Sadberk Hanım Müzesi

T a rih î b e lg e , d o ­ kü m an , eşya v e kalıntıların bulun­ duğu müzeler, in­ sana tuhaf bir his verir: H eıbiri yüz­ lerce, binlerce yıl­ lık tarihi malzeme­ nin arasında dolaş­ m ak, in c e le m e k , tarihe elinizi uzat­ mak... Şimdi hepsi mazi olmuş insan­ ların ellerin d e şe­ kil bulmuş, günde­ lik h a y a tla rın d a kullanılmış bu nes­ n eler, tarih in gri perdesini aralama­ nın garip ama ke­ yifli hissini tattırır insana.

I n a museum even the simplest object is a messenger fr o m the p ast b rin g in g echoing voices from a world long gone. It is a strange fe el­ ing to be in contact over a g u lf o f cen­ turies o r m illenia. Each a rte fa c t o r d o c u m e n t was made and used by other human hands long ago, and has the c a p a c ity to throw light on one o r m ore aspects o f their daily lives. That is the fe elin g which awaits you Mineli tabak, Avrupa, 19. yüzyıl / Enamelled plate, European, 19th century. in Sadherk H am m

96

V ehbi K o ç’un eşi Sadberk Ha- nım’ın girişimiyle temelleri atı­ lan Sadberk Hanım Müzesi’nde de benzer bir hisse kapılıyorsu­ nuz. Hayatının son günlerinde kurulmasına vesile olduğu mü­ z e y i g ö r e m e d e n , 23 K a sım

1973’te hayata gözlerini yuman Sadberk Hanım’ın vasiyeti üze­ rine, adını yaşatacak olan mü­ z e y i B ü y iik d e r e ’ d e k i y a lıd a kurmaya karar veren Koç A ile­ si, işe ö n ce bu bin ayı onart­ makla başlar. Böylece 14 Ekim 1980 tarihinden itibaren Sad­ berk Hanım’ın kişisel k o le k s i­ yonundan oluşan, Tü rkiye’nin ilk özel müzesi meraklıların il­ gisine sunulur.

Bu arada ünlü k o le k s iy o n e r H ü seyin K o ca b a ş’ın ölü m ü n ­ den sonra varisleri tarafından satışa çıkarılan eserleri, 1983 yı­ lında satın alınarak, sürekli g e ­ lişen Sadberk Hanım Müzesi’ne kazandırılır. Söz konusu kolek­ siyon, MÖ 6. binden 19. yüzyı­ lın sonuna kadar A n a d o lu ’da yaşamış m edeniyetlere ait kül­ tür kalıntılarından oluşan bir m ozaiktir. Bu o layd a n sonra m ü zed ek i eserler “A rk e o lo jik Eserler” ve “İslam ve Osmanlı Eserleri” olarak iki grup halin­ de sınıflandırılarak

sergilenme-Pijm iş toprak çöm lek, Neolitik Dönem, MÖ 6. bin (üstte). II. Abdülham id tuğralı sigara tabakası, altın-elm as-yakut- mine, 19. yüzyıl (altta). Müzenin I. katının genel görünümü (en altta). / Pottery jar, Neolithic, 5000-6000 BC (above). Cigarette case bearing the cipher of Abdülhamid II, decorat­ ed in diam onds, rubies and enam el on gold, 19th century (b elow ). Sadberk Hamm Museum, first floor (b ottom ).

Museum, named after the wife o f Turkish industrial­ ist Vehbi Koç. It was Sad­ berk H a m m ’s wish that a m useum be f o u n d e d to house her private collec­ tio n , w h ich was n o te d above all f o r its Ottoman e m b ro id e rie s a n d cos ­ tumes. Unfortunately she d ie d on 23 N o v e m b e r 1973, seven years before the museum opened. Her fa m ily set about restoring the 19th-century house at Büyükdere on the north­ ern shore o f the Bosphorus which had been chosen as an appropriate loca tion f o r the museum, a n d it o p en ed on 14 O c to b e r

1980.

In 1983 the museum p u r­ chased the fam ous collec­ tion o f Hüseyin Kocabaş which was put up f o r sale by his heirs a fte r his death. This rem a rkable collection, spanning eight thousand years fro m 6000 BC to the end o f the 19th century, represented the m any d ifferen t c iv ilis a ­ tions o f Anatolia. Sadberk H a m m M u seum now

Müzenin ikinci katında bulunan işleme vitrinleri, Osmanlı, 18-19. yüzyıl (üstte). Ankara yöresi sünnet yatağı (altta). Kaşlı altın yüzükler. Rom a Çağı (en altta solda). Pişmiş toprak diadem , Helenistik Çağ (en altta sağda). / Cases on the second floor o f Sadberk Hamm Museum containing 18th-19th century Ottom an exhibits (ab ove). A circumcision bed from Ankara (b elow ). Roman gold rings (bottom left). Hellenistic period pottery diadem (bottom right). ye başlanır.

