BAZI AYÇİÇEĞİ (Helianthus annuus L.) ÇEŞİTLERİNİN EDİRNE EKOLOJİK KOŞULLARINDA VERİM VE VERİM KRİTERLERİNİN BELİRLENMESİ
Ersan ÇAN Yüksek Lisans Tezi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Seviye YAVER
T.C.
TEKİRDAĞ NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BAZI AYÇİÇEĞİ (Helianthus annuus L.) ÇEŞİTLERİNİN EDİRNE
EKOLOJİK KOŞULLARINDA VERİM VE VERİM
KRİTERLERİNİN BELİRLENMESİ
Ersan ÇAN
TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
DANIŞMAN: Dr. Öğr. Üyesi Seviye YAVER
TEKİRDAĞ-2019 Her Hakkı Saklıdır
Dr. Öğr. Üyesi Seviye YAVER danışmanlığında, Ersan ÇAN tarafından hazırlanan “Bazı Ayçiçeği (Helianthus annuus L.) Çeşitlerinin Edirne Ekolojik Koşullarında Verim ve Verim Kriterlerinin Belirlenmesi” isimli bu çalışma aşağıdaki jüri tarafından Tarla Bitkileri Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak oybirliği ile kabul edilmiştir.
Jüri Başkanı: Prof. Dr. Fadul ÖNEMLİ İmza:
Üye: Prof. Dr. Yalçın KAYA İmza:
Üye: Dr. Öğr. Üyesi Seviye YAVER İmza:
Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu adına
Doç. Dr. Bahar UYMAZ Enstitü Müdürü
i
ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
BAZI AYÇİÇEĞİ (Helianthus annuus L.) ÇEŞİTLERİNİN EDİRNE EKOLOJİK KOŞULLARINDA VERİM VE VERİM KRİTERLERİNİN BELİRLENMESİ
Ersan ÇAN
Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı
Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Seviye YAVER
Bu araştırma, Edirne ekolojik koşullarında farklı ayçiçeği çeşitlerinin verim ve verim kriterlerini belirlemek amacıyla 2018 yılı ayçiçeği yetiştirme döneminde yürütülmüştür. Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 3 tekrarlamalı olarak kurulan denemede 24 farklı hibrit ayçiçeği çeşidi materyal olarak kullanılmıştır. Araştırmada; bitki boyu, sap çapı, tabla çapı, kabuk oranı, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, ham yağ oranı, ham yağ verimi, protein oranı ve dekara tane verimi ölçümleri yapılmıştır. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre incelenen bütün özellikler bakımından çeşitler arasında istatistiki olarak P<0.01 düzeyinde önemli farkların olduğu belirlenmiştir. Ham yağ oranının % 39.73-50.66 arasında değiştiği araştırmada, en yüksek tane verimi Sanbro Mr (552,52 kg/da) ve SY Granit (500,2 kg/da) çeşitlerinde tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Ayçiçeği, Helianthus annus L., Verim, Ham yağ oranı, Yağ verimi
ii
ABSTRACT
MSC. Thesis
THE INVESTIGATION OF YIELD AND YIELD COMPONENTS OF SOME SUNFLOWER (Helianthus annuus L.) CULTIVARS IN EDIRNE ECOLOGICAL
CONDITION
Ersan ÇAN
Tekirdağ Namık Kemal University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops
Supervisor: Assist. Prof. Dr. Seviye YAVER
This research was conducted in 2018 sunflower growing period in order to determine the yield and yield components of different sunflower varieties in Edirne ecological conditions. In this study; 24 different sunflower cultivars tested randomized block desigon with three replications. Plant height, stem diameter, head diameter, shelling ratio, thousand grain weight, hectoliter weight, crude oil ratio, crude oil yield, protein ratio and seed yield were exalvuted for cultures. According to the study results, it there is significant differences abtarha onone the varieties in terms of P <0.01 level. In the study, the rate of crude oil ranged between 39.73-50.66%, the highest grain yield was abtarha in Sanbro mr (552.52 kg / da) and SY Granit (500.2 kg / da) cultivars.
Keywords: Sunflower, Helianthus annus L., Yield, Crude oil ratio, Oil yield 2019, 57 Pages
iii
TEŞEKKÜR
Bu araştırma konusunu bana tez olarak veren ve çalışmam süresince beni her zaman destekleyen ve bilgi, öneri ve deneyimlerini esirgemeyen danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Seviye YAVER’e, çalışmalarım boyunca zaman oluşturmama yardım eden şirketimiz ARGE Genel Müdür Yardımcımız M. Agâh VURUŞKAN Bey’e ve tarla denemelerimi yürüttüğüm arazinin sahibi Erdin YILMAZ’a, ekim, hasat gibi işlerde yardım eden İsmail ÖLMEZ’e teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmam boyunca maddi manevi desteklerini esirgemeyen babam Ersin ÇAN, annem Suna ÇAN, kardeşim Cansu ÇAN, babaannem Güner ÇAN ve Nişanlım Nuray GÜRBÜZLER’e tüm kalbimle teşekkür ederim.
Elde ettiğim bulguların sayısallaştırılması için kişisel laboratuvarından yararlandığım Prof. Dr. Yalçın KAYA ve TRAGEN ekibine teşekkürlerimi sunarım.
iv İÇİNDEKİLER ÖZET……….………...i ABSTRACT………...ii TEŞEKKÜRLER………....………….……iii İÇİNDEKİLER………..……….…..v
SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ………..….vii
ÇİZELGE DİZİNİ……….……....viii
ŞEKİL DİZİNİ……….……….……x
1. GİRİŞ……….1
2. KAYNAK ÖZETLERİ………5
3. MATERYAL ve YÖNTEM………...13
3.1.Araştırma Yeri ve Özelikleri………...13
3.1.1. Araştırma Yeri…...………...……… ………...13 3.1.2. İklim Özellikleri…………..………13 3.1.3. Toprak Özelikleri.………...14 3.2. Materyal.….………...15 3.3. Yöntem………...21 3.3.1. Ekim ve Bakım……..……….21 3.3.2. Gözlem ve Ölçümler……..……….25 3.3.2.1. %50 Çiçekleneme Gün Sayısı (gün)………...25 3.3.2.2. Bitki Boyu (cm)……....………...25 3.3.2.3.Sap Çapı (cm)……….………...25 3.3.2.4. Tabla Çapı (cm)…….………..25
v
3.3.2.6.Hektolitre Ağırlığı (g)…….………..25
3.3.2.7. İç Oranı (%) …….………...25
3.3.2.8.Tohum Verimi (kg/da)………..25
3.3.2.9. Protein Oranı (%)……….25
3.3.2.10. Ham Yağ Oranı (kg/da)………...………...26
3.3.2.11. Yağ Verimi (kg/da)………26
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA………29
4.1. % 50 Çiçeklenme Gün Sayısı (gün)….………..29
4.2. Bitki Boyu………..31
4.3. Sap Çapı……….33
4.4. Tabla Çapı……….………...35
4.5. Bin Tane Ağırlığı……….………...37
4.6. Hektolitre Ağırlığı……….……….39
4.7. İç Oranı………….……….41
4.8. Tohum Verimi……….………...43
4.9. Protein Oranı……….……….45
4.10. Ham Yağ Oranı…….………..47
4.11. Yağ Verimi………..……….49
5. SONUÇ ve ÖNERİLER………..52
6. KAYNAKLAR………53
vi SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ % : Yüzde °C : Santigrat derece cm : Santimetre da : Dekar ha : Hektar g : Gram kg : Kilogram m : Metre m² : Metrekare mm : Milimetre BTA : Bin tane ağırlığı SD : Serbestlik derecesi KT : Kareler toplamı KO : Kareler ortalaması
F : F değeri
CV : Varyasyon katsayısı LSD : Asgari önemli fark F : Frekans değeri Sd : Saldırı derecesi İ : İntensite
vii
ÇİZELGE DİZİNİ
Çizelge 1.1. 2018 Türkiye bölgeler bazında ayçiçeği ekim alanları ve yüzdelik payları……...2
Çizelge 1.2. Ülkelerin yıllara göre ayçiçeği üretim miktarları (ton) …..……….. 3
Çizelge 3.1.1 Deneme yerinin iklim özelikleri………... ………...13
Çizelge 3.1.2. Toprak analiz sonuçları…………...………...14
Çizelge 3.1.3. Denemede kullanılan çeşitlerin tescil durumu ve firma bilgileri………...15
Çizelge 4.1. % 50 Çiçeklenme gün sayılarına ait varyans analiz tablosu……….29
Çizelge 4.2. % 50 Çiçeklenme gün sayılarına ait ortalamalar ve önemlilik grupları…………30
Çizelge 4.3. Bitki boylarına ait varyans analiz tablosu………...31
Çizelge 4.4. Bitki boylarına ait ortalamalar ve önemlilik grupları………...32
Çizelge 4.5. Sap çaplarına ait varyans analiz tablosu……… …..33
Çizelge 4.6. Sap çaplarına ait ortalamalar ve önemlilik grupları………...34
Çizelge 4.7.Tabla çaplarına ait varyasn analizleri………35
Çizelge 4.8. Tabla çaplarına ait ortalamalar ve önemlilik grupları………...36
Çizelge 4.9. Bin tane ağırlıklarına ait varyans analiz tablosu………...37
Çizelge 4.10. Bin tane ağırlıklarına ait ortalamalar ve önemlilik grupları………...38
Çizelge 4.11. Hektolitre ağırlıklarına ait varyans analiz tablosu………..39
Çizelge 4.12. Hektolitre ağırlıklarına ait ortalamalar ve önemlilik grupları……….40
Çizelge 4.13. İç oranlarına ait varyans analiz tablosu………...41
Çizelge 4.14. İç oranlarına ait ortalamalar ve önemlilik grupları……….42
Çizelge 4.15. Tohum verimlerine ait varyans analiz tablosu………43
Çizelge 4.16. Tohum verimlerine ait ortalamalar ve önemlilik grupları………..44
Çizelge 4.17. Protein oranlarına ait varyans analiz tablosu………..45
viii
Çizelge 4.19. Ham yağ oranlarına ait varyans analiz tablosu………...47
Çizelge 4.20. Ham yağ oranlarına ait ortalamalar ve önemlilik grupları………..48
Çizelge 4.21. Yağ verimlerine ait varyans analiz tablosu……….49
ix
ŞEKİL DİZİNİ
Şekil 3.1. Parselizasyona ait bir görüntü……….………..22
Şekil 3.2 Parselizasyon işlemlerine ait bir görüntü………...22
Şekil 3.3. Ekim zamanına ait bir görüntü………..23
Şekil 3.4. Çiçeklenme öncesine ait bir görüntü…………..………..23
Şekil 3.5. Çiçeklenmeye ait bir görüntü………...24
Şekil 3.6. Hasat olgunluğuna ait bir görüntü………..………..24
Şekil 3.7. Bitki boy ölçümlerine ait bir görüntü …………...………...26
Şekil 3.8. Tabla çapı ölçümlerine ait bir görüntü………..27
Şekil 3.9. Bitki sap ölçümlerine ait bir görüntü ………...27
Şekil 3.10. Bin tane ağırlığı ölçümlerine ait bir görüntü ……….28
1
1.GİRİŞ
Dünyada artan nüfus ile beraber beslenme ihtiyacı da her geçen gün hızla artmaktadır. Yağlar yaşamsal değer taşımakla beraber, İnsanların beslenmesi bakımından da oldukça önemlidir. Dünyada yağ üretiminin % 80-90’ı bitkisel kökenlidir (Arıoğlu, 1999).
