A. Ü. Veteriner Fakültesi Pıotozooloji uı Tıbbi Artıopodoloji Kürsüsü
Prof Dı. Fahıi Sa)ıil
DÖKME METOTLA UYGULANAN HİPOLEN-6* VE
TİGUVON'UN** SIGIR HYPODERMOsİs'İNE
KARŞI ETKİsİ ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR
Fahri Sayıni İsmail Meriç'
Field Trials With Ruelene 6-R and Tiguvon for the
Control of Hypoderma Larvae in Catde
Summary: Field trials were carried out ~t the Central Anatolia, Turkey to test the effİcacies as warble f1y larvicides of Ruelene 6-R and of Tİguvon poured along the backs of the indigenous caltle. The bodies of indigenous cattle are mostly covered with long haİrs which presumably reduce the penilrat:ons and larvicide acıions ofinsecticides used by dermal route for the control of hypodermo~iso
In the trials there "'ere 249 cattle, ofwhich 108 ",ere trcated ",ith Ruelene 6-R and 14 were treated ",ith Tiguvon. 127 catlle sen'ed as untreated controls. The treatments were started at the beginning of November. The treated animals received Ruclene 6-R and Tigu-von at the rates of 0,6 cc/kg and 0,5 cc/kg respectively. The success of treatments was eva-luated by counting the number of grubs appcaring in March and -April under skins of treated and untreated animals.
The results indicated that Rue1cne 6-R and Tiguvon treatments caused the reductions of the larva c at the rates of 98. 2 %and 96.7 % respectively as compared with unuoaeted controls.
No undesirable side effects on catlle were observed ",ith pour-on appilications of Ruelene 6-R and of Tİguvon.
Özet: Bu Çaltşmada Hipolen-6 ve Tiguvon'un, yerli sığır ırkıarında hypodermo-sis'e karşı etkileri denenmiştir. Yerli sığır ırkıarının, yabancı ülkelerdeki saf ırkıara nazaran daha uzun kıllı oldukları ve uzun kılın insektisitlerin deriden emilmesini güç-leştirdİği ve muhtemelen larvasit etkilerini azalttığı görüşü bizi bu çalışmaya sevketmiştir.
i) Prof. Dr. : Veteriner Fakültesi, Ankara 2) Dr. : Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara
* Ruelene 6.R
30~ Falıri Savın - l;;ınnil Meriç
Bu çalışmada 249 yerli sığır kullanılmıştır. Bunlardan 108'i Hipolcn-6, 14'ü Ti-gu\'on ilc ilaçlanıııış, 127 hayvan kontrololarak bırakılmışıır.
Hipolen-6, 0.6 cmJ/kg., Tiguvon 0.5 cm' jkg dozlarında pour-on (dökmc) metotla, Kasım ayının başınd;ı, hayvanlara uygulanrnışlardır.
lVIart ve ~isan aylarında olmak üzere iki defa, ilftçlanan \'C şahit bırakılan
hay-vanlarda larva saynn; yapılnllştır.
Larva sayımlarından elde edilen bulgulara göre yapılan değerlendirmede Hipolen -6 nın 'Xı 98.2 ve Tiguvon'uıı % 96.7 oranmda larva azalmasına sebeb oldukları gö-rülmüştiir
Tiguvon ile iliiçlanan i \."Hipolen-6 ile ilaçlanan ıolmak üzcre, geçici ve hafif huzursuzluk görülen 2 vak'a dışında hay\'aıılarda ilaçların zararlı tcsirlerine bağlı kli. nik bir araz görülmemiştir.
