D ARÜLMUALL~MN-~~ AL~YEDE FENN-I TERBIYE DERSI
VE B~R Ö~RENCI ~SYANI
FATIH DEMIREL*
Osmanl~~ modern e~itim kurumlanndaki disiplin vakalar~, okul ya~ant~s~n~, nizâmnâme ve talimâtnâmelerle belirlenmi~~ kal~plar d~~~nda ortaya koyan önemli kaynaldard~n° Bu kaynaklar, okullarda olu~turulmak istenen disipline, ayk~r~~ olarak meydana gelmi~~ vakalan ortaya koydu~u gibi, okullarda e~itim-ö~retim faaliyetleri-nin nas~l yürütüldii~ii, modern e~itim konusundaki ö~renci, ö~retmen ve idareci alg~s~, ö~renci, ö~retmen, idare ili~kisi gibi pek çok konuya dair ipuçlar~~ vermektedir. II. Me~rutiyet Dönemi, e~itim alamnda, eskinin be~enilmeyerek veya eksik görüle-rek, yo~un reform çabalar~na giri~ilen bir dönemdir. Dönemin ba~lang~c~ndan itiba-ren Osmanl~~ modern e~itim sisteminde ve kurumlar~nda yap~sal de~i~imlere gidilmi ~-tir.2Bu çal~~mada incelenen yaka II. Me~rutiyet Dönemi'nde (1913) Dârülmuallimin-i
illiyede meydana gelmi~tir. 1848 y~l~nda Dârülmuallimin ad~yla kurulan ilk ö~retmen
okulunun dersleri aras~nda bulunan Ust21-i ifilde ve Talim dersi Sultan II. Abdülhamid Dönemi'nde UsW-i Tedris olarak isimlendirilmi~tir. Genel olarak ö~retim yöntemleri-ni kapsayan ders II. Me~rutiyet'le birlikte isim ve içerik yönünden de~i~ime u~ram~~-t~r. 1909'dan sonra Fenn-i Terbiye ad~n~~ alan ders ö~retim yöntemleriyle birlikte e~itim bilimlerini de kapsar bir duruma getirilmi~tir. Bu çal~~mada Usfll-i Tedris ve Fenn-i
Terbiye derslerinin dârülmuallimin programlanndaki yeri, de~i~imi, ö~renci, ö~
ret-men ve idare taraf~ndan alg~lam~~, nas~l yürütüldü~ii, derslerden neler beklendi~i gibi
Doç. Dr., Artvin Çoruh Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Artvin/TURKIYE, fa.demirel@hotmail.com
Benjamin C. Fortna, Mekteb-i Hümay~2n Osmanl~~ Imparatorlu~u'nun Son Döneminde ~sldm, Devlet ve E~itim, Çev. PelinSiral, Ileti~im Yay~nlar~, Istanbul 2005, s.189.
Mustafa Ergün, Ikinci Me~ratiyet Devrinde E~itim Hareketleri, Ocak Yay~nlar~, Ankara 1996; Fatih De-mirel, "II. Me~rutiyetten Sonra Osmanh'da Ortaö~retim: Sultâniler", Tarih incelemeleri Dergisi, XXVII/II, (2012), ss. 339-358; Yasemin Tümer Erdem, H. Me~ruhYeeten Cumhuriyet'e K~zlar~n E~itimi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Ara~t~rmalan Enstitüsü, Bas~lmam~~~ Doktora Tezi, Istanbul, 2007; Fatma Kaya Do~anay, TanzM~dt'tan Cumhuriyet'e Rü~diye Mektepleri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bas~lmam~~~ Doktora Tezi, Erzurum, 2011; Arzu M. Nurdo~an, Osmanl~~ Modemle~me Sürecinde ~lkö~retim
(1869-1922), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Ara~t~rmalar~~ Enstitüsü, Bas~lmam~~~ Doktora Tezi,
320 FATIH DEMIREL
konular incelenmeye çal~~~lm~~t~r. Aynca, 2i4ye 'Nida ~ubesindeFenn-i
Terbye dersi üzerinden ç~kan olaylarda, ö~renci, ö~retmen ve idare aç~lar~ndan
dö-nemin disiplin anlay~~~~ ortaya konmaya çal~~~lm~~t~r.
Osmanl~~ Devleti'nde ö~retmen yeti~tirmek için okul açma fikri ve ihtiyac~~ Tan-zimat döneminde ortaya gkm~~t~r.3 ilk örnekleri Sultan II. Mahmud Dönerniinde, 1839 y~l~nda, aç~lm~~~ olan rü~diye mekteplerine4 ö~retmen yeti~tirmek amac~yla 16 Mart 1848'de, Istanbul'da Dânilmuallimin ad~yla bir ö~retmen okulu aç~lm~~t~r.5 1868'de Dârülmuallimin-i S~byan~n kurulmas~ndan sonra, Dârülmuallimin-i Rü~di olarak da isimlendirilen6 okul, kurulu~unu takip eden yakla~~k çeyrek yüzy~ll~k dönem içerisinde bina s~lunt~s~ndan kurtulamam~~~ ve birçok defa bina de~i~tirmek zorunda kalm~~t~r. Ö~renci say~s~~ 20 ile 150 aras~nda de~i~mi~~ olan okul, 1874 y~l~nda kurulan Dânilmuallimin-i Kebirin çat~s~~ alt~na girmi~tir.7
1857 y~l~nda Maârif Nezâretinin kurulmas~ndan sonra, 1860'larda s~byan mek-teplerinin ~slahlyla ilgili çal~~malar neticesinde, s~byan mekteplerine ö~retmen yeti~-tirmek amac~yla, 15 Kas~m 1868'de Dârülmuallimin-i S~byan kurulmu~tur. "Usül-i ceclid"e göre ö~retim yapacak ö~retmenler yeti~tirmek üzere kurulmu~~ bu okul, olumsuz propagandalar nedeniyle ö~rencisiz kal~p 1871 y~l~nda kapanm~~sa da 1872 y~l~nda yeniden aç~lm~~ur.8 1869 y~l~nda kabul edilen Madnfi Um~onjye JViztimndmesi ile çe~itli derecelerdeki okullara mükemmel ö~retmenler yeti~tirmek için Istanbul'da bir büyük Ddrülmuallimin ibir) kurulmas~~ kararla~t~nlm~~t~r. Ddrülmualli-
rnin-i &,birderü~Oye, idddi ve sultdni ~ubeleri olacak, her ~ubede biri edebiyat di~eri
ulû'm ve fünün olmak üzere iki s~n~f olu~turulacakt~.9 S~byan, bu te~ki- lat~n d~~~nda b~rak~lm~~~ olmakla birlikte, yönetim olarak Ddrülmuallimin-i Keb'ire
ba~-hyd~.u3Ddrülmuallimin-i &bir, s~byan, Rii~djye ve idddi ~ubelerinden olu~mak üzere ancak
1874 y~l~nda kurulabilmi~tir. Ö~retim süresi s~byan ~ubesinde iki y~ld~. 1880'li y~llarda da s~byan ~ubesi, bu okul çat~s~~ alt~nda bulunmaya devam etti. 1891 y~l~nda yay~nla-nan Ddrülmuallimin-i ii4ye JVizdmndmesi okul ile ilgili önemli de~i~iklikler yapt~. Buna göre okul ibtiddi, r~44ye ve d4ye ~ubelerinden meydana geliyordu. Nizâmnâme, 1904'te baz~~ küçük de~i~ikliklere u~ramakla birlikte II. Me~rutiyet'e kadar uygulan-
3 Cemil Öztürk, "Da'rülmuallimin", Türkiye Diyanet Vakfi islam Ansiklopedisi /TDV~AJ,VIII, Istanbul, 1993, s. 551.
4 Muammer Demirel, "Türk E~itiminin Modernle~mesinde Rü~diye Mekteple~i", Türk/er, XV , Yeni Türkiye Yay~nlar~, Ankara 2002, ss. 44-60.
Öztürk, a.g.m., s. 551.
6 Faik Re~it Unat, "Türkiye E~itim Sisteminin Geli~mesine Tarihi Bir Bak~~", Milli E~itim Bas~mevi, Anka-ra, 1964, s. 31.
Cemil Öztürk, Türkiye'de Dünden Bugüne Ö~retmen reti~tiren Kurumlar, Marmara Üniversitesi Atatürk E~itim Fakültesi Yay~nlar~, Istanbul 1998, ss. 153-155.
8 A.g.e., s. 8,9.
9 Metal~:1:i Umumiye.Nizdmnâmes~; Düstar, I. Tertip, 2, Istanbul, 1289, s. 194. s. 196; Öztürk, Türkiyeik s. 21.
DAROLMUALLIM~NA ALIYEDE FENN-I TERBIYE DERSI 321
m~~t~r. 11. Me~rutiyet'ten sonra Ddrülmuallimin-i Aliyede birçok önemli geli~me meyda-na gelmi~tir. Bu çerçevede ilk olarak ibbid~4ye ~ubesi okuldan ayr~lm~~~ ve ba~~ms~z hale getirilmi~tir. 1909'da ö~retim süresi iki y~ldan üç y~la ç~kar~lm~~t~r. Ddrübnuallimin-i Adi& 1910 phr~da tekrar Aliye ile birle~tirildi. Darülmuallimin-i "'üyenin ~kinci Me~rutiyet'ten sonra geçirmi~~ oldu~u reformlar~n en önemlisi, 1915 tarihli Deaülmuallimin ve Ddrülmuallimilt Nizilmndlnesi'nin yürürlü~e girmesiyle, te~kilat ve prog-ram bak~m~ndan yeniden yap~lanmas~d~r. Bu nizarrmameye göre Darülmuallimin-i Aliye,
~hzdif ve Ali olmak üzere üç ~ubeye ayrkordu.12 ibtiddf ~ubesinin ö~retim süresi dört y~l olup, buradan mezun olanlar, /Nida ö~retmeni oluyordu. ihzârt ~ubesi iki y~ll~k-t. Dört y~ll~k Ali ~ubesi Edebiyat, Tabiiye ve Riyaziye k~s~mlarma aynhyordu. Bu k~sm~n son y~l~~ tamamen uygulamaya tahsis edilmi~ti. Buradan mezun olanlar, orta ve yükse-kö~retim okullar~nda ö~retmen olarak istihdam ediliyordu.13
A- DARÜLMUALL~M~NLERDE USÜL-~~ TEDR~S VE FENN-~~ TERB~YE DERSLER~~
Ö~retmen yeti~tirme ihtiyac~~ ve fikri Tanzimat Dönerr~i'nde ortaya ç~km~~~ olsa da daha önceki devirlerde medrese hocalar~~ olan müderrislerin, medreselerde yeti~ti-~i, bunun yan~nda Fatih Sultan Mehmed zaman~nda (1451-1481) s~byan mekteple-rine ö~retmen yeti~tirmek için özel bir program uyguland~~~, Eyüp ve Ayasofya med-reselerinde uygulanan bu programda Addb-z Mubdhese ve Usül-i Tedds gibi pedagojik formasyon derslerinin bulunmas~na dikkat edildi~i bilinmektedir."
