Statik IMRT (step and shoot) yöntemine göre oluşturulan
IMRT planlarının dozimetrik doğrulanmasına
segment sayısının etkisi
The effect of segment numbers on dosimetric verification of IMRT fields obtained by
the static IMRT (step and shoot) method
Hediye ACUN,1 Gönül KEMİKLER,2 Aydın ÇAKIR,2 Ebru KEMİKLER TUNCAY,3 Fulya AĞAOĞLU,3 Emin DARENDELİLER3
İletişim (Correspondence): Dr. Hediye ACUN. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyofizik Anabilim Dalı, 63300 Şanlıurfa, Turkey. Tel: +90 - 414 - 318 30 00 e-mail (e-posta): acunhediye@yahoo.com
© 2011 Onkoloji Derneği - © 2011 Association of Oncology.
1Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyofizik Anabilim Dalı, Şanlıurfa; 2İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü,
Radyasyon Onkolojisi Kliniği, İstanbul; 3İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı, İstanbul
OBJECTIVES
The goal of this work was to investigate the effect of segment number on the verification of intensity-modulated radiother-apy (IMRT) dose distributions measured with 2D array and calculated by treatment-planning system (TPS).
METHODS
Five cm depth-fluence maps calculated by TPS and measured by 2D array were compared using PTW Verisoft program for the IMRT plans of 16 prostate patients. The percentage of points passing through the (g) evaluation was found for different distance to agreement (DTA) and dose difference (DD)%.
RESULTS
When coronal fluence maps were compared, the percentage of points passing through the (g) evaluation was obtained as 98.45 (95.5-100) for the low segment group and as 86.75 (73-94) for the high segment group for 3 mmDTA/3% DD.
CONCLUSION
The percentage of points passing through (g) evaluation was found lower for the high segment group than for the low seg-ment group. To minimize this uncertainty in the IMRT verifi-cation, the use of a large number of segments should be avoid-ed to the extent possible.
Key words: Intensity-modulated radiotherapy (IMRT); dosimetric
verification; 2D array; gamma index.
AMAÇ
Statik IMRT’de şiddeti değiştirilmiş demet oluşturmak için kullanılan alt alan (segment) sayısının, TPS’de hesaplanan ve 2D array ile ölçülen doz dağılımlarının karşılaştırılmasında değerlendirme sonucuna etkisi araştırıldı.
GEREÇ VE YÖNTEM
On altı tane prostat hastasının CMS XİO tedavi planlama sis-teminde oluşturulan IMRT planları için TPS’de hesaplanan ve 2D array ile ölçülen 5 cm derinlikteki akı haritaları PTW Ve-risoft yazılım programı kullanılarak karşılaştırıldı. Karşılaştır-mada farklı DTA ve %DD kriterleri için gamma (g) değerlen-dirmesini geçen nokta sayılarının yüzdesi bulundu.
BULGULAR
5 cm derinlikteki koronal akı haritaları (g) değerlendirmesine göre karşılaştırıldığında, 3 mm DTA / %3 DD için değerlendir-meyi geçen nokta sayılarının yüzdesi, düşük segment sayısına sahip grup için ortalama olarak 98.45 (95.5-100), yüksek seg-ment sayısına sahip grup için ise 86.75 (73-94) olarak bulundu.
SONUÇ
Yüksek segment sayısına sahip olan IMRT planlarının doğru-lanmasında (g) indeks değerlendirmesini geçen nokta yüzdele-ri, daha düşük segment sayısına sahip olanlardan daha az bu-lundu. IMRT doğrulanmasındaki bu belirsizliği en aza indir-mek için mümkün olduğunca fazla segment kullanılmamalıdır.
