S E Y İ T G A Z İ A S L A N B E Y K O Y O N D E " Ş E Y H S O C A E D D İ N " K O L Ü Y E S İ
Filiz A Y D I N
Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Mi-ınariık Fakültesi, Restorasyon Bölü münde 1970 yılı Temmuz aymda ver miş olduğum Y . Mimar-Master tezinin konusu Seyitgazinin Aslanbey köyünde ki Şeyh Sücaeddin Külliyesini kapsa maktaydı. Külliye iki tüı4>e, bugün ima-let olarak adlandınlan L şeklinde plân-Inunış bir yapı ve yeni bir camiden iba-let olup, kabaca X V I . yüzyıl başı ola rak tarihlendirilmektedir'
Esas gayesini "bina için bir resto rasyon projesi hazırlamak ve yeni bir fnıksiyon imkâm araştırmak" şeklinde «asetliyebileceğimiz çalışma, daha ziyade imaret binası üzerinde yoğunlaştırılmış ohxp, diğer binalar sadece değerlendir mede kullanıbnıştır.
Çahşmanın ilk kısmı binanın tetkik ve dökttmantasyonunu, binanm değer lendirilmesiyle sona eren gözlemsel, ta-rUıi ve mulûyeseli analiz çalışmalarını kıq;>samaktadır.
tkinci kısımda ise, mukayeseli ana liz, ilgili tarihi dokümanların araştırıl ması ve binanın kendi verilerinin de ğerlendirilmesi neticesi bir restitüsyon projesi sunulmaktadır.
BİNANIN TANITILMASI : Şeyh Şücaeddin Külliyesi, bir za-manlar Süca köyü olarak adlandırılan ve halen mahallinde o isimle tanınan ve Seyitgazi kasabasına 6 km. mesafe de bulunan Aslanbey Köyünün kuzey doğusunda yer almaktadır. Köyde
ay-t. BıOı s. M ( K i u b â e r )
n c a bir de tarihi hamam mevcuttur. Moloz taş île inşa edilmiş olan hamam külliyeden epey uzakta ve harap durum dadır. Külliye ile bir bağlantısı olup olmadığmm araştırılması için yer yer
sondajlar gerekmektedir.
Külliye başlıca iki kısımdan mey dana gelmiştir. Birinci kısımda avlu duvarlan ile çevrelenmiş iki türbe, bir minare, onikigen bir havuz ve tarihi d ^ e r i olmayan bir cami bulunmakta dır. Avlunun içinde yer yer mezarlara rastlanmaktadır. Kemerli bir kapıdan, külliyenin ikinci kısmını meydana ge tiren imaret binasmm önünde yer alan meydana geçilir. L şeklinde plânlan mış olan imaret, kubbeli dört mekan dan meydana gelmiştir, (bak Resim, I , Şekil I ) .
TÜRBELER :
Birinci kısımda bahsi geçen avlu nun batı tarafmda yer alan iki türbe, aynı plân tipine sahip olmakla beraber değişik yapıda iki binadır.
ŞEYH SÜCAEDDÎN TÜRBESİ, bir kenan 4.10 m. uzunlukta, sekizgen plâna sahip olup kubbeli bir yapıdır. Doğu kısnunda dikdörtgen plânlı, kub beli bir giriş mekanı bulunmakta dır. Her iki kısımda gri ve kırmı zımsı renkte taş sıralanyla inşa edil m i ş olup, kubbelerin üzeri kurşun kap-hdır. (bak Resim 2) Siyah taş ile inşa edilmiş olan giriş kapısı üzerinde bir kitabe mevcuttur, (bak. resim 3,) B u kitabeden anlaşıldığına göre inşa ta rihi H . 921 (1515 M.) dir. Esas türbe
202
pencereleri, g ü n ^ ve kuxeybati duvar-lannda. dikdörtgen, tambur pencereleri ise sivri keroerii açıkhkUr şeklindedir.
Türbenin ve giriş mekanımn iç b* simian beyaz renkte badanalanmış, çi çek, yaprak motifleri ve eski yazı ile süslenmiştir, (kalem işi).
DEMİRTAŞ PAŞA TÜRBESİ de se kizgen plflnlı ve kubbdi bir yapıya ve dikdörtgen, kubbdi bir giriş mdcânua sahiptir. Yapı tamamen tuğla ile inşa edilmiştir. (Bak Resim O ) . Duvar yüz lerinde yer yer eski sıva kalmtdanna rastUnmaktadır. Esas türbe duvarları takriben 350 m. utunlukta olup. kirpi saçakla son bubnaktadır. Kubbe kuı^ şunla kaplıdır ve üzerinde kitabe bar lunan bronz bir alem mevcuttur. Bu alemin bir eşi de Şeyh Sücaeddin Tür besinde bulunmaktadır*. Türbenin ku zey ve güneybatı duvarlarında, üzerle rinde sağır tuğla ketntr bulunan, dik dörtgen pencere açıkhklan mevcuttur.
Yapuun iç kısımları. Şeyh Silcaed-din Türi>esinde olduğu gibi kalem işi İle süslenmiştir. Güney duvannda beşgen pUnh bir mihrap nişi
buhmmak-udır.