Tanzimat sonras~~ aç~lan ö~retmen °kullan~m ders programlar~~ incelendi~inde, mevcut dersler arasmda Usül-i Tedris (Ö~retim Yöntemleri) ve Fenn-i Terbiye (E~itim Bilimleri) derslerinin oldu~u anla~~lmaktad~r. Günümüz diliyle Ders Verme ve Ö~re-tim olarak ifade edebilece~imiz, Usal-i ifdde ve Tdlim dersi, 1848 y~l~nda aç~lm~~~ olan Ddrülnutallimin-i Rit~~li dersleri aras~nda yerini ahn~~t~r.15Maiinfi Umun4ye .Nizatnntimesi (1869) kararlar~~ do~rultusunda aç~lm~~~ olan Ddrülmuallimin-i Aliye için 1891 y~l~nda, eski kararlarda bir tak~m önemli de~i~iklikler yapan, Ddrülmuallimin-i Aliye Nizdmndmesi yarnlanm~~t~r.16Nizâmndme ile Ddrülmuallimin ~ubeleri müfredatma Usal-i Tedris dersi konulmu~tur. Buna göre ibtidâi ~ubesinin ikinci s~n~f~nda haftada bir saat, rü~diye ~ubesinin, birinci s~n~fta haftada bir, ikinci s~n~fta haftada iki saat olmak üze-re, her iki s~n~f~nda ve âliye k~sm~n~n yaln~zca üçüncü s~n~f~nda, haftada bir saat Usül-i TedrUsül-is dersUsül-i bulunmaktad~r." II. Me~rutiyet Dönemi'ne kadar ayn~~ müfredat uyg~~-
" Öztürk, Türkiye'de ....s. 21, 22. "A.g.e.,ss. 161-163.
13 Cemil Öztürk, Atatürk Devri ,Ö~retmen Yeti~tirme Politikas~, Türk Tarih Kurumu Bas~mevi, Ankara 1996, s. 26.
"Öztürk, "Dârülmuallimin" ..., 551. 15 Öztürk, Türkiye'de ....s. 154. 16 Öztürk, Türkiye'de s. 21.
322 FATIH DEMIREL
lanm~~t~r.i8Ddrülmua11imin-i Aliye ~btiddi ~ubesi ö~retim süresinin üç y~la
ç~kanlmas~n-dan sonra (1909) ~ubenin her s~n~fina Fenn-i Terbiye dersi konulmu~tur» 1915 y~l~nda,
Ddrülmuallimin-i A4ye ~btiddi ~ubesi ö~retim süresinin dört y~la ç~kardmas~ndan2° sonra, Fenn-i Terbiye dersi, haftada iki~er saat olmak üzere, ~ube müfredat~n~n ilk üç y~l~nda
yer alm~~t~r."
B-
DARÜLMUALL~M~N-~~ AL~~ YE, ~BT~DA1 ~UBESINDE FENN-~~TERB~-YE DERS~~ VE Ö~RENC~~ ~SYANI
Sultan II. Mahmud zaman~nda sivil alanda modern e~itim kurumlar~n~n te~kili-ne paralel olarak gerek e~itim ö~retim disiplinini gerekse asayi~i sa~layabilmek için çe~itli ödül ve ceza1an içeren uygulamalar da ba~lam~~t~r. Osmanl~~ e~itim modem-le~mesi mevcut olan e~itim kurumlann~~ kald~rmadan yeni tarz e~itim kurumlann~~ te~kil etmi~tir. Bu ikili yap~~ Cumhuriyet Türkiye'sine kadar devam etmi~tir. Mevcut e~itim kurumlanndaki (s~byan mektepleri ve medreseler) disiplin anlay~~~~ ve uygula-maIan, te~kil edilen yeni tarz e~itim kurumlannda devam ettirilmi~se de onlann yayg~nla~mas~yla birlikte eski disiplin anlay~~~~ ve uygulamalanndan uzalda~~lmaya çal~~~lm~~ur. 1870'lere kadar fiziki ~iddet içeren eski usul cezalar nizâmnâme ve talimâtnâmelerde yer al~rken 1870'lerden sonra, bu tür cezalar, ka~~t üzerinde olsa da yasaklannu~ur.22
Bu çal~~mada ele al~nan yaka 191323 y~l~~ haziran ay~nda, Ddrülmuallimin-i Aliye ~btiddi ~ubesinde meydana gelmi~tir. Vaka bir ö~renci protestosu görünümünde olsa da okul yönetimince isyan olarak nitelendifilmi~tir. Do~rudan idareye kar~~~ ba~la-mam~~~ olsada bir ders ö~retmenini ~ikayet ile ba~layan hadiseler, okul idaresi ve belli ölçüde Maârif Nezâreti ile ö~renciler aras~ndaki otorite mücadelesine dönü~mü~tür. Gerek dilekçelerinde kulland~ldan ifadeler ile ders ö~retmeni hakk~ndaki iddia ve ~ikâyetlerden, gerekse idareye kar~~~ talund~klar~~ tav~rdan, ö~rencilerin, kendilerine zarar verecek kadar, müthi~~ bir güven ve cesarete sahip olduklan anla~~lmaktad~r. Ö~renciler, Maârif Nezâretine gönderdikleri dilekçede Fenn-i Terbiye dersi muallimi
18 Öztürk, Türkrye'de s. 21.
19 Ba~bakanl~k Osmanl~~ Ar~ivi [BOA], Maânf Nezdreti Mektüld Kalemi[ME MK7], Dosya No:
1187/Gömlek No: 39.
20 Öztürk, Türkiye'de s. 22.
21 Hasan Ali Yücel, Türkiyede Orta Ö~retim, Devlet Bas~mevi, Istanbul 1938, s. 228.
22 Osmanl~~ modern e~itim kurumlannda disiplin için bkz. Mustafa Gündüz, "Son Dönem Osmanl~~
E~itiminde Disiplin Ve Cezaland~rma", Do~u Bat~, 13/53, Do~u Bat~~ Yay~nlar~, Ankara 2010, ss. 127-158; Fatih Demirel, Mekteb-i idâdf, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basilmanu~~ Doktora Tezi, Erzurum, 2010, ss. 89-92; Fatih Demirel, "Osmanl~~ Modern E~itim Kununlannda I~lenen Suçlar",
History? Studies, 5/1, (2013), ss. 101-112.
23 Hicri ve Rumi tarihlenir Miladi Takvim'e çevrilmesinde tarih çevirme lulavuzu kullan~lm~~t~r.
AROLMUALLIMIN-I ALIYEDE FENN-I TERBIYE DERSI 323
Cevdet Bey için, her ne kadar kendilerini mazur göstermek için mazeret bildirmi~ler-se de "adi, küçük, i~renden tat" gibi hakaret bildiren kelimeleri kullanmaktan geri dur-marrn~lard~r.24 Mekan ve e~itim kurumu fark~~ olsa da B. C. Fortna tarafindan ele al~nan, 1903 y~l~nda, Manast~r Idâdisinde meydana gelen vakada, ö~rencilerin, ö~-retmenleri ~evki Bey hakk~ndaki iddialannda, "yetersiz ve kay~ts~z" ifadelerini kul-lanmalan, aradan geçen on y~lda de~i~eni aç~kça ortaya koymaktad~r.25
Yine ö~rencilerin, okuldan at~lmar göze ald~ldann~~ ifade ederek, Muallim Cev-det Bey kald~kça, itaat etmeyeceklerini bildirmeleri kendilerine olan güvenlerinin ba~ka bir göstergesidir.26 Belki de ö~renciler, okul idaresinin bu kadar ki~iyi (49 ö~-renci) ayn~~ anda okuldan atmaya cesaret edemeyece~ini dü~ünmü~lerdir. ö~rencile-rin bu denli cesaretli olmalarmda, II. Me~rutiyet Dönemi'ni haz~rlayan geli~meleö~rencile-rin ve dönemin siyasi atmosferinin etkili oldu~u söylenilebilir.
1- Ö~rencilerin ~lk Dilekçesi ve isyan~= Ba~lang~c~~
Olaylar~n ba~lang~c~n~, ö~rencilerin 10 Haziran 1913 (28 May~s 1329) tarihinde okul idaresine vermi~~ olduklan dilekçeden ö~reniyoruz. Olaylar~n, Fenn-i Terbiye dersindeki ders a~alatma uygulamas~n~n kald~r~lma iste~iyle ba~lad~~~~ anla~~lmaktad~r. Fenn-i Terbiye dersi ö~retmeni Cevdet Bey, cumartesi ve pazartesi günlerindeki Fenn-i Terbiye derslerinin yanm~ar saatini, ö~rencilerin konu anlat~m~~ için arnm~t~r. Cevdet Bey bu uygulama için ö~rencilerin muvafakatini de alm~~t~r. Hatta ö~renciler, konu anlat~m~~ yapacak ö~renci numaralarm~n kendileri taraf~ndan Cevdet Bey'e verildi~i-ni ifade etmektedirler. Kararla~t~r~ld~~~~ ~ekilde, dersler devam ederken, ö~renciler, bu yöntemden tüm s~n~ftan ziyade dersi anlatan ö~rencinin faydaland~~~m dü~ünmü~ler ve bir ö~rencinin istifadesi için tüm s~n~f~n istifadesinden vazgeçilemeyece~ine karar venni~lerdir. Bu dü~ünce ve kararlanm ö~retrnene iletmek için, 7 Haziran 1913 (25 May~s 1329) cumartesi günkü derste, konu anlat~nu yapacak olan arkada~lar~~ Salih Efendi'yi sözcü olarak seçmi~lerdir. Salih Efendi konu anlat~m~~ için davet edildi~in-de, Cevdet Bey'e, arkada~lar~~ ad~na söyleyeceideri oldu~unu ifade etmi~~ ve özetle ~unlar~~ söylemi~tin
"Efendim biz konu anlaumuun faydalar~m kabul ediyoruz, ancak arka-da~lar~m~zla, yapaca~~m~z konu anlat~mm~n faydalar~mn s~mrh olaca~~na karar verdik. Konu anlat~mlar~~ s~n~f~n istifadesinden çok ~ahs~n istifadesine hizmet edecek. Biz, s~n~f~n istifadesi için usûl-i tedris konular~n~~ ö~renmek istiyoruz.