Anahtar sözcükler: IMRT; dozimetrik verifikasyon; 2D array;
Standart konvansiyonel radyoterapide sabit X-ışını akısına sahip demetler kullanılmaktadır. Demet şiddeti 2 boyutlu (2D) ve 3 boyutlu (3D) planlamada wedge ve kompansatör filtrelerle de-ğiştirilebilmektedir.[1] 3D tedavi planlama
prog-ramları ve görüntüleme sistemlerinin gelişimiyle konformal radyasyon tedavisi mümkün hale gel-miştir.[2] Son yıllarda akı şiddeti modüle edilmiş
ışınların kullanılmasıyla, 3D konformal radyotera-pinin gelişmiş bir şekli olan “Intensity-Modulated Radiation Therapy” IMRT uygulanmaya başlan-mıştır.[3,4] IMRT, lineer hızlandırıcıda, sıklıkla
statik IMRT (step and shoot) tekniği ve dinamik IMRT tekniği ile uygulanmaktadır. Kullanım için seçilecek teknik klinikte bulunan cihaz ve donanı-ma bağlıdır.
Step and shoot veya diğer adıyla çoklu statik alan IMRT tekniği ilk kez 1994’de Bortfeld ve ark. tarafından öne sürülmüş olup, bu teknikte tedavi-de kullanılan her bir alan uniform tedavi-demet şidtedavi-deti- şiddeti-ne sahip küçük alt alanlardan oluşur. Alt alanlar veya diğer adıyla segmentler çok yapraklı kolima-tör (MLC) ile şekillendirilir ve herhangi bir ope-ratör yardımı olmaksızın üst üste gelerek, sonuç-ta uniform olmayan şiddete sahip bir demet oluş-tururlar.[3]
Dinamik MLC tekniğinde ise lifler ışınlama sü-resince farklı hızlarda ardışık olarak hareket eder-ler. Her bir lif çifti bir boyutlu ayarlamayı tanımla-makta olup bu bir boyutlu ayarlama lif çiftleri ara-sında farklılık gösterebilir. Bununla birlikte kav-ram olarak tüm lif çiftleri birlikte hareket ederek iki boyutlu şiddet ayarlaması yaratırlar ve bu şekil-de şidşekil-deti şekil-değiştirilmiş şekil-demeti oluşur. Bu teknikte lifler arası açıklık süresi alanda farklı akı şiddetle-ri oluşturacak şekilde kullanılan algoşiddetle-ritma tarafın-dan ayarlanır.[5]
IMRT’nin kullanımı radyoterapinin optimizas-yonu (kompleks şekilli hedef volüm için doz art-tırımı, riskli organ dozunun düşürülmesi, doz ho-mojenitesinin sağlanması, vs) açısından çok yarar-lı olmuştur. Radyoterapinin en önemli halkaların-dan biri, hesaplanan ve hastaya verilen dozun doğ-ruluğunu gösteren kalite güvenirliği (QA) testleri-dir. IMRT’de yüksek doz gradyentine yol açan şid-deti değiştirilmiş alanlar kullanıldığından, QA
işle-mi özellikle zor ve karmaşıktır. IMRT’ye başlama-dan önce tedavi planlama sistemi[6] ve lineer
hız-landırıcıların QA’ i için önerilerin yerine getirilme-si gerekmektedir.[7]
IMRT’de konformal doz dağılımı lineer hız-landırıcının kafasında bulunan bilgisayar kontrol-lü MLC yardımıyla elde edilmekte olup, klasik konformal tedavinin aksine her bir IMRT alanının doz yoğunluğu karmaşık bir yolla değiştirildiğin-den, oluşturulan IMRT planlarının dozimetrik ola-rak doğrulanması zorunlu hale gelmiştir.[8,9] Tipik
olarak bir QA işlemi referans noktaya verilen ab-solut dozun verifikasyonu ve düzlemsel izodoz da-ğılımının verifikasyonundan oluşur.[10] İkinci
veri-fikasyon işlemi, yani doz dağılımının doğrulanma-sı çok detay içermektedir.[8,10,11]
IMRT’de tedavi planlarının akı haritaları iki bo-yutlu dozimetre sistemleriyle ölçülebilir. Akı hari-talarının ölçülmesinde sıklıkla 2D dedektörler ve filmler kullanılmaktadır. Standart dozimetrik sis-temlere alternatif olan 2D dedektör sistemlerin-den seven 29 dozimetri sistemi ve mapcheck di-yot matriksinin özellikleri bazı araştırmacılar ta-rafından incelenmiş ve 2D dozimetri sistemlerinin IMRT akı haritalarının doğrulanmasında kullanıla-bileceği öngörülmüştür.[12,13]
IMRT akı haritalarının doğrulanmasında 2D do-zimetri sistemlerinin yanı sıra radyografik ve rad-yokromik filmler de kullanılabilmektedir. Bu film-lerin IMRT doğrulanmasında kullanılması fark-lı araştırmacılar tarafından kendi kliniklerindeki IMRT hasta planlarında araştırılmıştır.[14-16]
Bu çalışmada, statik IMRT tekniğiyle elde edi-len prostat IMRT planlarının dozimetrik doğrulan-masında, planlardaki segment sayısının, TPS ile hesaplanan ve 2D array ile ölçülen doz dağılımla-rının değerlendirme sonucuna etkisi araştırıldı.