İMARET : Genel Durum :
Yapı L şeklinde pUnlanmış, kub beli dört mekândan meydana gelmiştir. (Bak Şekil 2, 3) Birinci odanın güney, 3 ve 4 üncü odalann doğu ve dördün c ü odanın kuzey duvarları moloz taş. diğer duvarlar sarımtırak renkte kes me taş ile inşa edilmiştir. Duvarlar tek fip, basit profilli bir taş korniş ile ni-hayetlenmektedir. Kubbeler alaturka kiremit ile kaplıdır. Sadece birinci oda l ı m kubbesinde kurşun öriü izlerine
rastlanmaktadır. Bacalar tuğla ile mşa edilmiş olup, kurşun kaplı piriunidal külâhla son bulmaktadır. Bacalardan
bir tanesi gerek inşaat tarzı (kesme taş ve tuğla) ve gerekse ebat b a k ı m ı n d a n değişik bir durum göstermektedir (Bak Resim 6, Şekil 4).
a. T E M E L L E R :
tik çalışmalar sırasında toprak dolgu sebebiyle temeller hakkında b i r araştırma yapmak mümkün o l m a m ı ş -tır».
b. DıŞ YAPı :
Binamn dış yapısını güney, batı, kuzey ve doğu olmak üzere dört cephe meydana getirmektedir. Güney cephe si esas cephe olup imaretin önündeki meydana bakmaktadır.
GÜNEY C E P H E S I :
Güney cephesi başlıca iki k ı s ı m d a n meydana gelmiştir. Birici kısım, i , 2 vc 3 no.lu odaların güney duvarlarından meydana gelmiş olup 33.13 m. uzunluk ta ve doğu köşesinde 4.76 m. yüksek liktedir. (Bak. Resim 6, 7 ve Şekil 4 ) . Cephe sarımtırak renkte kesme taş ile inşa edilmiş olup, üzerinde silme mev cut d i l d i r . Cephenin l no.lu odaya rastlayan kısmı moloz taş ile inşa edit-ıniş ohıp, yer yer sıva ve badana izine rastlanmaktadır. Cephenin bu kısmın daki elemanlar 1, 2 ve 3 no.lu odalann giriş kapıları ( K İ , K 2 , K 3 ) , ve 2 no.lu odanın penceresidir ( P l ) .
Batı köşesinden 5.52 m. mesafede. 106 m. genişlikte I no.lu odanın giriş kapısı ( K İ ) mevcuttur. Üzerinde basık bir kemeri bulunan kapı, tepe noktasın da 1.71 m. yükseklikte olup, gri-beyaz renkte kesme taş ile çerçevelenmiştir. Bu çerçeve üzerinde de sağır tuğla bir kemer tnılunmaktadır. (Bak Şekil 7 ) .
ikinci kapı ( K 2 ) , batı köşesinden 15.50 m. mesafede, dikdörtgen bir açık lıktır. 1.06 m. genişlik, 1.81 m. yüksek likte ve basit bir profille çerçevelenmiş 2. &^^ sllBt (K)Mbder) }. Bak t. 2 M (Soııdâ)-lMfriy«t Raporu)
StYlTOWi ASUHKy KÖVVİN06 S U C A « » W - KÜUİYESİ
203 podUi çıkıntısı içinde yer almaktadır.
(Bak Şekil 7 ) .
İkinci kapıdan 1.52 m. doğuda 0.77 ta. genişlik ve 1.19 m. yükseklikte
Üzerinde sağır, kesme taş (teğet)
ke-]iıer bulunan dikdörtgen bir pencere newittiir. ( P l ) (Bak Şekil 8).
Cephenin üçüncü kapısı ( K 3 ) , batı köşesinden 27.17 m. mesafede olup ba sit profilin çerçevelediği portâl çıkın tı» içinde yer almaktadır. Üzeri basık bir kemerle örtülü olan kapı açıklığı
İJOI m. genişlik ve 1.79 m. yükseklikte
dir. Kemer taşları gri ve beyaz mermer den yapılmış olup, 3.14 m. yükseklikte ki portâlin kemer açıklığından 15 cm. geri plândadır. (Bak Şekil 7).
Cephenin ikinci kısmı, 4 no.lu oda nın güney duvarına tekabül etmekte ve ilk kısımdan daha ön plânda yer al-baktadır. Cephe 12.14 m. uzunlukta ve 6.70 m. yüksekliktedir. Şeyh Sücaeddin T^besi gibi sarımtırak gri ve kırmızım sı taş sıralan ile inşa edilmiş olup basit
profilli bir silme ile sona ermektedir.
Cephenin elemanları birbirinin aynı iki penceredir. (PlO-Pll) Birinci pencere
batı köşesinden 3.13 m. mesafede ve ÜjöTi sivri kemerle örtülü bir açıklıktır.
