T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
DİN EĞİTİMİ BİLİM DALI
İLKÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERS VE
ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTAPLARININ DERS KİTABI
İNCELEME KRİTERLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ
(Muğla İl Örneği)
Kamil ŞAHİN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Prof. Dr. Mustafa TAVUKÇUOĞLU
ii
Ek- 1: Bilimsel Etik Sayfası
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Kamil ŞAHİN Numarası 044245062006 Ana Bilim /
Bilim Dalı
Felsefe ve Din Bilimleri / Din Eğitimi Öğrencinin
Danışmanı Prof. Dr. Mustafa TAVUKÇUOĞLU
Tezin Adı İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders ve Öğretmen Kılavuz Kitaplarının Ders Kitabı İnceleme Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi (Muğla İl Örneği)
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Kamil ŞAHİN
iii
ÖNSÖZ
Teknoloji ve bilgi çağı olarak adlandırılan günümüz dünyasında bilgi, bilim ve teknoloji baş döndüren bir hızda gelişmekte ve kendini yenilemektedir. Bilim ve teknolojideki bu değişim ve gelişmelere bağlı olarak hayatın her alanını etkileyen yenilikler, öğretim programları, ders ve kılavuz kitapları için de geçerlidir.
Ülkemizde ders kitapları konusu geçmişten günümüze sürekli olarak güncelliğini korumuştur. Ders kitapları nasıl olmalıdır? Öğretimde yeri ve önemi nedir? Nasıl seçilmelidir? Gibi sorular millî eğitim şûralarında, parti ve hükümet programlarında, kalkınma planlarında ele alınmış ve bu konuda çeşitli yönetmelikler çıkarılmıştır.
Millî Eğitim Bakanlığının almış olduğu kararla, 2003–2004 eğitim-öğretim yılında ders kitapları ilk defa ilköğretim öğrencilerine ücretsiz olarak dağıtılmıştır. Bu uygulama daha sonraki yıllarda lise öğrencilerini de kapsayacak şekilde yaygınlaştırılmıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2004 yılında yapılan çalışmayla ilköğretim ders programları değiştirilmeye başlanmıştır. Ülkemizdeki program değişikliği çalışmalarında öğretim programı değiştirilen derslerden birisi de Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersidir. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretim programı yapılandırmacı yaklaşım temel alınarak hazırlanmıştır. Bu yaklaşımla birlikte, öğrenme öğretme sürecinde öğrencilerin ön bilgilerini harekete geçirme, gelişim düzeylerini dikkate alma, etkili iletişim kurma, anlam kurma, uygulama ve değerlendirme kavramları önemli kavramlar olarak ön plana çıkmıştır.
Yeni hazırlanan müfredat programındaki amaçlara ulaşabilmek ve öğrencilere kazandırılması hedeflenen davranış ve becerilerin etkin bir şekilde kazandırılabilmesi için öğretimde kullanılacak her türlü araç-gerecin öğretimi değil, öğrenmeyi esas alan, öğrenci merkezli, yapılandırmacı yaklaşıma uygun bir şekilde hazırlanması gerekmektedir.
Ülkemizde öğretimin en temel aracı olarak kabul edilen ders ve kılavuz kitaplarının yenilenen programa uygunluğu daha bir önem kazanmıştır.
Bizim yapmış olduğumuz bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; konunun belirlenmesi ve sınırlandırılması, çalışmanın amacı ve önemi, araştırmanın varsayımları ve metodu hakkında açıklamalar yer almaktadır. İkinci
5
II. BÖLÜM
A.İLKÖĞRETİM DERS VE ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTAPLARININ EĞİTİMDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
A.1.Ders Kitabı ve Eğitimdeki Yeri ve Önemi
Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği’ne göre Ders Kitabı; ‘’Örgün ve yaygın eğitim kurumlarında kullanılmak üzere, içeriği öğretim programları doğrultusunda hazırlanmış, gerektiğinde fasikül hâlinde de üretilebilen basılı eser’’ olarak tanımlanmaktadır. (1.9.2006/26276 RG)
Ders kitabı, ders konularına ait bilgileri, sıralı ve doğru bir biçimde, öğrencilerin kendi kendilerine öğrenmelerini sağlamak amacıyla hazırlanan araçlardır. ( Küçükahmet, 2004, 18). Demirel ve Kıroğlu’na göre ders kitabı, bir eğitim programında yer alan hedef, içerik, öğretme- öğrenme süreci ile ölçme değerlendirme boyutlarına uygun olarak hazırlanmış ve öğrenme amaçlı kullanılan basılı bir öğretim materyalidir. (Demirel, Kıroğlu ve diğerleri 2005,9).
Ders kitabı, bir eğitim-öğretim aracıdır. İyi hazırlanmış bir ders kitabı, hem öğretmenlere hem de örğrencilere büyük yarar sağlar. Ayrıca ders kitabı, eğitim ve öğrenme etkinliklerinde kılavuzluk eder. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere bakıldığında ders kitapları eğitim öğretimin en önemli araç gerecidir. Özellikle ilköğretim okullarında ders kitaplarının önemi daha büyüktür. Çünkü ilköğretim çağındaki öğrenci için ders kitabının her ayrıntısı ayrı bir değerdir. Eğitimin merkezi öğrencidir. Dolayısıyla ders kitapları, öğrencilerin özellikleri, derse aktif katılımını sağlama durumları dikkate alınarak hazırlanmalıdır. Ayrıca ders kitaplarının olumsuz yanlarının bilinerek bunlardan kurtulmaya ve olumsuzluklar en aza indirilmeye çalışılmalıdır.
İyi bir ders kitabının özellikleri şöyledir:
1-İyi ders kitabı oldukça sağlam ciltli, fazla parlak olmayan kâğıda basılmış ve taşınması kolay olmalıdır.
2- Sayfa düzeni, harflerin büyüklüğü öğrencilerin özelliklerine uygun olmalıdır.
3- İlgi çekici olmalıdır. İlgi çekici olması için, özellikle göze hitabeden resim, fotoğraf, şema, grafik vb. araçlarla donatılmış olmalıdır.
iv
bölümde ilköğretim ders ve öğretmen kılavuz kitapların eğitimdeki yeri ve önemine değindik. Sonra Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin tarihi gelişimi, kapsamı, dersin işleniş yöntem ve metotları ile ilköğretim okullarında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinin işlenişinde kullanılabilecek araç- gereçler hakkında bilgi vermeye çalıştık.
Çalışmamızın üçüncü bölümünde, Muğla İli ilköğretim okullarında 2009– 2010 öğretim yılında okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitaplarının incelenmesi ve değerlendirilmesi yapılmıştır.
Dördüncü bölümde, Muğla İli ilköğretim okullarında 2009–2010 öğretim yılında kullanılan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmen kılavuz kitaplarının incelenmesi ve değerlendirilmesi yapılmıştır.
Çalışmamız sonuç ve öneriler bölümüyle sona ermektedir.
Bu çalışmanın hazırlanmasında başından sonuna kadar maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen çok değerli hocam Sayın Prof. Dr. Mustafa TAVUKÇUOĞLU’na ve çalışma boyunca görüşlerinden yararlandığım Doç. Dr. Muhiddin OKUMUŞLAR’a teşekkür ederim.
Kamil ŞAHİN
v
Ek- 2: Türkçe Özet Formu
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Kamil ŞAHİN Numarası 044245062006 Ana Bilim/
Bilim Dalı
Felsefe ve Din Bilimleri / Din Eğitimi Öğrencinin
Danışmanı Prof. Dr. Mustafa TAVUKÇUOĞLU
Tezin Adı
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders ve Öğretmen Kılavuz Kitaplarının Ders Kitabı İnceleme Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi (Muğla İl Örneği)
ÖZET
Bu çalışmada Muğla ili ve ilçelerinde 2009–2010 öğretim yılında ilköğretim okullarında okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders ve öğretmen kılavuz kılavuz kitaplarının değerlendirilmesi konu edilmiştir.
Çalışmamız dört bölüm, sonuç ve öneriler kısmından oluşmaktadır. Birinci (giriş) bölümde amacın belirlenmesi, konunun sınırlandırılması ve araştırma metotlarına değinilmiştir. İkinci bölümde ise ders ve öğretmen kılavuz kitaplarının eğitimdeki yeri ve önemi, dersin tarihi gelişimi, kapsamı, dersin işleniş yöntem ve metotları ile ilköğretim okullarında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinin işlenişinde kullanılabilecek araç- gereçler hakkında bilgiler yer almaktadır.
Üçüncü bölümde, Muğla İli ilköğretim okullarında 2009–2010 öğretim yılında okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitaplarının, dördüncü bölümde, öğretmen kılavuz kitaplarının incelenmesi ve değerlendirilmesi yapılmaktadır.
Çalışmamızın sonuç ve öneriler bölümünde ise değerlendirilen veriler etrafında mevcut durum tespit edilmiş ve bazı öneriler sunulmuştur.
vi
Ek- 3: İngilizce Özet Formu T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Kamil ŞAHİN Numarası 044245062006 Ana Bilim /
Bilim Dalı Felsefe ve Din Bilimleri / Din Eğitimi Öğrencinin
Danışmanı Prof. Dr. Mustafa TAVUKÇUOĞLU
Tezin İngilizce Adı Primary, Religion and Culture and Moral Lessons Elementary Science Teachers Course Guide Book Reviews of Books by Evaluation Criteria
(Mugla Province Sample)
SUMMARY
In this study, and district of Muğla Province in the 2009-2010 academic year, elementary school classes taught in Religious Culture and Moral Knowledge of guide books and teacher guides have been evaluating.
