞINA ETKİLERİNİN
LASER DOPPLER FLOWMETRY (LDF) YARDIMIYLA DEĞERLENDİRİLMESİ
Dr.Hakan DEVELİOĞLU* Dt.Serhat DEMİRER*
ÖZET
Farklı diş macunlarının dişeti kan akışına (GBF) olan etki-lerini değerlendirmek amacıyla LDF yöntemi 11 bireyde kulla-nıldı. En fazla kullanılan iki diş macunu bu çalışma için alındı. Dişeti kan akışı, üst çene santral lateral dişler arasında ve bila-teral olarak marjinal dişetinden 2-3 mm uzakta olacak şekilde macunlar uygulanmadan önce ve sonra ölçüldü
İlave olarak bireylere ait gingival indeks ve plak indeksi ölçümleri kaydedildi. Çalışmanın sonucunda, her iki diş macu-nuna ait 2. ölçümler arasında bir fark bulunamadı. Fakat, B macununa ait 1. ve 2. ölçümler arası ile, her iki macuna ait 1.öl-çümler ve çalışma bölgesi gingival indeksi arasında istatistiksel olarak bir ilişki gözlendi. Çalışmada kullanılan her iki diş macu-nunun da, dişeti kan akışını artırıcı özelliklerinin olduğu ifade edilebilir. Daha detaylı çalışmalara gereksinim vardır.
Anahtar Kelimeler: LDF, dişeti, dış macunu,
mikrosir-külasyon
SUMMARY
To investigate the effects of different dentifrices on gin-gival blood flow (GBF). LDF was used in. 11 subjects. Two of the most used dentifirices were taken for this study. GBF was measured bilaterally 2-3 mm above the gingival margin between central and lateral maxillary incisors before and after dentifrices applicafions. In additional to gingival index and plaque index measurements were recorded. In the result of the study no significant difference were found between the second mea-surements at the two dentifrices.Additionaliy statistical signifi-cances between the first and second measurements of B den-tifrices and between of the two denden-tifrices and gingival indices records of study area were observed.lt can be expressed that dentifrices used in this study have an increasing feature for the gingival blood flow. More detailed researches are needed
Key Words: LDF. gingiva, dentifrice, microcirculation
GİRİŞ
Hem dişeti hem de oral mukoza devamlı ola-rak farklı yapıdaki ajanlar ve allerjenlerle irrite edil-mektedir. Buna bağlı olarak dokular permeabilite-nin de değişmesiyle, toksinler, allerjenler ve oral bakterilerin neden olabileceği enfeksiyonlarla karşı karşıya kalmaktadır.18 Dişeti, oral mukozanın de-vamı şeklinde dişleri kölelerinden sararak dış et-kenlere karşı bir bariyer işlevi görmektedir. Doku-nun kanlanması da oldukça iyidir ve farklı etkenler-le bu kan akışı değişikliketkenler-lere uğrayabilmektedir.4,7,18 Bu bakımdan mevcut ajanların irritatif potansiyellerini tesbit etmek önem taşımaktadır.
Sağlıklı dişeti, epitele kadar uzanan kapiller ağları içeren subvasküler pleksus ile karekterize-dir. Gingival enflamasyon, fazla kapiller çatallar içeren artmış vaskülarite ve yavaşlamış kan akımı ile sonuçlanır. Enflamasyon vaskülariteyi indükler ve vasküler permeabiliteyi artırır. Bunun sonucun-da sonucun-da serum ve lenfositler bağ dokusuna geçer. Bu olaylar, dental plakça da oluşturabilir. Bununla birlikte erken evrelerde, irritanlar uzaklaştırılırsa iyileşme çabuk gözlenir.4,5,6,8
Enflamasyon olayı, vazodilatasyonla başlar. Sonuçta sirkülasyon artar ve bölgeye daha fazla kan gelir. Tüm bunlar, vasküler permeabilite art-ması ile sirkülasyonu hafifletir. Rezofüsyon, vaskü-
ler değişikliklere neden olan kimyasal mediatörle-rin nötralize edilmesini de içerir.1 0 , 1 1 , 1 7 Damar sis-teminde staz ve girdaplar oluştuğu zaman, kanın laminer şekildeki akımı bozulur ve trombositler ke-nara itilerek endotel ile temasa gelirler. Girdaplar-da staz, kanın devamlı akmasıyla aktive olan pıhtı-laşma faktörlerinin dilüsyon ve karaciğer tarafın-dan temizlenmesine engel olur. Ayrıca, girdap ve staz endotel ve kanın şekilli elemanlarının yaralan-masına yardım eder. Bu arada, kanın normal akış-kanlığı da girdap ve staz nedeni ile bozulur ve kan akımı ile trombüsün sürüklenmesine engel olur.3 Ülkemizde farklı yapı ve markada macunlar mevcut olup hemen hemen hepsi de iyi bir plak kontrolünü sağlamak için kullanılmaktadır. Bu ma-cunlarla yapılmış çalışmalar genellikle macunların antikaryojenik, antiplak, antihersensitif ve antigingi- vitis etkileri üzerine olmuştur. 14,15,16 Kan akışını ölçmede kullanılan laser doppler flowmetry yönte-mi, doppler kaymasından yararlanarak, mikrodola-şımdaki kan akışının sürekli ve noninvaziv ölçümü amacıyla kullanılan yeni bir yöntemdir.1,13 LDF varlığıyla birçok dokuda ve bölgedeki GBF ölçüle-bilmektedir. Çalışmanın amacı, farklı yapıdaki ve özellikteki diş macunlarının dişeti kan akışına (GBF) olan etkilerini araştırıp değerlendirmektir. Bu sayede farklı yapıdaki maddelerin olası irritatif
*C.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim D;
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 potansiyelleri de incelenmiş olacaktır.