1.24 m. genişlikte ve tepe noktasında 247 m. yüksekliktedir. Pencere açık-kğı: taban seviyesinden .0.90 m. yüksek
te olup, kemer kırmızı ve san-gri
renk-^ taşlarla inşa edilmiştir. Pencere ba
sit bir profilin çerçevelediği bir dikdört gen içinde yer almaktadır. (Bak Şekil 8). Cq)henin diğer bir elemanıda batı
köşesine doğru. S.IS m. yükseklikteki
taş konşoldur. Cenişliği 23 cm., yüksek l e - 2 4 cm., olup duvar yüzünden 22 cin. lik bir çıkmtı yapmaktadır.
' BATI CEİ^HESt :
İmaretin batı cephesi de iki kısım dan meydana gelmiştir. Birinci kısım 4 ık>.lu odanın batı duvan olup 11.79 m. uzunluktadır. İkinci kısım ise 1 n ö .
hı odanın batı.duvandır (Bak Şekil 5>.
Cephenin birinci kısmı, Güney Cephesi ikinci kısmı (4 no.lu odaya ait)
gibi inşa edilmiş*, ve aynı çeşit taş korniş ile son bulmaktadır. Güney cephede görülen taş konsol, bu cephe de de dört adet olmak üzere mevcuttur. 4 no.lu odanm giriş kapısı ( K 4 ) , 2.68 m. uzunluk ve 4.14 m. yükseklikteki por tâlin içinde yer almakta ve üzerinde gri ve beyaz mermerden yapılmış olan ba sık bir kemer bulunmaktadır. Kapı açık lığı 1.04 m. genişlikte ve tepe noktasın da 1.81 m. yüksekliktedir. (Bak Resim 7. 8 ve Şekil 5).
Cephenin ikinci kısmı, 12.30 m. uzunlukta ve güney köşesinde 4.45 m. yüksekliktedir. Güney cephesinin birin ci kısmmda görülen yapı tarzı aynen burada da tatbik edilmiş ve duvar 4 nö.lu odanm güney duvarmda olduğu gibi taş silme ile nihayetlenmektedir*. Silme, cephenin orta kısmında 0,43 m. lik bir düşüş yapmaktadır. Cephede iki e ş pencere bulunmakta, birincisi kuzey köşesinden 4.00 m., ikincisi 7.64 m. uzaklıktadır. 0.74 m. genişlik ye 1.12 m, yükseklikteki pencere açıkİıklannın
üstlerinde sağır birer sivri, tuğla ke mer mevcuttur. Üst kısımlan kısmen harap vaziyette olan pencerelerin alt kısımları da toprak dolgu içindedir. (Bak Şekil 8).
K U Z E Y CEPHESİ :
Binanın arka cephesi olup değişik düzlemlerde ü ç kısımdan meydana, gel miştir. Birinci kısım 1. no.lu odanın, ikinci kısım 2 ve 3 no.lu odalarm, üçün c ü kısım 4 no. lu odanın kuzey duvarı dır. Bütün cephe boyunca diğer cephe lerde de görülen taş silme devam et mektedir.
Birinci kısım 12.19 m. uzunlukta ve batı köşesinde 4.28 m. yükseklikte dir. Taş silme duvarın orta kısmında 0.40 m. lik bir düşüş yapmaktadır. İki
4. B«k s. 202.
204 FİÜZ AVOIM eş pencere bu cephenin tek elemanları dır. Birinci pencere 1.41 m. genişlikte, 1.34 m. yükseklikte ve yerden 0.87 m. irtifamdadır. Doğu köşesinden olan mesafesi ise 1.97 m. dir. îkinci pencere de ilki gibi kenarları pek muntazam obnayan dikdörtgen bir açıklık şeklin de ve birinciden 6.01 m. mesafede dir. Cephe koyu gri renkte kesme taş
ile inşa edilmiştir (Bak Resim 9, Şe kil 6).
Cephenin ikinci kısmı 21.25 m. uzunlukta ve batı köşesinde 5.25 m. yükseklikte olup, birinciden daha geri plândadır. Birinci kısım gibi kesme taş ile inşa edilmiş ve taş silme ile son bulmaktadır. Batı köşesinden 1.91 m. mesafede ve yerden 0.21 m. yüksekte taş bir çörten bulunmakta olup 0.22 m. genişlikte ve 0.24 m. yüksekliktedir.
Cephenin üçüncü kısmı, 12.12 m. uzunlukta ve doğu köşesinde 6.75 m. yüksekliktedir, tkinci kısımdan daha geri plânda bulunan duvar 4 no.Iu odaya ait olup, moloz taş ile inşa edtlmiş ve taş silme ile son bulmaktadır. Dikdört gen bir kapı ve kemerli iki açıklık bu cephenin elemanlarıdır. Kapı batı kö şesinden 1.31 m. uzaklıkta, 1.31 m. ge nişlikte, ve 1.68 m. yükseklikte olup, üstte ahşap bir lento ile kapatılmıştır. Eşik toprak dolgu ile örtülüdür. Kapı-mn doğu tarafında 0.90 m. genişlikte, 0.36 m. yükseklikte ve etrafında taş bir çerçeve bulunan iki açıklık mevcuttur.
Kısmen toprakla Örtülü olan açıklıkla rın üzerleri sağır tuğla kemerlerle ka patılmıştır. Her iki açıklıkta sonradan kapatılmış durumdadır (Bak Şekil 6).
