1
rr^boi-Z.
t
BOGAZİÇİNDEKİ TAHRİBAT
Bir memleketin tarihî abideleri kadar bediî manzaraları da millî servet ve mefahir hâzineleri mecmuasına dahil olup muhafazaları umum millet kadar ayrıca her vatandaşın vazifesidir.
Bu gün, Boğaziçinden bahsetmek istiyorum, Sn eski zamanlardan beri güzelliği dillerde destan olan Boğaziçi.
Tabiatın bu şaheserine eslâfımızm her vechden lâyık olduklarını isbat eylemiş olmaları umumen müsellemdir ve bilhassa seyyahların dikkati ni celbetmişdir. Sahillerinde inşa edilen yalılar, köşkler, rıhtımlar, yollar, tanzim edilen bağçeler, korular, mesireler, son istirahatı temin eden mezarlıklar, hepsini müdafaa eden istihkamlar milli, İçtimaî, a s k e n hay?.tın ihtiyaçları kadar çerçevenin letai'etile de tamamen ahengli
oldukları içindir ki manzarayı tezyin etmişlerdir.
Maalesef asrımızda bazı düşünüş tarzlarının maddîleşmesi ve imar hakkında bazı yanlış telakkilerin hüküm sürmesi dolayısile Boğaziçinin güzelliğine bir çok noktalardan feci darbeler indirilmeğe başlanmışdır.
Yapılan işlerin bozulması mümkin değilse bile bu gibi tahribata deva® edilmemesi için alâkadar makamların nazarı dikkatini celbetmek faideli olabilir :
-1 - Üsküdar hususî bir kaşeyi haiz öz bir Türk şehri iken civar binaları ezen tütün depoları inşa edilmiş. Ezcümle sahilde bediî bir mimarî eser olan Şemsi Paşa camisi bunların önünde oyuncak gibi kalmış.
2 - Bebekteki apartmanlar da çerçeveye ayni nisbette uygunsuzdur. Yol yapılırken bu’ kadar bediî ve tarihî eserler feda edilirken bunla^f
3 - Çırağan Sarayı mimarî itibarile Istanbulun en güzel sarayı idi, yanmış halinde bile bir şaheserdir. İmara milyonlar sarfedilirken tamirin« bir şey ayrılam^sa^bile şimdiki halinde brakmak caiz değildir. Bağçe
dıvarları bile/mimarî bedia iken yeni kapular açmak için yer yer yıkılmış, kendi güzel kapularınm bazıları sökülmüş, önlerine boydan boya çirkin barakalar, halalar inşa edilmiş. Güzellik seven bütün kalbleri rencide etmek ve tahribata feci bir misal olmak üzre bu halinde brakmaktansa temelinden yıkmak daha münasibdir.
4 - Hafif kavisli koyunda vaktile en güzel yalıları, bağçeleri barındırmış olan Kuruçeşme bu gün bir kömürlükdür. Bu hususta o kadar çok söz söylenmiş, yazılmış, d'valar açılmış ve en yüksek mahkemelerde kararLar sadir olmuşdur ki söyliyecek bir şey kain . Ancak vaktile ağaçlar arasında bir köşk ve şimdi bir yığın kömii k Leman gölündeki Jean-Jacques Rousseau adası ve L'lle aux Mouettes namile maruf adacıklar ile mukayese edilirse başka memleketlerde bu gibi manzaraların nasıl korunduğu teemmül edilebilir.
Ş - Dünyanın en güzel mevkii olan Boğaziçinin en güzel bir noktası olan Göksu deresini\ir fabrika telvis etmektedir. Nabizade Nazım, Recai zade Ekrem;Abdulhaq Hamidin ruhları elbette bizim gözlerimiz kadar
muztaribdirler.
6 - Bu zavallı dere felâketini gizlemektedir çünki koytu bir
yerdedir. Ancak oraya giderek işkencesine şahid olmak cesaretini bulanla: görürler. Fakat en göze çarpan bir yerde, Boğaziçinin en geniş manzarası olan en bedii bir noktasında en büyük facia teşhir edilmektedir :
Rumelihisar mezarlığı.