Giriş
Hypolen-6,
%
6 oranında Ruelene ve%
94 oranında inert mad-delerden yapılmı~ sıvı kıvamda bir iLlçtır. Dökme metot ile sığırlarda hypodermosise karşı kullanılmaktadır. Etkili maddesi Ruelene'dir. Ruelene (4-tert-butyl-2 chloro-phenyl methyl methylphosphor-ami-date), formülden de anlaşıldığı gibi, bir organik fosfor asit esteridir (I). Bu ilacın sığırlarda hypoderınosise kaqı etkili olduğu, hypodermosis mücadelesinde peros (ıo,
iı) ve intramüskülar enjeksiyon (ı ı) yol-larıyle veya püskürtme (7,ı
2) ve dökme (Iı,
i2, i7,ı
8) metotlarla ha yvanlara uygulanabileceği çeşitli araştırıcılar tarafından ortaya konmuştur. Bunlar içinde dökme metotla uygulama sürü tedavisinde daha yararlı bulunmuştur (ı8).Tiguvon da (0,O--dimethyl-O-(3-methyl)-4-methiophenyl, thio-nophos-phorsaureester) bir organik fosfe)!"asit esteridir. Oral (3, 4, 5) veya intramüskülar (i ı) yollarla, ya da püskürtme (3, 6, ı5) ve dökme
(2, 9, iı) metotlarla sığn-Iara uygulandığı zaman hypoderma larva-larına karşı etkili olduğu bildirilmiştir. Dökme metotla Ankara keçi-lerine uygulanan bu ilaç keçilerde Iıipodermosis'e karşı etkili bulun-mamıştır (i (j).
Saf sığır ırkıarı üzerinde denenen ve yıllardan beri batı ülkelerin-de hypodermosis mücadelelerinde ha~arıyla uygulanan Ruclene ve Tiguvon'dan birincisi Türkiye'de bu maksatla yeni kullanılmaya ba~-lanmı~tır. Fakat Türkiye'de bulunan yerli sığır ırkıarı genellikle ba-kımsız ve uzun tüylüdürler. Bu özelliğin püskürtme, yıkama veya dök-me dök-metotlarla uygulanan organik fosfor asit esterlerinin deriden
emil-Diikınc Metoıla r:Y;!1I1"1ı:ı1ıJ!ip"lcıı.(ı. ,.1' Tigm'olı'lI1ı Sığır ... 303
mesını güçlqtirdiği \'e dolayısıyle hypoderma larvaları üzerindeki sis-temik etkilerini azalttığı görü]ü mevcuttur (8). Bu bakımdan clökme metotla uygulanan Ruelene ve Tiguvon'un yerli sığır ırkıarında hypo-dermosis'e ka!"]ı nc derecede etkili olduklarının ara]tırılmasında yarar görülmü]tür.
Materyal ve Metot
Bu araştırma Orta Anadolu'da yapılml]tır. Deneyler en az i
yıl meraya çıkrnı], 2-6 ya]ında, 219 baş yrrii ırk sığır üzerinde yürü-tülmüştür.
ilaç olarak içinde
%)
G Ruclene ve%
94 inert maddeler bulunan Hypolen-6 ile Tiguvon kullanılmıştır. Hipolen-6, 0.6 cm Jjkg dozda,Tiguvon 0,5 cm' jkg dozda hayvanların sırtına, bel kemiği boyunca, omuzlardarı kuyruk dibine kadar şerit ]eklindc dökülmüşkrdir. ilaç-lanan hayvanlar 24 saat meraya çıkarılmamışlardır. ilaçlama esna-sında hayvanların açlık veya tokluğuna dikkat edilmemi]tir.
Tedaviye alınan bütün hayvanlar Kasırnın ilk haftasıııda ilaç-Ianmışlardır. Bunlar Şubat ve ]\ı1art aylarının başında, bir ay ara ile 2 defa, larva yönünden kontrol edilmişlerdir. Kontrol, hayvanların sırtında, deri altında bulunan larva şişliklerinin sayılması şeklinde yapılmıştır. Şüpheli hallerde deride açılan deliklerden dışarı çıkarılan larvaların canlı veya ölü oldukları kontrol edilmiştir.
Deneye alınan 249 sığırdan i08 tanesi hipolen-G ilc, 14 hayvan Tiguvon ile ilaçlanmışlardır. Geri kalan 127 sığır ise şahit bırakılmış-tır.