GEREÇ VE YÖNTEM
On altı prostat hastasının bilgisayarlı tomografi (BT) görüntüleri çekilip, radyasyon onkoloğu tara-fından hedef hacim ve riskli organ hacimleri ICRU 62 raporuna[17] göre konturlandı. Her hasta için
he-def hacme ve bu hehe-defin sağlıklı organlarla kom-şuluğuna bağlı olarak CMS XİO tedavi planlama
bilgisayarında ters planlama algoritması kullanıla-rak ayrı ayrı IMRT planları oluşturuldu. Işın ener-jisi, alan sayısı ve gantri açıları bizim tarafımızdan belirlenirken, dozla ilgili diğer tüm optimizasyon-lar tedavi planlama bilgisayarının ters planlama al-goritması tarafından yapıldı.
Prostat hastaları 6 MV foton enerjisiyle 7 alan-dan, gantri açıları 0º, 45º, 90º, 135º, 225º, 270º ve 315º olacak şekilde planlandı. Bazı araştırmacılar tarafından düşük monitor unitlerde (MU), MU ba-şına doz sabitinin lineeriteden sapma gösterdiği gösterilmiştir.[18,19] Özellikle ilk birkaç MU
değe-rinde, MU başına doz sabitinin lineerlikten saptığı, bu nedenle statik IMRT planlarında 5MU’den kü-çük segmentlerin kullanılmaması gerektiği için,[20]
IMRT planlarında 5 MU’den küçük segmentler si-linip, planlar bu şekilde oluşturuldu.
30x30x30 cm boyutlarında RW3 (PTW, Frei-burg, Germany) katı su fantomunun Shimadzu (Ja-pon) BT cihazında BT’si çekildi. BT görüntüle-ri, CMS XiO (Elekta, Sweden) TPS’de IMRT QA fantomu olarak kullanıldı. Hastaların IMRT plan-ları, doğrulama işleminin yapılabilmesi için bu IMRT QA fantomunun BT kesitlerine aktarıldı. 2D array ile doğrulama işlemi, alan ilişki yöntemi kul-lanılarak yapıldı. Bunun için IMRT planları tüm alanların gantri açıları 0º olacak şekilde, IMRT QA fantomuna aktarıldı. Fantoma aktarılan IMRT doz dağılımları, planın izosantırı 5 cm derinlikte, SSD 95 cm olacak şekilde fantomda yeniden hesaplatı-larak IMRT QA planı oluşturuldu. Oluşturulan bu plan Lantis ağı yardımıyla Oncor Impression (Si-emens) lineer hızlandırıcısı bilgisayarına
aktarıl-dı. Tüm hasta planları için aynı işlem tekrarlanaktarıl-dı. IMRT QA planlarının izosantırı 5 cm derinlikte ol-duğundan ölçüm yaparken 2D-Array’in dedektör-leri 5 cm derinlikte, SSD ise 95 cm olacak şekilde ölçüm seti hazırlandı. Array’in ölçüm noktası yü-zeyden 5 mm derinlikte olduğundan arrayin üstüne 4.5 cm fantom konularak ölçüm noktası 5 cm de-rinlikte olacak şekilde ayarlandı. Array ile doğru-lama işlemi için oluşturulan ölçüm seti Şekil 1’de gösterilmektedir.