' Bu facianın tarifi söylemekle bitmez : tepenin denize inen latif çnhinası kesilmiş, serviler sökülmüş, hiç bir şeye benzemiyen iki kat bir yol ve üst katında iki yeri kanbur ve her yeri biçimsiz bir sed
inşa edilmiş, sökülen mezar taşları cezaya dizilmiş gibi bir araya toplan mış. Bu havaliyi bize bahşeden Fatihin silâh arkadaşlarının kabirleri, bu gün çocukları henüz hayatta olan ölülerin kabirleri tahrib edilmiş.
Bakmağa doyuljâcâk kadar bediî bir manzara arzeden bu mevki, bakmağa tahammül edemiyecek kadar çirkin oldu.
7 - Boyacıköy ve Mirgün mevkiinin hususiyeti hiç nazarı itibare alınmayarak rıhtımı genişletmek için yalılar yıkıldı. Bir kayıkhane
brakılmadı ki bundan da halk ayrıca mutazarrır olmaktadır, M^kûr mevkide tepelerin denize meyli pek dik olduğundan rıhtım genişliyince yeniden yalı inşa etmek mümkin olmıyacak, Kirecburnu sahilinde olduğu gibi
çıplak yamaçlar kalacak, belki bunlara ufak tefek köşkler aşılabilecek. Halbuki Boğaziçinin emsalsiz hususiyetlerinden, imtiyazlarından biri de
eski tabirile "lebi derya"daki yalılardır. Baltalimandan yukarı çıkan ve oradan Mirgün çarşısına ve İstinyeye inen yollar esasen mevcuddur. Bunların genişletilerek münakalâta tahsisi lâzımdı. Yalıların hepsinin bu yollar üstünde arka kapuları vardı, öndeki rıhtımın tamirile bazı yerlerden münasib surette genişletilmesi kâfi idi.
Mirgün rıhtımı tamir edilirken yeni açılan yoldan bir metre içerde bulunan bir kedre ağacı söküldü. Bu pek nadide ve ^ıymetli ağacın İstanbul civarında bundan başka bu gün ancak bir iki nümunesi var.
ÇARELER
1 - Yapılan tahribatın dere esini lâyıkile anlamak, bu yolda devam edilmemesinin çarelerini aramak üzre bir albüm hazırlıyarak Boğaziçinin ve bilhassa yukarda sayılan mevkilerin asrımızın ilk senelerindeki ve şimdiki hallerini gösteren fotoğrafların mukayese maksadile toplanması.
2 - Boğaziçi sahilleri ve civarında fabrika inşa edilmesine katiyen müsaade edilmemesi. (Bu hususta Nice Belediyesi nizamnamesinden istifade
3 - Yollar ve yapılar kanununun Boğaziçinde yalı inşasına sekteye uğratan maddecin tashihi.
4 - Boğaziçinin muhafazası elzem olan bediî ve tarihî mevkilerini ve binalarını tesbit ve tasnif etmek için Belediye erkânı, artistler, muharrirler, tarihçilerden ibaret bir heyet intihab edilmesi.
Bu gibi mevkiler pek çok ise de şimdilik ezcümle şunlar hatıra gel ektedir :
a) Küçüksu çayırı ;
b) Baltaliman çayırı ve korusu ve ilk amiral Baltaoğlu Süleyman Bey haziresi.
c) Kanlıca Körfezi ;
d) Kanlıca iskele meydanı ile İskender paşa cami ve türbesi ; e) Mirgünde Çmaraltı. (Çınarlar, cami, çeşme, muvakkithane bediî bir kül teşkil etmekte/olduğu gibi bunların şimal cihetindeki binalar da bu mevkie koytu ve samimî bir kaşe verdiği gibi çınarların altında otura rak manzaranın letafetinden hisse almak istiyen gezicileri poyrazın
şiddetinden muhafaza etmektedir.)
f) Çubukluda Feyzabad isimli İbrahim Paşa mesiresi.
5 - Eski Belediye intihab usulinin de ihyası müessir bir tedbir olabilir.
6 - içinde oturylmıyan evlerin vergisinin hafifletilmesile bir çok güzel ve tarihî binaların vergiden kurtulmak için yıkılması önlenilir.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