Our study of four sections, consists of conclusions and recommendations section. The first (input) section aims at determining, subject to the limitations and research methods are discussed.
In the second part of the course and teacher guide books place in education, the course of historical development, scope and course teaching method and with methods in primary schools Religion and Ethics courses teaching can be used for tools and information are included.
In the third section, Mugla Province, taught in primary schools in the 2009-2010 academic year, school textbooks, Religion and Ethics, in the fourth section, teacher's guide books are examined and evaluated.
In our study results and recommendations of the evaluation of data around the current situation were identified and some suggestions are presented.
vii
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI………...….ii
ÖNSÖZ ……….……….……….……iii
ÖZET ……….……….……….…..….….v
ABSTRACT ………..………….vi
İÇİNDEKİLER………...vii
KISALTMALAR…………..………..………….. … .x
TABLOLAR LİSTESİ……..………..…………. … .xi
I. BÖLÜM GİRİŞ 1.1. Konunun Belirlenmesi ve Sınırlandırılması ……...………...……...…1
1.2. Çalışmanın Amacı ve Önemi……….………2
1.3. Araştırmanın Varsayımları……...……….…2
1.4. Araştırmanın Metodu……….………3
II. BÖLÜM A. İLKÖĞRETİM DERS VE ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTAPLARININ EĞİTİMDEKİ YERİ VE ÖNEMİ A.1.Ders Kitabı ve Eğitimdeki Yeri ve Önemi...………...….…….5
A.2.Öğretmen Kılavuz Kitabı ve Eğitimdeki Yeri ve Önemi...………...8
B. İLKÖĞRETİM OKULLARINDA DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİ B.1. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Tarihi Gelişimi ……….……10
B.2. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Öğrenme Alanları…...………..12
B.2.1.İman……….…..13
B.2.2.İbadet………...14
B.2.3.Ahlak.………15
B.2.4.Hz. Muhammed….………16
viii
B.2.6.Din ve Kültür……….………17
B.3. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi, Ders İşleniş Yöntem ve Metotları……….18
B.3.1.Takrir (düz cevap) metodu…………..………..19
B.3.2.Soru-cevap (isticvab) metodu………..………..…19
B.3.3.İlmihal metodu…………..………20
B.3.4.Problem çözme metodu…………..……….…..20
B.3.5.Bireysel çalışma yöntemi…………..……….………..20
B.3.6.Tartışma(münakaşa) yöntemi…………..………..20
B.3.7.Örnek olay inceleme yöntemi…………..………..………...20
B.3.8.Buldurma yöntemi……….………..………..21
B.3.9.Küme(grup)çalışması yöntemi…………..………….………..21
B.3.10.Dramatizasyon(rol yapma) yöntemi…………..………..21
B.3.11.Gösteri (demonstrasyon) tekniği……….………21
B.3.12.Akrostiş tekniği……….…………..………21
B.4. İlköğretim Okulları Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretiminde Kullanılabilecek Araç Gereçler………..……….…22
B.4.1.Görsel araçlar………...23
B.4.1.İşitsel araçlar……….………...24
B.4.1.Görsel-işitsel araçlar……….………24
B.4.1.İletişim uyduları………...…………....24
III. BÖLÜM İLKÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERS KİTAPLARININ İNCELENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ 25
3.1. İçerik açısından değerlendirme………..………..28
3.2. Dil, anlatım ve üslup yönünden değerlendirme ………..32
3.3. Öğrenme, öğretme ve ölçme-değerlendirmeaçısından değerlendirme …………...35
3.4. Teknik, tasarım ve düzenleme açısından değerlendirme ………...….38
ix
IV. BÖLÜM
İLKÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMEN
KILAVUZ KİTAPLARIN İNCELENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ 46
4.1. İçerik açısından değerlendirme ……….………..47
4.2. Dil, anlatım ve üslup yönünden değerlendirme ………..49
4.3. Öğrenme, öğretme ve ölçme-değerlendirmeaçısından değerlendirme…..…....50
4.4. Teknik, tasarım ve düzenleme açısından değerlendirme ...……….52
SONUÇ ………. ………...………56
ÖNERİLER………..……….…60
KAYNAKÇA……...……….….63
x
KISALTMALAR
DİKAB. : Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Yay. : Yayınevi s. : Sayfa c. : Cilt Ünv. : Üniversite Terc. : Tercüme ts. : Tarihsiz
s.a.v : Sallallahü ve selem
T.D.V. Yay. : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İst. : İstanbul
Ank. : Ankara
a.g.e. : Adı geçen eser a.s : Aleyhisselam Hz. : Hazreti
K.Kerim : Kur’an-ı Kerim Pey. : Peygamber bkz. : Bakınız
MEB. : Milli Eğitim Bakanlığı RG. : Resmi Gazete
xi
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo1: Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımları…….25 Tablo2: Araştırmamıza katılan DKAB öğretmenlerinin görev süreleri……….25 Tablo 3: Araştırmamıza katılan DKAB öğretmenlerinin unvanlarına göre
Dağılımları………..26
Tablo 4: Araştırma anketine katılan DKAB öğretmenlerinin çalıştığı ilçeler……...26 Tablo 5: 2009-2010 öğretim yılında okutulmakta olan Din Kültürü ve Ahlak
Bilgisi ders kitabı memnuniyeti anketi………...27
Tablo 6: Ders kitabı içerik açısından değerlendirme……….28 Tablo 7: Ders kitabı dil, anlatım ve üslup yönünden değerlendirme……….32 Tablo 8: Ders kitabı öğrenme, öğretme ve ölçme-değerlendirme yönünden
değerlendirme……….35
Tablo 9: Ders kitabı teknik, tasarım ve düzenleme yönünden değerlendirme……...38 Tablo 10: Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin özel içeriği açısından
değerlendirme……….43
Tablo 11: 2009-2010 öğretim yılında kullanılan kılavuz kita memnuniyet anketi....46 Tablo 12: Kılavuz kitap içerik açısından değerlendirme………...47 Tablo 13: Kılavuz kitap dil, anlatım ve üslup yönünden değerlendirme……….…..49 Tablo 14: Kılavuz kitap öğrenme, öğretme ve ölçme-değerlendirme yönünden
değerlendirme……….50
1
I.BÖLÜM GİRİŞ
1.1. Konunun Belirlenmesi ve Sınırlandırılması
Bu araştırmanın konusu Muğla ilinde 2009–2010 eğitim- öğretim yılında ilköğretim okullarında okutulan DİKAB ders kitaplarının ders kitabı inceleme kriterlerine ve MEB Ders Kitapaları ile Eğitim Araçlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge ( Tebliğler Dergisi, 2007, Sayı 2597). ye göre, öğretmen kılavuz kitaplarının, öğretmen kılavuz kitabı inceleme kriterlerine ve MEB Ders Kitapaları ile Eğitim Araçlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge ( Tebliğler Dergisi, 2007, Sayı 2597). ye göre incelenmesi ve bir değerlendirmenin yapılmasıdır.
Günümüz dünyasında teknolojinin baş döndüren bir hızda gelişmesine rağmen ders kitapları ve öğretmen kılavuz kitapları halen ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında eğitim- öğretimin en önemli materyalidir. Çünkü hem öğrencinin hem de öğretmenin en çabuk ve en kolay ulaşabileceği materyal ders ve kılavuz kitaplarıdır.
Ülkemizde ders kitaplarının hazırlanması ile ilgili yönergenin Millî Eğitim Bakanlığınca son yıllarda sık sık değiştirildiği ya da geliştirildiği görülmektedir. 29.05.1995 tarih ve 22297 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları Yönetmeliği”nin adı 17.03.2004 tarih ve 2504 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikle “Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği” olarak değiştirilmiştir. Daha sonra Ekim 2006 tarihinde 2589 sayılı Tebliğler Dergisi’nde yayınlanarak yürürlüğe giren “Ders Kitapları İle Eğitim Araçlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge” ise, Haziran 2007 tarihinde 2597 Sayılı Tebliğler Dergisinde yayınlanan ve bu çalışmada da kitapların değerlendirilmesiyle ilgili kriterlerin belirlenmesinde yararlanılan, “Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ile Eğitim Araçlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge”nin yayınlanmasıyla birlikte yürürlükten kaldırılmıştır.
Araştırmamızda öncelikle ders kitabı ve öğretmen kılavuz kitabını tanımı, amacı ve eğitim – öğretimdeki yeri ve önemi konusunu incelik. Daha sonra Muğla ili ilköğretim okullarında görev yapan DİKAB öğretmenleri ile görüşme ve anketler yaparak ders ve öğretmen kılavuz kitaplarını içerik, dil, anlatım ve üslup, öğrenme,
2 öğretme, ölçme ve değerlendirme ile teknik, tasarım ve düzenleme yönleriyle incelemeye ve bir değerlendirme yapmaya çalıştık. Son olarak ta sonuç ve değerlendirme bölümleriyle çalışmamızı tamamladık.
1.2. Çalışmanın Amacı ve Önemi
Bu çalışmadaki amacımız, Muğla ili ilköğretim okullarında okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitaplarının, mili eğitimin genel amaçları, okulun amaçları ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin özel amaçları doğrultusunda amaçlanan hedeflere ulaşma konusunda beklentilere ne derecede cevap verebildiğinin incelenip bir değerlendirmenin yapılmasıdır.
Yine öğretmen kılavuz kitaplarının, mili eğitimin genel amaçları, okulun amaçları ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin özel amaçları doğrultusunda dersin işlenişinde öğretmenlere ne ölçüde kılavuzluk edebildiğinin incelenerek değerlendirilmesidir.
Bu araştırma Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretimi alanında şimdiye kadar yeterince araştırılmamış, aynı zamanda çok güncel ve araştırılması gerekli bir konuyu ele alması sebebiyle önem taşımaktadır.