5 cm derinlikte koronal kesitte ölçülen doz dağı-lımı TPS’nin hesapladığı aynı derinlikteki dağılım-la, PTW Verisoft yazılım programında bulunan (γ) indeks değerlendirmesi kullanılarak karşılaştırıldı. (γ) indeks değerlendirmesinde, %DD (dose diffe-rence) ve DTA (distance to aggrement) kriterlerinin değişimine bağlı olarak, hesaplanan ve ölçülen doz dağılımlarının uyumu ve değerlendirmeyi geçen, yani (γ) değeri 1’den küçük (γ<1) olan nokta sayısı araştırıldı. 2 mm DTA/%2 DD kriterinden başlaya-rak 4 mm DTA/%4 kriterine kadar (γ) değerlendir-mesini geçen nokta sayıları bulundu.
BULGULAR
IMRT planları yüksek ve düşük sayıda segmen-te sahip olanlar olarak iki gruba ayrıldı. Düşük seg-ment sayısına sahip grubun ortalama segseg-ment sa-yısı 60.6 (23-74), yüksek segment sasa-yısına sahip grubun ise 94.6 (79-115) olup bu değerler Tablo 1’de gösterilmektedir.
5 cm derinlikteki koronal akı haritaları karşı-laştırıldığında, (γ) indeks değerlendirmesini geçen noktaların yüzdesi, 2 mm/%2’den başlayarak 4 mm/%4’e kadar hesaplatıldı. Farklı DTA ve %DD değerlerine göre (γ) değerlendirmesini geçen nok-ta sayılarının yüzdesi, düşük segment sayısına sa-hip olan hasta grubu için Tablo 2’de, yüksek seg-mente sahip grup için ise Tablo 3’de gösterilmekte-dir. 3 mm/%3 kriteri için, (γ) değerlendirmesini ge-çen nokta yüzdeleri, düşük segment sayısına sahip grup için ortalama olarak 98.45 (95.5-100), yüksek segment sayısına sahip grup için ise 86.75 (73-94) olarak bulundu.
Yüksek segment sayısına sahip olan IMRT planlarının değerlendirmeyi geçen nokta yüzdele-rinin, daha düşük segment sayısına sahip
planlŞekil 1. 2D array (seven 29) ile IMRT doğrulanması. 2D
Hasta no Segment sayısı Hasta no Segment sayısı (düşük) (yüksek) Hasta 1 23 Hasta 9 79 Hasta 2 60 Hasta 10 82 Hasta 3 63 Hasta11 85 Hasta 4 49 Hasta 12 96 Hasta 5 71 Hasta 13 97 Hasta 6 71 Hasta 14 98 Hasta 7 74 Hasta 15 105 Hasta 8 74 Hasta 16 115 Ortalama 60.6 94.6 Tablo 1
Düşük ve yüksek segment sayısına sahip prostat IMRT planlarının segment sayıları Hasta no 2 mm/ %2 2 mm/ %3 3 mm/ %2 3 mm/ %3 4 mm/ %3 4 mm/ %4 Hasta 1 77.6 85.1 88.2 95.5 95.5 100 Hasta 2 84.1 89.7 96.6 100 100 100 Hasta 3 86.9 88 97.8 98.9 98.9 98.9 Hasta 4 78.7 91.5 90.4 100 100 100 Hasta 5 81.1 85.5 95.9 97,3 100 100 Hasta 6 83.5 84.5 100 100 100 100 Hasta 7 87.8 90 92.9 95.9 97 100 Hasta 8 84.6 86.8 98.9 100 100 100 Ort. 83.04 87.63 95.08 98.45 98.92 99.86 Tablo 2
Düşük segment sayısına sahip prostat IMRT planları için TPS ile hesaplanan ve 2D array ile ölçülen doz dağılımlarının karşılaştırılmasında farklı DTA ve %DD için (γ) indeks değerlendirmesini geçen noktaların yüzdesi