Ülkemizde ise tüketilen yağın % 90’ını bitkisel yağlar, % 10’u da hayvansal yağlardan karşılanmaktadır (Aysu, 2010). Başlıca yağ elde etmek için yetiştirilen bitkiler ayçiçeği, mısır, zeytin, kolza, soya, yerfıstığı, susam, çiğit ve aspirdir. Ayçiçeği (Helianthus annuus L.) yüksek orandaki yağ miktarı sebebiyle yağ bitkileri arasında önemli bir yer tutmaktadır. Ülkemizde çoğunlukla tarımı yapılan linoleik tip ayçiçeği yağı; % 69 oranında doymamış yağ asitleri içerir. Doymamış yağ asitleri içerisinde Linoleik asitin oranı % 50-65, oleik asitin oranı ise % 25-35 arasında bulunmaktadır (Atakişi, 1985). Ayçiçeği tanelerinde % 17-18 civarında protein bulunmaktadır. Ayçiçeği küspesindeki protein oranı % 30-40 civarında olup, hayvan beslenmesinde değerli bir yem kaynağıdır (Anonim, 1994). Ayçiçeği tanelerindeki % 40-50 civarında bulunan yağ oranı ile ülkemizde yağ bitkileri içerisinde ilk sırayı yer almaktadır. Ayçiçeği yağı yüksek oranda linoleik yağ asidi içermesi ile yağlı boya sanayinde, kullanılmaktadır. Yine ayçiçeği kullanım alanları olarak kozmetik ürünleri, plastik, kâğıt, sabun gibi ürünlerin yapımında kullanılır, (Arıoğlu, 1999). Ayrıca sapları yakacak olarak kullanılmaktadır. Ayçiçeği sapı yüksek oranda potasyum içerdiğinden dolayı, yakılmasından sonra geride kalan külleri gübre olarak değerlendirilebilmektedir.
Ayçiçeği çerezlik tüketilmesinin yanında, ülkemizde asıl olarak yağ üretimi amacıyla yetiştirilmektedir. Doğu ve İç Anadolu’nun bazı bölgelerinde çerezlik ayçiçeği ekim alanları yoğunluk kazanır iken, yağlık ayçiçeğinin ekim alanı yoğunluğu Trakya bölgesinde oluşmaktadır. Trakya bölgesi ülke genelinde ekilen yağlık ayçiçeği ekim alanlarının tek başına % 52,27’sini oluşturmaktadır. Diğer ekim alanları ise Güney Marmara, Karadeniz, Çukurova, İç Anadolu ve Ege bölgesinde yeralmaktadır (Tuik 2019 verileri). Çizelge 1.1.’de bölgelere göre ayçiçeği ekim alanları verilmekte olup, Edirne ili 954.502 da ekim alanı ile ayçiçeği üretiminin tek başına %14,84’lük bir oranını karşıladığı görülmektedir. Yine çizelgede 2018 yılı ÇKS kayıtlarına göre ülke genelinde 6.431.466 da ayçiçeği ekim alanı bulunduğu, 3.361.336 da ekim alanı ile % 52,27 oranına sahip Trakya bölgesi en yoğun ayçiçeği ekim alanına sahip olduğu görülmektedir. Trakya bölgesini 1.033.021 da ekim alanı ve % 16,06 oranı ile İç Anadolu bölgesi izlemekte, üçüncü sırayı ise 733.675 da ekim alanı ve % 11,41 oran ile Karadeniz bölgesi takip etmektedir.
2
Çizelge-1.1. 2018 Türkiye Bölgeler Bazında Ayçiçeği Ekim Alanları ve Yüzdelik Payları*
BÖLGE İL EKİM ALANI
(DA) TOPLAM ALAN (DA) ORAN (%) TRAKYA BÖLGESİ EDİRNE 954.502 3.361.636 % 52,27 KIRKLARELİ 750.021 TEKİRDAĞ 1.481.286 İSTANBUL 175.827 İÇ ANADOLU BÖLGESİ AKSARAY 83.404 1.033.021 %16,06 ANKARA 51.114 ESKİŞEHİR 111.398 KONYA 727.561 KARAMAN 9.282 KIRIKKALE 15.196 KIRŞEHİR 20.100 NEVŞEHİR 2.215 YOZGAT 12.711 KARADENİZ BÖLGESİ AMASYA 134.972 733.675 %11,41 BARTIN 3.074 BOLU 11.830 SAMSUN 157.213 TOKAT 156.875 ÇORUM 269.612 AKDENİZ BÖLGESİ ADANA 521.214 613.005 %9,53 HATAY 2.393 KAHRAMANMARAŞ 9.282 MERSİN 22.367 OSMANİYE 54.894 ANTALYA 3.215 GÜNEY VE DOĞU MARMARA BÖLGESİ BALIKESİR 160.878 501.444 %7,80 BİLECİK 17.925 BURSA 94.501 ÇANAKKALE 192.253 SAKARYA 28.222 KOCAELİ 4.868 YALOVA 2.797 EGE BÖLGESİ AFYONKARAHİSAR 44.959 77.559 %1,21 KÜTAHYA 9.195 UŞAK 4.504 İZMİR 18.052 DENİZLİ 869 G.DOĞU ANADOLU BÖLGESİ DİYARBAKIR 11.339 65.420 %1,02 ŞANLI URFA 54.081 DOĞU ANADOLU BÖLGESİ AĞRI 28.052 45.706 %0,71 BİTLİS 4.095 MUŞ 13.559 TOPLAM 6.431.466 %100 *Tüik 2019 verileri
3
Çizelge 1.2. Ülkelerin Yıllara Göre Ayçiçeği Üretimi (ton)
ÜLKELER 1961 1970 1980 1990 2000 2010 2015 2016 2016% UKRANYA 3.457.400 6.771.500 11.181.120 13.626.890 28,78 RUSYA 3.918.549 5.344.821 9.280.296 11.010.197 23,26 ARJANTİN 585.000 1.140.000 1.650.000 3.900.000 6.069.655 2.232.034 3.158.290 3.000.367 6,34 ÇİN 61.000 70.000 909.700 1.338.736 1.954.141 2.298.000 2.698.113 2.587.422 5,47 ROMANYA 481.400 769.587 800.600 556.242 720.871 1.262.926 1.785.771 2.032.340 4,29 BULGARİSTAN 301.000 406.887 379.950 388.560 425.369 1.536.321 1.699.228 1.873.677 3,96 TÜRKİYE 96.700 375.000 750.000 860.000 800.000 1.320.000 1.680.700 1.670.716 3,53 MACARİSTAN 109.964 95.509 455.915 683.706 483.649 969.718 1.556.976 1.534.959 3,24 ABD 17.000 85.785 1.697.000 1.032.000 1.607.730 1.240.830 1.326.180 1.204.170 2,54 FRANSA 12.201 56.830 245.400 2.430.000 1.833.082 1.640.837 1.186.913 1.189.832 2,51 DİĞER ÜLKELER 5.152.799 7.046.118 6.767.761 11.516.315 5.279.104 6.836.168 8.815.732 7.614.466 16,08 TOPLAM 6.817.064 10.045.716 13.656.326 22.705.559 26.549.550 31.453.155 44.369.319 47.345.036 100
Çizelge 1.2. incelendiğinde Ayçiçeği tarımı dünyada en fazla Ukrayna, Rusya ve Arjantin’de yapıldığı görülmektedir. Bu iki ülke 2016 yılında dünya üretiminin % 58,38’i gerçekleştirmişlerdir. Türkiye’nin ise dünya ayçiçeği üretiminde ki payı 2016 yılı üretim değerlerine göre % 3,53’dür.
Ayçiçeği gerek dünyada, gerekse ülkemizde genelde kurak şartlarda yetiştirilmektedir. Çok geniş bir adaptasyon kabiliyeti olmasına rağmen, ekim alanlarının fazla olmaması, birim alandan elde edilen gelirin az olmasından kaynaklanmaktadır. Sulu alanlarda ise, aynı nedenden dolayı pamuk, mısır, şeker pancarı ve soya gibi bitkiler ile rekabet edememektedir. Bu nedenle, ayçiçeğinde geniş alanlarda ekiminin yayılması için, birim alandan elde edilen verimi arttırıcı çalışmalara hız verilmelidir (Kaya, 2003).
Son yıllarda Karadeniz bölgesi haricindeki yoğun ayçiçeği ekilen bölgelerde üreticinin ayçiçeği tohumu çeşit seçiminde ilk etken çeşitlerde ham yağ oranı, sonrasında tane verimi en nihayetinde dekardan alınan yağ verimi etkili olmaktadır.
Son 20 yılda ülkemiz ayçiçeği üretim alanlarına çok sayıda hibrit çeşit girmiştir (Turhan ve ark. 2005). Erkencilik ve morfolojik özellikleri bakımından farklılık gösteren ayçiçeği hibrit çeşitlerinin farklı yetiştirme koşullarına yanıtları da farklı olabilmektedir. Bu bakımından yüksek tohum ve yağ verimine sahip, hastalık ve zararlılara dayanıklı, yöre koşullarına uygun çeşitlerin belirlenmesi amacıyla yapılacak çeşit-adaptasyon çalışmaları büyük önem taşımaktadır. Bazı araştırmacılar (Gür ve ark. 1997, Kıllı 1997, Karaaslan 2001,
4
Tunçtürk ve ark. 2005) değişik ekolojik koşullarda konu ile ilgili olarak ayçiçeği çeşitleri ile yaptıkları çalışmalarda farklı sonuçlar elde etmişlerdir.