Öğrenci ders ve öğretmen kılavuz kitaplarında yapılan inceleme ve araştırma sonunda tespit edilen olumlu ve olumsuz yönlerin belirlenerek ileriki yıllarda bu alanda yapılacak olan çalışmalara katkıda bulunması temel hedefimizdir.
1.3. Araştırmanın Varsayımları
Ders kitapları Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen müfredat programlarındaki konuların öğrenciler tarafından daha kolay ve daha kalıcı bir şekilde öğrenilmesini amaçlamaktadır. Öğretmen kılavuz kitapları da öğrencilere bu eğitimi verecek olan öğretmenlere belirlenen konuların etkin bir şekilde kavratılmasına yardımcı olmak maksadıyla düzenlenmektedir.
2000 li yıllardan sonra ders ve öğretmen kılavuz kitaplarının hazırlanmasında hiçte küçümsenmeyecek bir ilerleme kat edilmiş olsa da, biz yine de bir takım eksikliklerin bulunduğu kanaatindeyiz. Özellikle 2006 yılında yenilenen ilköğretim DİKAB müfredat programı ile DİKAB öğretmenleri ilk defa 2008–2009 öğretim yılında öğretmen kılavuz kitapları ile tanıştılar.
Bize göre İlköğretim okullarında okutulan DİKAB ders kitapları Milli Eğitimin genel amaçları, okulun amaçları ve DİKAB dersinin özel amaçları doğrultusunda belirlenen hedeflere ulaşma konusunda beklentilere yeterince cevap
3 verememektedir. Yine aynı şekilde İlköğretim DİKAB öğretmen kılavuz kitapları Milli Eğitimin genel amaçları, okulun amaçları ve DİKAB dersinin özel amaçları doğrultusunda belirlenen hedeflere ulaşma konusunda öğretmenlere yeterince rehberlik edememektedir.
1.3. Araştırmanın Metodu
Çalışmamızda ilk önce literatür çalışması yapılmıştır. Türkiye'deki din eğitimi (özellikle ilköğretim okullarındaki din eğitimi) çalışmaları ile ders ve öğretmen kılavuz kitapları hakkında bilgi edinilmeye çalışılmıştır. Daha sonra 2009-2010 öğretim yılında Muğla ili ilköğretim okullarında okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitapları ve öğretmen kılavuz kitapları, ders kitabı inceleme kriterleri göz önünde bulundurularak genel bir taramadan geçirilmiştir.
Araştırmamızda bizim için hem sayısal veriler hem de araştırmaya katılan öğretmenlerimizin görüşleri, deneyimleri, önerileri ve bilgi birikimleri önem arz ettiği için “nitel ve nicel araştırma yöntemleri” birlikte kullanılmıştır. İlk önce Dalaman ve Ortaca ilçelerinden altı öğretmenimize önceden hazırlanan açık uçlu sorular yöneltilerek bir ön araştırma yapılmıştır. Ancak konu alanının çok geniş olması açık uçlu soru sayısının da çok olmasına, bu da hem yapılan görüşmenin çok uzamasına hem de istenilen objektif değerlendirmenin yapılamamasına neden olmuştur. Bu nedenle araştırmaya katılan öğretmenlerimize, ağırlıklı olarak Milli Eğitim Bakanlığının 2007 tarih ve 2597 sayılı Tebliğler Dergisinde yayınlanan“Ders Kitapları ile Eğitim Araçlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge” esas alınarak, bununla birlikte “ders ve öğretmen kılavuz kitaplarının değerlendirilmesi” konulu kaynaklardan da faydalanılarak hazırladığımız anket uygulanmıştır. Ayrıca her bölümün sonunda (örneğin içerikle ilgili bölümün sonunda “içerikle ilgili görüş ve önerileriniz” gibi) öğretmenlerimizin görüş ve önerilerine de yer verilmiştir.
Araştırmanın evreni Muğla İli ve ilçelerindeki resmi ilköğretim okullarından oluşmaktadır. Çalışma için il merkezi ve ilçelerden 48 okul tespit edilmiş, bu okullarda görev yapan toplam 56 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni ile irtibata geçilmeye çalışılmış ancak bunlardan 39’u ile görüşme gerçekleştirilebilmiştir. Araştırmanın objektif olabilmesi için okul ve öğretmen sayıları dikkate alınarak merkez ilçeden beş, Bodrum’dan dört, Dalaman’dan üç, Datça’dan bir, Fethiye’den altı, Kavaklıdere’den iki, Köyceğiz’den üç, Marmaris’ten dört, Milas’tan beş,
4 Ortaca’dan üç, Ula’dan bir ve Yatağan’dan iki olmak üzere toplam 39 öğretmenle görüşme yapılmıştır.
Araştırma için belirlenen 39 öğretmenimizden 22’si ile yüz yüze, 9 öğretmenimiz ile (msn) aracılığı ile, 8 öğretmenimiz ile posta yoluyla iletişim kurulmuştur. Öğretmenlerimizle görüşmeler yapılmış, geliştirilen anketler uygulanmıştır. Toplanan veriler bilgisayar ortamına aktarılmış ve tablolar oluşturulmuştur. Anketteki her bir kriterin yüzdeleri hesaplanmış, yorumlar ve değerlendirmeler yapılmıştır. Verilerin istatistiksel analizinde SPSS paket programından yararlanılmıştır. Elde edilen verileri betimlemek için ise yüzde (%) ve frekans (f) teknikleri kullanılmıştır.
Elde edilen veriler “Betimsel Analiz” yöntemiyle değerlendirilmiş, açıklama ve yorumlamalara yer verilmiş ve birtakım sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır.
6 4- Düzenlenişi, öğrenmeyi sağlayıcı biçimde olmalıdır. Bunun için o, öğretmek istediği konunun özünü, önce paragrafın başında vermeli, sonra örneklerle derinliğine inmelidir. Özellikle "kolaydan zora" ve "bilinenden bilinmeyene ilkesi olmak üzere öğretme ilkelerine uygun olmalıdır.
5- Eğitim amaçlarının gerçekleşmesine yardımcı olmalıdır. 6-Öğretim programına uygun olmalıdır,
6-Doğru ve güncel bilgi vermelidir. Alıntı yapılırken kaynak iyi belirtilmelidir. Ayrıca kullanılan ifadeler yarım bırakılmamalıdır cümlenin nerde başlayıp nerde bittiği seçilebilmelidir.
7-Yalnızca bilgi vermekle kalmamalı, öğrenciyi kendi kendine çalışmaya, araştırmaya, gözlem ve deney yapmaya ve düşündürmeye özendirici olmalıdır. Bu amaçla derslerin başında hazırlık soruları ve sonunda değerlendirme soruları ile öğrencinin ulaşabileceği konuyla ilgili bir kitap listesi olmalıdır.
8-Konuların sonunda bir özet bulunmalıdır.
9-Öğrenciler için açıklanması gereken kelime ve terimlerin tanımlarının bulunduğu bir sözlük bulunmalıdır.
Bir öğretim aracı olarak ders kitaplarının kullanılmasının yararları ise şöyle sıralanabilir;
1-Ders kitapları öğretimin en temel materyalidir.
2-Ders kitapları eğitim-öğretim programlarının sistematik bir şekilde uygulanması sağlar. Ders kitapları eğitim programına uygun olarak hazırlanmaktadır. Eğitim programındaki amaçlar, içerik, faaliyetler ve değerlendirme özelliklerine uygun bilgiler sırayla yer almaktadır. ( Tosun ve diğerleri, 2001, 19).
3- Pek çok öğretmenin bir ders kitabı seçmesinin ve kullanmasının üçüncü sebebi rahatlığıdır, kullanım kolaylığıdır
4- Ders kitapları eğitimde ekonomiklik sağlar.
5- Ders kitapları sayesinde öğrenciler, işlenilen konuları tekrar etme, gözden geçirme veya kendi kendine çalışma gibi imkânlara sahip olur.
6-Dayanıklıdır, fazla yer işgal etmez, kolay taşınabilir.
7-Ders kitapları öz bilgiler içerir. Hem öğretmenin hem de öğrencinin bilgiye ulaşımını hızlandırır ve kolaylaştırır.
Ancak ders kitaplarının yukarıda sayılan avantajları yanında bazı sınırlamaları da bulunmaktadır.
7 1-Ders kitapları çoğunlukla yazılı iletilerden oluştuğu için, görsel malzemeleri sınırlı ölçüde verebilmekte, dolayısıyla gerçeği sınırlı ölçüde yansıtabilmektedir.
2-Diğer yandan, ders kitapları, çoğunlukla, öğrenciyle etkileşimin sağlanamadığı tek yönlü iletişim araçlarıdır. Dahası, öğrenme sürecinde ders kitaplarını temel araç olarak kullanan öğrenci, öğrenmek için daima kendi kendini yönlendirmek ve gönüllü olmak zorundadır (Bozkaya, 2002, 2).
3-Ders kitaplarındaki bilgiler zamanla geçerliliğini yitirebilir.
4-Tek bir kitabın takip edilmesi tek yönlü bilgi sunumu demektir. Bu da ezberciliğe neden olabilir.
5-İyi hazırlanmamış bir ders kitabı monotonluğa yol açabilir. Öğrenciler açısından sıkıcılığa neden olabilir.
İyi bir ders kitabında bulunması gereken özelliklerden bazıları ise şöyledir. 1-İyi bir ders kitabı öğrencinin kendi kendine öğrenmesi için fırsatlar sunabilmelidir.
2-Ders kitapları, teknik tasarım, içerik, dil anlatım ve üslup, ölçme ve değerlendirme gibi konularda belirlenen standartlara uygun hazırlanmalıdır.