Hasta no 2 mm/ %2 2 mm/ %3 3 mm/ %2 3 mm/ %3 4 mm/ %3 4 mm/ %4 Hasta 9 69.6 79.1 86.9 91.3 92.4 94.6 Hasta 10 78 92 80.3 94 96 100 Hasta 11 80.7 80.7 92.8 92.8 95.2 97.6 Hasta 12 63.3 68.8 77.7 82.2 87.8 92.2 Hasta 13 69 72.5 76.3 88.7 90.7 97 Hasta 14 54 56.8 69 73 80 84 Hasta 15 73.5 75.5 89.2 90.3 97.1 97.1 Hasta 16 65.4 69.2 77.9 81.7 86.5 91.3 Ort. 69.18 74.32 81.26 86.75 90.71 94.22 Tablo 3
Yüksek segment sayısına sahip prostat IMRT planları için TPS ile hesaplanan ve 2D array ile ölçülen doz dağılımlarının karşılaştırılmasında farklı DTA ve %DD için (γ) indeks değerlendirmesini geçen noktaların yüzdesi
dan daha az olduğu görülmüştür. Düşük segment sayısına sahip olan hasta 4 ve yüksek segment sa-yısına sahip hasta 15’in IMRT planlarının (γ) fak-tör haritaları, TPS’de hesaplanan ve 2D array ile ölçülen doz dağılımlarının karşılaştırılması sırasıy-la Şekil 2 ve Şekil 3’de gösterilmektedir.
TARTIŞMA
Bu çalışmada, statik IMRT yöntemine göre oluşturulan IMRT planlarının doğrulanmasında plandaki segment sayısının, hesaplanan ve ölçülen dağılımların karşılaştırılmasında elde edilen değer-lendirme sonucuna etkisi araştırıldı.
IMRT’de ışınlanan hacim içinde kalan normal dokuların korunması ve hedef hacimde istenen doza ulaşılabilmesi için sıklıkla yüksek doz grad-yentleri oluşabilmektedir. Yüksek doz gradyent-leri ise demet şiddetgradyent-lerinin değişiminden kaynak-lanmaktadır. Statik IMRT’de her bir alan küçük alt alanların üst üste gelmesiyle oluştuğundan, hedef-lenen dozların elde edilebilmesi için bazı noktalar-da yüksek doz gradyentleri olabilmektedir. Yüksek doz gradyentlerinin doğru noktada oluşması çok önemlidir. IMRT’de şiddeti değiştirilmiş demet karmaşık bir yolla elde edildiğinden hesaplanan ve hastaya verilen doz arasındaki uyumun kontrolü kesin olarak gereklidir.
Çalışmamızda 2D arrray (seven 29) ile elde edi-len doz dağılımlarının TPS ile hesaplanan dağılım-la karşıdağılım-laştırılmasında, 2 mm DTA ve %2 DD’den (2 mm/ %2) başlayarak 4 mm DTA ve %4 DD’a (4 mm/ %4) kadar, DTA ve DD değerleri arttırıla-rak bu artışa bağlı olaarttırıla-rak değerlendirmeyi geçen noktaların yüzde değerleri bulundu. On altı pros-tat hastası için bu noktaların ortalaması; 2 mm/ %2 için %76.1, 2 mm/ %3 için %80.9, 3 mm/ %2 için %88.2, 3 mm/ %3 için %92.6, 4 mm/ %3 için %94.8 ve 4 mm/ %4 için %97 olarak bulunmuş-tur. Prostat IMRT planları yüksek segment ve dü-şük segmente sahip planlar olarak iki gruba ayrıldı. Düşük segmente sahip grup için bu noktaların orta-laması sırasıyla; 83.04, 87.63, 95.08, 98.45, 98.92, 99.86 iken, yüksek segmentli grup için bu değerler, 69.18, 74.32, 81.26, 86.75, 90.71 ve 94.22 olarak bulunmuştur. Karşılaştırmada (γ) değerlendirmesi-ni geçen noktaların yüzdesine bakıldığında 2D
ar-ray ile yapılan ölçümler TPS ile uyumlu sonuçlar vermiştir.