24 "... Lefen takdim yledmiz arka ile tahrtren ve bütün tafsilattyla ~~lahen hdk çal~~m~~~ isek de müdür blendi bizi, ahlakça, dersçe ~zrdr eden; adili~inden, kiiçiilclü~ünden ~naa-t-teessiifkendisine kar~~~ kalbi~nizde nefret ve hatta — hakikati siOmi~~ olmak için mazur görübnemizi istirham ederiz — istikrah duydu~u~nuz bir zah, terbiye muallimi olarak göndermekte ~srar 0,1edi.", BOA, MF. Afic-r, 1187/39 (ö~rencilerin 15 Haziran 1913 (2 Haziran 1329) tarihinde Maârif Nezâretine gönderdikleri dilekçe)
25Fortna, a.g.e, s. 201.
26 BOA, MF MAT, 1187/39, Laf: 7, 3 Haziran 1329/16 Haziran 1913tarihli Dârülmuallimir. Aliye Müdüriyetinden Ma'arif Neza'retine gönderilen tezlcire.
324 FATIH DEMIREL
tedris konular~n~n i~leneceffi birkaç aydan beri vaat edildiyse de bu güne kadar konulara ba~lanmad~. Fenn-i Terbiye dersinde, al~~~la geldi~i ~ekliyle,
ki-taptan be~er sat~r okuyacak olursak, aylarca devam edecek konular~n bulun-mas~, konu anlat~m~~ uygulamas~~ hakk~nda olumsuz dü~ünmemize neden oldu. Arkada~lar~m~z uygulama derslerinde ders anlat~rken zorlan~yorlar. Bizim, di- ~er okullardan farlum~z~~ ancak fenn-i terbiye ve tedris dersleri olu~tura- cakt~r. Sizden rica ediyoruz; ustil-i tedris ile ilgili dersler verilirken biz de bu-rada bütün arkada~lanm~zla tart~~~r ve bu ~ekilde ders anlatma ihtiyac~n~~ daha ziyade gidermi~~ oluruz.27"
Bu durum öncelikle, dönem itibariyle ö~retmen okulunda, Fenn-i Terbye dersi içerisinde, uygulamaya yönelik bir yöntemin kullan~ld~~~n~n göstergesidir.28 Yine
ö~rencilerin ifadelerinden, 1 909 y~l~ndan sonra Us/21-i Tedris
dersinin yerini alm~~~ olan Fenn-i Terbiye dersinde ö~retim yöntemleri ve e~itim bilim-leri konular~n~n birlikte i~lendi~i anla~~lmaktad~r. Ö~renciler ö~retim yöntembilim-leri konusunda kendilerini eksik hissetmi~~ olacaldar ki itirazlar~n~~ bu temele dayand~rm~~-lard~r. Ö~renciler, ö~retmenlik mesle~i için e~itim bilimleri ve ö~retim yöntemlerinin öneminin fark~nda olduklar~n~~ vurgulamaya çal~~m~~lard~n Ancak bir taraftan uygu-lama derslerinde, ders anlat~rken zorland~klann~~ ifade ederken di~er taraftan konu anlat~m~~ uygulamas~na kar~~~ ç~kmalar~~ bir tezat olu~turmaktad~r. Ö~rencilerin "Fenn-i
Terbiye dersinde, al~~~la geldi~i ~ek4yle, kitaptan be~er sat~r okuyacak olursak, aylarca devam edecek konulann bulunmas~..." ifadesi, derslerde bir ders kitab~n~n kullan~ld~~~n~n ve derslerin
kitaptan takip edildi~inin göstergesidir. Ö~renciler dilekçelerinde konuyla alakah daha aynnt~l~~ bilgi vermemi~lerdir. Ancak yaln~zca be~, alt~~ sat~r okuma ile bir dersin doldurulamayacak' göz önüne al~nd~~~nda28, kitaptan okunan bölümler üzerinden, tahliller, anlat~mlar ve tart~~malar yap~lmak suretiyle derslerin i~lendi~i dü~ünülebilir. Bu ifadeleri, hakk~nda suizan olarak de~erlendiren Cevdet Bey, ö~rencilere hepsinin ayn~~ fikirde olup olmad~~~n~~ sormu~tur. S~n~ftan, arkada~lar~n~~ destekleyen yönde cevap alan Cevdet Bey, ö~rencilerin nezaketsiz bir ~ekilde hareket ettiklerini, kendisinin usül-i tedris bilmedi~i için ders zamanlar~n~~ konu anlaturarak doldurma niyetinde oldu~u dü~üncesinde olduldann~, ö~rencilerine anlatm~~t~r. Salih Efendi, Cevdet Bey'in bu konu~mas~~ üzerine, böyle bir zanlann~n olmad~~~n~~ ve bunu kendi-sine samimi bir ~ekilde ifade ettiklerini söylemi~tin Cevdet Bey, Salih Efendi'nin, bu ifadeleri söylerken kulland~~~, "ihtar"3° kelimesi nedeniyle ziyadesiyle sinirlenmi~tir. Ayn~~ dosya, Lef: 1, 28 May~s 1329/10 Haziran 1913 tarihliö~rencilerin Dârülmuallimin-i Aliye
Müdüriyetine verdilderi dilekçe.
28Fenn-i Terbiye dersinin içeri~iyle ilgili aynnt~l~~ bilgi almak için, bkz.: Mustafa Gündüz, Mustafa
Sa-n By ve E~itim Bilimi (FeSa-nSa-n-i Tarbiye Cilt 1-2) Türkiye'de Ilk ModerSa-n E~itim Bilimi Kitab~, Otorite Yay~Sa-nlaSa-n,
Ankara 2012.
29 Elbette bunun aksi de mümkündür. Ancak, ö~renciler, dilekçelerinde derslerin savsaldancl~~ma dair bir ~ikâyette bulunmam~~lard~r.
DARÜLMUALLIMIN-I ALIYEDE FENN-I TERBIYE DERSI 325
Daha sonra, bu ifadesinden dolay~~ Salih Efendi, Cevdet Bey'den özür dilemi~; Cev-det Bey'de bu özrii kabul etmi~tir.
Cevdet Bey, pazartesi günkü Fenn-i Terbiye dersi ba~lang~c~nda, ders anlatma uygulamas~na kar~~~ olup olmad~klar~n~, tüm ö~rencilere s~rayla sormu~tur. Sonuçta 17 ö~renci, konu anlat~m~~ uygulamas~mn devam etmesini, di~er ö~renciler ise kald~-nlmas~m istemi~tir. Bunun üzerine Cevdet Bey ho~nutsuzlu~unu ~u ifadelerle belirt-mi~tir.
"17 arkada~~m= hakk~n~~ gasp etmek gibi bir cinayete giri~tiniz. Ben is-tedi~im zaman onlara yine ders anlatunnm. Onlar benim nazanmda k~ymet-lidirler. Siz ise nezaketsiz ki~ilersiniz. Bundan sonra sizinle olan ili~i~imi kes-tim. Fakat sizden intikam al~r~m zannetmeyin, beddua da etmem. Ben sizi ~imdiye kadar üç, dört konu hakk~nda bir araya getirmeye çal~~t~msa da hiçbi-rinde ba~anh olamad~m. Nas~l oldu da hainane bir maksatla bir araya gelebil-diniz?31"
Ö~renciler bu ifadelere kar~~l~k vermemi~lerdir. Daha sonra, Cevdet Bey, konu anlat~m~run devam~n~~ isteyen ö~rencilerden 346 numaral~~ ö~renciye, " üzüntümden ~imdi ders anlatamayacag~m, kitab~n~z yamn~zda ise olcuyunuz; yok ise gidiniz." demi~tir.
Ö~-renciler, dilekçede, tüm ö~rencilerin kitaplar~n~n yanlar~nda olmas~na ra~men, Cev-det Bey'in yaln~zca konu anlat~m~~ taraftan olan arkada~lanna ithafen konu~mas~na bir anlam veremediklerini, dersin yalmzca o arkada~lar~na özel kald~~~n~, kendilerine ne ders okutuldu~unu ne de soruldu~unu ifade etmi~lerdir.
Ö~renciler dilekçelerinin sonunda, Cevdet Bey'in, "nezaketsizsiniz"; "bundan sonra
sizinle ili~i~imi kestim" ifadelerinin kendilerini üzdü~ünü, sizinle ili~i~imi kestim
ifade-sinin, bundan sonra derste bulunmay~n~z anlam~na geldi~ini yazm~~lar ve bundan sonra o derse giremeyeceklerini beyan etmi~lerdir. ~laveten, man~zatlann~n dikkate al~narak gere~inin yap~lmas~n~~ okul idaresine arz etmi~lerdir.32
Anlaulanlardan, ba~lang~çta tüm ö~rencilerin, uygulamaya kar~~~ olmad~klar~~ anla~~lmaktad~r. 17 ö~renci uygulaman~n devam etmesini istemektedir. 17 ö~renci-nin, idare ve ö~retmenden gelebilecek bask~dan çekindikleri için mi yoksa uygula-man~n faydas~na inand~klan için mi o karar~~ verdiklerini anlamak, eldeki yerlerle, mümkün de~ildir. Okul idaresine verilen ilk dilekçede ö~renci isimleri, numaralar~~ ve imzalan bulunmamaktad~r. Daha sonra verilen dilekçelerde ve yaz~~malarda uygu-lamaya kar~~~ olan ö~rencilerin say~s~, isimleri, numaralar~~ ve imzalan hakk~nda bilgi varsa da uygulama taraftan olan ö~renci say~s~ndan bahsedilmemektedir. Ayr~ca
3' BOA, MF MKT., 1187/39, Lef: 1, 28 May~s 1329/10 Haziran 1913 tarihli ö~rencilerin
Dârülmuallirnin-i Aliye Müdüriyetine verdikleri dilekçe.