Bu araştırmanın başlıca amacı; Trakya’da ekimi yaygın olarak yapılan bazı ticari ayçiçeği çeşitlerinin Edirne ili ekolojik koşullarındaki tohum ve yağ verimleri ile bazı morfolojik ve fizyolojik özelliklerini tespit etmektir. Böylece, araştırmada kullanılacak çeşitler arasında bölgeye en uygun çeşit ya da çeşitlerin belirlenmesi, hedeflenmektedir.
5
2. KAYNAK ÖZETLERİ
Atakişi (1985), Ülke genelindeki iklimsel düzeyleri temsil edecek şekilde oluşturduğu farklı lokasyonlarda yaptığı araştırmada 14 ayçiçeği çeşidinin ortalama bitki boyunun 110-160 cm, tabla çapının 18-29 cm arasında olduğunu, iç oranlarının % 35-75 arasında olduğunu, çevre ve yıl interaksiyonunun buna etki ettiğini, yağ oranının % 27,4-49,90 arasında değiştiğini ve ayçiçeğinde yağ oranının dış koşullardan etkilendiği sonucuna varmıştır.
Kıllı (1988), Çukurova Üniversitesi Tarla bitkileri deneme alanındaki kıraç arazilerde 20 Nisan ve 2 Haziran’da ektiği birbirinden farklı ayçiçeği çeşitlerinin farklı ekim zamanlarında tarımsal ve teknolojik özelliklerini belirlemek amacıyla yaptığı çalışmasında ayçiçeği bitki boyları ortalamalarını 143-154 cm arasında bulmuştur.
Sinan ve ark. (1990), Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kıraç koşullarda yaptıkları çalışmada 10 farklı ayçiçeği çeşidini materyal olarak kullanmışlardır. 2 yıl süren çalışmada, en yüksek ham yağ verimini 86,91 kg/da ve en yüksek tohum verimini ise 192,42 kg/da olarak bulmuşlardır.
Kara (1991), 1987 ve 1988 yıllarında kıraç koşullarda yaptıkları çalışmada 9 farklı ayçiçeği çeşidi kullanmıştır. Bitki boyunu 124,5-150,4 cm, tabla çapını 20,3-25,1 cm, dane doldurma oranını % 86,0-93, dane iç oranını % 61,9-71,9, bin dane ağırlığını 50,4-64,2 g, ham yağ oranını % 35,1-43,1, dane verimi 193,6-260,3 kg ve yağ verimini ise 82,2-110,5 kg arasında olduğunu belirtmiştir.
Sağlam ve Ülger (1992), Tekirdağ lokasyonunda yaptıkları çalışmada Sunbred 277 ayçiçeği çeşidini kullanmışlardır. Tabla çapı ile sap çapı, bitki boyu, verim ve bin dane ağırlığı arasında; sap çapı ile verim ve bin dane ağırlığı arasında; bitki boyu ile verim ve bin dane ağırlığı arasında önemli ve pozitif ilişkiler olduğunu bildirmişlerdir.
Dilci (1993), Çukurova da kıraç koşullarda yaptığı çalışmada 20 farklı ayçiçeği çeşidi kullanmış olup, çeşit-verim özelliklerini incelemiştir. Çalışmasında bitki boyunun 146-222 cm arasında, bin tohum ağırlığının 37-64 g arasında, tohum veriminin 120-190 kg/da arasında olduğunu saptamıştır.
Göksoy (1999), Bursa ekolojik koşullarında gerçekleştirdiği çalışmada; Ayçiçeği çeşitlerinin ortalama bitki boyunun 154-169 cm, tane veriminin 215-244 kg/da arasında değiştiğini tespit etmiştir.
Özer (1999), Erzurum tarımsal koşullarında gerçekleştirilen ve bölgede ayçiçeği adaptasyonunun ve üstün çeşitlerin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada 16 farklı yağlık
6
ayçiçeği çeşidi kullanmıştır. Elde edilen bulgura göre; bitki boyu 138,4-179,4 cm arasında, tabla çapı 21,01-25,61 cm arasında, bin dane ağırlığı 48,7-58,2 g arasında, kabuk-iç oranı %61,2-73,4 arasında, tane verimleri 143,1-271,9 kg/da arasında, yağ verimleri 54,2-110,3 kg/da arasında, yağ oranları %35,1-43,18 arasında olduğunu bildirmiştir.
Arslan ve ark. (2000), Van ekolojik koşullarındaki çalışmalarında 7 farklı ayçiçeği çeşidi kullanmışlardır. Bu çalışmada verim ve verim özelliklerini belirlemeyi hedeflemişlerdir. Araştırma sonucunda, bitki boyu 127-160 cm, bin dane ağırlığı 35-41 g, tohum verimi 76-115 kg/da ve ham yağ oranı % 33-45 arasında olduğunu bildirmişlerdir.
Leto ve ark. (2000), İtalya/Sicilya ekolojik koşullarında gerçekleştirilen çalışmada 5 farklı ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Elde edilen verilere göre tane verimi 145-235 kg/da arasında olduğu bildirilmiştir.
Ahmed (2001), Pakistan ekolojik koşullarında gerçekleştirdiği çalışmada bin tane ağırlığını 53,8-72,9 g arasında, yağ oranını %33,8-42,5 arasında, kabuk-iç oranını %38-58 arasında olduğunu bildirmiştir.
Şimşek ve Sinan (2001), 1997 yılında Çukurova ekolojik koşullarında yapmış oldukları çalışmada; bitki boyları 137,6-203,2 cm arasında, tabla çapları 21,24-24,00 cm arasında bin tane ağırlıkları 58,55- 76,6 g arasında, tane verimleri 150,7-173,4 kg/da arasında olduğunu bildirmişlerdir.
Karaaslan ve ark. (2002), 1996-1998 yıllarında 2 yıl süreyle Diyarbakır ilinde kıraç alanlarda yaptıkları araştırmada 12 farklı ayçiçeği çeşidi kullanarak verim ve verim kriterlerini incelemişlerdir. Araştırma bulgularına göre, tabla çapı 8,40-11,20 cm, tohum verimi 76-135 kg/da, bin dane ağırlığı 52-81 g arasında olduğunu saptamışlardır.
Ali ve ark. (2003), 2010 yılında Pakistan Sargodha ekolojik koşullarında yapmış oldukları çalışmada 7 farklı ayçiçeği çeşidi kullanmışlardır. Bu çalışamadan elde edilen bulgulara göre bitki boyu 167,35-213,10 cm, tabla çapı 17,50-28,00 cm, bin tane ağırlığı 48,44-72,47 g, tohum verimi 165,0-273,5 kg/da arasında değişim göstermiştir.
Kaya ve Atakişi (2004), 2000-2001 yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalarda, 3 farklı lokasyonda yürütülmüş olup, denemede 25 farklı ayçiçeği kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre; Bitki boyu 98,3-134,3 cm, tabla çapı 12,6-14,0 cm, bin tane ağırlığı 32,5-134,3 cm, hektolitre ağırlığı 355,2-408,5 g arasında olduğunu bildirmişlerdir.
7
Ekin (2005), Van ekolojik koşullarında 2002 ve 2003 yılları arasında, yağlık ayçiçeği çeşitlerinde farklı ekim zamanlarının verim ve verime etki eden unsurlar üzerine etkisini araştırmak için yapılan çalışma, sulu koşullarda gerçekleştirilmiş olup, çalışmada 3 farklı yağlık hibrit ayçiçeği kullanılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen bulgurlara göre; Bitki boyu 162,0-190,9 cm, sap çapı 2,05-3,54 cm, kabuk-iç oranı %70,3-76,7, protein oranı %17,9-27,8 arasında olduğunu bildirmiştir.
Kaya ve ark. (2005 a), 2002 yılında Kırklareli ilinde, kıraç koşullarda yaptığı çerezlik verim deneme ekiminde, kontrol grubu olarak yağlık çeşitler kullanmıştır. Kontrol grubu çeşitler arasında tohum dane verimini en yüksek 129,90 kg/da olarak belirlemişlerdir. Çalışmada bitki boyları ise 130 cm ile 160 cm, tabla çapları 15’er cm olarak kayıtlara geçirilmiştir.
Tunçtürk ve ark. (2005),1999 yılında Van-Erciş lokasyonunda sulu koşullarda yaptığı çalışmada en yüksek tohum verimi 125,90 kg/da, en yüksek yağ verimini ise 52,10 kg/da olarak bulmuşlardır.
Mızrak (2006), Çukurova kıraç koşullarında, ayçiçeği çeşitlerinin verim ve teknolojik özeliklerinin belirlenmesi amacıyla yapmış olduğu çalışmada; bitki boyu 161,1-184,1 cm arasında, tabla çapı 16,57-24,33 cm arasında, bin tane ağırlığı 55,32-73,85 g arasında, tane verimi 148,5-174,6 kg/da arasında, yağ oranı %31,9-37,17 arasında, yağ verimi 49,59-59,34 kg/da arasında olduğunu bildirmiştir.
Öz (2011), 2006-2007 yılları arasında Güney Marmara’da yapılan çalışmada kıraç ve sulu şartlar kullanılmıştır. Verim ve kalite özeliklerinin belirlenmesi için yapılan bu çalışmada bin dane ağırlığı 17,5-68,0 g, tohum verimi 43,8-356,8 kg/da, yağ oranı %36,3-37,6, yağ veriminin ise 16,4-130,5 kg/da arasında olduğu bildirilmiştir.
Karaaslan ve ark. (2007), Güney Doğu Anadolu bölgesi ekolojik koşullarında gerçekleştirilen çalışma 3 yıl süre ile yürütülmüş olup, 3 yıl boyunca elde edilen verilerin ortalamalarından; bitki boyunun 146,4-158,3 cm, tabla çapının 17,43-21,50 cm, bin tane ağırlığının 42,59-70,24 g, tane veriminin 257,97-344,5 kg/da ve yağ oranının %39,14-45,9 gözlemlemiştir.