DOĞU CEPHESt :
İki kısımdan meydana gelmiştir. Birincisi 4 no.lu, ikincisi 3 no,lu odanın doğu cepheleridir. Her iki kısımda mo loz taş ile üışa edilmiş olup, taş silme ile son bulmaktadır.
Birinci kısım 12.19 m. uzunlukta, kuzey köşesinde 6.69 m. yükseklikte
o-lup iki eş pencere açıklığına sahiptir, Bi-rinci pencere kuzey köşesinden 3.38 m, mesafede olup, 0.78 m. genişlikte ve 1.27 m. yüksekliktedir. Yerden yüksek liği ise 180 m. dir. tkinci pencere ise güney köşesinden 1.90 m. uzaklıkta, 0.81 m. genişlikte ve 1.24 m. yükseklik
tedir. Her iki pencere de dikdörtgen bir açıklık şeklinde olup demir par-makhklıdır (Bak Resim 10, Şekil 5). Doğu cephesinin ikinci kısmı, 3 no. lu odanın doğu duvarı olup, 11,05 m.
genişlikte ve güney köşesinde 4.70 m. yüksekliktedir.
c. İÇ YAPI : 1 No.Iu Oda :
Güney duvarında bulunan üzeri basık kemerli kapıdan girilen oda, kare plânlı olup üstte kubbe ile örtülüdür. Duvar uzunluğu doğu kenarında 9,5g m., güneyde 9.56 m. dir. Orijinal eşik seviyesine göre hakiki zeminini göste ren hiç bdr iz mevcut değildir. Duvar lar beyaz badanalı olup, sıvanın dökül düğü yerlerde duvar malzemesinin mo loz taş olduğu görülmektedir.
Kubbe ve kubbeye geçiş elemanı olarak kullanılan tromplar tuğla ile in şa edilmiş ve duvarlar gibi beyaz bada-nalanmıştır. Kubbe yüksekliği yerden
10.27 m. dir. Yarım daire şeklindeki tromp kemerleri duvarlar üzerinde de sağır kemerler şeklinde tekrar edilmiş tir. Tepe noktasında yüksekliği 5.26 m., üzengi noktasında ise 3.40 m., ve stalâktitU konsollar üzerine oturmakta dır. Bu konsolların bir çeşitlenmesi de tromp köşelerinde bulunmaktadır ( B a k Resim 11, 12 ve Şekil 9 ) . Her iki motif de değişik renklerde boyanmıştır. Kub be eteğinde batı, doğu ve güneyde, üzer leri yarım daire kemerli üç pencere bu lunmaktadır. Kuzeyde ise aynı şekilde bir pencere motifi boyanmıştır. Kemer ler arasındaki boşluklar, kubbe eteği ve kubbenin tepe noktası çiçek ve yaprak motifleri ile süslenmiştir.
SeVİTGAZİ A^tAHeeV . - Ş E Y H S Ü C A E O O İ N - K Ü L L I Y E S I Güney d u v a n n ı n orta k ı s m ı n d a
M5m. genişlikte giriş kapısı, sağ ve sol taraflarında ise ikişer adet d i k d ö r t gen niş bulunmaktadır.
Batı duvarının orta k ı s m ı n d a , üzerinde ahşap hatıl bulunan 0.63 m . pnişlik, 0.54 m . derinlik ve 0.80 m . yükseklikte b i r n i ş mevcuttur. Nişin kuzey ve güney tarafında 1.05 m. ge nişlikte, ahşap hatılh d i k d ö r t g e n pen cere açıklıkları b u l u n m a k t a d ı r . Pencere üstlerindeki sıvanın döküldüğü yerlerde sağır kemerler görülmektedir. Duvarın en kuzey ve güney uçlarında ise a h ş a p hatılh, liifak birer niş mevcuttur.
Giriş kapısının karşısına rastlıyan kuzey duvarının orta kısmında b i r ocak yer almaktadır. Yaşmak kısmı yıkık olan ocak tuğla, t a ş ve h a r ç ile inşa edilmiştir. Ocak, kırmızı, yeşil, g r i ve san renklere boyanmış ve i k i tara fında 1.01 m. genişlik ve 1.42 m . derin likte gayrimuntazam i k i pencere açık lığı bulunmaktadır. Her ikisininde ü s tünde ahşap hatıl vardır. (Bak Resim 12, Şekil 9).
Doğu duvarında üç niş bulunmak tadır. Ortadaki n i ş en büyüğü olup, 1.04 m. genişlik ve 1.42 m . yükseklik tedir. Yerden olan yüksekliği ise 0.91 m. dir. Diğer i k i niş ise daha k ü ç ü k ebattadır.