3-Ders kitabı hazırlandığı alanın programı ile tutarlılık göstermelidir.
4-Etkili bir ders kitabı öğrencinin ilgisini çekmeli, derse karşı ilgi uyandırmalıdır.
5-Gereksiz tekrarlardan, karmaşık ve soyut ifadelerden, anlaşılması zor metinlerden uzak olmalıdır.
6-Öğrencilerin ilgisini çekecek ve öğretimi kolaylaştıracak resim, grafik, fotoğraf, harita, şema gibi görsel öğelere yer verilmelidir.
Haziran 2007 tarihinde ve 2597 sayılı Tebliğler Dergisi’nde yayımlanan “MEB Ders Kitapları ile Eğitim Araçlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönergeye göre ders kitaplarının taşıması gereken nitelikler şöyledir.
a) Öğrencileri; millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerler bakımından besleyen; demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti'ne karşı görev ve sorumluluklarını yerine getirmede yol gösteren ve bu değerlerle ilgili ders konularını sevdiren okuma metinlerini içerir.
b) Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri ile kitabın hitap ettiği eğitim kurumunun amaçlarına uygun olur.
8 c) Atatürk İlke ve İnkılâpları ile ilgili konulara, öğretim programlarına ve Kurulca alınan kararlara uygun olur.
ç) Demokrasi ve insan hakları ile kültürel ve evrensel değerlere katkı sağlar. d) Bilginin nasıl üretileceğine ilişkin vurgu yapar.
e) Bilişim teknolojisinin etkin ve verimli kullanımını teşvik eder.
f) Türk toplumunun sosyal, ahlaki, kültürel ve tarihî değerlerini geliştirerek yaşatır.
g) Öğretim programının kazandırmayı amaçladığı bilgi, beceri ve yetkinlikleri kapsar.
h) Ön yargı ve normatif önermelerden uzak olarak konuyla ilgili farklı bakış açıları içerir.
ı) Kişi, kurum ve kuruluşları yıpratıcı unsurları taşımaz.
i) Her türlü etkinlikte öğretmenin rehberliğinde öğrenciyi merkeze alır.
j) Konuların hazırlanması ve düzenlenmesinde öğrencilerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurur.
Ülkemizde ilköğretim, ortaöğretim ve MEB ‘e bağlı yaygın eğitim kurumlarında okutulan Din Kültürü ve Ahlak öğretimine ait program ve kitapların hazırlanması Din Öğretimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
A.2.Öğretmen Kılavuz Kitabı ve Eğitimdeki Yeri ve Önemi
MEB Öğretmen Kılavuz Kitabını; İlgili öğretim programlarında yer alan hedef ve açıklamalar doğrultusunda ders kitabının daha etkili kullanımını sağlayacak çeşitli örnek, alıştırma; işlenen ünitelerle ilgili internet adresleri, okuma kaynakları ve diğer etkinlikleri kapsayan, öğretmenlerin yararlanması için hazırlanan basılı eser, (17.3.2004/25405 RG) olarak tanımlamaktadır.
Öğretmen kılavuz kitapları başta program olmak üzere, öğretmen, öğrenci, ders araç-gereçleri ve öğretimin bütün öğelerini içine alan bir kılavuzdur. Öğretmen kılavuz kitaplarının asıl amacı geleneksel öğretim yerine “öğrenmeyi öğretmede” öğretmenin sınıf ortamlarında yöntem bilgisine işlerlik kazandırmak ve öğrenmede, öğrencinin özne olduğunu vurgulamaktır. Öğretmen, öğrenciye hazır bilgi kalıpları sunmayacak, öğrenmenin ve bilgiye ulaşmanın yollarını öğretecektir. Bu yaklaşımla öğrenci, bilimsel düşünme, problem çözme, kendisi ve çevresiyle iletişim kurma ve bireysel çalışma yeteneklerini geliştirme imkânı bulacaktır. Öğretmen ise yeni bir eğitim anlayışı ve uygulamaları doğrultusunda bir arayışa yönelecek ve yaratıcılığını
9 geliştirecektir. Öğretmen, kılavuz kitaplarını kullanırken söz konusu materyaller yanında kendisi de yenilerini oluşturmalı ve geliştirmelidir. Sınıf, yeni bilgilerin üretildiği bir ortama dönüştürülmelidir. ( Komisyon, 2008, 9).
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmen kılavuz kitapları ilköğretim okullarında ilk defa 2008–2009 öğretim yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Diğer branş derslerine göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretmen kılavuz kitaplarının kullanımı daha yeni sayılır.
Milli Eğitim Bakanlığı kriterlerine göre bir öğretmen kılavuz kitabının nitelikleri şu şekilde olmalıdır. (Tebliğler Dergisi, 2007, Sayı 2597).
a) Konuların işlenişinde ulaşılmak istenen hedefler belirtilir.
b)Öğretim programlarında yer alan amaç ve açıklamalar doğrultusunda öğrencilere bilgi, beceri, tavır ve tutumların kazandırılmasında öğretmene yardımcı olacak ve öğretmeyi kolaylaştıracak açıklayıcı bilgiler yer alır.
c) Öğretmeyi ve öğrenmeyi kolaylaştırmak amacıyla ilgi çekici değişik örnek ve uygulamalar yer alır.
ç) Bilgi, beceri, tavır ve tutumlar ile değerlerin öğrencilere kazandırılabilmesi için kullanılabilecek araç-gereçle birlikte öğretim yöntem ve tekniklerine yer verilir.
Buna göre;
1) Konu ile ilgili zaman analizine ve konunun işleniş planına, 2) Öğretmenin konu ile ilgili yapacağı ön hazırlıklara,
3) Konuya girerken daha önce işlenen konularla ilişkisini sağlayacak ve öğrencinin ilgisini çekecek hatırlatmalara, sorulara ve benzeri unsurlara,
4) Ders kitabında yer alan ve açıklama gerektiren şekil, şema, çizelge ve benzeri öğretime yardımcı unsurlara yer verilir.
d) Öğrencilerin gelişim farklılıkları dikkate alınarak seviye gruplarına göre hangi hususların vurgulanması gerektiği belirtilir.
e) Konular işlenirken yeri geldikçe; 1)Diğer derslerle bağlantı kurulur.
2)Konuların günlük hayatla ilgisini kurmak için örneklere yer verilir.
f) Dersin özelliğine göre konu işlendikten sonra bu konuda amaçlanan bilgi, beceri, tavır ve tutumlar ile değerlerin kazandırılıp kazandırılmadığını anlamak için bunları değerlendiren yeterli sayıda örnek soru yer alır. Öğrencilerin
10 cevaplandıramadığı soruların özelliğine göre ne yapılacağı konusunda öğretmene yol gösteren alternatif değerlendirme çalışmalarına yer verilir.
g) Öğrencileri araştırmaya, bilgi ve teknoloji üretmeye yöneltecek ödev, proje ve benzeri çalışmalara yer verilir.
h) Dersin özelliğine göre öğrencilerde, standartlara uygun, ucuz, kaliteli mal ve hizmet üretme, kullanma ve geliştirme bilinci ve alışkanlıkları kazandıracak çalışmalara yer verilir.
i) Öğretmen kılavuz kitabının başında, sonunda veya ünite/ tema başlarında ait olduğu dersin ünitelendirilmiş yıllık plan taslağı; Türkçe dersi için kazanımların metinlere/temalara dağılım plan taslağı verilir.
j) Konuların sonunda, verilen kavramlarla ilgili sözlük bulunur.
k) Konu ile ilgili olarak öğretmenlerin ayrıntılı bilgi elde edebileceği kaynaklara yer verilir.
B.İLKÖĞRETİM OKULLARINDA DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETİMİ
B.1. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Tarihi Gelişimi
Peygamberler, peygamberi oldukları dinin ilk öğretmenleri olmuşlardır. (Bilgin, 1995, 22). Dolayısıyla din öğretimi ilk insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem’e kadar uzar. İslam dininin öğretimi de Hz. Peygambere M. 610 yılında ilk vahyin indirilişi ile başlar.
Dinin örgün eğitim kurumlarında bir branş dersi olarak okutulması ise 19. Yüzyılda başlar. Osmanlı Devleti döneminin Sıbyan mekteplerinde, rüşdiye, idadi ve sultani mekteplerinde din dersinin bir branş dersi olarak, öğretimin her kademesinde saatleri farklı olmakla birlikte yer aldığını görmekteyiz. Dersin adı o zamanlar “Malumat-ı Diniye” veya “Malumat-ı Diniye Maa Kur’an-ı Kerim” şeklindedir. (Tosun, Doğan, Korkmaz, 2001, 2).
1924’te çıkarılan “Tevhid-i Tedrisat” kanunu ile birlikte mektep ve medrese arasındaki ikileme medreseler kaldırılarak son verilmiştir. Eğitimin Milli Eğitim Bakanlığı çatısı altında bir elden yönetilmesi kararlaştırılmıştır. Bu kanunla eğitim sistemi içerisinde din eğitimine son verilmemiş, dini ve seküler eğitimin modern okul çatısı ve anlayışı içerisinde verilmesi öngörülmüştür. Din Bilgisi öğretimine ilkokul programlarında “Kur’an- Kerim ve Din Dersleri” adı ile 2,3,4 ve 5. Sınıflarda ikişer
11 saat; lise programlarının birinci devresinin 1. ve 2. yıllarında ( bu günkü 6. ve 7. sınıflar) “Din Bilgisi” adıyla birer saat yer verilmiştir. Din dersleri 1927–1928 öğretim yılından itibaren 5. sınıflarda birer saat olarak yer almıştır.1930 yılına gelindiğinde ilkokullarda arzu eden öğrencilere 3. sınıfta perşembe günleri yarım saat Din Bilgisi dersi gösterilmiştir. Ortaokullardaki ders ise 1927 yılında kaldırılmıştır.