Tozlu (2008), 2002-2003 yıllarında iki yıl olmak üzere Erzurum-Pasinler ovasında gerçekleştirilen bazı ayçiçeği çeşitlerinde agronomik performanslarının belirlenmesi konulu çalışmada 13 farklı yağlık ticari hibrit çeşit kullanılmıştır. Yapılan bu çalışma sonucunda, sap
8
çapı 2,35-2,78 cm, verim 214,6-257,6 kg/da, yağ oranı %42,28-47,38 ve bin dane ağırlığı 54,19-68,19 g arasında olduğu saptanmıştır.
Başalma (2009), Ankara tarımsal koşullarında, ayçiçeğinde verim ve verime etki eden unsurların karşılaştırılması için yapılan çalışmada 14 farklı ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Elde edilen verilere göre; tabla çapı 15-23 cm, bin tane ağırlığı 46,0-42,7 g, Yağ oranı %42,6-51,0, tane verimi 172-304 kg/da, yağ verimi 74,3-148,0 kg/da arasında olduğunu bildirmiştir.
Doğan (2010), 2008 yılında Manisa ili sınırları içerinde, kıraç koşullarda gerçekleştirilen denemede ayçiçeğinin verim ve teknolojik özeliklerinin belirlenmesi için kurulan denemede 15 farklı ayçiçeği kullanılmış olup, bu denemeden elde edilen verilere göre tohum verimi 34,16-92,95 kg/da arasında olduğu bildirilmiştir.
Çil (2011), 2010 yılında Çukurova iklim koşullarında, iki ayrı lokasyonda yapılan, ticari bazı hibrid ayçiçeği çeşitlerinin bitkisel ve tarımsal özeliklerini saptamak için gerçekleştirilen çalışmada, lokasyon ortalamalarına göre en yüksek tane verimini 406,8 kg/da, en yüksek yağ oranını % 47,6 olarak belirtmişlerdir.
Evci (2011), Edirne ve Lüleburgaz lokasyonlarında 46 tane hibrit ayçiçeği çeşit adayı ve 4 tane kontrol grubu hibrit ayçiçeği çeşitleri kullanılarak yapılan deneme yağ kalitesi ve verim öğeleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amacıyla kurulmuştur. Tohum veriminin 183,5-425,5 kg/da, yağ oranının % 35,7-52,6, yağ veriminin 71,3-199,1 kg/da, bin dane ağırlığının 38,8-83,6 g arasında, bitki boyunun 108-216 cm arasında ve tabla çapı 15-26 cm arasında olduğu belirtilmiştir.
Kara (2011), Birbirinden farklı ticari yağlık ayçiçeği çeşitleri ile iki farklı lokasyonda kurulan araştırmada, bitki boyunun 111,25-193,75 cm, tane veriminin 128,75-370,50 kg/da, tabla çapının 13,0-22,0 cm, bin dane ağırlığının 31,0-67,75 g, yağ oranının % 41,32-46,85 arasında olduğu bildirilmiştir.
Karakaş (2012), Çorum-Mecitözü ilçesi ekolojik koşullarında ayçiçeğinin verim ve verime etki eden faktörlerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen çalışmada 15 farklı yağlık ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen bulgulara göre; bitki boyunun 125,23-190,26 cm, tabla çapının 22,1-27,4 cm, bin tane ağırlığının 52,4-83,2 g, tane veriminin 231,07-472,17 kg/da, yağ oranının % 35,6-45,6, yağ veriminin 91,1-195,17 kg/da arasında olduğu bildirilmiştir.
9
Katar (2012) Ankara/Haymana koşullarında 2009 yılında gerçekleştirilen, farklı ayçiçeği çeşitlerinin verim ve performanslarının belirlenmesi üzerine yapılan çalışmada; bitki boyunun 101,77-127,53 cm, tabla çapının 12,67-14,57 cm, tohum veriminin 135,5-240,6 kg/da, yağ oranının % 36,83-44,13, yağ veriminin 50,07-91,80 kg/da arasında olduğu bildirilmiştir.
Poyraz ve Önemli (2012), 2010 yılında Kırklareli/Lüleburgaz ekolojik koşullarında, farklı olgunlaşma grubundaki hibrit ayçiçeği çeşitlerinin verim ve kaliteleri üzerine bitki sıklığının etkisini araştırmak için yapılan çalışmada 3 farklı ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Elde edilen verilere göre; bitki boyunun 142,5-158,33 cm, tabla çapının 11,65-19,95 cm, sap çapının 1,64-2,51 cm, tane veriminin 204,5-454,12 kg/da, yağ oranının % 40,36-45,05, hektolitre ağırlığının 316,00-364,67 g olduğunu bildirmişlerdir.
Çil (2013), Mersin/Tarsus bölgesinde ayçiçeği çeşitlerinin tarımsal ve kalite özeliklerinin belirlenmesi için gerçekleştiren çalışmada 13’ü hibrit aday çeşit olmak üzere toplamda 22 farklı özelikler barındıran ayçiçekleri kullanılmıştır. Elde edilen bulgura göre; bitki boyu 164-205 cm, tabla çapı 12,5-16,7 cm, bin tane ağırlığı 40,25-53,25 g, tohum verimi 158,4-236,0 kg/da, ham yağ oranı %29,5-47,2, yağ verimi ise 65,2-100,7 kg/da arasındadır.
Kara (2013), Erzurum ilinde 2011 ve 2012 yılları arasında, çerezlik ayçiçeği çeşitlerinin ve eko tiplerinin tarımsal özeliklerinin incelenmesi için yapılan çalışmada 6 farklı çerezlik ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen verilere göre, bitki boyunun 167,91-269,85 cm, iç oranının % 47,25-59,58, bin dane ağırlığının 176,10-220,74 g, yağ oranının % 17,75-27,59, protein oranının % 12,11-17,83, tane veriminin 252,03-412,09 kg/da arasında olduğu bildirilmiştir.
Demirel (2014), Kırşehir ekolojik koşullarında 20 farklı yağlık ayçiçeği ile yapmış olduğu çalışmasında bitki boyunu 80,00- 104,86, tabla çapını 10,10-12,60 cm, bitki dane verimini 13,80-28,61 g/bitki, dekara verimi 65,74-136,24 kg/da, 1000 dane ağırlığını 31,11-55,32 g, iç-kabuk oranını % 58,00-73,77, ham yağ oranını % 49,51-57,37, protein oranını % 12,96-17,72 ve ham yağ verimini 34,82-71,06 kg/da olarak belirlemiştir.
Deviren (2014), Iğdır ilinde sulu şartlarda yaptığı çalışmada 14 farklı ayçiçeği çeşidi kullanmıştır. Elde edilen bulgular göre; tohum verimi 271,5-316,4 kg/da arasında, yağ verimi ise 102,4-135,7 kg/da arasında bulmuştur.
10
Karakuş (2014), Erzurum ili koşullarında, ayçiçeği çeşit adayı ve çeşitlerinin adaptasyon kabiliyetlerinin belirlenmesi için yapılan çalışmada tohum veriminin 280-480 kg/da, yağ oranının % 35-43, yağ veriminin 103-206 kg/da arasında olduğu bildirilmiştir.
Çil (2015), Çukurova şartlarında yağlık ayçiçeğinin ikinci ürün olarak yetiştirilebilmesi için uygun ekim zamanını belirlemek amacıyla yaptığı çalışmada; tohum veriminin 169,7-349,7 kg/da, bitki boyunun 139,5-170,5 cm, bin tane ağırlığının 43,3-58,9 g, tabla çapının 15,5-22,9 cm, yağ oranın % 29,96- 40,37 arasında olduğunu belirtmiştir.
Fırat (2015), Bingöl ili tarımsal koşullarında gerçekleştirilen, ayçiçeğinde verim ve verim faktörlerinin belirlenmesi amacıyla kurulan denemede 10 farklı ticari hibrit yağlık ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Elde edilen verilere göre bitki boyunun 122,86-159,93 cm, sap çapının 1,873-2,233 cm, tabla çapının 17,50-19,13 cm, bin tane ağırlığının 51,96-96,86 g, kabuk iç oranı % 48,80-72, tane veriminin 190,97-297,64 kg/da, yağ oranının %26,79-41,85, protein oranının % 28,43-33,36 arasında olduğunu bildirmiştir.
Sezgin (2015), 2013 ve 2014 yıllarında Clearfield teknolojisine uygun 14 farklı yağlık ayçiçeği çeşitlerinde tarımsal ve teknolojik özeliklerinin belirlenmesi için yapılan çalışmada, tohum veriminin 273,8-311,9 kg/da, yağ oranının % 44,6-51,1, yağ veriminin 127,9-147,6 kg/da arasında olduğunu bildirmiştir.
Şahin (2015), 2013 yılında Tokat-Erbaa ilçesinde ayçiçeğinde verim ve verime etki eden faktörlerin belirlenmesi amacıyla yaptığı çalışmada 15 farklı ticari hibrit ayçiçeği çeşidi kullanmıştır. Elde edilen verilere göre tane veriminin 155,82-406,13 kg/da, ham yağ oranının % 39,93-48,08, bitki boyunun 157,66-245,33 cm, tabla çapının 17,70-28,10 cm, bin dane ağırlığının 54,41-94,57 g, ve yağ veriminin 72,65-183,87 kg/da arasında olduğunu bildirilmiştir.
Yılmaz (2015), Tokat/Kazova ekolojik koşullarında yaptığı çalışmada 14 farklı yağlık ayçiçeği çeşidi kullanarak, verim ve verim özeliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışmada tohum veriminin 423-608 kg/da, yağ oranının % 33,5-44,5, yağ veriminin 148-269 kg/da olduğunu belirlemiştir.
Kıllı ve Tekeli (2016), Kahramanmaraş tarımsal koşullarında ayçiçeğinde verim ve verim unsurlarına etki eden faktörlerin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada 12 farklı ticari hibrit ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Elde edilen verilere göre bitki boyunun 134,16-181,70 cm, tabla çapının 11,05-15,14 cm, bin tane ağırlığının 36,85-58,69 g, kabuk-iç oranının % 54,65-73,51, tane veriminin 183,8-341,7 kg/da arasında olduğunu bildirmiştir.