İki ayrı yapı içinde yer alan Vehbi Koç Vakfı Sadberk I kı­ nım Müzesi, B o ğa z’ın Kara­ d en iz’e açıldığı noktaya ya ­ kın bir yerde, Büyükdere’de h em en sa h ild e bu lu nu yor. Müzeyi oluşturan binalardan birincisi 19. yüzyıl sonlarında inşa edilmiş. Üç tam, bir çatı katından oluşan bina, üslup o la ra k g e le n e k s e l A vru p a halk mimarisi örnek alınarak y a p ılm ış. “ A za ry a n Y a lıs ı” olarak da bilinen yapı, kagir zemin üzerine ahşap/bağda- di tarzda inşa edilmiş.

1950 yılında Koç Ailesi tara­

fından satın alınan bu bina, 1978 yılına kadar yaz­ lık olarak kullanılmış. Sedat Hakkı Eldem’in hazır­ ladığı ve 1978-1980 yılları arasında yürütülen res­ torasyon projesinin tamamlanmasıyla birlikte Sad­ berk Koç Koleksiyonu sergilenmek üzere müzeye dönüştürülmüş. 400 metrekarelik bir alan üzerine kurulmuş Azaryan Yalısı’nın, bahçesi ile birlikte

divided its collection into two, the A n tiqu i­ ties and Islam ic and O tto m a n sections, boused in separate buildings.

The origin al museum building is a late 19th century tim ber bouse n e a r the B la ck Sea mouth o f the Bospho­ rus Strait. It is h a lf- tim b e re d w ith two m ain storeys and an a ttic f lo o r , a n d its architecture is in flu ­ enced by tra d itio n a l European vernacular style. The X-shaped wooden decorations and boss­ es screwed onto the façade inspired the local peo­ ple to call it the Screw House’ instead o f its proper

name Azaryan Yalısı. It was purchased by the Koç fam ily in 1950 and they used it as a summer house until 1978, when restoration began accord­ ing to plans drawn up by the architect Sedat

Kına gecesi (üstte solda) ve lohusa odası sergilem esi (üstte sağda). Osmanlı devlet armalı cep saati ve fincan zarfı, altın-m ine, 19. yüzyıl (altta). P ijm ij toprak fincanlar, Koloni Dönem i, MÖ 2. bin (en altta solda). Cam ji|e örnekleri, Rom a Dönemi (en altta sağda). / Tableau illustrating the henna cerem o­ ny before a Turkish w edding (above left). Tableau illustrating the room o f a wom an who has just given birth in Ottom an times (above right). Gold pock­ et watch with Ottom an arm orial device (b elow ). Gold coffee cup holder with enam el decoration, 19th century (b elow ). Pottery cups. Colonies Era, 1000- 2000 BC (b ottom left). Roman period glass bottles (b ottom right).

h esaplandığında 4280 m etre­ karelik bir alanı kapladığı g ö ­ rülüyor. Yalının giriş katında hediyelik eşyaların sergilendiği bir bölüm ile ufak bir çay salo­ nu mevcut. Bugün kullanılma­ yan ana girişin tavanı, eski Ro­ ma m im arisinden esinlenm iş kartonpiyer kasetlerle b ezen ­ miş. Duvarlar m erm er taklidi k a lem işi b o y a lı o lu p , katlar arasındaki iletişim ahşap mer­ divenler sayesinde gerçekleşi­ yor. Binanın birinci ve ikinci katlarındaki ana salon lar ve bunlara açılan odalar eserlerin sergilendiği mekanlar olup çatı katında depolar, çalışma oda­ ları ile kitaplık bulunuyor. Yapının dış yüzünde çarpı işa­ reti şeklindeki ahşap süsleme­ ler ve kabaralar yalıyı daha be­ lirgin kılmış ve halk arasında “Vidalı Yalı” olarak anılmasına yol açmış. Vehbi Koç Vakfı’nın 1983 yılında satın aldığı Koca­ baş eserlerinin Sadberk Hanım Müzesi koleksiyonuna katılma­ sıyla birlikte yeni sergi mekan­ larına ihtiyaç duyulunca, m ev­ cut binanın yanındaki, 20. yüz­ yıl başlarında inşa edildiği dü­ şünülen, yarı yıkık durumdaki

Hakki Eldem, and the interi­ o r was fitted out to house the museum exhibits. Including the small garden, the muse­ um has a total area o f 4280 s q u a re m etres. On the g ro u n d f lo o r is a g ift shop and small tea room.

