SAHÍFE tKÎ
/■
í-lf
9
FRANSA
CUMHURBAŞKANLARI
B
u pazar, F r a n s a ’da C u m h u rb a ş k a n ı se çimi var. Elize Saray ın a kim in girece ği belli olacak. Bugün F r a n s a ’da yeni bir cu m h u rb aşk an ı seçilirken, bu s ü tu n la rd a , H ü r ri y e t Rejiminin beşiği olan bu ülk enin, geç miştek i yöneticilerine kısaca bir göz a tm ak istiyoruz.1789 F ran s a B üyük İh tilâlinden bugüne kadar, Fransa'd aki c u m h u r iy e t rejim le rini beş devre içerisinde m ü ta lâ a etm ek m ü m k ü n d ür. Bu devre leri aşağıdaki şekilde özetleye biliriz :
1. ve 2 ııci Cumhuriyet
d CUMHURİYET (1792- 1804): Bu devre de C u m h u rb aş k an ı yo k tu r . B üyük İnkılâ ptan sonra, yöneticiler a rasın daki didişme kanlı ola ylarla kapan mış, dev le tin idaresi, üç kişi nin eline b ır akılm ıştır. D ah a sonra Direc to ire idaresine de Napolyon B o n ap art’ın eliy le nihayet verilmiştir. Bu su retle 1804 yılın da I. Napolyon, im p a ra t o r ilân o lu n m u ştu r. üç kısımda m ü ta lâ a etm ek uygun ola caktır :
B
CUMHURİYET (1804 -1870): Bu devre yi • (1804 - 1848). Bu devrenin adın a Cum h u r i y e t dem ek caiz değildir. Ç ü n k ü Napol- y o n ’un im p arato rlu ğ u sıra sında mem leket , m ace ralı bir yönetime saha olmuş, halk , es ki kırat ailesinden Eouis P h ilip p e ’i kıratlığa getirmiştir. Ne v a r ki, 1848 İhtilâli ile, Cum h u r i y e t şekline t e k r a r d ö nülm üştür.• (1848- 1851). Napolyon B o n a p a rt’ın ye ğeni, aynı zam a nda birinci karısının to r u n u olup daha sonra F r a n s a ’ya im p arato rlu ğ u ge tire cek olan III. Napolyon, m e b u s lu k ta n ev velâ C um hurbaşkanlığına seçilmiştir. Üç se ne bu vazifeyi ifa ett ikten sonra, amca sının halk ara sın daki yaygın şöhretinden fa y d a l a n a r a k 1851 yılında r e f e ra n d u m a b aşv u r m u ş ve im p arato rlu ğ u n u ilân etmiştir.
• (1851 - 1870) devresi III. N apoly on’un im p a ra to rlu k yılla rıd ır ki, A lm anların F r a n sa topraklarına girmeleri ve im p a ra t o ru n esir olması ile n ih ayete erm iştir. Fra nsız la rın bu a ra d a şu u r lu bir ihtilâlle bu devreye son v e r m eleri ile, III. C u m h u riy ete girilmiştir.
3. Cumhuriyet
B CUMHURİYET (1871 -1940): F r a n s a ’da sürekli c um huriyet devresi 1871 yılından haş lar. İlk c u m hurbaşkanı, 74 yaşında bu göreve seçilen Adolphe Thie rs (1796- 1877) dir. T h ie rs’ in o sıralarda millî b ir k a h ra m a n dereces in deki şöhretinin sebebi, 1870 m uharebesinde A lm anlara m ağlûp olan F r a n s a ’yı, su lh m asa sında üstün b aşarıy a k a v u ş t u ra n hizm etleri dir.
Aslen, a v u k a t, gazeteci vej ta r ih bilgini olan Thiers, F ra n s a ihtilâl ta rih ine ait 10. kon- sü llü k ve im p a ra to rlu k tarih ine dair 20 eser verm iştir. F ra n s a 'd a k u rtarıc ı olarak c u m h u r ba şk anlığ ına getirilmesine rağm en, norm al m ü d d etin i ta m a m la m a d a n vazifesinden â d e ta d ü ş ü r ü lm ü ş tü r.
Yerine seçilen Mar eşal Mac-Mahon, K ı rım m uharebesi k ah ra m a n la r ın d a n d ır . 7 yıl lık normal süreyi dold u rm ad an c u m h u r b a ş kanlığın dan istifa etmiştir.
Aslen a v u k a t olan Ju les G revv (1807 - 1891) cu m h u rb aşk an lığ ın a seçildiği zam an p ek yaş lı idi. F r a n s a ’da. 7 yıllık cum h u rb aşk an lığ ı süresini dold u rd u k tan sonr a bu göreve t e k r a r seçilen ilk c u m h u r b aşk an ıd ır. 1879 -1887 yıl larındaki başkanlık vazifesinden, 80 yaşını a sarken istifa ettirilm iş tir. İstifasına sebep, p a r a y a çok haris olan Ingiliz asıllı dam adının bazı maddi m enfaatlerle ilgili h a rek etlerid ir.