11
Çetin (2018), 2016 yılında Konya ili Altınekin, Çumra ve Obruk alt ekolojik koşullarında sulu şartlarda kalite ve verim unsurlarının belirlenmesi için yapılan çalışmada 15 farklı yağlık ayçiçeği çeşidi kullanılmış olup elde edilen bulgularda; bitki boyunun 156,2-136,0 cm, tabla çapının, 19,0-16,2 cm, hektolitre ağırlığının 396,8-286,8 g/l, iç kabuk oranının % 24,7-21,4, ham yağ oranının % 47,1-%40,2 ve yağ veriminin 216,3-110,3 kg/da arasında olduğu saptanmıştır.
Güntekin (2018) Isparta ekolojik koşullarında gerçekleştiren bu çalışmada 16 farklı ticari yağlık ayçiçeği çeşidi kullanmıştır. Elde edilen bulgularda en yüksek dane veriminin 422 kg/da, en yüksek yağ veriminin 193,7 kg/da ve en yüksek ham yağ oranının % 49,1 olarak bulunduğu bildirilmiştir.
Korkmaz (2018) 2013-2014 üretim sezonu içerinde Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme alanında gerçekleştirilen, ayçiçeği üretiminde toprak işlemenin bazı toprak özelikleri üzerine etkileri konulu çalışmasında ticari olarak 1 adet yağlık ayçiçeği çeşidi kullanılmış olup, tane veriminin 376,9 ile 204,48 kg/da arasında olduğunu bildirilmiştir.
Memiş (2018), İzmir- Menemen ekolojik koşullarında 2 yıl süre ile kurulan çalışmada ayçiçeğinde genetik kaynaklarının morfometrik karakterizasyonunu belirtmek amacıyla 3 adedi yağlık (standart) olmak üzere toplamda 254 yerel ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Elde edilen verilere göre yağlık ayçiçeğinin kalitatif karakterlere ait olan verilerinde; bitki boyu 130,6-256,4 cm, tabla çapı 17,7-34,7 cm, yağ oranı % 12,7-43,18, bin tane ağırlığı 44,25-131 g olduğunu bildirmiştir.
Sefaoğlu (2018), Erzurum ekolojik koşullarına adaptasyonun belirlenmesi için yapılan çalışmada 10 farklı yağlı ayçiçeği kullanmış olup, deneme sonuçlarında elde edilen bulgulara göre; bitki boyunun 130,9-161,0 cm, tabla çapının 19,6-24,6 cm, 1000 dane ağırlığının 59,1-76,7 g, kabuk iç oranının % 63,1-73,2, tane veriminin 324,7-382,5 kg/da, yağ veriminin 138,2-162,9 kg/da ve ham yağ oranının % 40,05-43,80 arasında olduğu bildirilmiştir.
Yıldırım (2018), 2016 yılında Kahramanmaraş ekolojik koşullarında, yağlık ayçiçeği çeşitlerinin verim ve verim unsurlarının belirlenmesi için yapılan çalışmada 10 farklı yağlık ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Çalışma boyunca incelenen özeliklerde; bitki boyunun 70,36-161,26 cm, tabla çapının 15,19-18,33 cm, bin tane ağırlığının 43,09-70,83 g kabuk iç oranının % 65,51-74,62, yağ oranlarının % 38,1-43,53, tohum veriminin 178,15-317,58 kg/da ve yağ veriminin 71,20-137,22 kg/da arasında olduğu belirlenmiştir.
12
Kahya (2019), 2017-2018 yılları arasında Kırklareli/Pınarhisar lokasyonunda, farklı bitki sıklıklarındaki çift sıra ekim uygulamalarının hibrit ayçiçeği çeşitlerinin verim ve verim unsurlarına etkisini incelemek amacıyla 2 yıl süre ile yürütülmüştür. Çalışmada 3 farklı ticari yağlık ayçiçeği çeşidi kullanmış, çalışma boyunca incelenen çiçeklenme gün sayıları 65,75-72,75 gün değerleri aralığında olduğunu belirtmiştir.
Tetik (2019), 2014-2015 yılları arasında Kırklareli/Lüleburgaz lokasyonunda ayçiçeği üretiminde kullanılan herbisitlerin verim ile kalite unsurlarına etkisini belirlemek amacıyla yaptığı çalışma 2 yıl yürütülmüştür. Çalışmada 4 farklı ticari yağlık ayçiçeği kullanılmış olup, çalışma süresince, çiçeklenme gün değerleri 68,75-76,50 gün arasında olduğunu belirtmiştir.
13
3. MATERYEL ve YÖNTEM
3.1. Araştırma Yeri ve Özellikleri 3.1.1. Araştırma Yeri
Bu araştırma; 2018 yılı ayçiçeği yetiştirme sezonunda N 41.79229211, E 26.75270033 sayısal koordinat değerlerinde bulunan Edirne İli Lalapaşa ilçesi Kavaklı Köyü’nde çiftçi tarlasında kuru tarım koşullarında yürütülmüştür.
3.1.2. İklim Özellikleri
Denemenin yürütüldüğü bölgeye ait 2018 yılı ayçiçeği yetiştirme sezonu (Nisan-Eylül) ve uzun yıllar (1950-2016) iklim verileri Orman ve Su İşleri Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü Edirne Meteoroloji İstasyonu’ndan sağlanmış olup Çizelge 3.1.’de verilmiştir.
Çizelge 3.1.1. Deneme yerinin iklim özelikleri*
Aylar Ortalama Sıcaklık (°C) Toplam Yağış (mm) Oransal Nem (%) 2018 Uzun Yıllar 2018 Uzun Yıllar 2018 Uzun Yıllar Nisan 16,2 13.0 1,7 46.6 62,4 68,5 Mayıs 19,4 18.2 40,2 52.9 67,0 69,3 Haziran 22,3 22,4 92,9 47,4 65,0 65,7 Temmuz 24,4 24,8 85,3 32,8 70,4 59,5 Ağustos 25,3 24,4 2,7 22,2 58,3 54,8 Eylül 20,6 19,9 1,3 36,8 61,1 62,0 Toplam/Ortalama 21,36 18,28 224,1 139,2 64,03 63,3 *Kaynak: Edirne Meteoroloji Müdürlüğü
Denemenin yürütülmüş olduğu 2018 yılı ayçiçeği yetişme sezonu içerisinde ortalama sıcaklık (21,36 °C), uzun yıllar ortama sıcaklık (18,28 °C) değerlerinden, 3,08 °C daha sıcak geçmiş bulunmaktadır. Yine 2018 yılı ayçiçeği yetişme periyodu içerisinde düşen toplam yağış (224,1 mm) uzun yıllar düşen toplam yağış (139,2 mm) miktarından, 14,15 mm daha fazla olmuştur. 2018 yılında gerçekleşen oransal nem ortalaması (%64,03), uzun yıllar oransal nem ortalaması (%63,3) değerlerine oldukça yakınlık göstermektedir (Çizelge 3.1.1).
14
Çizelgeler detaylı olarak incelendiğinde denemenin yürütüldüğü yıl içerisindeki aylık sıcaklıklardan Nisan, Mayıs, Ağustos, Eylül ayları, aynı ayların uzun yıllar sıcaklık değerlerinden yüksek olduğu, Haziran ve Temmuz aylarının değerleri ise, uzun yıllar değerleri ile birbirlerine benzer oldukları görülmektedir. Toplam yağışlar incelendiğinde; Nisan, Mayıs, Ağustos ve Eylül aylarında düşen toplam yağış, aynı ayların uzun yıllar düşen yağış miktarlarından daha az, Haziran ve Temmuz ayları ise aynı ayların uzun yıllar düşen yağış miktarından çok daha fazla olduğu görülmüştür. 2018 yılında düşen yağış miktarı, uzun yıllar düşen yağış miktarından daha fazla olmasına rağmen, deneme yılındaki yağışın büyük bir kısmı Haziran ve Temmuz aylarına sıkışmış, uzun yıllar aylık düşen yağışın ise aylar arasında daha dengeli ve düzenli dağılmış olduğu görülmektedir.
Yürütülen çalışmada bitkilerin yetişme süre boyunca (121-142 gün), 2584-3022 °C (aylık ortalama sıcaklık X fizyolojik olgunluk süresi) arasında toplam sıcaklığa maruz kalmıştır. Düşen yağış uzun yıllar ortalamasına göre %38 daha fazla olmuştur. Oluşan sıcaklık ortalaması ise; daha önceki yapılan çalışmalarda belirtilen optimum sıcaklık değerlerine benzerlik göstermektedir.
Ayçiçeği tarımında bitki yetişme dönemi içerisinde, ayçiçeği bitkisi 2600-2850 °C civarında toplam sıcaklık istemektedir. Ayçiçeğinin büyüme ve gelişmesi için 18-20 °C gece, 24-26 °C gündüz sıcaklıkları optimumdur. Ayçiçeği toplam yetişme süresi içerisinde 500-600 mm’lik yağışa ihtiyacı bulunmaktadır. Bu yağışların yetişme dönemi içerisine dağılmış olması gerekmektedir (İşler, 2012).
3.1.3. Toprak Özellikleri
Deneme alanından 0-30 cm derinlikte alınan toprak örneklerinin analizleri Edirne Ticaret Borsası Toprak analiz laboratuvarında yaptırılmıştır. Analiz sonuçları Çizelge 3.1.2’de verilmiştir.
Çizelge 3.1.2. Toprak Analiz sonuçları*
Saturasyon (işba) PH EC Mmhos/cm Toplam N % Kireç % Alınabilir P ppm Alınabilir K ppm OM % 55 7,36 395,00 0,05 1,98 15,14 193,63 1,06
Toprak analiz sonuçları incelendiğinde; deneme alanının toprak yapısı killi-tınlı olup organik maddece oldukça düşüktür. Toprak Ph ise nötür’e çok yakın, hafif alkali formdadır (Çizelge 3.1.2).
15
3.2. Materyal
Deneme materyali olarak farklı ticari firmalara ait 24 farklı Hibrit Ayçiçeği çeşidi kullanılmıştır. Kullanılan çeşitlerden 5 tanesi üretim izinli çeşit olup (LG 50505, Rosetta CLP, Contack, Suzuka HTS, P64LP130 CLP), diğer 19 çeşit tescilli çeşitlerdir. Kullanılan çeşitlerin durumu, piyasaya süren firma ve tescil yılı aşağıda Çizelge 3.1.3’de bildirilmiştir.