MATERYAL VE METOT
Çalışmaya Cumhuriyet Üniversitesi Diş He-kimliği Fakültesi'ne başvuran ancak periodontal açıdan sağlıklı, farklı cinsiyetten (7 erkek, 4 bayan) ve yaşları 18-30 (ortalama 20) arasında değişen, 11 birey dahil edilmiştir. Bireylerde son 6 ay içinde bir ilaç (antibiyotik) almamaları, sigara kullanma-maları ve sistemik açıdan sağlıklı olkullanma-maları şartları arandı. Bireylerin başlangıç periodontal durumlarını belirtmek için plak indeksi (Pl)19 ve gingival indeks (Gl)12 alınarak, bireysel formlara kaydedildi. Ayrıca, hastalara mevcut oral hijyen alışkanlıklarını devam ettirmeleri ve dişlerini 1 hafta sonra yapıla-cak ölçüme kadar macunsuz fırçalamaları öğütlen-di. Çalışmada A (Colgate) ve B (Sensodyne) ol-mak üzere 2 farklı tip macun kullanıldı. A macunu antikaryojenik iken, B macunu antihipersensitif ola-rak bilinmektedir. Her iki macunun içerikleri Tablo 1'de belirtilmiştir.
GBF kayıtlan LDF yardımı ile (Periflux 4001 Master, Perimed AB, Sweden) elde edildi. Doksan derece açılı, ucunda stoper bulunan özel bir prop kullanılmıştır. Öncelikle tüm bireylerden elde edi-lecek ölçümleri standardize etmek amacıyla akrilik (Takilon, Resina Autopolimerizzante, Italy) stentler hazırlandı. Stentlerin kanin dişlerin distallerini kap-samalarına ve mukozayı irrite etmemelerine dikkat edildi. Prop geçişine izin verecek şekilde ve sant-ral-lateral dişler arasındaki yapışık dişetine temas etmesi için uygun delikler açıldı. Ayrıca yapışık dişetindeki ölçüm noktalarına baskı olmaması için, stentlerin iç yüzeyinden bir miktar kazıma yapıldı.
Stentler ağza yerleştirildikten sonra, önce çalışma bölgesindeki hem sağ, hem de sol ölçüm noktalarından 30 sn'lik 1. ölçümler yapıldı. Sonra stentler çıkarılarak sağdaki ölçüm noktasına A diş macunu(Colgate); soldaki ölçüm noktasına da B diş macunu (Sensodyn) yaklaşık 3 dk'lık sürelerle bir pamuk pelet yardımı ile uygulandı. Bu uygula-malardan hemen sonra 2. ölçümler 30 sn'lik süre-lerle kaydedildi. Ölçüm birimleri P.Ü (perfüzyon ünitesi) olarak belirtildi.
DİŞ MACUNU
PİYASA İSMİ
İÇERİĞİ
A COLGATE Sodyumflorid, monoflorofosfat, sodyum loril sülfat, polietilen gli-kol, sorbitolviskarin GMC, silika, sakkarin, esans, boya, deiyonize su B SENSODYNE Stronsiyum klorit, heksahidrat
10%w/w.
Tablo 1. Çalışmada kullanılan macunların adı ve içerikleri.