32Ayn~~ doua, Lef: 1, 28 May~s 1329/10 Haziran 1913 tarihli ö~rencilerin D'arülmuallirnin-i Aliye
326 FATIH DEIVI~REL
uygulamaya kar~~~ olan ö~renci say~s~nda da de~i~iklikler olmu~, sonradan bu guruba kat~lan ö~renciler olmu~tur. Bu nedenlerle s~n~f mevcudunu ve ö~rencilerin, kaç~mn uygulama taraftan oldu~unu saptamak mümkün olmam~~t~r.
2- Ö~rencilerin ~kinci Dilekçesi
Ö~renciler, 12 Haziran 1913 (30 May~s 1329) tarihinde okul idaresine verdikle-ri ikinci dilekçede, daha farkli bir tutum ve anlat~m sergilemi~ler, olay~n geli~im süre-cinden ziyade ders ö~retmeni Cevdet Bey ve Fenn-i Terbiye dersleri ile ilgili ~ikayet ve memnuniyetsizlilderini dile getirmi~lerdir. Ö~renciler dilekçelerinde, özetle ~u konu-lardan bahsetmi~lerdir.33
"Fenn-i Terbb;e dersine iki buçuk y~ld~r Cevdet Bey girmektedir.
Memleke-timize kar~~~ ö~retmenlik mesle~i ile sorumluyuz. Ö~retmenlik, kuvvetini özel-likle fenn-i terbiye konusundaki bilgi ve becerilerden almaktad~r. Mesle~in önem ve ciddiyetine ra~men Ddrülmuallimin ö~rencisi oldu~umuzun delili olan bu k~ymetli derse bu kadar yabanc~~ kalmam~z bizi uzun süredir üzüyor. Bizi,
ibtida e~itimi için en yüksek derecede ö~retmen olarak niteleyen ~eyin, e~itim
ve ö~retim oldu~unu biliyoruz. Usal-i tedris ile alakal~~ birçok metot oldu~unu duydu~umuz halde, iki ay sonra ö~retmen olacak bizler, Resim ve El ~~leri ha-riç, hiçbir dersin nas~l ö~retilece~i hakk~nda bilgiye sahip de~iliz. Memlekette konuyla ilgili kitap da mevcut olmad~~~ndan yaln~zca ö~retmene ba~~mhy~z.
Ahlaki yönden de do~ru olmayan durumlar gözlemlemekteyiz. Mesela ö~retmen nazannda s~n~fta iki türlü ö~renci vard~r. Cevdet Bey, 5-6 ki~iden ibaret olan az grup ile di~erlerine farkl~~ davrarur. Çal~~kan talebenin bilmesi ve bildi~ini ifade etmesi tabidir. Fakat ö~retmenin derste, az gruba, "mirim, buirn,
befendi, baz~~ durumlarda, main, cicim" gibi ifadeler kullanmas~, ö~retmenle
talebe aras~nda olmamas~~ gereken laubalililderdir. Bu durum maalesef ö~ren-ciler aras~nda bölünmeye sebep olmu~tur. ~imdiye kadar talebeye e~it davra-mlmad~. Iki buçuk y~lda iki defa söz hakk~~ alamayan ö~renciler oldu~u gibi iki yüz defa alan dahi vard~r.
Kendisine muallim nazanyla hürmet etmek imkan~~ kalmam~~t~r. Ö~ret- menin dersinde bulunmaya tahammül edemeyece~imizden, gönderilmesini temenni ve rica ederiz."
Dilekçenin sonunda "Ddrülmuallimin-i ibtiddi Müntehi Stn0 Talebesinden 43 ~mza" ifadesine de yer verilmi~tir.34 Dilekçelerindeki ifadelerinden, ö~rencilerin ö~retmenlik mesle~i ve Ddrülmuallimin ö~rencili~i ile fenn-i terbiye ve usül-i tedrisi bir bütün ola-
" Ayn~~ doya, Laf: 2, 30 May~s 1329/12 Haziran 1913 tarihli ö~rencilerin Dârülmuallimin-i Aliye
Müdüriyetine verdikleri dilekçe.
34 Ayn~~ doya, Laf: 3, 30 May~s 1329/12 Haziran 1913 tarihli ö~rencilerin Dârülmuallimin-i Aliye Müdüriyetine verdilderi dilekçe.
DARCLIVIUALL~MIN-~~ AL~YEDE FENN-~~ TERBIYE DERSI 327
rak alg~lad~klan anla~~lmaktad~r. Bu alg~, ö~rencilerin, ö~retmenlik mesle~inin temel özelliklerini anlad~ldann~~ ve bunu kabullendilderini göstermektedir. Ö~renciler fenn-i terbiye konusundaki eksikliklerini ikinci dilekçelerinde de ifade etmelerine ra~men, o dilekçede as~l olarak tedris konusundaki eksikliklerini vurgulam~~lard~r. Ayr~ca, var oldu~unu bildikleri halde, iki ders d~~~nda, hiçbir dersin nas~l ö~retilece~i konu-sunda herhangi bir bilgiye sahip olmad~klar~n~~ özellikle vurgulam~~lard~r. Ö~rencile-rin, konuyla ilgili kitap olmad~~~n~~ ifade etmelerine ra~men o dönemde bu konuda çe~itli kitaplann var oldu~unu bilmekteyiz.35 Ayr~ca, konuyla ilgili bir ders kitab~n~n oldu~u, ö~rencilerin ilk dilekçelerinden anla~~lmaktad~r. Bu durumda ö~rencilerin konuyla ilgili kitaplardan haberdar olmad~klan veya ldtaplara kolayca ula~amadildan ya da iddialar~n~~ desteklemek için böyle bir ifade kulland~klar~~ dü~ünülebilir.
Ö~rencilerin bir di~er ~ikayet konusu, ö~retmenin s~n~f içerisindeki uygulamaland~r. Ö~renciler, s~n~f içerisinde kendilerine e~it davrandmad~~~n~, derslerine çal~~an ö~-rencilerle daha çok ilgilenildi~ini, onlara çe~itli öviicü s~fatlarla hitap edildi~ini ve bu durumun ö~renciler aras~nda bölünmeye sebep oldu~unu ifade etmektedirler. Ayr~-ca, çal~~kan olarak niteledikleri ö~rencilere, daha fazla söz hakk~~ verildi~ini de ~ika-yetlerine eldemektedirler. Bu durum, öncelikle, ö~rencilerin aktif olarak derse kat~l-d~ldann~~ ve bunun ö~retmen taraf~ndan te~vik edildi~ini göstermektedir. Bununla birlikte ö~renciler, çal~~kan ö~rencilerin daha fazla bilmesinin ve bildi~ini aktarmas~-n~n normal oldu~unu ifade etmelerine ra~men, s~n~f içerisinde e~itsizlik olarak algda-d~klan durumdan aç~kça ~ikayet etmektedirler. Ö~rencilerin ifadelerinden, çal~~kan ö~rencilere kar~~, s~n~f içerisinde olumlu bir alg~n~n olmad~~~~ da anla~~lmaktad~r.
3- Vakan~n Ö~renciler Taraf~ndan Mai~rif Nezâretine Yans~t~lmas~~ Ö~renciler üçüncü dilekçelerini 15 Haziran 1913 (2 Haziran 1329) tarihinde do~-rudan Maarif Nezaretine yazm~~lard~r. ö~renciler bu dilekçede, genel tespitlerde bu-lunmu~lar; Cevdet Bey hakk~ndaki ~ikayetlerini bildirrni~ler; okul idaresine yapt~klar~~ müracaatlardan bahsetmi~ler ve gere~inin yap~larak, korkulanndan dolay~~ kendilerine dahil olmayan 13 ö~renci haricindeki 49 ö~rencinin peri~an edilmemesini istemi~lerdir. Yine o dilekçeden anla~~ld~~~~ kadar~yla, ö~rencilerin Maarif Nezâretine dilekçe gön-dermelerinde, 16 Haziran 1913 pazartesi günkü Fenn-i Terbiye dersine girmedilderi takdirde okuldan at~lacaldanmn, okul idaresi tarafindan ö~rencilere bildirilmesinin etkili oldu~u anla~~lmaktad~r.36 Ö~renciler dilekçelerinde ilginç tespitlerde bulunmu~-lard~r. Ö~renciler dilekçelerine, "~stikbal-i milleti halas için yeni nesli ba~ka türlü insan yapmak
vazifesiyle mükellef olan bizler bu an~eljyye-i kudsiyyenin azamet ve cid~4yeti ile mütenasib adam olmak
35 Gündüz, a,g,e; Nam~k Kemal ~AHBAZ-Bengül BIROGLU ~AHBAZ, "Eyüp Hamdi Akman'~n Tedris'i ve Eserin Türkçe E~itimi Aç~s~ndan Önemi" Turkish Studies, 6/4, (2011), ss. 805-820. 36 BOA, MF. MKT., 1187/39, Lef: 5, 2 Haziran 1329/15 Haziran 1913 tarihli ö~rencilerin Maârif Nezâretine gönderdilderi dilekçe.
328 FATIH DEIVI~REL
isteriz." cümlesiyle ba~lam~~lard~r.37 Ö~rencilerin ortak görü~ünü yans~tan bu cümle, II.
Me~rutiyet Dönerni'nin yeni tip birey ve toplum olu~turma arzusunun, ö~retmen aday-lar~na benirnsetildi~inin ve bunun ö~retmen adaylar~~ taraf~ndan, fark~nda olarak veya olmayarak, kabullenildi~inin bir göstergesidir."
Ö~renciler, isteklerini yerine getirmeyen okul müdüriyetine kar~~, haldffildann~~ vurgulamak için giri~imlerini bir vatan hizmeti olarak tammlam~~lard~r. Bu dü~ünce-lerini ~u ifadelerle dile getirmi~lerdir. "~ki buçuk senedir her dem mütezdyid bir ihtirdb-~~
vicdanla Fenn-i Terb~Je mualliminin sühltunu gördük ve i~te bu cihetten kemdl-i ihMsla hareket ederek bir vazife-i vataniye ffd etmek üzere müdün:yete mürâcaata karar verdik".