Çizelge 3.1.3. Denemede Kullanılan Çeşitlerin Tescil Durumu ve Firma bilgileri*
ÇEŞİT FİRMA TESCİL YILI DURUMU
İMPACT CL NUSEED 2016 TESCİL
P64LC108 CL PİONEER 2016 TESCİL
P64LE119 PİONNER 2017 TESCİL
P64LL62 PİONEER 2016 TESCİL
FORTUNE AKDENİZ TOHUM 2015 TESCİL
LG 5542 CL LİMAGRAİN 2014 TESCİL
LG 50505 LİMAGRAİN 2017 ÜRETİM İZİNLİ
LG 5580 LİMAGRAİN 2011 TESCİL
LG 50585 LİMAGRAİN 2018 TESCİL
LG 5582 LİMAGRAİN 2015 TESCİL
TUNCA LİMAGRAİN 2008 TESCİL
LG 5461 CLP LİMAGRAİN 2017 TESCİL
BENTO CL SYGNENTA 2015 TESCİL
SANBRO MR SYGNENTA 2015 TESCİL
BARBATİ SYGENNAT 2017 TESCİL
GİBRALTAR SYGENNAT 2017 TESCİL
ROSETTA CLP SYGENNAT 2016 ÜRETİM İZİNLİ
BOSFORA SYGENNAT 2011 TESCİL
CONTACT SYGENNAT 2016 ÜRETİM İZİNLİ
GRANİT SYGENNAT 2018 TESCİL
SUZUKA HTS SYGENETA 2016 ÜRETİM İZİNLİ
P64LP130 CLP PİONNER 2016 ÜRETİM İZİNLİ
ES TERRAMİS EURALİS 1015 TESCİL
BATOLİ DNA 2014 TESCİL
16
FORTUNE: Akdeniz Tohum A.Ş. tarafından piyasa sürülen çeşit 2015 yılında tescil
edilmiştir. Orta geççi olum grubunda olan çeşidin bitki boyu 150-165 cm arasındadır. Kuş zararına ve güneş yanıklığına karşı tablasını aşağıya eğmektedir. Çok yüksek verim potansiyeli bulunmakta beraber, ortala yağ potansiyeli %42-45 arasında değişmektedir.
İMPACT CL: Agrovizyon Tohumculuk, Tarım San. ve LTD. ŞTİ. Tarafından piyasaya
sürülen çeşit Clearfield teknolojisine uygundur. Orta erkenci olum grubunda yer alan çeşidin bitki boyu 160-180 cm arasındadır. Kuş Zararına ve güneş yanıklığına karşı tablası aşağıya eğebilme özeliğine sahiptir. Ortasına kadar tane doldurabilen çeşidin yağ ortalaması %45-48 arasında değişmektedir.
BATOLİ: D.N.A. Tarım Tohumculuk San. Ve Tic. Ltd.Şti. tarafından 2014 yılında tescil
ettirilmiştir. Orta erkenci olum grubunda yer almaktadır. Kuş zararına ve güneş yanıklığına karşı tablası aşağıya eğilmektedir. Ortasına kadar tane doldurabilen çeşit çok yüksek verim potansiyeline sahiptir. Yağ ortalaması standart olup, iklime ve çevre şartlarına göre değişim göstermemektedir. Mildiyö ve Orobanche spp. ırklarına karşı yüksek tolerans göstermektedir.
ES TERRAMİS CL: Euralis tohumculuk A.Ş. tarafından 2015 yılında tescil ettirilmiş olan
çeşit Clearfield teknolojisine uygun bir çeşittir. Orta erkenci olum grubunda yer alan çeşidin bitki boyu 165 cm civarındadır. Kuş zararına ve güneş yanıklığına karşı tablasını aşağıya eğmektedir. Ortasına kadar tane doldurabilme özeliğine sahip olan çeşidin verim potansiyeli çok yüksektir. Orobanche spp. ve mildiyö ırklarına karşı yüksek toleranslıdır.
BOSFORA: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2011 yılında tescil ettirilmiştir.
Çeşidin kurak koşullarda verim stabilitesi yüksek olup, yüksek çimlenme ve gelişim gücüne sahiptir. Yüksek döllenme kabiliyeti sayesinde tam tabla dolumu özeliği vardır. Çeşit orabanjın mevcut ırklarına ve mildiyönün 300-330-700-703-710-730 ve 770 ırklarına toleranslıdır.
SANBRO MR: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2015 yılında tescil ettirilmiştir.
Erkenci olum grubunda yer alan çeşit geç ekimlere ve 2. ürün yetiştiriciliği için uygundur. Toprak seçiciliği yoktur ve adaptasyon kabiliyeti yüksektir. Kuraklığa dayanıklılığı yüksektir. Topraktan çıkışı ve sürme gücü çok yüksek olan çeşidin tablası dış bükey şeklinde aşağıya doğru eğilmektedir. Kendine döllenme kabiliyeti yüksek olan çeşidin ortasına kadar tane
17
doldurabilme özeliği bulunmaktadır. Mildiyö ırklarına karşı (300-330-700-703-710-713-730 ve 770) toleranslıdır.
SUZUKA HTS: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2016 yılında üretim izni
alınmıştır. Çeşit FMC Granstar® yabancı ot ilacına karşı toleranslıdır. Kurak koşullarda bile yüksek verim ve yağ oranı sağlar. Verim otunun bilinen ırklarına karşı toleranslı olup, Mildiyönün 300-330-700-703-710-713-730 ve 770 ırklarına karşı toleranslıdır. Toprak seçiciliği olmayan çeşidin, hektolitre ağırlığı oldukça yüksektir.
SY BARBATİ CL: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2017 yılında tescil
ettirilmiştir. Clerfield teknolojisine uygun bir çeşitti. Verem otu (Orobanche spp.) için ilaç atma zorunluluğu yoktur. Yüksek yağ oranına sahip olan çeşidin verim potansiyeli oldukça yüksektir. Kuraklık dayanımı fazla olan çeşidin toprak seçiciliği yoktur. Çıkış ve sürme gücü oldukça yüksektir. Tablası dış bükey olup, tabla ortasına kadar dane doldurur. Mildiyönün 300-330-700-703-710-713-730 ve 770 ırklarına toleranslıdır.
SY CONTACT: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2016 yılında üretim izni
alınmıştır. Verim potansiyeli yüksektir; kurak koşullarda bile yüksek verim ve yağ oranı sağlar. Verem otunun (Orobanche spp.) bilinen ırklarına karşı ve mildiyönün 300-330-334-700-703-704-710-713-714-730-734 ve 770 ırklarına karşı toleranslıdır. Hektolitre ağırlığı yüksek olup, toprak seçiciliği yoktur.
SY GİBRALTAR: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2017 yılında tescil edilmiştir.
Stabil ve verimi yüksek bir çeşittir. Kurak koşullarda bile çok yüksek verim ve yağ oranı sağlar. Tabla eğimi mükemmel olup, güneş yanıklığı ve kuş zararından etkilenmez. Çıkış ve sürme gücü çok yüksek olup, adaptasyon kabiliyeti yüksektir toprak seçiciliği yoktur. Hektolitre ağırlığı yüksektir. Tablası dış bükey olup, tabla ortasına kadar dane doldurur. Verem otuna (Orobanche spp.) karşı ve Mildiyö’nün 300-304-330-700-703-710-713 ve 770 ırklarına toleranslıdır.
SY GRANİT: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2018 yılında tescil edilmiştir.
Verim potansiyeli yüksektir.Kurak koşullarda bile yüksek verim ve yağ oranı sağlar. Verem otunun (Orobanche spp.) bilinen ırklarına karşı ve Mildiyönün 300-330-334-700-703-704-710-713-714-730-734 ve 770 ırklarına karşı toleranslıdır. Hektolitre ağırlığı yüksektir olup toprak seçiciliği yoktur.
18
SY ROSETTA CLP: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2016 yılında üretim izni
alınmıştır. Orta erkenci olum grubunda yer alır. Clearfield Plus teknolojisi üretim sistemine uygundur. Kök gelişimi sayesinde yıkılmalara dayanıklı ve sağlam gövdelidir. Mildiyönün 300-304-330-700-703-713-730 ve 770 ırklarına karşı ve verem otuna (Orobanche spp.) karşı toleranslıdır. Yağ oranı ve hektolitre çok yüksektir.
SY BENTO CL: Syngenta Tarım San. ve Tic. A.Ş. tarafından 2015 yılında tescil edilmiştir.
IMI grubuna ait olup, yüksek yağ oranına ve yüksek verim potansiyeline sahiptir. Orobanche spp. ve mildiyönün 300-330-700-703-710-713-730 ve 770 ırklarına karşı toleranslıdır. Kuraklık dayanımı çok yüksek olup, Çıkış ve sürme gücü çok yüksektir. Adaptasyon kabiliyeti yüksektir toprak seçiciliği yoktur. Tablası dış bükey olup, tabla ortasına kadar dane doldurur.
LG 5542 CL: Limagrain Tohum Islah ve Üretim San.Tic. A.Ş tarafından 2014 yılında tescil
ettirilmiştir. Orta erkenci olum grubunda yer alır. Clearfıeld teknolojisine uygun hibrid ayçiçeği çeşididir. Çok yüksek verim potansiyeline sahiptir. Köse (Mildiyö) hastalığına ve Verem otuna (Orobanche spp.) yüksek seviyede toleranslıdır. Orta boylu sağlam gövdelidir. Ortasına kadar dane doldurabilen büyük tablaya sahiptir. Hektolitre ağırlığı, dane verimi ve yağ oranı yüksektir. Güneş yanıklığını ve kuş zararını önleyebilecek şekilde tablası tam eğiktir. Toprak seçiciliği yoktur, uyum kabiliyeti yüksektir. Topraktan çıkışı ve sürme gücü yüksek, gelişimi hızlıdır
LG 5461 CLP: Limagrain Tohum Islah ve Üretim San.Tic. A.Ş tarafından 2017 yılında tescil
ettirilmiştir. Clearfıeld Plus teknolojisine uygun hibrid ayçiçeği çeşididir. Erkencidir (100-115 Gün). Köse (Mildiyö) hastalığına ve verem otuna (Orobanche spp.) toleranslıdır. İlaçlama sonrası, bitkide sararma, gelişmede yavaşlama gibi olumsuz belirtiler görülmez. Orta boylu sağlam gövdelidir. Kurağa yüksek derecede toleranslıdır. Büyük tablalı ve ortasına kadar dane doldurulabilir. Hektolitre ağırlığı, dane verimi ve yağ oranı yüksektir. Tablası yarı eğiktir. Toprak seçiciliği yoktur, uyum kabiliyeti yüksektir. Topraktan çıkışı ve sürme gücü yüksek, gelişimi hızlıdır.