CİLT: 2. SAYI; 1
İSTATİSTİKSEL ANALİZ
Tek tek macunların 1. ve 2. ölçümleri arasın-daki farklar ve iki farklı macunun 2. ölçümleri ara-sındaki fark Wilcoxon testi kullanılarak belirlenir-ken, klinik indekslerle 1. ölçümleri arasındaki ilişki Spearman korelasyon katsayısı ile belirlendi.20
BULGULAR
Çalışma tablolar halinde gösterilmiştir. Tablo 2 'de hem çalışma bölgesi hem de tüm ağza ait Gl ve Pl indeks ortalama değerleri gösterilmiştir.
BÖLGE GİNGİVAL İNDEKS PLAK İNDEKSİ ÇALIŞMA BÖLGESİ 0.23± 0.24 0.35 ± 0.32 TUM AĞIZ 0.59± 0.27 0.46 ± 0.26
Tablo 2. Çalışma bölgesi ve tüm ağza ait indekslerin ortalama değerleri.
Laser doppler yöntemi ile yapılan kan akışı Ölçümlerinde tek tek her iki macuna ait 1. ve 2. öl-çümleri arasında ki farklar tablo 3'de verilmiş olup A diş macununa ait ölçümler arasındaki fark ista-tiksel olarak önemsiz bulunurken (p> 0,05), B diş macununa ait ölçümler arasında fark istatiksel ola-rak önemli bulunmuştur(p<0,05). Macunların uygu-lanmasından sonra yapılan 2. ölçümler arasında da istatiksel olarak önemli bir fark bulunamamış-tır(p>0,05).
DİŞ MACUNU 1.ÖLÇÜM 2.ÖLÇÜM
A MACUNU 31.02 ± 11.99 36.43 ± 29.76
BMACUNU 41.94 ± 30.51 62.93 ± 55.39
Tablo 3. 1. ve 2. ölçüm ortalamaları değerleri.
Tablo 4'de macunlara ait 2. ölçümlerin kar-şılaştırılmaları görülmektedir. Buna göre ölçümler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark buluna-mamıştır (p 0,05).
DİŞ MACUNU 2.ÖLÇÜM
A MACUNU 36.43 ± 29.76
BMACUNU 62.93 ± 55.39
Tablo 4 . 2. ölçümlerin ortalama değerleri.
Her iki macuna ait çalışma bölgesi Pl ve Gl indeks değerleri ile 1. ölçümleri arasındaki ilişki tablo5'de gösterilmektedir. Buna göre her iki macu-na ait 1.ölçüm sonuçlarıyla çalışma bölgesi gingi-val indeksi arasında istatistiki olarak önemli bir iliş-ki gözlenmiştir (p<0,05).
C.U. DİŞHEKİMLİGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 CİLT: 2, SAYI: 1 Diş Macunu 1.ölçüm Gingival indeks Plak indeksi A 31,02 ± 11,99 B 41,94 ± 30,51 0,23 0,24 0,35 0,32
Tablo 5. 1. ölçümlerle çalışma bölgesi indeksleri arası ilişki. (p<0,05, r= 0,65, r=0,64)
TARTIŞMA
Diş macunları senelerdir kullanılan ve ağız hijyeninin sağlanmasında önemli rol oynayan mad-delerdir. Genellikle macunlar diş yüzeylerini temiz-lemek ve parlatmak için kullanılan ve genelde pasta formunda olan ajanlardır. Macunların temizleme etkisi içerdiği kalsiyum karbonat, sodyum klorit, kalsiyum fosfat, kalsiyum sülfatsodyum bikarbonat, alüminyum oksit ve silikat gibi abrasiv maddelerden ve sodyum lauril sülfat ve sodyum larul sarkosinat gibi deterjanlardan kaynaklanır. Macunların içinde bu ajanlardan başka nemlendiriciler gliserin, sorbitol, su, inceltici ajanlar (karboksi metilseluloz, aljinat, amilaz), tat ve renk verici ajanlar bulun-maktadır.24 Ayrıca kalay florür gibi maddeler anti-hipersensitive tedavisinde kullanılmak amacıyla14, ve pirofosfatlar2 da antitartar olarak macunların bi-leşiklerine katılabilmektedir, macunların yapılarında farklı tipte maddeler bulunmaktadır ve bunların farklı özellikleri vardır. Bu maddelerin oral dokulara irritan etkilerinin olmaması istenmektedir. Ağız içe-risine uygulanan irrite edici maddelerin oral yumu- şak dokuları epitelle beraber etkileyip kan akımını değiştirdiği çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir.7,8,9