1946’da çok partili demokratik sisteme geçişle birlikte halk isteklerini daha iyi dile getirmiştir. Din eğitimi talepleri de bunlar arasındadır. 1948’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde okullarda din dersleri meselesi tartışılmış ve ilkokul 4 ve 5. sınıflara normal okul saatleri dışında isteğe bağlı din derslerine yer verilmesi kararlaştırılmıştır.
1948 tarihinde ilkokulların 4. Ve 5. Sınıflarına isteğe bağlı olarak, program dışı Din Bilgisi dersi konulmuş ve 1949 öğretim yılından itibaren de öğretimi başlamıştır. İlkokullardaki Din Bilgisi dersi 1950 eğitim-öğretim yılından itibaren program içine alınmıştır.
1956 yılında ortaokulların 1. ve 2. Sınıflarında, isteğe bağlı olarak, Din Bilgisi dersine programdaki serbest çalışma saatlerinden bir saat ayrılmış ve dersi alan öğrencilerin derse devamları ve imtihana tabi tutulmaları istenmiştir.
Çok partili döneme geçişle birlikte din eğitimi alanındaki niceliksel açıdan olumlu gelişmeler devam etmiştir. 1967’de liselerde seçmeli olarak din derslerine yer verilmiştir. 1974’de ortaokul ve liselere zorunlu Ahlak Bilgisi dersi konulmuştur.
1976–1977 eğitim-öğretim yılından itibaren Din Bilgisi dersleri ortaokul 3. sınıflarla birlikte lise ve dengi okulların 3. sınıflarında da okutulmaya başlanmıştır. Bu tarihten 1982–1983 eğitim-öğretim yılına kadar Din Bilgisi dersleri ilkokul 4. sınıftan lise son sınıfa kadar isteğe bağlı olarak, devam ve imtihan mecburiyeti olmak üzere program dâhilinde okutulmaya devam edilmiştir.
12 Eylül 1980 sonrası din eğitimi açısından önemli kararlar alınmıştır. Okullarda seçmeli din dersi ve zorunlu ahlak bilgisi dersi uzun tartışmalar sonrası her iki ders birleştirilerek ilk ve orta dereceli okullarda “Din ve Ahlak Bilgisi” adıyla zorunlu olarak okutulması öngörülmüştür. Aradan 4 yıl geçtikten sonra dersin adına “kültür” kelimesinin eklenmesiyle “ Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi” adını almıştır. Ayrıca okullarda din dersinin yerini belirten bu düzenleme 1982 Anayasası’nın 24. maddesinde de zikredilmiştir. Diğer bir ifade ile din dersi en üst düzey hukuki metin olan anayasaya konularak zorunlu hale getirilmiştir.
12 1990 yılında yayınlanan bir karala, azınlık okulları dışında kalan ilk ve orta öğretim okullarında öğrenim gören T.C. uyruklu Hıristiyanlık ve Musevilik dinlerine mensup öğrencilerin, bu dinlerden birine mensup olduklarını belgelendirmeleri kaydıyla, Din kültürü ve Ahlak Bilgis derslerine girme zorunluluklarının bulunmadığı; ancak yinede bu derslere girmek isterlerse velilerinden yazılı belge getirmeleri gerektiği hususu kabul edilerek yayınlanmıştır. ( Tebliğler Dergisi, 1992-220-235).
1997’de ilköğretimin kesintisiz olarak 8 yıla çıkarılmasıyla Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi 4. Sınıftan itibaren 8. Sınıfa kadar haftada ikişer saat, lise ve dengi okullarda ise bir saat olarak okutulmaktadır.
B.2. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Öğrenme Alanları
Öğrenme alanı; aynı konunun ardışık eğitim basamaklarında genişletilerek verilmesini amaçlayan sınıf seviyelerine göre değişiklik ve aşamalılık gösteren ilgili konuların bir arada verildiği bir yapıdır. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi İnanç, İbadet, Hz. Muhammed, Kur’an ve Yorumu, Ahlak, Din ve Kültürden oluşan altı öğrenme alanı üzerine yapılandırılmıştır.
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nda öğrenme alanları belirlenirken aşağıda sıralanan özellikler göz önünde bulundurulmuştur:
1. Öğrencinin ilgisini çekmesi, öğrencilerde merak ve araştırma isteği oluşturması,
2. Öğrencilerin yeni çalışmaları denemelerine ve beceri kazanmalarına fırsat vermesi,
3. Kişisel niteliklerin kazanılmasına imkân sağlaması, 4. Çeşitli öğrenme yaklaşımlarına uygun olması,
5. Diğer disiplinlerle bütünleşebilmesi ve eğitim yoluyla ulaşılabilecek kadar sınırlı olması,
6. Öğrenmede derinliği ve genişliği teşvik etmesidir.
İfade edildiği üzere İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğrenme alanları, hem kendi içinde hem de diğer öğrenme alanlarıyla bir bütünlük içerisinde ele alınmış ve birbiriyle ilişkilendirilmiştir. Öğrenme alanları, 4. sınıftan 8. sınıfa kadar devam etmektedir.
13 Öğrenme alanları, ilköğretim 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflarda işlenecek üniteler ve açılımlarının belirlenmesinde temel çerçeveyi oluşturmaktadır. Her sınıfta, altı öğrenme alanından her birisi için bir ünite bulunmaktadır. Bununla birlikte bazen bir ünite, bir ya da birden fazla öğrenme alanının çerçevesine girebilir. Bu sebeple, bir öğrenme alanına ait üniteler veya kazanımlar, kendi üniteleriyle ya da ünitelerin kazanımlarıyla veya diğer öğrenme alanına ait ünitelerle ya da ünite kazanımlarıyla ilişkilendirilmiş ve bu tür ilişkilendirmelere konuların açıklamalar kısmında dikkat çekilmiştir. Örneğin; "İnanç" öğrenme alanına ait 4. sınıf “Din ve Ahlak Hakkında Neler Biliyoruz?” ünitesinin 7. kazanımı "İbadet" öğrenme alanına ait 4. sınıf “Temiz Olalım” ünitesinin 5. Kazanımı ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca kazanımlardan ara disiplinlerle yapılan ilişkilendirmeler de açıklamalar kısmında belirtilmiştir. Dersin Atatürkçülük ile ilgili konuları, her öğrenme alanında ilgili ünitelerde alt başlıklar ve kazanım olarak yer almıştır. Ayrıca bazı dua ve kısa sureler, Türkçe anlamlarıyla birlikte bazı ünitelerin sonunda öğretime konu edinilmektedir. (MEB, 2006, 13).
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin kapsamını belirleyecek olan husus, milli eğitimin genel amaçları, okulun amaçları ve dersin özel amaçlarıdır. Bunların üçünün bir araya getirilmesi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin kapsamını da belirleyecektir. Hem ilköğretimde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi programı geliştirilirken temel alınan öğrenme-öğretme sürecinde uyulması gereken ilkelere hem de programın içeriğine bakıldığı zaman Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin kapsamını 6 ana başlık altında incelemek mümkündür. Bunlar; iman, ibadet, ahlak, Hz. Muhammed, Kur’an ve yorumu ile din ve ahlak konularıdır. (Doğan, Tosun ve Korkmaz, 2001, 8).
B.2.1.İman
İnanç, bir tanrıya, kutsallaştırılan bir varlığa veya bir dine gönülden inanma ve bağlanma anlamına gelmektedir. Kutsal bir varlığa inanma dinlerin esasını oluşturur. İslam düşüncesinde, bu inancın temel unsurları Allah’a, peygamberlerine, kitaplarına, meleklerine, ahirete iman ile kaza ve kaderden oluşur. Tevhit inancının, hiçbir zorlama olmaksızın gönülden benimsenmesi ve kesin bilgiye dayanması istenmektedir. İman, kulun yaratıcısını tanıması, O’nun varlığını ve birliğini kabullenmesidir.
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi müfredat programında Tüm sınıf (4.,5.,6.,7. ve 8.) larda 1. Ünitelerin öğrenme alanlarının “inanç” olarak
14 düzenlendiğini görürüz. 4. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı”inanç”, ünitenin adı: “Din ve Ahlak Hakkında Neler Biliyoruz,” 5. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı “inanç”, ünitenin adı: “Allah İnancı,” 6. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı “inanç”, ünitenin adı: “Peygamberlere ve İlahî Kitaplara İnanç,” 7. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı “inanç”, ünitenin adı: “Melek ve Ahiret İnancı,” 8. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı “inanç”, ünitenin adı: “Kaza ve Kader” dir.
İman konusunun tüm sınıfların 1. ünitelerinde kademeli olarak ele alınması önemlidir. Çünkü “iman” İslam’ın en temel konusu sayılır. İman olmadan ibadetlerin, güzel amellerin ve ahlakın pekte fazla bir değeri yoktur. Bu konunun ilköğretimin 4. sınıfından 8. sınıfına kadar her kademesinde öğretilmesi ile öğrencilere iman konusunda yanlış, yalan ve hurafelerden arınmış doğru bilgilerin sunulması, doğru inanma, Allah’la sağlıklı iletişim kurma, hayatını anlamlandırma, aklını kullanma, sorumlu davranma gibi becerilerin geliştirilmesi hedeflenmiştir.