The ceilin g o f the o rig in a l hall has a coffered ceiling o f the type inspired by ancient Roman architecture, and the walls are painted in an im i­ ta tio n o f m arble, as was fashionable at the time. The exhibition areas are on the grou n d and firs t floors, the attic floor being occupied by storerooms, offices an d the library. When Hiiseyin Koca- h a f s c o lle c tio n was p u r ­ chased in 1983 this building was no longer large enough, and the Vehhi Koç Founda­ tio n p u rc h a s e d the h a lf- ruined house nextdoor which is thought to date fro m the early 20th century. This was restored hy Ibrahim Yalçin, with the exterior fa ith f ul to the original, hut the interior as a striking modern

mttse-,

Arkeoloji Bölümünde bulunan Rom a Dönemi eserleri (üstte). Astronom i ve denizcilikle ilgili eserler, 17.-19. yüzyıl (altta). Vehbi Koç’ un kitabından bir alıntı (en altta). / Roman exhibits (ab ove). Astronom ical and nautical instruments dating from the I7 th -I9 th centuries (b elow ). Quotation from a book by Vehbi Koç (b ottom ).

S m tä r f ■ / h iH ifti lit n tiu lf t i/íifi¿iiih'ii£' plîmt'H ıııil^ • ¡hufaîafiajtàmqitttwufato ißciiiintr • f/ iiirim t (jeiïrffl niisrltlimßii i. s é t e dilitj¡nd¡i / r 'afírríte1 - luuui'kiujmSm kk scij. > snütv flíduKhv vhlv »* íizdm- smvkí nmífmn •

fqjdiima vermis vinuıımfik

¿VtfifiuHoc

başka bir yalı aslına uy­ gun olarak yeniden inşa edilir. Yüksek Mimar İb­ rahim Y a lçın tarafından hazırlanan rekonstriiksi- yon projesinin tamamlan­ ması yaklaşık iki yıl sü­ rer.

1988 yılında “Sevgi G ö ­ nül Binası” adıyla açılan bu bölümde, İslam önce­ si devirlere ait arkeolojik eserler sergilenmeye baş­ lanır ve aynı yıl “Europa Nostra” ödülüne layık g ö ­

rülür. Betonarme binanın ön cephesi ahşap kaplı olup yan cephesi ahşap taklidi mermer sıvalı. Ön­ den üç, arkadan zemin dahil dört katlı olan bina­ nın giriş katında bir salon ve kon-

servasyon laboratuvarı bulunuyor. Ana ve ara katlarda Anadolu uy­ garlıklarına ait kültürel kalıntılar kronolojik olarak sergileniyor. Ser­ gilem e alanı toplam 625 metrekare olup, vitrinler ve salonlar gün ışığı­ na kapatılmıştır.

Son derece modern bir görünüme sahip olan Sadberk Hanım Müzesi Çarşam ba g ü n le ri hariç h ergiin 10:00-17:00 s a a tleri arasın da

ziyaretçilere açık. •

--- ' ■ H l

'Aynur Erdem, arkeolog ve gazeteci.

Renamed the Sevgi Gönül building, the new section hous­ ing the pre-Islam ic collections opened to the p u b lic in 1988. That same year it won the cov­

eted Europa Nostra A w ard f o r in use- ums. The façade is revetted in wood. The b u ild in g has f o u r storeys at the back and three at the fro n t. The g ro u n d f lo o r contains a lecture room and conservation laboratory. On the next three floors are the galleries where the exhibits are arranged in chronological order o v e r an a rea o f 625 squ a re metres. N o d a y lig h t a t a ll is admitted into the galleries. Sadberk H a m m Museum is a pleasure to visit, and its situa­

tion on the upper shore o f the Bosphorus is a chance to get out o f the c ity a n d see some enchanting scenery as well. The museum is open d aily except Wednesdays f r o m 10.00 to

17.00. •

* A ynur Erdem is an archaeologist and journalist.

103

S K Y L I F E N İ S A N A P R I L 19 99

Ta h a T o ro s Arşivi