2 NoJu Oda :
Kare plânlı ve kubbeli b i r m e k â n ı olan odanın güney duvan 8.71 m., d o ğ u duvan 8.69 m. uzunlukta olup güney duvanndaki kapı ile d ı ş a n y a bağ lanmaktadır. Giriş kapısı üzerinde ü ç dilimli .(trefoil) b i r kemer bulun maktadır. Zeminde yer yer, kaba taş kaplamaya r a s t l a n m a k t a d ı r . Kuzey batı köşesinde 10 cm. yüksekliğinde b i r taş platform mevcuttur. Duvarlar t a ş ve tuğla ile, kubbe ve geçiş elemanı o-lan tromplar tamamen tuğla ile inşa edilmiştir. Tepe n o k t a s ı 6.10 m . yük seklikte olan tromplar üçgen t a ş
kon-205 soUar üzerine o t u r m a k t a d ı r . T a ş konsol lar t r o m p köşelerinde de mevcuttur. Duvar yüzlerinde yer yer eski sıva ka lıntılarına r a s t l a n m a k t a d ı r . Üzerleri is île kaplı olup herhangi b i r boya veya süsleme y o k t u r . Yüksekliği 10.45 m . olan kubbe ü z e r i n d e ü ç adet altıgen ışıklık mevcuttur.
Giriş k a p ı s ı n ı n b a t ı s ı n d a 1.19 m . genişlik, 0.73 m . derinlik ve yerden 0.91 m . y ü k s e k t e b i r n i ş mevcuttur. A h ş a p h a t ı l ü z e r i n d e sağır tuğla ke mer b u l u n m a k t a d ı r . K a p ı n m doğu tarafında ise 1.04 m. genişlik. 1.13 m . yükseklikte a h ş a p h a t ı l h b i r pen cere ve 1.51 m . genişlik 0.61 m . derin likte üzeri kemerli b i r n i ş bulunmakta dır. Yerden 0.45 m . yükseklikte olan n i şin t a b a n ı t a ş kaplıdır.
Duvar ü z e r i n d e sağır kemer için de, kemerli b i r pencere mevcuttur. Pen cerenin tepe n o k t a s ı yüksekliği ise 6.00 m . dir.
B a t ı d u v a r ı n d a ise üstleri kemerli ü ç n i ş mevcuttur. 0.66 m . derinlik ve 1.20 m . genişlikteki nişlerin üzengi h i zasında, b ü t ü n duvar boyunca a h ş a p b i r hatıl uzanmakta ve güney duvanna-da d ö n m e k t e d i r . Tepede sağır kemer içinde, güney duvanndaki gibi kemer l i pencere şeklinde b i r n i ş bulunmak t a d ı r .
Kuzey d u v a r ı n d a , ortada i k i ocak yer a l m a k t a d ı r . Ocaklar 1.40 m . genişlik ve 0.61-096 m, derinlikte ve dikdörtgen plânlıdır. Y a ş m a k l a n basit, i k i yüzeyli olup a h ş a p çerçeve, kiremit ve h a r ç ile yapılmıştır. ( B a k Resim 13, 14 ve Şekil 9 ) . O c a k l a r ı n d o ğ u tarafında 0.88 m . genişlik ve 0.78 m . derinlikte, a h ş a p h a t ı l h b i r n i ş mevcuttur. B a t ı tarafın
da ise 1.01 m . genişlik ve 0.68 m. derm-l i k t e kemerderm-li b i r n i ş içinde h a ç pderm-lânderm-lı t a ş b i r tekne yer a l m a k t a d ı r . Tekne, muhtemelen eski b i r Bizans yapısından alınmıştır. Ocakla b u niş arasında, lava bo gibi yerleştirilmiş, kemerli ufak b i r n i ş i n ö n ü n d e yer alan diğer b i r t a ş
tek-206 f İLiZ AYDIN ne mevcuttur, ibişin içinde geriye doğ r u akan ve kuzey cephesindeki çörtene bağlanan b i r oluk bulunmaktadır. Batı duvanndaki gibi sağır kemer içindeki niş burada da mevcuttur.
Doğu duvannda ise, kuzey duvarm-dakiler gibi üç adet ocak mevcuttur. En kuzeyindeki ocağın yaşmağı yıkıktır. Ocakların i k i tarafında ufak birer niş bulunmaktadır.
3 No. hı Oda:
Kare plânlı ve kubbeli bir oda olup, g ü n ^ duvannda 8.24 m. doğu duvarm-da 8.57 m. uzunluktadır. Oduvarm-daya güney duvarında bulunan yarım daire kemet^ li bir kapıdan girilmektedir. Orijinal zemin hakkında hiç bir iz mevcut de ğildir. Duvarların yapı tarzı, kubbe ve geçiş elemanları bakımından 2 no.lu odanın aynıdır.
Güney duvarında, kapının doğu tarafında 0.66 m. genişlik, 0.51 m . de rinlik ve 0.95 m. yükseklikte ahşap hatılh bir niş bulunmaktadır. Kapının
batı tarafında ise 2.11 m. genişlik. 0.88 m. derinlik ve tepe noktasında 3.06 m. )ükseklikte, sivri kemerli bir niş mev cuttur. 2 no.lu odada olduğu gibi sağır kemer içindeki kemerli pencere bura da da mevcuttur*.