TUNCA: : Limagrain Tohum Islah ve Üretim San. Tic. A.Ş tarafından 2008 yılında tescil
ettirilmiştir. Orta erkenci olum grubunda yer alır. Çok yüksek verim potansiyeline ve yüksek yağ oranına sahiptir. Verem otuna yüksek oranda toleranslıdır. Ortasına kadar dane doldurabilen büyük tablaya sahiptir. Hektolitre ağırlığı çok yüksektir. Tabla yapısı aşağıya
19
doğru eğik olduğundan dolayı, kendisini güneş yanıklığından ve kuş zararından korur. Kurağa yüksek derecede toleranslıdır.
LG 5582: Limagrain Tohum Islah ve Üretim San. Tic. A.Ş tarafından 2015 yılında tescil
ettirilmiştir. Orta erkenci olum grubunda yer alır. Köseye ve verem otuna karşı yüksek oranda toleranslıdır. Verim potansiyeli ve yağ oranı oldukça yüksektir. Ortasına kadar dane doldurabilen büyük tablaya sahiptir. Tabla yapısı aşağıya doğru eğik olduğundan dolayı, kendisini güneş yanıklığından ve kuş zararından korur. Orta boylu sağlam gövdeli olup, kurağa yüksek derecede toleranslıdır.
LG 5580: Limagrain Tohum Islah ve Üretim San. Tic. A.Ş tarafından 2011 yılında tescil
ettirilmiştir. Orta erkenci olum grubunda yer alır. Verim potansiyeli ve yağ oranı oldukça yüksektir. Mildiyö hastalığına ve Verem otuna karşı yüksek derecede toleranslıdır. Ortasına kadar dane doldurabilen büyük tablaya sahiptir. Hektolitre ağırlığı çok yüksektir. Tabla yapısı aşağıya doğru eğik olduğundan dolayı, kendisini güneş yanıklığından ve kuş zararından korur. Orta boylu sağlam gövdeli olup, kurağa yüksek derecede toleranslıdır.
LG 50505: Limagrain Tohum Islah ve Üretim San. Tic. A.Ş tarafından 2017 yılında üretim
izni alınmıştır. Erkenci olum grubunda yer alır. Verem otunun (Orobanche spp.) mevcut ırklarına ve yeni ırklarına ve Mildiyö hastalığına karşı karşı yüksek seviye toleranslıdır. Kurağa yüksek derece toleranslıdır. Tablanın ortasına kadar tane doldurabilme özelliği bulunmaktadır. Toprak seçiciliği yoktur. Verim ve yağ potansiyeli yüksektir.
LG 50585: Limagrain Tohum Islah ve Üretim San. Tic. A.Ş tarafından 2011 yılında tescil
ettirilmiştir. Erkenci olum grubunda yer alır. Verem otunun (Orobanche spp.) mevcut ırklarına ve yeni ırklarına ve mildiyö hastalığına karşı yüksek seviye toleranslıdır. Tablanın ortasına kadar tane doldurabilme özelliği bulunmaktadır. Toprak seçiciliği yoktur. Verim ve yağ potansiyeli yüksektir.
P64LP130 CLP: Pioneer Tohumculuk Dağ ve Paz. Ltd. Şti. tarafından 2016 yılında üretim
izini alınmıştır. Orta olum grubunda yer alan çeşit, Clerfıeld plus teknolojisine uygundur. Mildiyö hastalığına ve verem otunun Türkiye’de bilinen ırklarına karşı yüksek seviyede toleranslıdır. Yabancı ot görülmediği tarlalarda ilaç uygulamasına gerek yoktur, ya da tarlanın sadece ot görüldüğü bölgesine ilaç atılabilir. İlaçlamadan sonra ayçiçeğinde duraklama, gelişmede yavaşlama görülmez. Hem kurak şartlarda hem yağışlı ve sulanabilir koşullarda
20
eşsiz bir verim potansiyeline sahiptir. Topraktan çıkış ve ilk gelişmesi hızlıdır. Yağ oranı, kendi grubundaki çeşitlerden oldukça yüksektir. Her türlü toprakta ekilebilir. Sap ve kök sistemi sağlamdır.
P64LC108 CL: Pioneer Tohumculuk Dağ ve Paz. Ltd. Şti. tarafından 2016 yılında tescil
ettirilmiştir. Orta erkenci olum grubunda yer alır. Köse hastalığına ve verem otunun bilinen ırklarına karşı yüksek seviyede toleranslıdır. Tarlanın yabancı ot olmayan kısımlarını ilaçlamaya gerek yoktur. Kuraklığa karşı yüksek derecede dayanıklıdır. Clearfield® teknolojisine uygun ayçiçeği çeşitleri içerisinde çok yüksek verim potansiyeline ve yağ oranına sahiptir. Tabla yapısı eğik ve dışbükeydir. Daneleri dolgun ve ince kabukludur. Farklı toprak tiplerine adaptasyon kabiliyeti yüksek olup, toprak seçiciliği yoktur.
P64L3119: Pioneer Tohumculuk Dağ ve Paz. Ltd. Şti. tarafından 2017 yılında tescil
ettirilmiştir. DuPont™ Granstar® Valisun™ teknolojisine uygun bir ayçiçeği çeşididir. DuPont™ Granstar® yabancı ot ilacına karşı toleranslı Türkiye’deki ilk tescilli ayçiçeği çeşididir. DuPont™ Granstar® Valisun™ teknolojisi ile çiftçimiz geniş yapraklı yabancı otlar ile kolay ve ucuz mücadele eder. İlaç atım dozu dekara 3 gr’dır. Verem otunun ve mildiyö hastalığının bilinen ırklarına karşı toleranslıdır. Yüksek verim potansiyeline ve yüksek yağ oranına sahiptir. Kuraklığa karşı dayanıklıdır. Toprak seçiciliği yoktur. Farklı toprak tiplerine adaptasyon kabiliyeti yüksektir.
P64LL62: Pioneer Tohumculuk Dağ ve Paz. Ltd. Şti. tarafından 2016 yılında tescil
ettirilmiştir. Orta olum grubunda olup çok yüksek verim potansiyeline sahiptir. Köse hastalığının ve Verem otunun bilinen ırklarına karşı toleranslıdır. Yağ oranı çok yüksektir. Kurağa dayanıklıdır. Hektolitre ağırlığı yüksek olup taneleri dolgun ve ince kabukludur. Tabla yapısı tam eğik ve dışbükeydir. Taneler tablada sıkı dizilişe sahip olduğundan dökülme sorunu yaşanmaz. Çiçeklenme dönemine kadar büyüme ve gelişimi çok hızlıdır. Her türlü şartlarda tablası merkeze kadar tane doldurmaktadır. Toprak seçiciliği yoktur. Her türlü toprakta ekilebilir. Özellikle kuvvetli, taban ve ova topraklarda çok yüksek verim verir.
21
3.3. Yöntem
Bu deneme Edirne ili ekolojik koşullarında farklı hibrit ayçiçeği çeşitlerinin verim ve verim unsurlarının belirlenmesi amacıyla 2018 yılı ayçiçeği yetiştirme sezonunda Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre üç tekrarlamalı olarak yürütülmüştür.
3.3.1. Ekim ve Bakım
Seçilen tarla bir önceki yetişme dönemi içerinde hasat edilen buğdaydan sonra oluşan gölge tavında pullukla sürülmüş, kışa girerken Kasım ayında ve kış içerinde Şubat ayında olmak üzere 2 defa çizel aleti ile ikileme ve üçleme yapılmıştır. Mart ayında kültivatör ile toprak işleme yapılarak toprak kademe kademe inceltilmiş, ekim öncesinde tırmık çekilerek tarla düzleştirilmiştir (Şekil 3.1ve Şekil 3.2.).
Bir parsel 5 m uzunluğunda 6 sıradan oluşmaktadır. Parsel alanı 21 m² olup, bir parselde 96 bitki bulunmaktadır. Her bir blok 514 m² (102,8 m x 5 m) bir alanı kaplamakla birlikte bloklar arasında 3 metre boşluk bırakılmıştır (Şekil1, Şekil 2). (Ekimden önce gübre atma makinası ile dekara 4 kg saf azot ve 4 kg saf fosfor hesabı ile 20-20-0 gübresi verilmiştir) Gübre atımından sonra kültivatör ile gübre toprağa karıştırılmıştır.
Ekim gerçekleştirilmeden önce yağışlar takip edilmiş ve bahar yağışı düştükten sonra ekim 23 Nisan 2018 tarihinde ekim gerçekleştirilmiştir (Şekil 3.3). Ekim derinliği 4 cm olacak şekilde, sıra arası 70 cm ve sıra üzeri 30 cm olacak şekilde ekim elle gerçekleştirilmiştir. Ekimden 2 gün sonra üzerine yine yağış düşmüştür.
Ot kontrolü amacıyla ekimden 20 gün sonra ilk çapa yapışmış, Çıkıştan 40 gün sonra ise 2. çapa gerçekleştirilmiştir.
Hasat çeşitlerin hasada gelme durumuna göre gerçekleştirilmiş olup, her parselin başındaki ve sonundaki birer sıra ile her sıranın baş ve sonunda birer bitki kenar tesiri olarak kabul edilip hasat gerçekleştirilmemiştir. Her parselden hasat edilen alan 12,32 m² ( 56 bitki) olmuştur. Ekim, çapa, hasat işlemleri el işçiliği ile gerçekleştirilmiştir.
22
Şekil 3.1. Parselizasyona ait bir görüntü
23
Şekil 3.3. Ekim Zamanına Ait Bir görüntü
24
Şekil 3.5. Çiçeklenemeye Ait Bir Görüntü
Şekil 3.6. Hasat Olgunluğuna Ait Bir Görüntü
25
3.3.2. Gözlem Ölçümler
Denemedeki bitkilerin özellikleri, her parselden rastgele seçilen 10 bitki üzerinden yapılan ölçümler sonucunda saptanmış olup, bu özelliklerin incelenmesinde kullanılan yöntemler aşağıda verilmiştir.