B.2.2.İbadet
İbadet, Allah’ın buyruklarını yerine getirme, ona yönelme ve saygı davranışlarında bulunma demektir. İnancını gerçekleştiren kişinin, inandığı dinin ibadetlerini yerine getirebilmesi için bu ibadetleri tanıması gerekir. İbadet Allah’a kulluğun bir gereğidir. Allah’a inancı ve bağlılığı simgeleyen bütün davranışlar ibadet olarak isimlendirilebilir. ( Hökelekli, 1993, 233). Dinimize göre iman eden her insanın yerine getirmesi zorunlu birtakım ibadetler vardır. Kur’an-ı Kerim’de imandan sonra hep güzel davranışlara vurgu yapılmıştır. İman edipte arkasından iyi işler yapanlara Allah elde edilebileceğin en iyisini müjdelemektedir.( Düzgün, Şaban Ali, 1997, 21).
“ Allah, sizden iman edip iyi davranışlarda bulunanlara, Kendilerinden öncekileri sahip ve hâkim kıldığı gibi onları da yeryüzüne sahip ve hâkim kılacağını, onlar için beğenip seçtiği dini (İslam’ı) onların iyiliğine yerleştirip koruyacağını ve (geçirdikleri) korku döneminden sonra, bunun yerine onlara güven sağlayacağını vaat etti. Çünkü onlar bana kulluk ederler; hiçbir şeyi bana eş tutmazlar. Artık bundan sonra kim inkar ederse, işte onlar asıl günahkarlardır.” ( Nur 24: 55)
İlköğretim okulları Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi müfredat programlarının 2. ünitelerinin öğrenme alanları “ibadet” konularıdır. 4. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı”ibadet”, ünitenin adı: “Temiz Olalım,” 5. Sınıfların 1.
15 Ünitesi, öğrenme alanı “ibadet”, ünitenin adı: “İbadet Konusunda Bilgilenelim,” 6. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı “ibadet”, ünitenin adı: “Namaz İbadeti,” 7. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı “ibadet”, ünitenin adı: “Ramazan Ayı ve Oruç İbadeti,” 8. Sınıfların 1. Ünitesi, öğrenme alanı “ibadet”, ünitenin adı: “Zekât, Hac ve Kurban İbadeti” dir.
İbadet öğrenme alanıyla, ibadet duygusunun sağlıklı bir şekilde verilmesi, dinlere ve ibadetlerine saygılı davranma alışkanlığı kazandırılması, dinimizdeki belli başlı ( namaz, oruç, zekât ve hac vb. ) ibadetlerin yanında temizliğin, çalışmanın, üretmenin ve Allah’ın hoşnutluğunu kazandıracak her türlü davranışın bir ibadet olduğunun ilköğretim öğrencilerine kavratılması amaçlanmıştır.
B.2.3.Ahlak
Ahlak, bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kuralları demektir. İslam, güzel ahlakı tamamlamak için ve insani değerleri yüceltmek için gönderilmiştir. Dinin öğreniminde “Ahlak” öğrenme alanı önemli bir yer tutar. İnsan toplumsal bir varlıktır. Yaptığı bir davranıştan veya söylediği sözden kendisi olumlu veya olumsuz etkilendiği gibi çevresindekileri de etkiler. Bu nedenle toplumun huzuru ve saadeti o toplumu oluşturan bireylerin ahlakına göre şekillenir.
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin genel amaçlarından biri de öğrencilerin “Ahlaki değerleri bilen ve bunlara saygı duyan erdemli kişiler olarak yetiştirilme si”dir. Bu nedenle ilköğretim okullarının 4. sınıfından itibaren kademeli olarak ahlak konularına yer verilmiştir. İlköğretim Okulları Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi müfredat programlarının 5. ünitelerinin öğrenme alanları “ahlak” konularıdır. 4. Sınıfların 5. Ünitesi, öğrenme alanı “ahlak”, ünitenin adı: “Sevgi, Dostluk ve Kardeşlik,” 5. Sınıfların 5. Ünitesi, öğrenme alanı “ahlak”, ünitenin adı: “Sevinç ve Üzüntülerimizi Paylaşalım,” 6. Sınıfların 5. Ünitesi, öğrenme alanı “ahlak”, ünitenin adı: “İslam’ın Sakınılmasını İstediği Davranışlar,” 7. Sınıfların 5. Ünitesi, öğrenme alanı “ahlak”, ünitenin adı: “İslam Dinine Göre Kötü Davranışlar,” 8. Sınıfların 5. Ünitesi, öğrenme alanı “ahlak”, ünitenin adı: “Din ve Güzel Ahlak” tır.
İlköğretim okulları müfredat programlarında ahlak öğrenme alanıyla din-ahlak ilişkisini, kişisel gelişim ve toplumsal barış için millî, din-ahlaki ve dinî değerlerin önemini, hak ve özgürlüklerin kullanımını, barış içinde yaşamayı, dürüst ve güvenilir bir insan olmayı, affetme ve bağışlamayı öğretmek amaçlanmaktadır.
16
B.2.4.Hz. Muhammed
Hz. Muhammed (s.a.v.), Allah'ın insanlığa gönderdiği son peygamberdir. O, getirdiği mesajla insanlığa önemli katkılarda bulunmuş, inanan inanmayan pek çok insanın saygısını kazanmıştır. İnsanlığa rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed, İslam inancında ve kültüründe önemli bir yere sahiptir. O, fikir ve davranışlarıyla günümüz insanını etkilemeye devam etmektedir. “Hz. Muhammed” öğrenme alanı, Hz. Muhammed’i Tanıyalım, Hz. Muhammed ve Aile Hayatı, Son Peygamber Hz. Muhammed, Bir İnsan ve Peygamber Olarak Hz. Muhammed, Hz. Muhammed’in Hayatından Örnek Davranışlar ünitelerinden oluşmaktadır.
Hz. Muhammed öğrenme alanıyla İslam peygamberi Hz. Muhammed ve aile hayatı, Hz. Muhammed’in son Peygamber olması, onun insani ve peygamberlik yönü ve örnek davranışları üzerinden onu doğru anlama, söz ve davranışlarından ilkeler çıkarma bilinci kazanabilmek amaçlanmaktadır.
Öğrenciler bu öğrenme alanıyla, genel olarak Hz. Muhammed'in doğduğu çevre, aile büyükleri, doğumu ve çocukluğu, gençlik hayatı, erdemli davranışları, aile büyüklerine karşı davranışları, haksızlıklara karşı çıkışı ve arkadaşlarıyla iyi geçinmesi hakkında bilgi edinir. Onun Hz. Hatice ile evliliği ve ondan olan çocuklarını tanır ve aile içindeki davranışlarına örnekler verir. Ayrıca aile bireylerini sevmeyi, onlar arasında ayrım yapmamayı, onlarla görüş alışverişinde bulunmayı, akrabaları ziyaret etmeyi, misafirperverliği, israftan kaçınmayı, komşulara iyilik etmeyi, öksüzleri ve kimsesizleri gözetmeyi öğrenir; Hz. Muhammed’in ilk vahiy alışını, çağrısının Mekke ve Medine dönemlerini, onun eğitim-öğretim, ibadet ve toplumsal dayanışma konularında oluşturduğu kurumları tanır. Hz. Muhammed'in insan olduğunu ancak vahiy almakla diğer insanlardan ayrıldığını, Kur'an'ı açıklama görevini üstlendiğini insanlara davranışlarıyla model olduğunu ve insani değerleri yerleştirmek için gönderildiğini kavrar. Kendi davranışlarını bu ilkeler doğrultusunda şekillendirir ve öz eleştiri bilinci kazanır.
B.2.5.Kur’an ve Yorumu
Allah'ın buyruklarını bildirmesi ve son ilahî kitap olması bakımından İslam inancında Kur'an temel kaynaktır. Kur’an’ın başlıca gönderiliş amacı Allah’ın istediği şekilde anlaşılıp insanların bu istek doğrultusunda davranışlar geliştirmesidir. Bunun sağlanabilmesi için de Kur’an’ın ihtiyaç duyulduğu zaman yorumlanması, bu yorum çerçevesinde hayatın problemlerine çözüm üretilmesi gerekmektedir. Kur’an
17 ve Yorumu öğrenme alanı dile getirilen ihtiyaçları gidermeye yöneliktir. Bu öğrenme alanı Kur’an-ı Kerim’i Tanıyalım, Kur’an’da Kıssalar, Kur’an-ı Kerim’in Temel Eğitici Nitelikleri ve İslam Düşüncesinde Yorumlar ünitelerinden oluşmaktadır.
Öğrenciler bu öğrenme alanıyla genel olarak Kur'an'ın indirilişini, evrenselliğini, bir kitap hâline getirilişini, Kur'an'la ilgili kavramları ve Kur’an’ın içeriğini tanır. Kur'an'daki kıssaların yer almasının nedenlerini kavrar ve bu kıssalardan hisse çıkarma bilincine varır. Ayrıca İslam’ı öğrenmekte Kur’an’ın en önemli kaynak olduğu, onun açıklayıcı ve yol göstericiliğinin anlamını, iyiliğe yönlendirip kötülükten sakındırmasını, hayatımızdaki önemini açıklar. Dini anlamada ve sorumlu olmada aklın önemini, Kur’an’ın akla ve doğru bilgiye verdiği önemi, bilgi edinme yollarını, her türlü taassubun ve din istismarının zararları hakkında bilgi sahibi olur. Ayrıca din ve din anlayışındaki yorum farklılıklarını ve ortaya çıkış sebeplerini, inanç, amel ve ahlakla ilgili yorum çeşitlerinin bir zenginlik olduğunu ve bunların nedenlerini sorgulayarak her zaman ve mekânda ihtiyaç duyulduğunda yeni yorumların kaçınılmaz olduğunu fark eder.