Sadi Carnot, bir m ühendistir. Lyon şeh ri n d e bir merasim e iştira k ettiği sırada 24 H a ziran 1894 ta rih in d e bir ît a lv a n ı n bıçaklaması ile ha yatı son b u lm u ştu r. F r a n s a ’nın çok te miz ve eski bir ailesine m ensup olan C a r n o t’ un ölümü derin b ir üzüntü ya ra tm ıştır. C a r not 1887 -1894 yılları aras ında görev yapm ış tır.
F r a n s a ’da genç yaşta cu m h u rb aşk an ı olan te k ad am Casimir P e ri e r (1847-1907) dir. C u m hurbaşkanlığı görevi 1894- 1895 aras ında 1,5 yıl sü r m ü ştü r. Meclis Başkanlığından C u m h urbaş kanlığına seçilmiş b u lunan Perier. A- nayasanın kendisine tanıdığı yetkileri kifa yetsiz b uld uğundan istifa etm iştir.
Bir işçi çocuğu iken Bahriye Nazırlığına k a d a r yükselen Felix Faııre, C u m h u rb a ş k a n lığın a seçildikten sonra k ib i r ve azam etinden y a n ın a yan aşılm az b ir t u t u m içerisine düş müş. bohem h a y a tın a dalmıştır. Nitekim Ko medi F ra nsez a ktr islerinden birinin yata ğın da. kalb sektesinden ölüver miştir.
Aslen a v u k a t olan ve Senato Başkanlığın dan C u m h u rb aş k an lığ ın a seçilen Emile Lou- bet, 1899-1906 no rm al süresini ikmal edip sa r a y d a n ayrılırk en halk ın coşkun gösterisiyle karş ılaşm ış ve ıs ra rla ra ra ğm en ikinci kere adaylığını koym am ıştır.
Yine Senato Başkanlığından C u m h u rb a ş kanlığın a seçilen A rm and Falber es, Fransız mizahçılarının • De Gaulle k a d a r - ilham a ld ı ğı bir tip olm uştur. B üyük b ir çiftlik sahibi ve şarap imalâtçısı olduğundan , vaktinin
ço-Taha TOROS
ğ u n u bu işlere vermesi ten k id konusu yapıl mıştır. Hele opera ve ti y a tr o la rd a koltuğun da h o rla y a ra k u yukla m ası ile Fra nsız mizah çılarına çok açık v e rm iş t ir (1906-1913).Raymond Poincare m e ş h u r bir a v u k a ttır . Birinci D ünya Savaşının şöhretli sim aların dan olan Poincare, C um h u rb aş k an lığ ı süresi ni (1913- 1920) ta m a m la d ık ta n so nra politika dan çekilmişse de, F r a n s a ’nın sıkışık a n l a r ı n da ve bilhassa F r a n k ’ın te hlik e geçirdiği sı rala rd a ve ayrıca A lm anlara karşı uy g u lan a cak politikanın te sbitinde. B aşbakanlık göre vine çağrılm ıştır. Poincare. C u m h u rb a ş k a n lı ğı y a p tık ta n sonra, iki defa B aşbakanlık kol tu ğ u n a o tu r m u ş ve en büyük hizmetini son gö revindey ken yapmıştır.
P au l Deschanel ak tö rlü ğ e özenen b ir ha tip ola rak Meclise girmiş ve bir m ü d d e t Ba ka nlık y a p tı k ta n sonra C um h u rb a ş k a n lığ ın a seçilmiştir. Ancak hususi hayatı , aşk m ace ra ları ile dolu old uğundan, çalışmaları asabi b u h r a n l a r içerisinde geçmiştir. Nitekim, Pa r i s ’ten N is’e gider ken y a ta k lı vagonun pence res inden p ijam alı olarak gece yarısı fırlatıl mas ı ve bunda kadın p arm ağ ın ın b u lunduğu söylentileri, yapılan ta h k ik atı havli uzatmış tır. : : : : a a a ı • « » ■ ■■I a a a ı a s a ı • • ■ t a a a ı a a a ı a a a ı a a a ı :::!
H ita bette ki k u d reti kendisini A kadem i F ra n s e z ’e âza seçtirm iştir.
P au l Deschapel, F ra n s a Meclis Başkanı iken İs ta n b u l’a gelmiş ve S u ltan Abdülha- m i t ’in misafiri olm uştur.
H u k u k ç u olan A le xandre Millerand, Baş b a k a n lı k ta n C um hurbaşkanlığı k o ltu ğ u n a o- t u r m u ş t u r . Ancak F r a n s a ’daki p a rt i k avgala rı yüzünden h ü k ü m e t k u ru lm a sı m ü m k ü n olam ayın ca görevinden ayrılm ıştır.
B ü y ü k çoğunluğu katolik olan Fransız la rın, pro testan olan tek c u m h u rb aşk an ı Gas ton D o u m e rq u e ’dir. F r a n s a ’daki p a r t il e r a ra sındak i m ücade le de sol ta r a f a m eyledere k koltu ğ u n u sağlamış, d ah a so nra ta m a m e n sağ cı olm u ştu r (1924- 1931).
