A. O. Vet. Fak. Derg.
40 (2): 3l1-~17 1993
KARADENtZDE AVLANAN TİRSİ BALlGINDA (Alosa falla",) YENİ BİR
TREMATOD BULGUSU: PRONOPRYMNA VENTRICOSA (Rudolphi, 1819)
Mustafa Çetindağı
Pronoprymna ventricosa (Rudolphi, 1319), a new digenic trematoda from the Alosa falla", caught from the Black Sea in Turkey
Summary: An /llosa .rallax wught in the Black Sea and bought in Samsun was narofisied and trematodes were .round in its pyloric caeca. These digenic tremrıtodes wat irlent{fi'rd as PronojJi)'lmza l:entl'icosa (Rudolph i, 1819).
Pronopı.:vmııa verılricoso u:as reported foı: the .ri)'Jt time in Tıırkf';)'.
Özet: Karadenizde avlanan ve Samsım pazarından temin edilen hir tini (Alosa fallax) otopsisi )'apılmış ve p),loric caeca'da Pronoprymna ventri-cosa (Rudoıphi, 1819) saptanmıştır. Bulunan bu digenik trematodun Tiirki-ve'di? lJ(fTlığıilk kı,:;, bildirilmektedir.
Giriş
Türkiye'de son yıllarda hızla gelişmekte ola!'. kültür balıkçılığı veya diğcr ka yr.aklı (göl, Echir, baraj v .s.) tatlısu balıklarıp_lp. tüketi-mir.de artma olmuşsa da, gerı.el olarak dcr.iz balığı tüketimi daha yay-gırı.dır. Türkiye'de tüm dCr'.izlcrde bulıırı.an balıklardar. biri de tirsi-dir. Vücudu oldukça yuvarlak, sırtı koyu mavi, yanlar ve karın kısmı gümüş beyazıdır. Yal,larda 6-7 adet siyah yuvarlak berı.ck bulLr.ur (3,9). Clupeidae familyasır~da buluP.al'. tirsi balığır.ın Alosa alosa, Alosa caspia hulgarira, Alosa fal1ax ve Alosa pontica pontica olmak üzere 4 türü vardır (II).
Balıklarda hastalık yapan paraziter etkenlerin başında protozoa, hclmil'.t ve artropoda türleri gelmcktedir. Helminder içindc yer alan digep.ik trematodlarm bir klsmıD.li~ olgunları, bir kısmının metaserker-leri, bir kısmının ise hem olgun hem dc metaserkerlcri balıklarda bu-lunabilir (6,8).
312 MUSTAFA ÇETİ:'\DAC
Türkiye'dc tatlısli ve akvaryum balıkbm:ın parazideri kom,sun-da sınırlı kom,sun-da olsa yapı1mı~ çalışmalar (6,7,10) bulunmC',slı".a karşın, deniz balıklarında bulunan parazitlere ilişkin çalışmalar çok daha az-dır. Deniz balıklarındaki helmir.t parazitlcr içinde trematod1arla ilgili kayıtlar da m~ırlıdır (1,2,12).
Akandere (2), 1967 yılıp.da İstanbul'da yakalanan Mugil cep-halus ve Temodon sahatar (Kefal) balıklarının solurı.gaçlarmda Mo-negenca'lardan Microe()~yle mugilis ve j\1icfocoryle temnodor.lis türleriı:i saptamış; buldukları diğer digcı'.ik trematodların ise PentaRramma simeırirus, Hemiu1"1ls appendicularis, Helicomr:tm laticollis, Haplocladus lJ'Picus ve Sterrhurus sp. olduğunu kaydetmiştir. Aynı araştırıcı (1), 1971 yılmda İstanbul'da yakalanan T. trachurus (İstavrit) balıklarırı.-da digcnik trematodlardan Lepidapedon rieri ıe l,epidapedon şeııgıhii türlerip.İrı. bulunduğurı.u bildirmi~tir.
Tareen (12), Ege kıyısındaki sularda :vIugil ccphalus'larm kas-larırı.da Heteropkyes heterojJI?-yes'1crirı.mctaserkerlerini saptamış ve bu balığın H. heteropll)'es'irı. Türkiye'de insan ve hayvanlara bulaşınasıı'.da önemli rolü olabileceğini kaydetmiştir.
Balıklarda digep.İk trematodlardan oları. Pronoprymna ventricosa (Rudolphi, 1819) 'nın sistematikteki yeri Bray ve Gibsop. (4)'0. görc aşağıda olduğu gibidir.
Dizi : Digenca Van Beneden, 1858.
Familya : Felleodistomidae :\'icoll, 1909. Familyaaltı: Baccigeriıı.ac Yamaguti, 19;J8.
Cins ProP.oprymp.a Poclıc, 1926.