Ö~renciler dilekçelerini, Maârif Nezâretine posta arac~l~~~~ ile göndermi~lerdir ve dilekçelerine, ö~renci numaralar~~ ile isimlerinin bulundu~u bir ek ilave etmi~ler-dir.39 Dilekçenin yaz~ld~~~~ gün, Maârif Naz~n'rfin, ö~retmen hakk~nda soru~turma isteyece~i, e~er bir kusuru varsa onu cezaland~raca~~, ancak ö~retmenin baz~~ ifadele-rini bahane ederek ö~retmeni istememeyi, derse girmemeyi, uygun görmeyece~i, ö~rencilerin derslere devam etmesi gerekti~i, yoksa bunu bir itaatsizlik olarak kabul edece~i yönündeki görü~leri imza eldne yaz~lm~~t~r:1° Ayr~ca, tebli~in gönderilmesin-den sonra durumun kontrol edilmesi için okula birinin gönderilmesi ve bilgi al~nmas~~ da istenmi~tir» Yukar~daki ifadelerden anla~~laca~~~ gibi Maârif Naz~n olay~~ soru~tu-raca~~n~, e~er ö~retmenin bir kusuru varsa cezaland~raca~~m belirtmi~~ olmas~na ra~men ö~rencilerin tutum ve davran~~lar~n~~ itaatsizlik olarak de~erlendirmi~~ ve derse devam etmelerini istemi~tir.
4- Mirülmuallimin-i Aliye Müdüriyetinin Vakaya Bak~~~~ ve Ö~rencile-rin Okuldan At~l~~~~
Ö~rencilerin Maârif Nezâretine gönderdikleri dilekçe ile ayn~~ gün,
Ddrülmuallimin-i )4ye Müdünyeti, Maârif Nezâretine k~sa bir bilgilendirme tezkiresi
"Ayn~~ dosya, Lef: 5, 2 Haziran 1329/15 Haziran 1913 tarihli ö~rencilerin Maarif Nezaretine
gön-derdikleri dilekçe.
38~~. Me~rutiyet Dönemi'nin yeni tip birey ve toplum alg~s~~ için bkz. Mustafa Gündüz, "Son
Dö-nem Osmanl~~ Aydu~lannm Yeni Birey ve Toplum Olu~turma Dü~ünceleri", Erdem (Atatürk Kültür Merkezi
Dergim), sy. 51, (2008), ss. 137-169.
39 Ö~renciler, Maarif Nezaretine gönderdikleri dilekçede 49 ki~i olduldar~m beyan etmi~lerdir.
An-cak ekte 51 numara ve isim bulunmaktad~r. Bu durum dilekçe yaz~ld~ktan sonra iki ö~rencinin daha dilekçeye i~tirak etti~ini dü~ündürmektedir. Ancak, ileride bahsedilece~i üzere, okul idaresi önce 43 daha sonra 6 ki~inin daha ilave edilmesiyle 49 ö~rencinin okuldan at~lmas~~ için Maarif Nezaretinden izin iste-mi~tir. Okul idaresi bu iki ö~renciden haberdar olmam~~t~r. O iki ö~renci ya okul idaresinden çekinmi~~ ya da arkada~lannm bask~s~na maruz kalm~~t~r.
4°"MuallUn hakk~nda, mektep müdüriinden tahkikat icra ederim ve bir kusuru var ise cezas~n~~ veririm. Ancak mualli-min baz~~ sözlerini vesile ederek muallimi istememek, derse girmemek gibi halleri katiyen temiz edemem. Hemen mektebe avdet etmeli ve edep ve terbiye ile derslere devam etmelidir. Yoksa bu hali itaatsizlik addederim. Tebli~~ olunmak üzere Kalem-i Mahsasa Müdünyetine.", BOA, MF. MKT., 1187/39, Lef: 6, 2 Haziran 1329/15 Haziran 1913
tarihli ö~rencilerin Maarif Nezaretine gönderdikleri dilekçenin eki.
Ol Ayn~~ dosya, Lef: 6, 2 Haziran 1329/15 Haziran 1913 tarihli ö~rencilerin Maarif Nezaretine
DARÜLMUALLIMLIN-I 'ALIYEDE FENN-I TERBIYE DERSI 329
göndererek, Cevdet Bey'e kar~~~ terbiyesiz davram~larda bulunduklar~~ ve idarenin
uyanlarma ra~men o davram~lanna devam ettikleri ~ifahen ar~~ edilmi~~ k~rk üç
ö~-rencinin künyelerini bildirmi~tir. Bu bilgiyle birlikte konu hakk~ndaki detaylarm ve
son durumun bir sonraki gün yaz~l~~ olarak bildirikce~inin kararla~t~nlm~~~ oldu~u da
ifade edilmi~tir. Ma'arif Nezâreti bu tezkire do~rultusunda, ö~rencilerin, bir sonraki
gün tutumlar~n~~ de~i~tirmedi~i takdirde, okuldan at~lmalar~~ yönünde görü~~
bildirmi~-tir.42 Maarif Nezareti, okul idaresinin olaylarla ilgili bilgilendirme ve de~erlendirme
tezkiresini beklemeden, ö~rencilerin okuldan at~lmas~~ karar~m alm~~t~r.
Ddrül~nuallimin-i Aliye Müdüriyeti, 15 Haziran 1913 tarihli tezkiresinde ifade etti~i
gibi, olaylarla ilgili bilgilendirme ve de~erlendirme tezkiresini 16 Haziran 1913 (3
Haziran 1329) tarihinde Maarif Nezâretine göndermi~tir.'" Okul idaresi, ilgili
tezki-rede, ö~rencilerin ~ikayetini iki ayr~~ kategoride de~erlendirmi~tir. Okul idaresine
göre ö~rencilerin ~ikayederinin ilki, ders ö~retmeni Cevdet Bey'in ilmi yetersizli~iyle,
di~eri ö~rencilere hakaret etmesiyle ilgilidir. Cevdet Bey lehinde bir tutum içeren
de~erlendirmede, Cevdet Bey'in üç y~ld~r aym s~n~fta Fenn-i Terbiye dersine girdi~i ve
yeterlili~i konusunda ~üpheye yer olmad~~~~ ifade edilmi~tir. Ayr~ca okul idaresine
göre, ö~retmenin böyle bir yetersizli~i olsa dahi bu yetersizlik ö~renciler taraf~ndan
sorgulanamaz. Hakaret iddialar~~ ile ilgili de ayn~~ tutumda olan okul idaresine göre,
bir ö~retmenin ö~rencilerine kar~~~ hakaret içeren ifadeler kullarunamas~~ gerekse de
ö~retme i~inin ulviyeti nedeniyle, ö~rencilikte, ö~retmenin uyarma ve
azarlamasm-dan gücerunenin yeri yoktur. Tezkirede olaylar~n geli~imi ve okul idaresince al~nan
tedbirler de ayr~nt~l~~ olarak anlat~lm~~t~r. Ö~rencilerin ~ikayederine binaen ders
ö~-retmeni Cevdet Bey, okul idaresince, ~ifahen uyar~lm~~t~r.44
Okul idaresi, ö~rencilerin ö~retilmedi~ini iddia etti~i usal-i tedris konular~n~n
verilmeye ba~lad~~~n~~ ifade etmektedir. Ancak bunu söylerken, usal-i tedris
konula-r~n~n program icabmca en son derslere tahsis edildi~inin de üzerinde durulmu~tur.
Bu iki husus, idarenin ö~retmen yanl~s~~ tutumunun bir yans~mand~r. Zira ö~renciler
okul idaresine verdikleri ikinci dilekçelerinde iki ay sonra ö~retmen ol caldarm~~ ifade
etmektedirler.45 Bu iki ayl~k süreden bir bölümünün smavlar için ayr~lmak zorunda
oldu~u dü~ünüldü~ünde, üç senelik ö~retim süresi içerisinde verilememi~~ olan
tedris konular~n~n birkaç hafta içerisinde verilece~inin ifade edilmesi bir bahaneden
öteye gitmemektedir. Di~er taraftan, muallimin ö~rencilerine hakaret etmemesi
"Aym dosya, Lef: 4, 2 Haziran 1329/15 Haziran 1913 tarihli Dârülmuallimin-i Aliye Müdüriyetin-den Maârif Nezâretine gönderilen tezkire.
"Aym dosya, Lef: 7, 3 Haziran 1329/16 Haziran 1913 tarihli Dârülmuallimin-i Aliye Müdüriyetin-den Makif Nezâretine gönderilen tezkire.
"Aym dosya, Lef: 7, 3 Haziran 1329/16 Haziran 1913 tarihli Dârühnuallimin' 'Aliye Müdüriyetin-den Maârif Nezâ'retine gönderilen tezkire.
45Aym dosya, Lef: 2, 30 May~s 1329/12 Haziran 1913 tarihli ö~rencilerin D'ârühnuallimin-i Aliye
330 FATIH DEMIREL
gerekti~i dile getirilirken, ö~rencilerin bu azarlamalardan al~nmamas~~ gerekti~i vur-gusu idarenin ö~retmen yanl~s~~ tutumunun di~er bir göstergesidir.