Poppe ve ark.,[22] 2D array ile yaptıkları
çalış-mada statik IMRT tekniği kullanarak oluşturulan IMRT planlarının doz dağılımlarını 2D array ile ölçmüşler ve TPS’nin hesapladığı dağılımlarla kar-şılaştırmışlardır. Karşılaştırmayı profiller bazında gerçekleştirip özellikle yüksek doz gradyentinin olduğu bölgelerde, ölçülen doz profilinin hesapla-nandan sapma gösterdiğini bulmuşlardır. Bu yüz-den çalışmalarının sonucunda yüksek doz grand-yentinden dolayı, daha önce Low ve ark.[21]
tarafın-dan önerilen (γ) indeks metodunun (DTA, %DD), IMRT planlarının karşılaştırılmasında kullanılması gerektiğini vurgulamışlardır.[22] Biz de
çalışmamız-da 2D array ve TPS’de hesaplanan profilleri karşı-laştırdığımızda dozun en yüksek olduğu noktalar-da farkın en büyük olduğunu ve bu farkın %3 ile %4 arasında değiştiğini gözlemledik.
Basran ve ark.,[23] farklı gruplardan oluşan 115
hastanın IMRT planlarının dozimetrik doğrulan-masını MapCheck diyot array ile yapmışlardır. Ça-lışmada statik IMRT tekniği kullanılmış olup ışın-lamalar Siemens Primus ve Elekta Synergy linak-larında yapılmıştır. MapCheck ile elde edilen doz dağılımlarının karşılaştırılmasında (γ) indeks yön-temi kullanılmıştır. 3 mm/ %3 için değerlendir-meyi geçen noktaların yüzde olarak değerini baş-boyun hastaları için %88, diğer hasta planları için ise %95 olarak bulmuşlardır.
Bizim çalışmamızda 3 mmDTA/ %3DD için (γ) değerlendirmesini geçen noktaların yüzde de-ğerleri düşük segmentli prostat IMRT planları için %98.45, yüksek segmentli IMRT planları için ise %86.75 olarak bulunmuş olup, elde edilen sonuç-lar Basran ve ark.’nın[23] sonuçlarıyla uyumlu
çık-mıştır. 2D array ile gamma değerlendirmesine göre bulduğumuz karşılaştırma sonuçları yukarıda bah-sedilen Mapcheck ile yapılan diyot matriks sonuç-larıyla uyumludur. Literatürde Mei ve ark.[24] 2D
array ile gamma değerlendirmesine 3 mm/ %3 için bakmışlar ve sadece alan kenarlarındaki bölgelerin değerlendirmeyi geçemediğini bildirmişlerdir. Bi-zim çalışmamızda da g değerlendirmesini
geçeme-yen noktalar alan kenarında ve alan dışındaki böl-gelerde bulunmaktadır.
Şekil 2. Düşük segmente sahip olan 4 no’lu hasta IMRT planının, a) gamma faktör haritası, b) 2D array ile
ölçülen izodoz dağılımı, c) izodozların karşılaştırılması, d) TPS ile hesaplanan izodoz dağılımı.