Batı duvarında yerden 2.50 m. yük seklikte demir çiviJer mevcut olup, bun
lardan i k i tanesinde ahşap parçalan asılıdır. 2 no.lu odada olduğu gibi sa ğır kemer içinde pencere şeklinde niş mevcuttur'.
Kuzey duvarında üstlerinde ahşap hatıl bulunan dört niş bulunmakta dır. Yaklaşık olarak 1.40 m. genişlikte, 0,75 m . derinlikte ve üzerlerinde sa ğır tuğla kemerleri mevcuttur. Batı du vanndaki gibi sağır kemer içinde pen cere şeklinde niş bulunmaktadır.
6. Bi* s. 20S 7. Bak 20S
Doğu d u v a r ı n d a da d i k d ö r t g e n dört niş b u l u n m a k t a d ı r . Ü s t l e r i n d e k i ahşap hatıl, kuzey d u v a r ı n d a o l d u ğ u gibi duvar boyunca devam etmektedir. Sağır kemerler ise sıvalı d u r u m d a d ı r . Yerden 4.91 m . y ü k s e k l i k t e , s a ğ ı r ke^ mer içinde bulunan pencere ş e k l i n d e k i niş burada da mevcuttur.
4 No.hı Oda :
Diğer üç oda gibi b u odada kare plânlı ve kubbelidir. Kubbeye geçiş yine köşelerde bulunan t r o m p l a r l a sağ lanmıştır. Diğer ü ç odaya k u z e y b a t ı köşesinden bağlı olan odaya b a t ı duva nnda bulunan b i r kapı ile g i r i l m e k t e dir. Zemini kapı eşik seviyesinden 2.00 m. aşağıda olup toprak ile k a p l ı d ı r . Gü ney ve batı d u v a r l a r ı n d a k a p ı n ı n eşik seviyesi hizasında duvar 5-18 c m . ] i k diş yapması ve yer yer a h ş a p l a r ı n otu rabilmesi için duvarda d e l i k l e r i n bu lunması bu odada a h ş a p b i r d ö ş e m e n i n bulunduğunu ispat etmektedir. Duvaı^ 1ar ve kubbe moloz t a ş ve t u ğ l a ile inşa edilmiş ve beyaz b a d a n a l a n m ı ş t ı r . Tromp kemerlerinin ü z e r i n e o t u r d u ğ u ve şekilleri tam olarak belli olmay an kabartmaların b i r ç e ş i t l e n m e s i de tromp köşelerinde b u l u n m a k t a d ı r . Ke merler arasındaki b o ş l u k l a r ç i ç e k ve yaprak motifleri iİe b o y a n m ı ş t ı r . Motif ler Şeyh Sücaeddin Türbesindekilejre çok benzemektedir. Kubbe e t e ğ i n d e , gü ney ve batı yönlerinde, y a n m daire ke merli i k i pencere bulunnaakta, doğu da ise aynı pencere m o t i f i r e s m e d i l m i ş tir.
Güney duvarı 9.56 m . u z u n l u ğ u n d a olup, ortada sivri kemerli b i r n i ş bu lunmaktadır. Genişliği 1,08 m . ve derin liği 0.75 m . dir. Nişin i k i t a r a f ı n d a üze r i beş dilimli b i r kemerle ö r t ü l ü n i ş içinde sivri kemerli pencere açıklığı mevcuttur. 1.21 m . genişliğinde olup, tepe noktası tabandan 4.56 m . y ü k s e k liktedir. Duvann en d o ğ u ve b a t ı uçla-nnda dikdörtgen birer n i ş b u l u n m a k tadır,
SEYİTGAZİ A5LAN8EY KÖY(«De - jevH SÜCAEOOİN- <üu.İYESİ
Yaklaşık olarak orta kısmında gi riş kapısı bulunan batı duvarı 9.57 m . uzunluğundadır. Bursa t i p i kemerle örtülü olan kapı üzerinde y a r ı m daire İcemerli bir niş, alt k ı s m ı n d a ise b i r oyuk mevcuttur. Kapının güney tara fında iki dikdörtgen niş yer a l m a k t a d ı r . Birincisi güney köşesinden 0.70 m. me safede ve 0.47 m. genişliktedir, i k i n c i niş ise 0.74 m. genişlik ve 0-58 m . de-rinlikte*''''. Kapmm kuzey tarafında sivri kemerli, 1.93 m . genişlik ve 0.66 fa. derinlikteki n i ş içinde, h a ç şeklinde eski bir Bizans teknesi b u l u n m a k t a d ı r . Teknenin üzerinde duvar yüzeyinde ü s t Üste i k i musluk deliği görülmektedir. 9.60 m. uzunluktaki kuzey d u v a r ı nın batı ucunda basık kemerli,^ 1.Û4 m . genişliğinde bir kapı b u l u n m a k t a d ı r . Eşik seviyesi yerden yaklaşık olarak 2.00 m. yüksekte olan kapmm üzerinde sivri kemerli, 5 cm. derinliğinde bir n i ş mevcuttur. Kapıdan 0.64 m. mesafede 2 no.lu odadakileıe benzeyen bir n i ş bulunmaktadır* Ocağın doğusunda 1.51 m. genişlik 1.26 m, derinlik ve tepe noktasında 4.29 m. yüksekliği olan. yanm daire kemerli fırın kapısı mev cuttur. 1.39 m. mesafede birincinin aynı ikinci bir fırın kapısı daha vardır. Fa kat birincide bulunan dikdörtgen açık lık burada sonradan kapatılmış vazi yettedir, t k i fırın a r a s ı n d a , üzerinde üç dilimli kemeri bulunan b i r niş mevcut tur. 0.68 m. genişliğinde, 0.32 m. derin liğinde ve 3.11 m. yüksekliğindeki nişin üzerinde yine yarım daire plânlı, vc yarım daire kemerli b i r niş daha bulun maktadır (Bak Resim 15 ve Şekil 4 ) . Duvarın en doğu ucunda ise 0.55 m. ge nişlik, 0.55 m. derinlik ve 0.72 m . yük seklikte dikdörtgen b i r niş vardır.