B.2.6.Din ve Kültür
İslam, Allah tarafından akıl sahibi insanları kendi iradeleriyle saadete ve mutluluğa ulaştırmak için gönderilen bir dindir. Kültür ise tarihî, toplumsal gelişme süreci içinde oluşturulan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları oluşturmada ve sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünüdür. “Din ve Kültür” öğrenme alanı; Aile ve Din, Vatanımızı ve Milletimizi Seviyoruz, İslamiyet ve Türkler, Kültürümüz ve Din, Dinler ve Evrensel Öğütleri ünitelerinden oluşmaktadır.
“Din ve Kültür” öğrenme alanıyla ailenin önemi ve dinin aileyi korumaya gösterdiği özeni, vatan ve millet sevgisini, millî ve manevi değerlere sahip çıkma ve koruma bilincini, Türklerin Müslüman oluşunu ve İslam’ın Türkler arasında yayılmasında etkili olan şahsiyetleri; kültürümüzde, dilimizde, edebiyat, örf ve âdetlerimizdeki dinî ögeleri, her türlü bağnazlığın zararlarını, dinlerdeki ortak özellikleri ve farklı inançlara saygı duymayı öğretmek amaçlanmaktadır.
Öğrenciler bu öğrenme alanıyla genel olarak aileye sahip olmanın değerini, birey ve toplum için önemini açıklar. Anne ve babaların daima çocuklarının iyiliğini istediğini fark eder. İslam dininin anne, baba ve büyüklere saygıya yönelik öğütlerini öğrenir. Kardeşleriyle iyi geçinir. Aile içindeki sorumluluklarının bilincinde olur ve
18 aile içi sorunlara birlikte çözüm üretir. Vatan ve milletini sever ve bağımsızlığın korunması için dayanışma içinde olur. Vatanının yücelmesi ve gelişmesi için çalışır. Gazi ve şehitlere saygılı olur. Atatürk’ün “yurtta barış cihanda barış” sözünün önemini kavrar. Türklerin Müslümanlaşma süreçlerini araştırır ve Türkler arasında İslam’ın yayılmasında etkili olan şahsiyetleri tanır. Türklerin İslam medeniyetine ve bilime olan katkılarını fark eder. Hz. Peygamber ve ehlibeytini sever. Kültürümüzde dil, edebiyat, örf ve âdetlerimizle musiki ve mimarimizdeki dinî motifleri açıklar. Kültürel değerleri korumaya özen gösterir. Dini doğru anlamada kültürün rolünün farkında olur. Her türlü bağnazlığın zararlarının farkında olur. Din, vicdan ve düşünce özgürlüğünün güvencesinin laiklik olduğunu anlar. Laikliğin akla ve bilime önem vermesinin önemini anlar. Evrensel değerlerin anlamını kavrar. Dinin evrensel bir olgu olduğunu ve günümüzdeki dinlerin temel özelliklerini öğrenir. İlahî dinlerin inanç ve ibadet esaslarını tanıtarak ahlak konusundaki ortak yanlarını ve evrensel ahlak ilkelerini fark eder. Farklı inanç sahiplerine saygı duyar.
Din ve Kültür öğrenme alanında, Tarih, İslam Tarihi, Dinler Tarihi, Medeniyet Tarihi, Sanat Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ve Tasavvuf Tarihi disiplinlerinin temel kavramları ve verileri kullanılır. Üniteler, içeriği açısından öncelikle ilgili öğrenme alanlarıyla ilişkilendirilir. Bu öğrenme alanında öğrenciler, aile, din, bilim, sanat ve estetiğe saygıyı, İslam ve uygarlık bilincini, farklı dinlere saygı ve hoşgörüyü geliştirecek etkinliklerle desteklenir.
B.3.Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi, Ders İşleniş Yöntem ve Metotları
Metod (méthode), dilimize Fransızcadan geçme bir kelimedir. Türkçede; usul, yol, yöntem, tarz gibi anlamlara gelmektedir. (Doğan, 1994, 546). Kelimenin anlamlarından hareketle metodu;”ulaşılmak istenen hedefe en emin ve kestirme yollardan varmak için önceden bilerek ve şuurlu bir şekilde planlanmış ve programlanmış yoldur,” şeklinde tarif edebiliriz. Metodun eğitim öğretime uyarlanmış şekline de;” eğitim-öğretim metodu” denilebilir. (Öcal, 1991, 227).
Bilimsel araştırmalarda olduğu gibi öğretim etkinliklerinin yerine getirilmesi de yöntemlere dayanmaktadır. Öğretim etkinliklerinin rastgele gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Yapılırsa öğretmen gereğinden fazla yorulur, fazla zaman harcanır. Nitekim sınıfta uğraşıp didinen, büyük çaba harcayıp yorulan, terleyen öğretmenler vardır. Bu çabalar takdir edilmeye değer ancak bu çabalar ürüne
19 dönüşmüyorsa, öğretmen öğrencilerine yarar sağlayamıyorsa bir önem ifade etmezler.( Altaş,2001,71).
Öğretim gerçekleştirilirken sadece bir tekniğe bağlı kalınması öğrencilerde isteksizliğe ve bıkkınlığa neden olur. Bu nedenle amaçlanan öğretim hedeflerine ulaşmada uygulanan yöntem ve tekniklerin seçimi ve değişkenliği büyük önem arz etmektedir.
Öğretim Tekniklerinin seçimi ve uygulanması ile ilgili dikkat edilmesi önerilen hususları şu şekilde sıralayabiliriz.
Öğretim teknikleri, belirli hedef ve hedefleri gerçekleştirecek biçimde seçilmeli ve örgütlenmelidir.
Teknikler, öğretim etkinliklerini monotonluktan kurtarıcı nitelikte olmalı, değişik etkinlikler için değişik teknikler kullanılmalıdır.
Teknikler, öğretimin bireyselleştirilmesini sağlayıcı, bireysel ihtiyaçları karşılayıcı nitelikte olmalıdır.
Öğretim teknikleri, öğrenme yaşantılarının tutarlılığını, kaynaşıklığını sağlayıcı nitelikte olmalıdır.
Öğretim teknikleri, ortak çalışma ve gurup psikolojisini teşvik edici nitelikte olmalı, sosyalleşmeyi sağlamalıdır.
Teknikler, öğrencilere kendi eğitimsel yaşantılarını planlama gücü geliştirecek şekilde seçilmelidir.
Teknikler, öğrencinin faaliyetlere etkin katılmasını sağlayıcı olmalıdır. (Altaş,2001, 72).
İlköğretim okulları Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders öğretiminde kullanılabilecek başlıca metodlar,
B.3.1.Takrir ( düz anlatım) metodu
Her ne kadar diğer metodların gelişimiyle etkisini kaybetse de günümüzde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin ders işlerken en fazla kullandıkları yöntemdir. Takrir metodu anlatılacak konuların öğretmenler tarafından belli bir sıra ve düzen içersinde izahının yapılarak öğrencilere sunulmasıdır.
B.3.2.Soru-cevap ( isticvab) metodu
Karşılıklı soru sormak ve cevap almak şeklinde uygulanan bir öğretim metodudur. Ancak soruların öğretmenler tarafından sorulması, öğrencileri düşünmeye ve görüşlerini topluluk karşısında ifade etmeye alıştırması bakımından
20 önemlidir. Bu metod öğrencilerin derse aktif katılımlarının ve motivasyonun sağlanması açısından tercih sebebidir.
B.3.3.İlmihal metodu
Sorunun öğretmen tarafından sorulması, cevabın da yine öğretmen tarafından verilmesi şeklinde uygulanan bir öğretim metodudur. Metoda “ilmihal metodu” denilmesinin sebebi ise eskiden beri çocuklara ilmihal bilgilerinin bu metodla öğretilmesindendir. (Öcal, 1991, 256).
B.3.4.Problem çözme metodu
Problem çözme metodu John Dewey’in geliştirmiş olduğu “bilimsel yöntem”in eğitim alanına uyarlanmış şeklidir. Öğrencilerin o ana kadar bilmedikleri, öğrenmedikleri konuları kendilerinin araştırarak öğrenmelerini sağlayan bir metottur. Bu yöntemin amacı öğrencilerin bilgilerini kullanabilmesini, veri toplayabilmesini ve bu şekilde problem çözme becerisini kazandırmayı sağlamaktır. Önemli olan öğrencilerin çözümleri öğrenmesi değil, problemi kendi başına çözebilme becerisini kazandırmaktır.
B.3.5.Bireysel çalışma yöntemi
Bireysel çalışma, öğrencilerin konuları yaparak, yaşayarak öğrenmelerini sağlayan bir yöntemdir. Öğrencinin kişisel ihtiyaçlarının karşılanması, bir sorunun çözülmesi ya da bir konunun öğretilmesinde öğretim araç gereçlerinin öğrencinin kişisel yetenek ve ilgisine göre hazırlanarak kullanılmasına dayalı bir öğretim metodudur. Bireysel çalışma metodu öğrencinin bir konuyu sınıfta öğrenememesi, kendi başına öğrenmek veya çalışmak istemesi durumunda başvurulan bir yöntemdir.
B.3.6.Tartışma (münakaşa) yöntemi
Tartışma yöntemi, öğrencilerin, bir konuyu kendi aralarında veya öğretmenleriyle tartışarak karara varıp sonuca bağladıkları öğretim yöntemidir.
Tartışma, öğrencilerin hedef davranışları kazanmaları için bilgi ve görüşlerini paylaştıkları, öğretmenin gözetiminde yapılan gurup kontrol sürecidir.