Bulgular
Cetvel i de görüldüğü gibi Hipolen-6 ilc ilaçlanan 108 hayvan-da toplam 12 canlı larva bulunmuştur. Burada hay\'an başına düşen
eet\TI - i ı"'u;lanan hayvan sayısı ve alınan sonuçlar
Bulunan !::ırva sayısı
Larva
İhiçlanan i hayvan sayısında
Kuııanılan lı::ıYV:ııı da ortala- azalın;)
ilaçlar sayısı ~ubat Mart Toplam ına o;
ıO -- ---'--- ---~--- -'"_._-- -,---- --- --_.__.__.- --- --_._-Hipolen-G 108 ,~ II 12 0.1 I=FO .33 98.2 -- ----"---- _._."--- - ___ o --- ---"--- --- ---Tiguvon 14 i 3 4. O .28:::0.53 96.7 -- ---_.- --- -- - --- --- - ----Kontrol grubu 127 320 664 1084 8.53
-304. Falıri Sayın. hınail 1I1eriç
ortalama canlı larva sayısının O, II (O, II
+
0,33) olduğuanla~ılmış-tır.
Tiguvon ilc ilaçlanan 14 sığırda toplam 4 adet canlı larva
bulun-muştur. Buradan hayvan başına düşen ortalama canlı larva sayısının
0,28 (0,28
=
0,53) olduğu anlaşılmıştır.Kontrol grubunu oluşturan 127 hayvanda i084 canlı larva
sa-yılmış olup, hayvan ba~ına düşen ortalama canlı larva sayısının 8,53
(8,53 ::;: 2,92) olduğu saptanmıştır.
Bu durumda kontrol grubuna göre Hipolcn-6 ile tedavi edilen
hayvanlarda larva sayısındaki azalma
%
98.2, Tiguvon ile tedaviedi-lenlerde
%
96.7 olmuştur.Ortalama değerler arasındaki farklılıkların istatistik bakımdan
önem taşıyıp taşıınadığı T testi ile kontrol edilmiş ve gerek Hipolen-6
ile gerekse Tiguvon ile yapılan ilaçlamalardan elde edilen ortalama
değerler ile kontrol grubundan elde edilen ortalama değer arasındaki
farklılığın
%
99 güven eşiğinde istatistik önem taşıdığı (P<O.OI)sap-tanmıştır.
Hipolen-6 ile elde edilen ortalama larva sayısı ile Tiguvon
tatbİ-kinden elde edikn ortalama larva sayısı arasındaki farklılık istatistik
bakımdan önemli bulunnıamı~tır. Ancak Tiguvon tatbik edilen
grup-ta hayvan sayısının az oluşu, bu sonucun ihtiyatla karşılanması ve
yorumlanmasım gerektirmektedir.
Tartışma ve Sonuç
Organik fosfor asit cstcrlerinin sığır hypodermosis'i üzerindeki
sistemik tesiri anlaşıldıktan sonra, bunların hayvanlara uygulama
yol-ları da araştırılmış ve sonunda birçok metotlar ortaya konmuştur.
Bu metotlardan biri dökme (pour-on) metotdur. Bu, uygulama
kolay-lığı, az işeiye ihtiyaç göstermesi ve kısa zamanda çok hayvan ilaçlama
olanağını sağlanması bakımından tercih edilen bir metotdur.