Okul idaresi tarafindan Maârif Nezâretine gönderilen tezkirede, yakaya kar~~~ okul idaresince al~nan tedbirler de ayr~nt~l~~ olarak anlat~lm~~t~r.46 Okul idaresince al~nan tedbirler ~unlard~r. K~rk üç ö~renci ad~na sekiz, on ö~renci tarafindan okul idaresine verilen ilk dilekçe üzerine ö~renciler uyanlm~~~ ve kendilerine nasihat edile-rek haedile-reketlerinin yanl~~h~~~ bir kez daha izah edilmi~tir. Ayr~ca 14 Haziran 1913 (1 Haziran 1329) cumartesi günkü47 Fenn-i Terbiye dersine girmedilderi takdirde hakla-nnda vahim bir neticenin husule gelece~i kati bir ~ekilde beyan edilmi~tir. Ancak dilekçe sahibi talebelerin derse girmemesi üzerine vaziyet Maârif Nezâretine ~ifahen arz edilmi~~ ve okuldaki düzenin korunmas~~ için, bir kez daha, gerekli uyar~lar yap~la-rak itaat etmedilderi takdirde okuldan at~lacaldan kendilerine bildirilmi~tir. Müraca-atlannda tamamen hakl~~ olsalar dahi idarenin icraat~na itaate mecbur olan ö~renci-ler, ~srarlar~~ neticesinde vakay~, okul idaresine ve Nezârete kar~~~ bir isyan ~ekline sokmu~lard~r. Buna ra~men çok say~da ö~rencinin, cahilliklerinden dolay~" yapm~~~ olduldan bir hata nedeniyle, istikballerinin mahvolmamas~~ için 15 Haziran 1913 ak~am~~ Maârif Nezâretinin, okuldan at~lmalan yönündeki karar~~ kendilerine tebli~~ edilmi~tir. Ayr~ca gece okulda nöbetçi kalan ö~retmenlerden Tatbikat Mektebi Müdürü ve Fenn-i Terbiye Muallimi ~hsan Bey, mütalaa zaman~nda, gerekli nasihati yapm~~t~r. Sabahleyin de son bir tedbir olmak üzere müdür muavini ve üç y~ldan beri o s~mfin ö~retmeni olan Fuad Bey, hareketlerinin ne kadar yersiz oldu~unu uzun uza diye anlatm~~t~r.49 Buna ra~men 49 ö~renci derse girmemi~ler ve okuldan at~lmay~~ göze alchldan~u, Muallim Cevdet Bey kald~kça itaat etmeyeceklerini bildirmi~lerdir. Ba~ka bir çare kalmad~~~ndan o ö~rencilerin tamam~~ okuldan at~lm~~t~r.s°
Okul idaresinin, vakan~n bir isyan haline dönü~tü~ünü alg~lamas~~ ve iddialar~n- da olsalar dahi, talebelerin, idarenin icraat~na itaat etmeye mecbur olduldann~~ ifade etmesi, buna kar~~l~k talebelerin, okuldan at~lmay~~ göze alarak amaçlanndan vazgeçmeye yana~mamalan, okul idaresi ile bir k~s~m ö~renci aras~ndaki iktidar ispan mücadelesi görünümünü vermektedir.
5- Ö~rencilerin Affi ve Yeniden Okula Kabulü
Ö~renciler, okuldan atilmalanndan iki gün sonra[18 Haziran 1913 (5 Haziran 1329)], okul idaresine verdilderi yeni bir dilekçe ile dü~üncelerinde ve hareketlerinde
46 Ayn~~ doya, Laf 7, 3 Haziran 1329/16 Haziran 1913 tarihli Dârülmuallimht-i Aliye Müdüriyetin-den Maârif Nezâretine gönderilen tezkire.
" Belgede, "haziran~n bilinci cumartesi günü" olarak geçmektedir. " Okul idaresinin de~erlendirmeleridir.
49 Aym dapk~, Laf: 7, 3 Haziran 1329/16 Haziran 1913 tarihli Dârülmuallimin-i Aliye Müdüriyetin-den Maârif Nezâretine gönderilen tezkire.
Ayn~~ dosya, Laf: 7, 3 Haziran 1329/16 Haziran 1913 tarihli Dârülmuallimin-i Aliye Müdüriyetin-den Maârif Nezâretine gönderilen tezkire.
ARÜLIvIUALL~M~NA ALIYEDE FENN-~~ TERB~YE DERSI 331
hatal~~ olduklar~n~~ beyan ederek aflanru ve okula yeniden kabullerini istemi~lerdir.51 Dilekçeye k~rk dört ö~rencinin numaralar~~ ve isimleri yaz~lrm~t~r.52
Bunun üzerine okul idaresi, ö~rencilerden Cevdet Bey'den özür dilemelerini is-temi~~ ve Cevdet Bey'in bu özürleri kabul ederek kendilerini yeniden dersine alaca~~-m, yaz~l~~ olarak, idareye bildirmesi durumunda, isteklerinin Maârif Nezâretine bildi-rilece~i cevab~m vermi~tir.53
Ddrülmuallimin-i Aliye Müdüriyeti, ö~rencilerin Cevdet Bey'den özür dilemesi ve Cevdet Bey'in bu özürleri kabul ederek bunu, okul idaresine yaz~l~~ olarak bildirme-si 54 üzerine, 21 Haziran 1913 (8 Haziran 1329) tarihinde, Maârif Nezâretinden, ö~rencilerin bu defalik aff~m ve yeniden okula kabul edilmelerine izin verilmesini istemi~tir. Ancak bu talebe, bundan sonra idare ve ö~retmenlere kar~~~ en ufak bir hürmetsizlikte bulunduklar~~ takdirde yine okuldan at~lacaldan, kayduu eklemi~tir.55 Maârif Nezâreti, ayn~~ gün, ö~rencilerin kabahatlerinin bu defal~k af edilerek okula dönmelerine izin verildi~ini Ddrülmuallimin-i Aliye Müdüriyetine bildirmi~tir.56
Sonuç
Osmanl~~ Devleti'nde ö~retmen yeti~tiren ilkokul Mart 1848'de, Istanbul'da Dârülmuallimin ad~yla kurulmu~tur. Bu okul 1868'de Dârülmuallimin-i S~byarun kurulmas~ndan sonra, Dârülmuallimin-i Rü~di olarak da isimlendirilmi~~ ve her iki okul, 1869 y~l~nda kabul edilen Madrif-i Umwniye Nizdmnâmesi karar~~ gere~i 1874 y~l~nda kurulan Ddrülmuallindn-i bire ba~lannu~tr. Daha sonra Ddrülmuallimin-i Aliye olarak ifade edilen okulun yap~s~nda, II. Abdülhamid ve II. Me~rutiyet Dönemle-ri'nde de~i~iklikler yap~lm~~t~r. Bu de~i~im sürecinde, Dârülmuallimin programmdaki Usal-i ifdde ve Mimdersinin ad~~ Sultan II. Abdülhamid Dönemi'nde Usül-i Tedris olarak de~i~tirilmi~tir. II. Me~rutiyet'ten sonra, ö~retim yöntemleriyle birlikte e~itim bilimlerini de kapsar hale getirilen ders Fenn-i Terbiye olarak isimlendirilnai~tir.
51 Ayr~~ doya, Lef: 8, 5 Haziran 1329/18 Haziran 1913 tarihliö~rencilerin Dârühnuallimin-i Aliye Müdüriyetine verdikleri dilekçe.
52 Fortna, ö~rencilerin okul numaralanyla birlikte tan~nmar kabullenmelerini, okullar~n rasyonel düzenlemelerinin ö~renciler taraf~ndan benimsedi~ine dair bir delil olarak sunmaktad~r. Gerek ilgili dilekçede gerekse daha önce Maârif Nezâretine gönderilmi~~ dilekçede ö~renci isimleriyle birlikte okul n~unaralarm~n yaz~lmas~, Fortna'n~n de~erlendirmesini teyit etmektedir. Fortna, a.g.e, s. 196.
53 Ay~n doya, Lef: 9, 8 Haziran 1329/21 Haziran 1913 tarihli Dârülmuallimin* -i Aliye Müdüriyetin-den Maârif Nezâretine gönderilen tezlcire.
54 Aym doya, Lef: 10, 8 Haziran 1329/21 Haziran 1913 tarihli Cevdet Bey'in Dârülmuallimin-i Müdüriyetine sundu~u varaka.
55 Ay~n dosya, Lef: 9, 8 Haziran 1329/21 Haziran 1913 tarihli Dâ'rülmuallimin* Müdüriyetin- den Maârif Nezâretine gönderilen tezkire.
56 Ayn~~ doya, Lef: 11, 8 Haziran 1329/21 Haziran 1913 tarihli Maârif Nezâreti Kalem-i Mahsus
332 FATIH DEMIREL
ii4yede, 1909 y~l~ndan sonra Usfll-i Tedris dersinin yerini alm~~~
olan Fenn-i Terbye dersinde ö~retim yöntemleri ve e~itim bilimleri konular~n~n birlik-te i~lendi~i anla~~lmaktad~r. Ö~rencilere Fenn-i Terbe dersi kapsam~nda ders anlat-t~rma uygulamas~n~n yapt~nlmas~, dönem itibariyle ö~retmen okulunda, uygulama-ya yönelik bir yöntemin kullan~ld~~~n~~ göstermektedir.
Bu çal~~ma, en az~ndan II. Me~rutiyet Dönemi için, dârülmualiminlerde, ö~-retmenlik mesle~i için ö~renme ve ö~retme sanat~~ öneminin gerek ö~renciler gerekse idare ve ö~retim kadrosu taraf~ndan kavranm~~~ oldu~unu göstermektedir. Ancak ö~rencilerin, ö~retim yöntemine yönelik bir uygulamaya kar~~~ ç~kmalar~, di~er taraf-tan Fenn-i Terbiye dersi içerisinde, usül-i tedrise yönelik konular~n yeterince ele al~n-mamas~~ uygulamadaki eksikliklerin göstergeleridir. Bununla birlikte, tarihi süreçte Osmanl~~ Devleti'nin ö~retmen yeti~tiren kurumlar~nda pedagoji alan~nda önemli bir birilcim sa~land~~~~ ve bu birikimin Cumhuriyet Türkiye'sine aktar~ld~~~~ anla~~lmakta-d~r.