Kan akımı laser doppler flowmetre metodu ile oldukça rahat ve hassas bir şekilde ölçülebil-mektedir. Bu metot doppler kaymasından yararla-nılarak mikrodolaşımdaki kan akımının sürekli ve noninvasiv ölçümü amacıyla kullanılan yeni bir tek-niktir, bu teknikte düşük, güçlü, monokromatik la-ser ışını taşıyan bir optik prop kullanılmaktadır, öl-çüm probu içerisinde, ışını dokuya taşıyan verici fi-ber ve dokudan geri saçılan ışınlan fotodedektöre taşıyan toplayıcı fiber bulunmaktadır. Doppler kay-ması meydana gelmiş ışın demeti sinyalleri oluştu-rarak bu sinyallerden elde edilen değerler perfüz-yon olarak tanımlanmaktadır.1,13
Mevcut literatürler incelendiğinde ,benzer şekilde yapılmış çalışmalar yok denecek kadar az-dır. Bu nedenle çalışma farklı bir yapı göstermek-tedir. lkawa ve arkadaşlarının9 yaptıkları değişik çalışmalarda termal ve mekanik stimülanların GBF'i artırdığı gösterilmiştir. Çalışmamızda ma-cunlara ait 2. ölçümler arasında bir fark bulunama-mıştır. Ancak, Tablo 4' de de görüldüğü gibi B ma-
cunu rakamsal olarak daha çok artmıştır. Bu so-nuçta bize, kan akışına sadece kullanılan macun-larının içeriklerinin değil, uygulanan akrilik stentin fiziki travması ve ortamın sıcaklığı da etkili olmuş olabilir.
Bireylerin periodontal sağlık durumlarını be-lirtmek için ölçüm öncesi plak indeksi ve gingival indeksler alınarak kaydedilmiştir. Tablo 2' de öl-çümlerle çalışma bölgesi gingival indeksi arasında istatiksel bir ilişki bulunmuştur. Bu sonuç, zaten gingival doku sağlığı ile parelel olan kan akışı de-ğerlerine uygun olarak düşünülebilir. Farklı etkiler sonucu, kan akışı şeklinin değiştiği bilinen bir ger-çektir.39
Her ne kadar, deterjan yapıdaki ajanların irri-tatif etkileri olsa da, gerçekleştirdikleri vazodilatas-yonla, plak kökenli toksinleri bölgeden uzaklaştır-malarıyla faydalı etkilerinin olduğu iddia edilmiştir.7 Ayrıca,çalışma sonunda hastaların hiçbirinde tarif edilebilir bir şikayet ifade edilmemiştir. Çalışma-mızda biz de bu macunların kan akışına olan olası etkilerini tesbit etmeyi hedefledik. Çalışmada kulla-nılan diş macunları piyasada bulunabilen macun-lardan seçilmiştir.
Herlofson ve arkadaşları7, SLS (sodyum la-uril sülfat) uygulayarak dişeti kan akışını incelemiş-ler ve çalışma sonunda, SLS'nin kan akışını artır-dığını belirtmişlerdir. Bu sonucu da, SLS'nin penet-rasyon ve irritatif özellikleri sonucu oluşan vasodi-latasyonla açıklamışlar. Çalışmamıza yakın yapıl-mış bazı incelemelerde kullanılyapıl-mış farklı macunla-rın antigingivitis ve antiplak etkileri gösterilmiş-tir.14,15 Sonuçta gözlenen antigingivitis etkinin do-kunun iyileşmesi ve sonuçta kan akışının artma-sıyla parelel olduğu düşünülebilir.14
Tablo 3'de de görüldüğü gibi A macununda, 1. ve 2. ölçümler arasında istatistiki açıdan önemli bir ilişki gözlenmezken, (p>0,05); B macununda önemli bir ilişki gözlenmiştir (p<0,05). Ancak, A macunu Tablo 3'de görüldüğü gibi kan akışında ra-kamsal bir artışa neden olmuştur. Bu sonuçlar kan akışının arttığını göstermektedir.
Sonuç olarak, çalışmada kullanılan macunla-rın kan akışını artırıcı özelliklerinin/etkilerinin oldu-ğu ifade edilebilir. Özellikle hem sağlıklı hem de periodontal olarak problemli dişetinin bu madde-lerden benzer şekilde mi etkileneceği incelenmeli-dir. Macunlarla yapılacak çalışmalar, kan akışına olan etkilerinden dolayı, hastalık nedeniyle bozul-muş olan kan akışını yeniden sağlanmasına nasıl bir katkıda bulunabilecekleri konusunda bize ışık tutabilir. Daha detaylı ve geniş birey gruplarını ve parametreleri kapsayan çalışmalara ihtiyaç vardır.
C.Ü. DİŞHEKİMLİGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 1999 CİLT: 2. SAYI: 1
KAYNAKLAR
1 .Adrian , R J. : Selected Papers on Laser Doppler Velo-cimetry . Il-Series SPIE Optical Engıneering Press ,1993
2.Ataoğlu, T.. Gürsel,M.:Periodontoloji 3.Baskı, Damla Of-set A.Ş..Konya, 1999.
3.Bulay, O.:Hücre Zedelenmesi ,Lokal Dolaşım Bozukluk-ları. İltihap. İmmünite ve Timus Hastalıkları, Ankara Ün.Tıp Fa-kültesi Yayınları, Ankara .1984
4Carranza, F.A., Itoiz, M.E., Cabrini, R.L.. Dotto, C.A :A study of Periodontal Vascularization in Different Laboratory Animals, J Periodontal Res, 1:120-128, 1966
5.Egelberg, J.:The Blood Vessels of The Dento-Gingival Function, J Periodontol Res,1:163-179,1E)66
6.Hansson, B.o.,Lindhe, J.,Bronömark ,P.:Microvascular Topography and Function Inflamed Dentogingival Tissue -A vital Microscopic Study in Dogs, Periodontics ,6:264-271.1968
7.Herlofson, B.O., Brodin. P., Aars, H.: Increased Human Gingival Blood Flow Induced by Sodium Lauryl Sulfate, J Clin Periodontol, 123:1004-1007, 1996
8 Hock, J.,Nuki, K..:A Vital Microscopic Study of The morpholgy of Normal and Inflamed Gingiva, J Periodontal Res. 6:81-88, 1971
9.Ikawa, M., lkawa, K., Horiuchi, H.:The Effects of Ther-mal and Mechanical Stimulation on Blood Flow in Man. Stomo-tologia.77(1):25-27, 1998
l0.Kindlova, M.: The Blood Supply of The Marginal Perio-dontium in Macacus Rhesus, Arch Oral Biol, 10:869-74, 1965
11.Kumar, V.. Cotran, R.S., Robbins, S.I.:Acute and Chro-nic Inflamation in Basic Pathology 5th e.d. Philadelphia.W.B. Saunders Co: 25-46, 1992
12.Löe,H., Silness, P.:Periodontol Disease in Preg-nancy.LPrevalence and Severity. Açta Odontol Scand, 21:533-551,1963
13.Öberg, P.A.:Laser Doppier Flowmetry, Critical Reviews in Biomedical Engıneering-, 18 (2): 125-163,1990
14.Perlich, M.A. Bacca,L.A, Bollmer, B, Wlazzalaco, A.C, Mc Clanahan, S.F. Sewak, L.K. Beismanger, B.B. Eichold. W.A. Hull, H.R, Jackson, R.D.:The Clinical Effect of a ;Stabiliti-zed Stannous Floride Dentifirice on Plaque Formatıon, Gingivi-tis and Gingival Bleeding:A Six Month Study, J Clin -Dent ,6: 54-58, 1995
15.Renvert, S.. Btrkhed, D.:Comparison Between 3 Triclo-san Dentiftrices on Plaque, Gingivitis and Salivary Microflora. J. Clin Periodontol., 22(1): 63-70, 1995.
16.Rubright, W.C. Walker, J.A., Karlsson, U.L., Dielh, D.L.: Oral Slough Caused by Dentifirice Detergents and Aggra-vated by Drugs with Antisialitic Activity, Journal of American Dental Association, 97:215-20,1978
17.Schluger, S. ,Youdelis, R., page, R.C, Johnson, R.H.,: Pathogenic Mechanisms in Periodontal Disease, 2nd .ed. Phila-delphia: Lea .8 Febiger, 221-262, 1990
18.Siegel, I. A., Gordon, H,P.:Sulfactost Induced Increa-sed of Permeability of Rat Oral Mucosa to Non- Electrolytes in Vivo. Archives of Oral Biology, 30:43-7,1985
19.Sillnes, P., Löe, H.:Peritodontal Disease in Pregnancy. II. Correlation between Ora. Hygiene and Periodontal Conditi-on. A cta Odontol Scand, 22:121,1964
20.Sümbüloğlu, K. , Sümbüloğlu, V.: Biyoistatistik, Özde-mir Yayıncılık, 4.Baskı, Ankara, 1993
Yazışma Adresi:
Dr. Hakan DEVELİOĞLU Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji A.B.D. SİVAS Tel:0.346.219 10 10-2787