Ruelene'nin İrlanda da dökme metotla Ekim ve Şubat
ayların-da sığırlara uygulanması sonunda hipodermosis'e karşı çok iyi sonuç
alındığı bildirilmi~tir (18). Almanya 'da aynı metotla sığırlara
uygu-lanan bu ilaç, hipodermosis üzerine
%)
95-98 etkili bulunmuştur (13).Amerika'nın çqitli eyaletlerinde ve değişik araştırıcılar tarafından
(12, i7 ve II) dökme metotla yapılan ilaçlamalarda Ruclene'in
hipo-dermosis üzerine
%
85-99 oranında etkili olduğu görülmüştür. BizimHipolen-6 ile yerli sığırlar üzerinde yaptığımız çalışmalardan
Dökme Metotla uygulanan Hipolen-6. ve Tigu\'on'un Sığır... 305
Hypodermosis tedavisinde kullanılan diğer bir organik fosfor
asit esteri de Tiguvon'dur. Bu ilaç sığırlara 5 mg.jkg. dozda ve
%
1-2emülsiyon ~eklinde, dökme metotla, uygulandığı zaman hypoderma
larvalarının
%
78.6-89.9 oranında azaldığı görülmüştür (2). Aynıemülsiyondan her hayvana
ı
25-ı
50 em.ı uygulanan deneyde bu etki%
96-97.6 ya kadar yükselmiştir (4, 9). Tiguvon'un%
6'lıkemülsi-yonundan 0.6 cmJ jkg. doz kullanarak tedavi edilen sığırlarda
hypo-derma larvalarının
%
98-ı
00 azaldığı tesbit edilmiştir(ı
4). Bunakarşılık Ankara keçisinde hypodermosis'e karşı 0,5 cmJjkg. dozda,
emülsiyon şeklinde ve dökme metotla kullanılan Tiguvon
% ı
2-33oranında etkili olmuştur (ı 6). Tiguvon ile yerli sığırlar üzerinde
yap-tığımız tedavi deneylerinden aldığımız sonuçlar, diğer ülkelerde saf
ırk sığırlar üzerinde yapılan çalışmalardan alınan sonuçları destekler
niteliktedir.
Bütün bu sonuçlar gösteriyor ki batı ülkelerdeki saf ırk sığırların
tüylerine nazaran daha uzun olan yerli ırk sığırların tüyleri, dökme
metotla kullanılan Hipolen-6 ve Tiguvon'un yeterli dozlarının, deri
tarafından emilmesini önleyecek kabalıkta değildir. Gerçekte kıl
uzun-luğunun dermal yolla (dökme, püskürtme, yıkama) kullanılan organik
fosfor asit esterlerinin deriden emilmesini önleyen ve i1:kın etkisini
azaltan bir faktör olduğu çeşitli araştırıcılar tarafından ileri
sürülmü~-tür (8). ~itekim yıkama ve püskürtme yoluyla uygulanan Neguvon'
un, dökme metotla uygulanan Tiguvon'un Ankara keçisinde
hypo-dermosis üzerine az etkili olması, buna mukabil ağız yoluyla verilen
Neguvon'un yüksek derecede etki göstermesi bu hayvanlarda deriyi
örten uzun ve kalın tiftik faktörü ile izah edilmi~tir (16).
Diğer bazı araştırıcılar tarafından da tesbit edildiği gibi Ruelene
ve Tiguvon
(ı ı, ı
8) ile normal dozlar dahilinde ilaçlananhayvanlar-da herhangi bir zehirlenme olayı görülmemiştir. Ancak Tiguvon ile
ilaçlanan
ı
ve Ruelene ile ilaçlananı
hayvanda kısa süren vekendi-liğinden kaybolan, hafif karın şişmesi, salya akması ve huzursuzluk
görülmü~tür.
Sonuç olarak saf ırk sığırlarda olduğu gibi yerli ırk sığırlarda da
hypodermosis mücadelesinde, tedavi dozları dahilinde, Hipolen-6 ve
Tiguvon'un emniyetle kullanılabilecekleri, Kasım ayı başında dökme
yoluyla uygulanan bu ilaçların hypoderma larvaları üzerine ço~ iyi
tesir gösterdikleri bu çalışmayla anlaşılmıştır. Ayrıca dökme metotla
kullanılan bu ilaçların kolayca ve fazla işçi ve emeğe ihtiyaç
göster-meden hayvanlara uygulanabildiği görülmüştür.