F a k ir b ir köylünün çocuğu iken işçilik y a p a ra k tahsilini tam am layan P au l Doumer, F r a n s a ’nın daima hürm etle yâdettiği değerli bir dip lom attır. Birinci D ünya Savaşında 4 oğlu cephelerde ölm üş olmasına ra ğm en gös terdiği m etanet, F ra nsız la rın hayra nlığ ını toplam ıştır. 1931 - 1932 yıllarında C u m h u rb a ş kanlığı görevini yapan P au l D o u m e r’in ölü mü de çok hazin olm uştur. Bir kitap sergi sinde b ir Rus m uhacirinin suikastine k u rb a n gitm iştir.
Senato Başkanlığın dan C u m h u rb a ş k a n lı ğına seçilen ve norm al süresini d o ld u r d u k ta n sonra bu göreve t e k r a r in tihap olu nan A lb ert L e brun. İkinci D ünya Savaşı sırasında d ün yanın belli başlı si m a l a n n d a n d ı. Ne v a r ki, A lm anların saldırısı karş ısında çöken F r a n s a ’yı k u r t a r m a k için h ü k ü m e t in başına geçen Mareşal Péta in ta rafın d an b ir c u m h u r b a ş k a nın a liizum olmadığı gerekçesiyle ta sfiye edil-' mistir. Bu ta r ih t e n F r a n s a ’nın ftırrfu lu ş n n â' k a d a r geçen askerî yönetim, norm al c u m h u ri y e t yönetimi sayılm adığ ından b u ra d a y e r verilm emiştir.
ikinci D ü n y a Savaşının n ihayete erm e sinden so nra 13 Ekim 1946 ta r ih in d e yap ılan r e f e ra n d u m üzerine F ra n s a 'd a IV.
Cumhuri-a Cumhuri-a Cumhuri-a a a a ı a a a . a a a ı a a a ı a a a ı a a a ı a a a ı a a a ı a a a ı a a a ı :::: a a a ı :::: a a a ı a a a ı a a a ı a a a ı :5: a aa a a a •aa a a a a a a f«« • a a y e t başlamıştır.
Dördüncü Cumhuriyet
E l CUM HURİYET (1946- 1958): IV. Cura-h u r i y e t ’in ilk Başkanı (1947 - 1954) Sosyalist P artisi Başkanı V incent A uriol’dır.
René Coty ise 11-23 A ralık 1953 tarihle- rinde yapılan C u m h u rb aş k an ı in tihabında an cak 13. t u r d a kazanabilmistir.
Bu ta r ih le rd e is tikra rs ız h ü k ü m e tle r ve bilhassa 13 Mayıs 1958 tarihinde C ezayir’de generallerin isyanı ile başlayan hare ketle r, F r a n s a ’da iç kaynaşm ala rı a rtırd ığ ın d an , bu kargaş alığın önlenmesi am acıy la G eneral De Gaulle, köyünden vazifeye çağrılm ış ve k e n disine Başbak an lık te k lif edilmiştir.
Genera l De Gaulle, yeni bir A nayasa ha zırlanm ası şartiyle görev alm ayı kabul etmiş ve 21 Aralık 1958 tarihinde C u m h u rb a ş k a n lı ğına intih ap olu n m u ştu r.
::: ::: ■ ■■■ :::: ■ ■■■ ■ ■■■ :::: a a a a :::: ■ ■■■ a a a a > ■■ ■ ■ ■■■
Beşinci Cumhuriyet
El
CUM HURİYET : Genera l De G a u lle ’ün t e k r a r siyasi ha y a ta dönmesi ve yeni Anaya sanın kabulü ile V. C u m h u riy e t başlamış sa vılm aktadır. H azırlanan yeni Anayasa, cu m hu rb a ş k a n ın ın yetkile rin i genişletmiştir. De G au lle, yetkileri genişletilmiş A nayasa dan sonra, seçildiği C u m hurbaş kanlığını bütiin gayretiy le temsil etmiş ve F r a n s a ’nın itib arı nı a r t ı r m a y a çalışmıştır.Normal süresin den sonra da F ran s ızlar onu t e k r a r aynı k o lt u k ta görmek istemiş ve De Gaulle. F r a n s a ’nın sıkıntılı günlerinde gürleyen b ir ses ola rak C um hurbaşkanlığına yeniden seçilmiştir.
Ne v a r ki, F r a n s a ’nın hu ta rih î şahsiyeti, son hâdis ele r üzerine C um h u rb aş k an lığ ın d an ayrılmıştır. « • ■ a ■ ■ ■ a a a a a • « a s a a a a a a a a a a a a • mim a a a a a a a a
B
akalım, F ran s a bugün nasıl bir Devlet Başkanı seçecektir? Elize Sarayı, V. C um h u riy etin 2. Başkanını bekle m ekte dir...Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