Tür Pronoprymna vCEtricosa (Rudolphi, 1819) Pochc, 1926
Tür: Prop.oprymna petrcwi (Laymaı'., 1930)
Parazitin biyolojisi biliı'.memektcdir. Akdcr.iz, Karadcp.İz, Azak Denizi, Kuzeydoğu Atlantik, Güney Atlaı".tik ve Kızıldeniz'de bulun-duğu bildirilmiştir (4-).
Pronoprymp.a verı.tricosa (Rudolphi, 1819) çok değişik araştırıcı tarafındaJ~ farklı isimlerIc adlaı:dınldığından siı'.onimleri fazladır (.1-).
KARADENİzDE AVLANAN TİRSİ BALI(;I 313
Distoma vcn,tricosum Rudolphi, 1819.
Apoblema vep.tricosum (Rudolphi) Monticelli, 1893. Proıı.opyge veı'.tricosa (Rudolphi) Odhp.cr, 191
ı.
Distoma ocreatum (Rudolphi) of Molin, (1859; 1861). ApoLlema oercatum (Rudolphi) of MGnticclli (1891). Pronopyge ocreata (Rtıdolphi) Looss (1899).Distomum caralip.ac Stossich, 1888.
ProP.opygc caralip.ae (Stossich) Dolfus, 1968.
Pep.tagramma carolinae rStossich) Kaval, Paschevitschute, Bos-chko, Kovalep.ko ve Stavrousky, 1973.
Pentagramma symmetricum Chulkova, 1939.
Pseudapep.tagramma symmetricum (Chulkova) Yamagu ti, 1971. Oriep.tophonıs caspialosae Kurochkin, 1964.
Pseudopentagramma caspialosae (Kurochkin) Yamaguti, 1971. Bu trematod oldukça küçük ve fusiform bir yapıdadır. Kütikülası düzdür. Sirnıs kesesi, ince ovaldir ve karın çekmeninin dorsal yada dorso-Iateralinde seyreder. Pars prostatica kısa ve ayırt edilmesi güç-tür. Çiftleşme kanalı da aynı zamanda kısadır. Ovaryum median hatta, testislerir. posteriorunda ve düzensiz loplıı bir yapıdadır. Kı-sa olan ovidukt ovaryumun ventralinden çıkar, hemen sonra Laurer kanalı ve ortak vitellin kanalma ulaşır (4).
Materyal ve Metot
Karadenizde avlaı'.lp Samsun'da satılan ve eğitim çalışmaları SI-rasır.da bakısı yapılap. bir tirsi balığı araştırma materyalipj teşkil et-miştir. Klasik yöp.temlerle otopsisi yapılan bu balığın içorgan muaye-leri sırasır.da pyloric caeca'da mukus içerisinde parazitlere rastlap.-mıştır. tp.ce bir pcns ile tepianan parazitler 70o'lik alkolde tespit edilmiş ve laktofenolde şeffaflar.dırılmıştır. Daha sonra mikroskopta incelenerek teşhis edilmiş, gerekli kısımların çizimleri yapılmış ve fotoğrafları çekilmiştir. Teşhis edilen digenik trematodlar ayrıca
teyit amacıyla British Museum (5) 'a gönderilmiştir. Bulgular
Otopsisi yapılan tirsi balığında saptanan Pronoprymna ventri-cosa (Rudolphi, 1819)'nm önemli özellikleri aşağıyaçıkarılmıştır.
Parazit fusiform bir yapıda ve oldukça küçüktür. Uzunluğu 1320 -1440 (ort. 1350) ı.ı.m, genişliği 430-480 (450)[J.m.dır (Şekil i ve 3).
314
Şekil
:-'WSTAFA ÇETİNDAG
AÇ
AÇ: Ağız çekmcni F: farenks O: Özefagus KÇ: Karın çekmeni (AÇ: Oral sueker F: pharynx O: Oesoph"~'JS KÇ: Venlral sucker)
.Şekil 2. I'ronoprymna ventricasa'nın ön kısmı (Forebody of Pronopl'yınna venll'icosa)
KARADENİzDE AVLA?\AN TİRSİ BALlGı 315
Subtcrmir.al ve küreselşekilde olan ağız çekmeı~i
ı
31-152x 14:1--161 (140-1:)0) (J.m. bcyutlarıcda olup gecellikle karıı~ çekmenin-der'. küçük ve parazitiı~ hemcr. öJ1.ür.de yer almaktadır. Kısa bir pre-[arer.ks, küçük ()val bir farer.ks ve daha sonra farer.kstep. dahauzun ve belirgin bir özefagus vardır (~ckil 2).Sekal bifurkasyof'. vücudur~ ön yarısır~ın posteriorunda yer
al-maktadır. Karır. çekmer.il 6i
-ı
80xi4i-200 (I65- i70) [J.m. boyutla-rıı~dadır. Af'.üs termii-.aldedir. Düzeı~siz oval küre şekilde olan testis-ler vücııt arka bölıııesir.iı~ ör. kısmır.da simetrik olarak bulur.maktadır. Genital delik karlı". çckmcLir.iL hemcL öı~üı~de açılır ve bazı örr.ckler-de yeri biraz deği~ik olmakla birlikte hemeı: heın('l~ medianda yer 'almıştır: Ovaryum mecliaı~ hatta testislerin heıneı~ posteriorunda yer316 MUSTAFA ÇETINDAl;
alır ve loplu yapıdadır. Testislerir. posteriorur.da yer alap. uterus vü-cudur. arka kı~mır.ın büyük bir bölümür.ü kaplamıştır ve çok sayıda yumurta içermektedir. Yumurtalar 16-18 x 26-33 (17-29) ı.ı.m boyut-larındadır .