Şekil 3. Yüksek segmente sahip olan 15 no’lu hasta IMRT planının a) gamma faktör haritası, b) 2D array
En küçük segment boyutu tüm planlar için 2x2 cm2 seçilmiş olmakla birlikte, segment sayısı
art-tıkça, hesaplanan doz dağılımının ölçülenden sap-ma gösterdiği gözlenmiştir. Sawchuk ve ark.[25] da
çalışmalarında hasta IMRT planlarını fazla ve az sayıda segmente sahip olacak şekilde planlayıp, bu iki grubu IMRT dozimetrik doğrulanması açısın-dan karşılaştırmışlardır. MapCheck diyot matriksi ve film kullanarak IMRT planlarının doğrulanma-sında daha az segment ve segment başına daha bü-yük monitor unit (MU) değerine sahip olan IMRT planlarının dozimetrik doğruluğunun, çok sayıda segment ve segment başına daha küçük MU değe-rine sahip olan IMRT planlarından daha yüksek ol-duğunu bulmuşlardır. Çünkü segment sayısı arttık-ça küçük alanların, ölçülen ve hesaplanan penumb-raları arasındaki farklar üst üste gelip, hesaplanan ve ölçülen IMRT akı haritaları arasındaki farkı art-tırmaktadır.[25]
Statik IMRT planında kullanılan segmentlerin toplam sayısı, akı haritasının kompleksliği, kulla-nılan ışın sayısı ve diğer teknik faktörlere bağlıdır. Segmentleri kullanarak iki boyutlu akı haritaları-nı oluşturacak algoritmalar lif pozisyonlarıharitaları-nı he-saplamanın yanı sıra MLC’lerin geometrik ve do-zimetrik özelliklerini de hesaba katmalıdır. Örne-ğin dikkate alınmadığında önemli doz artefaktları-na yol açacak olan lif keartefaktları-narının dizaynı ve liflerin fokuslama özelliği gibi parametreler dikkate alın-malıdır.
İlk doz artefaktı “tongue and groove” etkisi olup lifler arası sızıntıyı engellemek için bazı li-naklar MLC tongue and groove dizaynına sahiptir. Eğer büyük bir alan iki alt alana bölünürse, iki ala-nın birleşim yerinde bu dizayndan dolayı bir doz düşüklüğü oluşabilir. İki alt alanın kenarı tongue and groove dizaynının küçük bir farklılığından do-layı lifler tarafından absorblanmakta ve sonuçta alt alanların birleşim yerinde yaklaşık %20’lik bir doz düşüklüğü oluşmaktadır. İkinci artefakt ise trans-vers çakışmadan kaynaklanır. Bazen iki segment lif hareketine dik olarak komşu sınırlara sahip ol-duklarında segmentlerin birleşim yerince ince bir şerit şeklinde düşük doz alan bölge oluşur. Bu ise alt alanların penumbralarının tam oluşmamasından kaynaklanmaktadır.[5] Tüm bu parametrelerden
do-layı, segment sayısı arttıkça IMRT akı haritaları-nın doğrulanmasında hesaplanan ve ölçülen dozlar arasındaki fark ta artmaktadır.
Sonuç olarak, IMRT doğrulanmasındaki bu be-lirsizliği en aza indirmek için olabildiğince daha az segment ile planlama yapmaya çalışılmalı ve yük-sek segment sayılı planlardan kaçınılmalıdır.
KAYNAKLAR
1. Khan FM. Teratment planning I. In: The physics of ra-diation therapy. 3rd ed. Baltimore, MD: Lippincot Wil-liams and Wilkins; 2003.
2. Sherouse GW, Bourland JD, Reynolds K, McMurry HL, Mitchell TP, Chaney EL. Virtual simulation in the clinical setting: some practical considerations. Int J Ra-diat Oncol Biol Phys 1990;19(4):1059-65.
3. Webb S. Intensity Modulated Radiation Therapy. Bris-tol: Institute of Physics Publishing; 2001. p. 270-8. 4. Prudy JA. Intensity modulated radiation therapy:
cur-rent status and issues of interest. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2001;51(4):880-914.