Doğu duvarının orta kısmında, si yah renkli taşt.pın yapılmış, basit bir profille sınırlanmış dikdörtgen b i r çer çeve içinde büyük b i r ocak
bulunmakta-8. Bak s. 205
207 dır. Yedi kenarlı piramidal y a ş m a k yı k ı k vaziyettedir. Ocağın tepe noktası 5.80 m., tahtanı 1,58 m . yüksekliktedir. Ocağın i k i y a n ı n d a , 1.25 m. mesafede, 1.08 m . genişlikte ve sivri kemerli pen cere açıklıkları mevcuttur (Bak Resim
16, Şekil 9 ) . d, ÇATI :
Çatı, ü ç tanesi sekizgen, b i r tanesi çokgen (14 kenarh) tamburlar üzerine oturan d ö r t kubbeden meydana gelmiş tir, t i k ü ç o d a n ı n tamburu duvarların silme seviyesinden 0.70 m . yükseklikte b i r p l a t f o r m üzerine o t u r m a k t a d ı r . Yer yer bacalar ( t o p l a m olarak 10 adet) tamburlara bitiştirilmişlerdir (Bak : Re sim 17, Şekil 3).
B i r i n c i o d a n ı n tamburu kesme t a ş ve tuğla ile inşa edilmiş ve b ü t ü n bina da görülen silme ile sona erdirilmiştir. Silme ü z e r i n d e a h ş a p b i r band çepe çevre d ö n m e k t e d i r . Tamburun b a t ı , gü ney ve d o ğ u d u v a r l a r ı n d a y a r ı m daire kemerli, 0.60 m . genişlik ve 1.18 m . y ü k s e k l i k t e ü ç pencere mevcuttur. Kub be 35x20x3,5 cm. l i k tuğlalarla inşa edilmiş olup, yer yer k u r ş u n kaplama yı t u t t u r m a k için kullanılmış olan de m i r çivilere r a s t l a n m a k t a d ı r . Tambu
r u n d ö r t k ö ş e s i n d e alttaki odaya ait t r o m p çıkıntıları görülmekte ve ku zey t a r a f ı n d a n 1.59x1.62 m .
ebadında-da b i r baca yükselmektedir. Kesme taş ve tuğla s ı r a l a n ile inşa edilen ba c a n ı n ü s t kısmı tamamen tvıj*'a olun
k ü l a h k ı s m ı mevcut de&îldir. Halen ba c a n ı n yerden yüksekliği 14.50 m . dir. t kinci o d a n ı n tamburu da i l k i gibi tuğla ve taş s ı r a l a n ile inşa edilmiş ve t a ş silme ile nihayetlenmiştir. (yerden 8.71 m. y ü k s e k l i k t e ) . Güney kenarında hafif sivri kemerli b i r pencere mevcut tur. Kubbe 22x36x4 cm. e b a d ı n d a tuğ la ile inşa edilmiş olup kalınlığı h a r ç dahil 0.70 m. d i r . Üzeri 10 cm. kalın lığında kiremit ile kaplı olan kubbenin tepe noktasında., k i l i t taşı
bulunmak-208 F İÜZ AVDIH
tadır. Kuzey tarafında, tamamen tuğla ile inşu edilmiş i k i baca yükselmekte dir. Üstte kirpi saçakla son bulan baca-larm kurşun kaplı piramidal külahl?»^ da mevcuttur. (Bak: Resim 18. 19 ve
Şekil 6).
üçüncü odanın tamburu yapı tarzı bakımından ikincinin aynı olup, güney ve doğu kenarlarında hafif sivri kemerli pencereleri mevcuttur. İkinci kubbede k i ışıklıklara burada rastlanmamakta dır.
İkinci ve üçüncü kubbeler arasın da, b i r evvelkilere benzeyen ü ç baca mevcuttur. Yaklaşık olarak 1.14x1.11 m. ebadmda ve 0.85 m. aralıklı olan ba calar yerden 7.60 m. yükseklikteki bir silme üzerinden başlamakta ve takri ben 14.11 m. ye kadar yükselmektedir. En kuzeyindekinin ise külah kısmı ta mamen yıkıktır.