Not: Bu araştırmada istatistik analizleri yapan sayın Dr. Ersoy
306 Fahri Sayın -t<mail Mcri~ Literatür
1- Anon (i 965): Ruelene ready lo use for the control of warble fly and
louse infestation of caltle. Teehnical Bull. Serial :No. R TS.4/5, Dow
Chemieal Company (U.K.) Limited.
2- Cox, D.D., Aııen, A.D. and Muııae, M.T. (i 967): A review of
the pharmacology of Tiguvon when applied to cattle.Part ll. The activi!)' of Tiguvon against grubs, ham flies and lice
~f
cattle. Yet. Med. Rev.,2/ 3: 286-295.
3- Drummond, R.O. (i 960): Preliminaı)' evaluation of animal
.ı:.yste-mic insecticides. j.Eeonomie Entomol., 53: i i25- i127.
4- Drummond, R.O. (i 963): Fıırther eualuatioll of animal systemic
insecticides. j.Eeonomie Entomol., 56: 831-834.
5- Drummond, R.O. (I 964): Further evaluation of animal systemic insecticides.j.Economie Entomol., 57: 741-745.
6- Drummond, R.O. and Graham, O.H. (1966): Dermal
applica-tion of ten systemic insecticides to ealtle for the control of the comman catt-le gmbs. j.Eeonomie Entomol., 59: 723-725.
7- Knapp, F.W., Brethour, J.R.,Harvey, T.L. and Roan, C.C.
(i 959): Field observations
~f
inaeasing resistance of cattle lo cattle grubs.j.Economie Entomol., 52: 1022--1023.
8- Lemmarmahle, G. (1966): Die Bekampfımd der Dasselfliege im
Landkreis Tecklenburg mit 6
%
igen Neguuon in den Jahren 1963 bis1965. Yet.Mecl.:\aelı., 4: 310.
9- Neel, W.W., Blount, C.L. and Kilby, W.W. (ı 963): Syslemic
incesticides applied as a topical poıır-on and a.1"an oral drenclzfor cattle grub control. j.Eeonamie Entomol., 5b: 101-104.
10- Rich, G.B. and Ireland, H.R. (i 96i):An appraisal
~f
Rueleııe and Trolene agahzst cattle grub infestations (Oestridae, Diptera). Canad.j.Animal Sei., 41: 115-119.
i1- Rich, G.B. (1965): Post-treatmeııl reactions in cattle durinli extensive
field tests of S)'stemic organophosphate insecticides. Canad. j.Comp.
Med.Yet.Sci.,29: 30--37.
12- Rogoff, W.M. and Kohler, P.H. (i960): Effectiveness of Ruelene applied as locali<.edpour-on and as spra)'for cattle grubs control.
J.Eeo-nomİe Entomol., 53: 8i4--817.
13- Rosenberger, G. (i 96i) : Comparative trials with Neguuon spra)! and
back washing method in .lpring for cattle grub control. SuppI. YeLMed.
Dökme ~lctot1a Uygulanan Hipolen.6' ve Tiguvon'un Sığır.. . 307
14- Rosenberger, G. (1962): A Contribution to the control of warble
trial treatments with the pour-on procedure. SuppL.VeLMed.Naeh.No. 4: 7.
IS- Routh, A. and Addy, G.W. (1955): Tests with some phosphorus
against cattle grubs. JEeonornic EntornoL., 48: 201-202.
16- Sayın, F., Meriç,İ., Köseoğlu, H., Dinçer, Ş. ve Güler, S.
(1966): Ankara keçisi Hypodermosis'i ile savaş metotları üzerinde araş-tırmalar. Elazığ VeLFak.Derg.,3 (1): 1-18.
17- Scharff, D.K. and Ludvig, P.D. (1962): Cattle grub control with
Ruelene as a dip and pour-on treatment. JEeononıie EntornoL., 55: 191-199.
18- Thomberry, H. (i963): Control of hypoderma larvae: Field trials with 2
%
Neguvon solution as abacı. wash and Ruelene 25 E,1961-1962. Irish YeL,