S~radan ve çok önem verilmeyen bir ders protestosu görünümünde ba~layan olay-lar k~sa süre içerisinde idare ile ö~renciler aras~ndaki bir iktidar mücadelesi ~ekline bürünmü~tür. Ö~rencilerin, dilekçelerinde kulland~klar~~ ifadelerden, ders ö~retmeni hakk~ndaki iddia ve ~ikâyetlerden, idareye kar~~~ tak~nd~klan tav~rdan, olay~~ Maârif Nezâretine ta~~malanndan ve okuldan at~lmar göze almalanndan, kendilerine zarar verecek kadar, müthi~~ bir güven ve cesarete sahip olduklar~~ anla~~lmaktad~r. Olaylar~n ba~lang~c~ndan sonra, süreç ilerledikçe, ö~rencilerin cesaretlerinde art~~~ olmu~tur. Bu durum, dilekçelerinde iddia ettikleri suçlamalar~n ve kulland~ldan hakaret içeren ifade-lerin dozundaki art~~tan anla~~lmaktad~r. II. Me~rutiyet öncesi ve dönemindeki siyasi atmosferin, ö~rencilerin idareye kar~~~ gösterdikleri cesarette etkili oldu~u de~erlendi-rilmektedir. Süreç sonucunda önce 49 ö~renci okuldan at~lm~~t~r. Ancak hemen sonra, ö~renciler geri ad~m atm~~~ ve aflann~~ istemi~lerdir. Neticede ö~renciler affedilmi~~ ve tamam~n~n okula dönmesine izin verilmi~tir. Bu disiplin yakas~nda idare, önceki dö-nemlerde oldu~u gibi, ö~retmen yanl~s~~ bir tutum sergilemi~tir. Bunlarla birlikte, II. Me~rutiyet iktidar~n~n (Ö~retmen, okul idaresi, Maârif Nezâreti) e~itim ö~retim ve disiplin konusundaki otoriter yap~s~~ oldukça dikkat çekicidir.
DARCLMUALLIMIN-I ALIYEDE FENN-I TERBIYE DERSI 333
KAYNAKLAR
Ba~bakanl~k Osmanl~~ Ar~ivi Belgeleri
Maârif Xezâreti Mektûbi Kalemi(MF MET.), Dosya No: 1187/Gömlek No: 39. Di~er Resmi Kaynaklar
Düstûr, L Tertip, 2, ~stanbul 1289.
Sâlnâme-i Neziiret-i Maânj:i Umûlnye, 1316. Kitap ve Makaleler
Da~l~, Yücel - Üçer, Cumhure, Tarih Çevirme K~lavuzu, Türk Tarih Kurumu Bas~me-vi, Ankara 1997.
Demirel, Fatih, "II. Me~rutiyetten Sonra Osmanl~'da Ortaö~retim: Sultâniler", Tarih
incelemeleri Dergisi, XXVII/II, (2012), ss. 339-358.
, Mekteb-i 'ciddi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Bas~lmam~~~ Doktora Tezi, Erzurum 2010.
, "Osmanl~~ Modern E~itim Kurumlar~nda I~lenen Suçlar", Histon,
Studies, 5/1, (2013), ss. 101-112.
Demirel, Muammer, "Türk E~itiminin Modernle~mesinde Rü~diye Mektepleri",
Türkler, XV, Yeni Türkiye Yay~nlar~, Ankara 2002, ss. 44-60.
Erdem, Yasemin Tümer, H. Me~rutiyeeten CumhunYet'e K~zlann E~itimi, Marmara Üniversitesi, TürkiyatAra~t~rmalan Enstitüsü, Bas~lmam~~~ Doktora Tezi, ~s-tanbul 2007.
Ergün, Mustafa, ~kinci Me~ditiyet Devrinde E~itim Hareketleri, Ocak Yay~nlar~, Ankara 1996.
Fortna, Benjamin C., Mekteb-i Hürnay~2n Osmanl~~ ~mparatorlu~u'nun Son Döneminde islâm,
Devlet ve E~itim, Çev. Pelin Siral, Ileti~im Yay~nlar~, ~stanbul 2005.
Gündüz, Mustafa, Mustafa Sat~~ Bey ve E~itim Bilimi (Fenn-i Tarbiye Cilt 1-2) Türkiye'de ilk
Modern E~itim Bilimi Kitab~, Otorite Yay~nlar~, Ankara 2012.
, "Son Dönem Osmanl~~ Ayd~nlann~n Yeni Birey ve Toplum Olu~- turma Dü~ünceleri", Erdem (Atatürk Kültür Merkezi Dergisi), sy. 51, (2008), ss. 137-169.
, "Son Dönem Osmanl~~ E~itiminde Disiplin ve Cezaland~rma",
334 FATIH DEMIREL
Kaya, Do~anay Fatma, Tanzimdt'tan Cumhuriyet'e Rü~diye Mektepleri, Atatürk Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bas~lmam~~~ Doktora Tezi, Erzurum 2011. Nurdo~an, Arzu M., Osmanl~~ Modernle~me Sürecinde ~lkö~retim (1869-1922), Marmara
Üniversitesi, Türkiyat Ara~t~rmalar~~ Enstitüsü, Bas~lmam~~~ Doktora Tezi, ~stanbul 2005.
Öztürk, Cemil, Atatürk Devri Ö~retmen Yeti~tirme Politikas~, Türk Tarih Kurumu Bas~-mevi, Ankara 1996.
, "Dârülmuallimin", Türkiye Diyanet Vakfi ~slam Ansiklopedisi ii DV~A],
VII1, (~stanbul 1993), 551.
, Türkiye'de Dünden Bugüne Ö~retmen Yeti~tiren Kurumlar, Marmara
Üniversitesi Atatürk E~itim Fakültesi Yay~nlar~, ~stanbul 1998.
~ahbaz, Nam~k Kemal - ~ahbaz, Biro~lu Bengül, "Eyüp Hamdi Akman'~n Usul-i Tedris'i ve Eserin Türkçe E~itimi Aç~s~ndan Önemi" Turkish Studies, 6/4, (2011), ss. 805-820.
Unat, Faik Re~it, "Türkiye E~itim Sisteminin Geli~mesine Tarihi Bir Bak~~", Milli E~itim Bas~mevi, Ankara 1964.
Fatih Demirel 1 . • 4././-••••
e.tr..4«,..., .4; c*,* • 0).::,;',,;?;,1»! .,:
r. ...,;ob
Ly: 1: ~4••• • • .•.:•••:' .. . .. . ,~i~. I,,' •••••• 1/4;••.».•'" • • ,.!.; • o .•;- • -',.:-' e•i~, ...4"."-' u. ••g5,Ii.341:4:4:—
.;/«:4;:,
del,..4; • -‘'.. : • • • • • 4,!0:10:414"‘ j7;;;,F,t9tWic«;7<iiit.. ,....;.,:ri• l..h.• LLAL+4,+' r4•6'r"" - E4+4:4••••W:~ i;jk£,0•4•140.1,4•,5.4•4"...;.: . ;/...."! 'oy,i..:‘ .4 ,.4:+ :il> •<•;; ; , (f.•..".4;f,;* t; e(-2L7chw....:4‘44,00.1. %>•4''''.<44~.,*;,?,;:izr..«...‹.r.i.,.
.,...464.f. L:
,r;,...t.
;,. • 44
/~d:%;•.~~~ ;,~~~ ~~ 1. 4 • a+o'aue4; +4% 4,••••'+ '`'1693# At~l.; 06 i.L.•:•141. n>s1"441~+..:5•1:••.• • •,•••;:.;.,;• 0.:b.:•L...:: ,L~ t:•• •4•3•Lk"!1:041••• 0,k....11,14;kbjai ..krii.., .4 a ._..tn.e4.44=4> ;‹. k . ~.li ..).>~~4140 nrCti ('''' 9;3;42 445. '7 i <4' ',%"=^1t " IP:A•61:'Wdlq 04 641' INV>
'çi... , l4w"
. •~5:k•b•L‘ry., ...:1:4; ;oe..14.14,* •,% t " '.`1."
. ~Li"-:."•C 4~1 ;"*"(<P>5..1% 00¥141' - .
„...:,,At ,L
.0:6"4:,,,,,P.::::‘ •-::::«::::
--":•;f0.,. • 4+./.?g,..,-,....z..,..e..;44..., r r. • + 44' :Cd> 'L"," 1; <,-• W•i'lli. ;:ti,<4. i.a4r.W.*.r.oark:4.' g:itta..";-`,Aki.4..~-ra4.:2:::i.: d...,2:
~o...:-.0-4./.. • is.:.",b ic~g,..iyi ,, ;.,,,,,,,,,„„,,..e14,..-1."•f`b-?'40-;31 .:r ---ii•- t 0...~.,
• .:,.••:.!....(4.
i~~~
,a;414,~:..,"•14:0',,,iki i~~~ >41,1 ,i,•4.1;w . 04 ? .. . •••"°••C . .j. ..„ 4{, • w4.1.4".• .;:r!.5.. i __Y~l, •A:70"1_ "N.' ""•::?... -•':44-.?1•040. '00"ur -K: $<•*+.1 ,••;* 4. r .;•+%+:.€.4.0.5 4;`•-••• •••%•>'-:L• .1.. ** ;‘•«: 4914:-...+A 0.4. .1.84 fa.l~ct:j..Ç.~LV~~.:*t~~ • «. : -P:0 ".41.4kt‘f • . "t
- - s• to.4 •• fk.:44i t4:...• sim;»'... 41,..,.; i «,.. ....e.
. .
:!..> :.'"41>•$;•,;:-. J) ‘,..... . ,
çr.
.6 , . <<.# .. 3..4Z; • ~
***1 i: ;:•• e <24,. • ' ~r § s',„ v..i.».., •k, .. ~~ ai• •••1Pw.c ;irt,. ? .b2+4;505.5-~si4,. • c....,..t 1 +5 vb ;;.'• AA. ..f .. *11 ‘tg<117'-'-',:.1,"r • t'i- I •;•»1 tl' •••• •%•+•£*•La.: - 4. • ...i. <:•••• ..--..:•-•V444 5.v~,...: . ,•..<:.,;), ...t...iz:. e;...:••'.•:•• ..w~d• • ...••' .... ,,,,,..., . ....w.r.j.f..„,,,,, • L", .4;,,i,, ,,, .,•,,,, . ‘,.. ,,~4... . . : • ,...; •• :.! 4.• . -:•:•41-4; ~ N •• • :No:".; -I ~~~ .4.11, f.4(4dfl~~ . ., ....„..41. ....45. . . • . j.,,,,,s,,•;• •.;?!.. • 1 • ,..04:1..! • +t Z: .0 • 0C• .1 ...4. • •,?;.4!••4 9 ti 0. taiii 4110 2.,..#4 ,;1.W0 .i.s.d....• ...o... Of f.~...ia..f.::-<5?... • 4.,-.`* t. Cs.'":06(' $44 ,. . • "1•!-' t ,,''S'' 'g.`f.g.-:1411 g•a'''''•••0•`•••11t.:Sr ..1."0,..;-,!•,,r,f..y.11:5,..‘zk; • ,..r.r„,,,,,!, i. • J, ...: e~~ I • . GO:e. c;1.;)^6.... C , c<
(-.41-;.."•kim7...:...f•~r •04,.. 7-,,:::97.; .;-4 44.