B.3.7.Örnek olay incelemesi yöntemi
Örnek olay incelemesi yöntemi, bir olayın ya da sorunun yazılı veya sözlü anlatıldıktan ya da bir film gösterildikten sonra konu hakkında öğrencilerin tartışarak çözüm ve önerilerini ortaya koymaları temeline dayanan bir öğretim yöntemidir.
21
B.3.8.Buldurma yöntemi
Buldurma yöntemi, öğrencinin belli bir konuyla ilgili mevcut bilgilerinden hareketle, soru cevap tekniğini kullanarak, yeni bilgilere ulaşmasını sağlayan, öğretmen ve öğrencinin ortak etkinliğine dayalı, güdüleyici bir öğretim metodudur. Bu yöntemin temelinde soru cevap tekniği vardır. Buldurma yönteminde amaç insanların bildiklerinden hareketle bilmediklerine ulaşmasını sağlamaktır.
B.3.9.Küme (grup) çalışması yöntemi
Öğretilmek istenen konu ya da ünitelerin birlikte işlenmeden önce ilgi ve yeteneklerine göre küme (gurup) lere ayrılan öğrencilerce incelenmesi ve sınıfa sunulması esasına dayalı bir öğretim yöntemidir.
Bu yöntem, öğretmen rehberliğinde belirli hedef ve davranışları gerçekleştirmek, bazı bilgi ve becerileri kazanmak ve bir ürün meydana getirmek amacıyla bir araya gelmiş gurupların ortaklaşa çalışma ve hazırlanmaları sonucu sınıfa sunumda bulunma temeline dayanır.
B.3.10.Dramatizasyon ( rol yapma ) yöntemi
Dramatizasyon yöntemi, kaynaklarda rol yapma, rol oynama, toplumsal oyun, sosyo-drama, canlandırıcı oyun gib değişik isimlerle de anılır.
Dramatizasyon yöntemi hareket, konuşma ve taklit gibi öğelerden faydalanarak doğa ve toplum olaylarının imgesel bir ortam içinde canlandırılması olarak tanımlanabilir.
B.3.11.Gösteri (demonstrasyon) tekniği
Gösteri, ders konularında geçen varlık, olgu ya da olayların bir takım araç ve gereçlerle gösterilerek açıklanması temeline dayalı bir öğretim yöntemidir.
Bu yöntem hem görerek hem de duyarak öğrenmeye imkân tanıdığı için yalnız anlatma ve söylemeye dayalı öğretim yöntemlerinden daha etkilidir.
B.3.12.Akrostiş tekniği
Akrostiş tekniği, kelimelerin ilk harflerinin kavram, şifre veya cümle oluşturacak şekilde alt alta sıralanması şeklinde uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntem ünite veya konu işlenirken öğrencilerin bir kavram veya cümleye dikkatini ve ilgilerini çekmek amacıyla uygulanabilecek eğlenceli ve yaratıcılığı ön plana çıkaran bir yöntemdir.
22
B.4. İlköğretim Okulları Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretiminde Kullanılabilecek Araç Gereçler
Öğretim, genel anlamda öğrenmeyi oluşturmak üzere bilgi ve çevrenin düzenlenmesidir. Çevre yalnızca öğretimin olduğu yeri değil, aynı zamanda bilgileri aktarmada ve öğrencinin çalışmasına yön vermede gerekli yöntemleri, teknikleri ve araç-gereçleri de içerir. Öğrenmenin belli bir amaç doğrultusunda başlatılması, yönlendirilmesi, kolaylaştırılması ve gerçekleştirilmesi sürecine öğretim diyebiliriz (Kaya, 2005, 4).
Öğretim şartlarında dersin muhtevasının öğrencilere kazandırılmasında kolaylık sağlamak amacıyla kullanılan nesnelere ders araç ve gereçleri denir. (Demir, 2008, 5).
Ülkemizdeki okullarda kitap ve yazı tahtası haricindeki öğretim araç-gereç ve materyallerinin kullanımı çok yaygın değildir. Bunun çeşitli sebepleri vardır. Okullarımızdaki fiziki mekân ve ortamların yetersizliği, klasik öğretim yöntemlerinin tercih edilmesi, öğretmenlerimizin kendilerini yenileyememeleri, sınıflardaki öğrenci sayılarının çok fazla oluşu, materyallerin hazırlanmasının zor ve zahmetli oluşu, belki de en önemlisi idareciler ve öğretmenler tarafından farklı materyal kullanımının öğretme-öğrenme sürecine olumlu katkılarının henüz farkına varılamamış olunmasıdır.
İşlenen konulara ve öğrenci seviyelerine uygun araç-gereç kullanımının öğretime olumlu katkıları bulunmaktadır. Bu katkıları şöyle sıralayabiliriz:
Algılamayı ve öğrenmeyi kolaylaştırır. Araç-gereçler öğrenme sürecine daha fazla duyunun katılımını sağlayarak hem algılamayı ve öğrenmeyi kolaylaştırır, hem de kalıcılığı sağlar.
Araç-gereçler öğretimi canlı hale getirerek ilgi uyandırır ve öğrencilerde öğrenme arzusunu geliştirir.
Derslerde araç-gereç kullanımı monotonluğu giderir. Sınıfta sadece öğretmenin veya bir öğrencinin klasik yöntemle konuyu anlatması öğrencilere sıkıcı gelebilir. Ancak öğrencilerin ilgisini çekecek yöntem ve araç-gereçlerle işlenecek dersler daha zevkli geçecek ve sınıfa canlılık getirecektir.
Araç-gereçler unutmayı azaltıp, hatırlamayı kolaylaştıracaktır. Çünkü bilgi hem görsel hem de sözel (işitsel) olarak algılanacağından ileride hatırlamayı kolaylaştıracaktır.
23 6. sınıfın “ Namaz Bir İbadettir” ünitesiyle öğrenci yeni kavramlarla karşılaşır. Örneğin kıyam, kıraat, secde ve tekbir gibi. Bu kelimeler çocuğun daha önce hiç duymadığı ve belki de günlük hayatta karşılaşma imkânı bulamayacağı kelimeler olabilir. Eğer öğretmen namaz ünitesi ile öğrencinin hayatına yeni giren bu sözcükleri Türkçe anlamlarını da vererek resimler eşliğinde anlatırsa öğrenci bilgiyi hem sözel hem de görsel olarak kaydedecek ve gerektiğinde hatırlaması çok daha kolay olacaktır. (Doğan ve Tosun, 2003, 169).
Derslerde araç- gereç kullanımı soyut şeylerin somutlaşmasına ve akılda kalmasına yardımcı olur. İlköğretim çağındaki öğrenciler somut düşünce aşamasından soyut düşünce aşamasına geçiş döneminde bulunmaktadırlar. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinde somut konuların yanında soyut konularda yer almaktadır. Her sınıfta bir inanç ünitesi yer almaktadır. Örneğin 5. sınıftaki bir öğrenciye her şeyi yaratanın Allah olduğunu sözlü ifadelerle anlatmak yerine onlara kâinattaki değişik resimlerden örnekler sunmak konunun kavratılmasını kolaylaştıracaktır.
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinde araç-gereç kullanımı öğrencilerin bireysel öğrenme ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olur.
Derslerde kullanılan araç- gereçler güvenli gözlem yapma imkânı sağlarlar. Film projektörleri ve videolar özellikle sınıfa getirilmesi imkânsız, doğrudan gözlenmesi tehlikeli ya da mümkün olmayan cisim, olgu ve olayların kolayca ve güvenli olarak gözlenmesine imkân sağlar. (Doğan ve Tosun, 2003, 170).
Zamandan tasarruf sağlarlar. Tekrar takrar kullanılabilirler.
İlköğretim okulları Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretiminde kullanılabilecek materyalleri dört gurup halinde sınıflandırabiliriz.
B.4.1.Görsel Araçlar
Kitaplar a) Ders kitabı
b) Öğretmen kılavuz kitabı c) Öğrenci çalışma kitabı d) Yardımcı ders kitapları Yazı Tahtası
24 Gerçek eşyalar ve modeller
Projeksiyon makineleri Oyunlar
B.4.2.İşitsel Araçlar
Radyo
Teyp ve ses kasetleri, CD çalarlar
B.4.3.Görsel-İşitsel Araçlar
Filmler ve film şeritleri Televizyon Video veya VCD Bilgisayar İnternet B.4.4. İletişim Uyduları Uydular
25
III. BÖLÜM
İLKÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERS KİTAPLARININ İNCELENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Tablo1: Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımları
Araştırmamıza toplam 39 öğretmen katılmıştır. Bunların 32 tanesi (% 82 ) si bay, 7 tanesi ( % 18 ) i ise bayanlardan oluşmaktadır.
Tablo 2: Araştırmamıza katılan DİKAB öğretmenlerinin görev süreleri
Görev Süresi n % 0-10 6 15,38 11-15 9 23,10 16-20 10 25,64 21-25 12 30,76 25 ve üstü 2 5,12 Toplam 39 100,0
Çalışmamıza katılan DİKAB dersi öğretmenlerinin görev süreleri incelendiğinde 0-10 yıl, 6 kişi, % 15,38, 11-15 yılları arası görev yapanlar 9 kişi, % 23,10, 16-20 yıl arası görev yapanlar 10 kişi, % 25,64, 21-25 yıl arası görev yapanlar12 kişi, % 30,76, 25 ve üzeri yıl görev yapanlar 2 kişi,% 5,12. Tabloya göre16 yıl ve üzeri görev yapanların ağırlıkta olduğu ( % 61.52 ) görülmektedir. Muğla ilinin batıda bulunması, öğretmen açığının az olması ve yeni atamalara genelde kapalı bulunması bu durumun nedenleri arasında gösterilebilir.
Cinsiyet n %
Erkek 32 82
Bayan 7 18