3.3.2.1. % 50 Çiçeklenme Gün Sayısı (Gün) : Ekimden itibaren parsellerdeki bitkilerin
%50’sinin gerçek çiçeklerinin görüldüğü devre gün sayısı olarak belirlenmiştir.
3.3.2.2. Bitki Boyu (cm) : Hasat olgunluğuna gelen 10 bitkide, toprak seviyesinden tabla
birleşme noktasına kadar olan dikey mesafe bitki boyu olarak ölçülmüş ve ortalamaları alınmıştır.
3.3.2.3. Sap Çapı (cm): Olgunluk döneminde 10 bitkide, gövdenin kök boğazı mesafesinin
üzerinde kalan 2‟nci ve 3‟ncü boğum arasındaki sap çevresi şerit metre ile ölçülerek ortalama değeri alınmıştır (Şekil 10).
3.3.2.4. Tabla Çapı (cm): Hasat olgunluğuna gelen bitkilerin parsellerinden tesadüfî olarak
seçilecek 10 bitki tablası dıştan dışa ölçülerek ortalama değer alınmıştır (Şekil 9).
3.3.2.5. 1000 Dane Ağırlığı (g): Her tekerrürden tesadüfi olarak alınan dört adet yüz tohumun
ortalama ağırlığının 10 ile çarpımı sonucu bulunan değerdir (Şekil 11).
3.3.2.6. Hektolitre (g): Birim hacimdeki tanenin ağırlığının gram cinsinden ifadesidir.
3.3.2.7. İç Oranı (%): her çeşidin parsellerinden hasat edilen tohumlar 5’er gram tartılarak,
kabukları soyularak, uzaklaştırıldıktan sonra geriye kalan iç malzemesi tartılarak oran- orantı ile hesaplanmıştır.
3.3.2.8. Verim (kg/da): Her parselin hasat alanından (0.70x4x4,4m=12,32 m²) elde edilen
tohumlar ayrı ayrı tartılarak parseldeki tohum verimleri üzerinden dekara kg cinsinden tohum verimleri hesaplanmıştır (Şekil 11).
3.3.2.9. Protein Oranı (%): Her parselden alınan kabuğu soyulmuş numuneler öğütülüp 1 g
hassas terazide tartılmıştır. Yakma ünitesinde yakılmıştır. İşlem aşamasında Khendal cihazdaki tüplere 0,1 g numune konulup enzim ve 5 ml sülfürik asit ilave edilmiştir. Yakma işlemi bir buçuk saat sürmektedir. Yakma işlemi bittikten sonra tüpler tek tek GerhardtVAPODEST cihazına alınmıştır burada her işlem süresi 5 dakika sürmüştür. Titrasyonda HCL asit kullanılarak okuma yapılmıştır. Protein oranı aşağıdaki formül ile hesaplanmıştır.
26
% protein= HCL miktarı x HCL normalitesi x Katsayı (1,14) x 6,25/Numune miktarı (0,1 g).
3.3.2.10. Ham Yağ Oranı (%): Ham yağ oranı analizleri, Edirne Ticaret Borsası Tesisleri
Merkez Analiz Laboratuvarında TS 9059 EN ISO 5511 Yağlı Tohumlar-Yağ Muhtevasının Tayini metodu ile NMR(Nükleer Magnetic Rezonans) cihazı kullanılarak yapılmıştır.
3.3.2.11. Yağ Verimi (kg/da): Yağ verimi parsellerde belirlenen tane verimi ile yağ
oranlarının çarpılması yoluyla hesaplanmıştır.
27
Şekil 3.8. Tabla Çapı Ölçümlerine Ait Bir Görüntü
28
Şekil 3.10. Bin Tane Ağırlığı Ölçümüne Ait Bir Görüntü
29
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA
Edirne ekolojik koşullarında 2018 ayçiçeği yetiştirme sezonunda yürütülen ve farklı yağlık hibrit ayçiçeği çeşitlerinin verim ve verim unsurlarının incelendiği, bu araştırmada, elde edilen verilerin istatistiki analizi ile oluşturulan varyans analiz sonuçlarını, karakterler için çeşitlere ait önemlilik grupları ve tartışması bu bölümde verilmektedir. Bütün özellikler bakımından çeşitler arasında istatistiki olarak P<0.01 düzeyinde önemli farkların olduğu belirlenmiştir.
4.1. % 50 Çiçeklenme Gün Sayısı (gün)
Ayçiçeğinde %50 çiçekleneme gün sayısına ilişkin varyans analiz tablosu Çizelge 4.1. de, ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge 4.2. de verilmiştir.
Çizelge 4.1. %50 Çiçeklenme Gün Sayısına Ait Varyans Analiz Tablosu
*: %5 seviyesinde önemli ** :%1 seviyesinde önemli ns: önemsiz
Çizelge 4.1. de görüldüğü gibi yapılan istatistiki değerlendirmeye göre çeşitlerin %50 çiçeklenme gün sayısı değerleri arasında %1 düzeyinde önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir. VK SD KT KO F değeri Tekrar 2 14,694 7,347 4,740* Çeşitler 23 513,319 22,318 14,398** Hata 46 71,306 1,550 Genel 71 599,319 8,441
30
Çizelge 4.2. %50 Çiçeklenme günlerine Ait Ortalamalar Ve Önemlilik Grupları
Ayçiçeği Çeşitleri % 50 ÇİÇEKLENME (GÜN)
LG 5461 CLP 59,66 j İMPACT CL 65,66 bcd BATOLİ 65,66 bcd SY CONTACK 64,33 def SY GRANİT 64,33 def SANBRO MR 60,66 hıj TUNCA 60,66 hıj SY ROSETTA CLP 62,00 fghıj P64LP130 CLP 61,00 hıj ES TERRAMİS CL 60,66 hıj P64LE119 63,00 defgh SUZUKA HTS 64,00 defg SY BENTO CL 68,00 ab SY BARBATİ CL 60,00 ıj P64LC108 CL 65,00 cde SY GİBRALTAR 60,66 hıj FORTUNE 67,66 abc P64LL62 68,66 a LG 5582 62,66 efghı BOSFORA 60,00 ıj LG 50585 61,33 ghıj LG 5580 64,33 def LG 50505 60,66 hıj LG 5542 CL 65,00 cde LSD % 1 = 2,737 CV % = 4,600
Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemli değildir.
Çizelge 4.2. de görüleceği üzere en yüksek % 50 çiçeklenme gün sayısı değeri tüm ‘’ a ‘’ grubuna giren çeşitlerin arasından P64LL62 (68,66 gün) çeşidinde, en düşük % 50 çiçeklenme gün sayısı değeri tüm ‘’ j ‘’ grubuna giren çeşitlerin arasından LG 5461 CLP (59,66 gün) çeşidinden elde edilmiştir.
31
Demirel (2014) Kırşehir ekolojik koşullarında yapmış olduğu çalışmada çiçeklenme gün sayısını 73-78 gün aralığında, Tetik (2019) 2014-2015 yılları arasında Kırklareli/Lüleburgaz ilçesinde iki yıl süre ile yürütmüş olduğu çalışmada çiçeklenme gün sayısını 68,75-76,50 gün aralığında, Kahya (2019) 2018-2019 yılları arasında Kırklareli/Pınarhisar ilçesinde iki yıl süreyle yürütmüş olduğu denemede çiçekleneme gün sayısını 65,75-72,75 gün aralığında bulmuştur. Araştırmamızdan elde edilen çiçeklenme gün sayısı (59,66-68,66 gün), Demirel (2014), Tetik (2019) ve Kahya (2019) taraflarından elde edilen verilere yakınlık göstermiştir. Çalışmada elde %50 çiçeklenme gün sayılarındaki farklılıklar çeşitlerin genetik özeliklerinden, yetişme mevsimi içerisinde gerçekleşen iklim farklılıklarından ve yaşanan veya yaşanmayan stres faktörlerinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
4.2. Bitki Boyu (cm)
Ayçiçeğinde bitki boyuna ilişkin varyans analiz tablosu Çizelge 4.3. de, ortalama değerler ve önemlilik grupları Çizelge 4.4. de verilmiştir.
Çizelge 4.3. Bitki Boyuna Ait Varyans Analiz Tablosu
VK SD KT KO F değeri
Tekrar 2 75,731 37,865 0,499
Çeşitler 23 4859,782 211,295 2,782**
Hata 46 3493,663 75,949
Genel 71 8429,175 118,721
*: %5 seviyesinde önemli ** :%1 seviyesinde önemli ns: önemsiz
Çizelge 4.3. de görüldüğü gibi yapılan istatistiki değerlendirmeye göre çeşitlerin bitki boyu değerleri arasında %1 düzeyinde önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.
32
Çizelge 4.4. Bitki Boylarına Ait Ortalamalar Ve Önemlilik Grupları
Ayçiçeği Çeşitleri Bitki Boyu (cm)
LG 5461 CLP 155,80 cde İMPACT CL 166,73 abcd BATOLİ 174,66 abc SY CONTACK 153,13 de SY GRANİT 167,06 abcd SANBRO MR 172,46 abc TUNCA 165,76 abcd SY ROSETTA CLP 173,06 abc P64LP130 CLP 175,86 ab ES TERRAMİS CL 163,56 abcde P64LE119 144,96 e SUZUKA HTS 180,40 a SY BENTO CL 170,16 abcd SY BARBATİ CL 189,13 a P64LC108 CL 167,33 abcd SY GİBRALTAR 159,23 bcde FORTUNE 164,43 abcd P64LL62 159,26 bcde LG 5582 170,16 abcd BOSFORA 163,30 abcde LG 50585 173,40 abc LG 5580 161,66 abcde LG 50505 167,26 abcd LG 5542 CL 159,33 bcde LSD % 1 = 19,155 CV % = 6,556
Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemli değildir.
Çizelge 4.4. de görüleceği üzere en yüksek bitki boyu değeri tüm ‘’ a ‘’ grubuna giren çeşitlerin arasından SY Barbati CL (189,13 cm ) çeşidinde, en düşük bitki boyu değeri ‘’ e ‘’ grubuna giren çeşitlerin arasından P64LE119 (144,96 cm) çeşidinden elde edilmiştir.