5. Schegel W, Bortfeld T, Grosu AL. New Technoligies in Radiation Oncology. Verlag Berlin: Springer; 2006. p. 263-94.
6. Fraass B, Doppke K, Hunt M, Kutcher G, Starkschall G, Stern R, et al. American Association of Physicists in Medicine Radiation Therapy Committee Task Group 53: quality assurance for clinical radiotherapy treat-ment planning. Med Phys 1998;25(10):1773-829. 7. Nath R, Biggs PJ, Bova FJ, Ling CC, Purdy JA, van de
Geijn J, et al. AAPM code of practice for radiotherapy accelerators: report of AAPM Radiation Therapy Task Group No. 45. Med Phys 1994;21(7):1093-121. 8. Wiezorek T, Banz N, Schwedas M, Scheithauer M,
Salz H, Georg D, et al. Dosimetric quality assur-ance for intensity-modulated radiotherapy feasibil-ity study for a filmless approach. Strahlenther Onkol 2005;181(7):468-74.
9. Laub WU, Wong T. The volume effect of detectors in the dosimetry of small fields used in IMRT. Med Phys 2003;30(3):341-7.
10. Létourneau D, Gulam M, Yan D, Oldham M, Wong JW. Evaluation of a 2D diode array for IMRT quality assur-ance. Radiother Oncol 2004;70(2):199-206.
11. Wiezorek T, Schwedas M, Scheithauer M, Salz H, Bellemann M, Wendt TG. VERIDOS: a new tool for quality assurance for intensity modulated radiotherapy. Strahlenther Onkol 2002;178(12):732-6.
12. Spezi E, Angelini AL, Romani F, Ferri A. Charac-terization of a 2D ion chamber array for the verifi-cation of radiotherapy treatments. Phys Med Biol
2005;50(14):3361-73.
13. Buonamici FB, Compagnucci A, Marrazzo L, Russo S, Bucciolini M. An intercomparison between film dosim-etry and diode matrix for IMRT quality assurance. Med Phys 2007;34(4):1372-9.
14. Bucciolini M, Buonamici FB, Casati M. Verifica-tion of IMRT fields by film dosimetry. Med Phys 2004;31(1):161-8.
15. Childress NL, Salehpour M, Dong L, Bloch C, White RA, Rosen II. Dosimetric accuracy of Kodak EDR2 film for IMRT verifications. Med Phys 2005;32(2):539-48.
16. Zeidan OA, Stephenson SA, Meeks SL, Wagner TH, Willoughby TR, Kupelian PA, et al. Characterization and use of EBT radiochromic film for IMRT dose veri-fication. Med Phys 2006;33(11):4064-72.
17. ICRU report 62. Prescribing, recording and report-ing photon beam therapy (Suppl. to ICRU Report 50) Bethesda MD: International Comission on Radiation Units and Measurements: 1999.
18. Ravikumar M, Al Asmary MA, Alla A Sultan R, Al Ghamdi HA. Dose delivery accuracy of therapeutic photon and electron beams at low monitor unit settings. Strahlenther Onkol 2005;181(12):796-9.
19. Mohr P, Brieger S, Stahl J, Witucki G. Linearity of the dose monitor system at low monitor units. Strahlenther Onkol 2007;183(6):327-31.
20. Kemikler G, Acun H. Beam characteristics of mega-voltage beams at low monitor unit settings. Phys Med In press.
21. Low DA, Harms WB, Mutic S, Purdy JA. A technique for the quantitative evaluation of dose distributions. Med Phys 1998;25(5):656-61.
22. Poppe B, Blechschmidt A, Djouguela A, Kollhoff R, Rubach A, Willborn KC, et al. Two-dimensional ion-ization chamber arrays for IMRT plan verification. Med Phys 2006;33(4):1005-15.
23. Basran PS, Woo MK. An analysis of tolerance lev-els in IMRT quality assurance procedures. Med Phys 2008;35(6):2300-7.
24. Mei X, Bracken G, Kerr A. Evaluation of a commer-cial 2D ion chamber array for intensity modulated radiation therapy dose measurements. Med Phys 2008;35(7):3403.
25. Sawchuk S, Karnas S, McCune K, Mulligan M, Dar R, Chen J. Comparison of clinical IMRT plan quality and delivery accuracy: Few large segments vs many small segments. Med Phys 2008;35(7):3401.