M. -... LI•:-
.• • :. 4.~pii 9 ,~, j J.04~. • 0.45,iit~LAIL 1,..41, 4
. <A <:/•.4.1çf0.;-.4;1;•Cl;.•;..e.•:Iiil, ,y."..f • , 1..7.11ii:. <0.)1:0.*.a.b • :40.! '.,,, • .:-. -44. ... ~~i.'„fii4 ..., ' lic9,/ . 14111, ... jr-
4~~~
10
>0
_ 41011
Ek-1. Dârülmuallimin-i Aliye, ibtidâi ~ubesi Son S~n~f ö~rencilerinin Dârülmuallimin-i Aliye Müdüriyetine Verdikleri, 28 May~s 1329/10 Haziran 1913 Tarihli Dilekçe.
'44 ~.* ~_.; • .0,- • I • " , <o>: L.~; • ' . ..?"( ; ..=~• • — 7 • 13,,k~.r;;;;;•••••".'41,7,r1...4.-i, • I • L-1-1.4.• • ../.40 • o...J -.4% • • . • - L~aj C-).• • 144„; I e . . - ' . ' C-41 • • $1,..."••••;:rf~~ AL.; La) $ ••• _ • ... _ %, 0,;-.; • A.- • .; - • -• ~~ • „ • < • , " '" • • - - - ~f..• e/ 44" .• 1,0. • „m~~ • . J r ..r.t". L., • 1r-0- 1, • ~~ •s • 44•:-1—'•••-o— — - • • .( IL4 ..•••••-•• • ...•• • - • 0. .•":„£"' 'r* Fatih Demirel
Ek-2. Dârülmuallimin-i Aliye, libtidâi ~ubesi Son S~n~f Ö~rencilerinin Maârif Nezâretine Gönderdilderi 2 Haziran 1329/15 Haziran 1913 Tarihli Dilekçe.
Fatih Demirel
,i;..•‘; <•; ,:',...,;(..i~~ '14+, j.„0 „ ,
x...,., :. -:' 4, J., 'ai~~ L* ~'f.A.~. • ,14-', ' • .rZ; •.;.' .0 ....,~4 ,,~.~~ ,,Y ',I'
%.,:.444. .) ,k~r<,(:40'•
e4:4.;;
...- ef' ~;124..: .4,i~~ cy
:„...* e.4;...~4 o ..„'.:!"?...! ,
..
1,--• 4, .:- a 4. eiL., • .:
Z4.,..'..i.',4%,:. ,....~.,?; .: - -. a~G •:,,f• ok. f.:41:••
n~'•••••••rfr,:r.:., f.4.,>4...• c«? j.,:,:-.2.•,' ,04,t4i. . ..,;, 4 , ;..4., • :..U.. ..,..t • J 1.45• .•;• 14;j :.•'5 "J54, :4h;; ok ' p....4"...4:1,:s 1,,,,, „j..,...,:; , «.,10.1,, e4; ,..i ~~,~:.J.s. 6:-. k; tra fh dru•!,..).., • J'; 'i ...t/.7j. . .:,-* ,..:§1.1(:‘,01. q . . :40 Ct~j ~~~:A7, IC4£111:„Ii;
, < ~>' 0. ,:e...4(..~.‘ : -',' ~...,. '0•;.i; :•41. e44...<
.-rf .4.„.,!,.,: ,c;,-.., • ; ,... - ;~4,...-4.,...44.4.5 ~.~•• e. ...:.'..' £:;.‘ 44:r.~. • • ,,,,,,I-IL:.4 -.7 ''. 44;* l'~-.' f?",;., , rr.,14:4; f.{,,, ,„,45. , ....0 ~i.' ,:~ ;14,‘ ~~ 0,, ; .,...,,,, .y . ..,., . .u..., -, i : ''' • 4'0 ~ i~.:1‹..ii :444 •0 ., i ~~i' 401.4 ~i, '. ...,..;¥ .. . .- • ... - ~~ .: ,; .. ' , ii,.. - ,- - ' • •t. 0.4 4:<.0, -' i : .re i..."..0.»' .1i..,....s.:-. ,•,;.,,....,
-• „.." ..-.' : " <4:4". , e
;k:'""•"" 0.,#,•(5,
-r - cijZo-;4•0'06.•~~
j.".. 4...,..'
. ''''''f j*:* ‘>•144~-J..G %.4
.t;›....» t 14 't* „ .r< ~i~L, et:* ,4,:, .,;#.5.,;,. ›
...,e...
- --":"
t,ii...;,,
. . .,....;&!..-,,,,,..+•'....i~af ;ok. • ... 4,...',..44,., ,
, ,,«... • ,;,..,,„' ..;,. ,...,;,,:,;, i , _d' ;
4`.. <4.. :.".t42:.A:40-41' • ,J1 • 4444 .0' .,1h ' ..-, , 45' i4~. ~:y .... . ..Q. W.f°41441,i;l• •;0. +.1+1.0.04tQ: . . , . ... a . ~~ ~int... :., .)....,.. ~ii. (4. Ö ~k~~ .‘ t...Z ,!•-• -.1,4141,<~ 0;;. ~r.1;,4 .,:;~44. 4:J5 t/.0> dial,Ii.4‘to' . ..,.., ..74„,,,l...i../ • . •.5~le4i...i.., tr4 ~l: ~~ e4y..)..o.' ,>,, &ii.. ."i..i..(4•5
,44,..: I•rik....<-!.:~t,!".i.:;-,'.,..it,r. i~i,':,,,,,i~., ;..:, J.,.-•fr:,..-4; - : -:a- ->1; «.ki. <4.; 0 5 -Y L4:: .:,!'-'''.c..A;•'• ,,,,:4...--,i,e:;; ,•5;:j.«,...,;,,,:....,,, ~..1;... ; ei;4:1:- ....,f5. «AA.
o.:1,..::-1...
jsim.f,..• ~~ ..i~!,,~b~' ,...: ~,40,•":0,1~,..v. ...;';?, - -,41'7 .,...A.‘°:k1;'` 14 ',LA; t, ,:, ..• <I. ' ~i-Ak.l'~. •
;.",;i4 ',J. ..:3;.. .::,..,;(;.• -,.• .;i14.iii,... ~.., ....2.4.:..k.4:: ;. ..:4;641.5%.44; 5,5:,....kti..? ...Z0 ~.O.4,11; • - k*.i.L.. -40. ~~ ',J, ..tAcko" 5 . ; 'o.' .~...• . 2..,'.0.:* » Lot,::4 •,,..'40:!' 1‘ • 0 ••• ..« ob.her ..~.». to ~r.# t!. ...* ,r.. ....: 41, ~~ . . Nk 5.0 < "4-v5.0 4.4.1.7.4 ~‘ (:.,Y,,,.4.!.44, ~i‘,..f1::,...~.,•,:~ . ..111....:1...4; c„4,,~' i!i". 41.441.01•P., • --4~~c.c. ....---..~- ... ~~
_
~~
,
'4,--"rv ~ac.:-0
‘ ) ' _,...-_-:.1.- t~,
„,..";:i.A.:'Ek-3. Dârülmuallimin-i Aliye Müdüriyetinden Maârif Nezâretine Gönderilen, 3 Haziran
Fatih Demirel
.4;e::;
;,...
1
.?...; ~s,...);— •
ci.j.t..:.:.:4, ‘,..y34
...,:-F,~.ki '.1:;.:1; i;'),..,:ji;f.:£1:;
-5.ü;‹
'...Q.&.,...;•-, ,!•.‘ ei:~th.f.,;,,I.s..;,.... . --;..; 44
'.
a="... L;
. . .
4~5=,14.• • , .L.v 5...,:e.•- w..:,,•,'«•Y-10
-;-....tIçc..:-°.:.,::
_ ; A , ,;£4): '' .k.‘• ( 41;..5( . C..4.A.t. 41 • tk YA A ( c~~l.e... ~~ ,i :.. 4a
4k «. ., ‘. Ait, i . o , ...." 4," C 14. :40. v NtV, i ...:/:, 4 ‘ ' . ,:e. -N, ..< ...- , -,,, ',t • « Ii • ,.. ...g~~ 1 $ <<%, '‘ = -;' 1 • A <L''''' 1 < k 4, .ttA• J ." ,~. • (.... ....0 ..,1, j,....~...r t 1."33' '<"1.4'1 •:"'• s<t•-• .t.._
'<IN ....(i... . • -- N.-~~-x.Ek-4. Dârülmuallimin-i Aliye, ibtid'ai ~ubesi Son S~n~f Ö~rencilerinin Dartilmuallimin-I Aliye
Fatih Demirel S .. - ::‘.25‘. W't"•%V.:1?... 1 L...J 1 07-1 , ',..7..‹.!.- .,..4.- ,f. j-:. r....,,...0 ."-.. •'. :C."' '‘..; " : ••:;'"
„<„...„
,e_- „....- c;-,....,--- ,
1,1-,
...- „. -3••••.--- -4-- '•,,-4--
- ,,...
..-_-:,,,g„ ,..4...4.• 0,,,..-,,,_.,;,2 ,?...,„ ,_-.
.. /,_..,, ,4,.,-.•„4:--- •,.
./:-- t'. ./:--4./:--' i • /
.,
I • •
..,,b• <,..!: ',. !•• ,...,...k. ...„:-,.. ,_,, _ ,,
.._<,,,,..„, __,-,... ,— „_:,,.., ,,„, ;---,...._,
;•••~
e'C.,---jr,; - 7 - ..j.....44., Az...”' • IS-St'L'.4 L'..:. i (,-'4. 7 ~(if....Z-• 1...'- Lf: 7 t• ~r7e.' ....2 1 NIL; "5 A ;....1.4 •C 41. ::..,7. ..Z.s.p :Ek-5. Cevdet Bey'in Dârülmuallimin-i Aliye Müdüriyetine Sundu~u, 8 Haziran 1329/21 Haziran 1913 Tarihli Varaka.