Tartışma Vt; Sonuç
Bulunan parazitleri!: ölçüleri ve gel~cI tar.ımları Bray ve Gibson' un (4) çqitIi araştırıcılara atfcn bildirdikleri değerlerle uyumda bu-lur.muştur.
Mediap. hatta yer alan ve loplu yapıda oiaı'. ovaryumun lopları açık(;a belli olmamakta yada yumurtalar tarafır.dan görüP.tüsünün el'.geIIep.mesir.del'. dolayı lopları görınck her zaman mümkün olma-maktadır (Şekil 3).
Sonuç olarak: Karader.İz'de avlanap. ve Samsuı'. pazal"lP.dan te-mil'. ediler. bir tirside saptar.aı'. Pronoprymr.a veııtricosa (Rudolphi, 1819) ilc Türkiye parazitolojik faur.asır.a yer.İ bir tür daha ilave edil-miştir. Özellikle balık parazideri kOl'.llsuıı.C1açok sınırlı çalışma bu-lur.masl1'.dan ötürü, kor.uyla ilgileı~ep.lere faydalı olması açısından parazitin gep.el tanımı yapılmış ve önemli kısımların ölçümleri veril-mi~tir.
Kaynaklar
i. Akandere, Y. (1972).Islavril balıklarından elde edilen üçycrıi Lepidapedoıı lürii.Türk Biyo-loji Derg., 22:89-94.
2. Akandere, Y. (1991).Türki)"! balık parazilieri iL:erilıc.7. [,olusal Paradloloji Kongresi Bildiri Özetleri., 82.
3. Atay, D. (1985).Deni: Balıkları ve Uretim Tekııiği. A.Ü.Ziraat Fak. Yayın., 943.
4. Bray, A.R. and Gibson, D.L (1980).The Fellodislomidac (Digeııea) oj fislıes from Ihe norllıeasl Atlantic. Bull. Br. Mus. nato Hist. (Zool)., 37 (4): 254-259.
5. British Muııeum (1991).Kişiselhaberleşme.
6. Burgu, A., Oğuz, T., Körting, W. ve Güralp, N. (1988).Iç Aradalu'mm bazı yö-relerinde tatlısu balıklaTl/ml parazitleri. Etlik vet. Mikrob. Derg., 6 (3): 143-166.
7. Doğanay, A., Bozan, H. ve Öğe, S. (1989).Ankara'da bazı akvaryum balıklarında görü-len parazitler. A.Ü. Vet. Fak. Derg., 36 (3): 795-806.
KARADE:'\İzDE AVLA:'\AN TtRSt BALIıa 317
8. Ergül, U. (1970).Deni:: balıklarmın paraziler hastalıkları. Türk Vet. Hek. Dem. Derg., 40 (11): 38-40.
9. Geldiay, R. (1969). lzmir Körfeziniı! Başlıca Balıkları ve Muhtemel JlWasionları. EgeÜ. Fen Fak. l\-fonografi1crSerisi., 11., Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
10. Güralp, N. (1968). Yurdumuz baraj gölleri balıklarmda ligulase. Türk Vet. Hek. Dem. Derg.,40 (11): 38-40.
1ı. Mater, S., Uça1, O. ve Kaya, M. (1989). Türki)'e Deniz Balıkları Atlası. EgeÜ. Fen Fak. Kitaplar Serisi., 123., Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
12. Tareen,I.U. (1981). Türki.;'e sulamıda il/saıı paraziti Heterophyes heterophyes (Trematoda: Heteroplıyidae) iıı mıılıtemel ı'ek~örii Mugil cephalıis. Türkiye Paraziıol. Derg., 1:18.
'kEADEMİK. HABERLER
PROF. DR. SATI BAR/\N'ıIZA YBETTİK
Değ'erli hocamız Prof. Dr. S~lt] D;ıraT'.'ı 17 Ocak
ı
9~)!'rgünü saat 20.00'de kaybettik.Prof. Dr. Bara,~ i()ı~.