4. no.Iu odanın çatısı olan dördün cü kısım, ondört kenarlı ve tamamen
kesme taş ile inşa edilmiş olan tambur ve onun üzerindeki taş silmeden ibaret tir. Güney ve batı kenarlannda basık sivri kemerli pencereleri mevcuttur. Kubbe 35x20x3.5 cm. ebadında tuğla ile inşa edilmiş olup alaturka kiremit ile kaplıdır ve tepe noktasında kilit taşı bu lunmaktadır. Kuzey tarafında üç, doğu tarafında ise tek bir baca yükselmek tedir, ikinci ve üçüncü odanın çatı kıs-mmdakilere benzeyen bacalardan i k i tanesinin külahları yıkıktır. Tromplar ilk üç kısımda olduğu kadar belirli de ğildir (Bak Resim 20).
KİTABELER :
Külliye ile ilgili üç kitabe mevcut tur. Birincisi Şeyh Sücaeddin Türbesi nin kapısı üzerüıde olup Türkçe tercü mesi şöyledir: "Evliyanın öncüsü Haz-reti Sultan Süca-' Allah kabrini nurlan-dırsm'ı seven Bali Bey o ^ u Kasım Bey, bu binayı Hicri 921 (milâdi 1515 tari hinde ve Sultan Bayezid'in oğlu Sultan
Selimin saltanatı z a m a n ı n d a i m a r ey ledi."».
Diğer i k i kitabe ise b i r b i r i n i n aym olup, i k i türbenin alemleri ü z e r i n d e d i r . "Bendli Muhammed aleyhi b ü h y e n ben-dadi Muhammed E m i n Vakfı S ü c a e d din Baba, k u l kabulrabbil a l e m i n , 20 Mart 1183 (1769 milâdi)'».
HAFRİYAT (SONDAJ) R A P O R U :
1969 Eylül a y ı n d a V a k ı f l a r Genel Müdürlüğü külliyede hafriyat ve temiz
lik işlerini b a ş l a t m ı ş t ı r . Ç a l ı ş m a l a r i k i türbe arasındaki muhtes k ı s m ı n yıktı rılması, imaret e t r a f ı n d a k i t o p r a k dol-gunun ve çatıdaki ot ve t o p r a ğ ı n temiz lenmesi gayesini g ü t m e k t e y d i ve b i r araştırmadan ziyade restorasyon işle mine bir hazırlık mahiyetinde o l d u ğ u n dan binanın mevcut, o r i j i n a l k i r e m i t kaplamasıda b u ç a l ı ş m a l a r s ı r a s ı n d a tamamen kaldırılmıştır. B u ç a l ı ş m a l a rın neticeleri şöyle s ı r a l a n a b i l i r :
— Temellerin b a ş l a d ı k l a r ı seviye ve malzemeleri (moloz t a ş ) b u ç a l ı ş m a lar neticesinde tesîbit e d i l m i ş t i r .
— 2 ve 3 no.lu o d a l a r ı n g i r i ş k a p ı -larmın eşik seviyeleri tesbit e d i l m i ş t i r . Diğerleri daha öncede b i l i n m e k t e y d i .
— Fırın duvarları da k ı s m e n ortaya çıkarıldı. Böylece f ı r m l a r ı n p l â n ı hak kında da b i r f i k i r edinmek m ü m k ü n oldu.
— 1 no.lu o d a n ı n ( d ı ş ) g ü n e y b a t ı köşesinde bulunan duvar k a l ı n t ı s ı (0.75 m. kalınlığında ve 3.80 m . uzun luğunda, 0.40 m . y ü k s e k l i ğ i n d e ) ise
^»J-lviLJl j 4 ^ l î . U l
10. lClub« k&yUn İmamı turafından o k u n m u ş t u r .
Fototr«fı O.D.T.Ü. Restorasyon BölUmil Artivinde mevcuttur.
SEVİTCAZİ ASLANBEY KÖYÜNDE "ŞeYH SÜCAEOOIN ' KÜLLİYESİ
209 muhtemelen bina ö n ü n d e mevcut olan
revakm yan duvarı i d i veya 1 no.lu odaya ön cephede eklenen bsr ön me kanın yan duvarıdır, i k i n c i faraziye daha başka duvar kalıntıları bulunma dıkça daha az geçerlidir.
— Çatının temizlenmesi neticesin de tamburlara bitişik t r o m p çıkıntıları nın da tuğladan inşa edildiği ve kiremit le kaplandığı anlaşılmıştır.
STRtJKTÜREL V E MtMARt ANALİZ: I. STRÜKTÜREL E L E M A N L A R :
a. TEMELLER: Vakıflar Genel Mü dürlüğü tarafından yapılan hafriyat so nucu temelllerin inşa malzemesi (mo loz taş) ve başladıkları seviyeyi tespit etmek m ü m k ü n o l m u ş t u . Derinlik ve kalııihklan h a k k ı n d a hiç b i r fikir edi-nilememiştir.
b. DÖŞEME KAPLAMALARI : Toprak dolgu sebebiyle binada orijinal zemin tesbiti yapılamamıştır. Sadece 2 no.lu odada kısmi b i r t a ş kaplama bulunmuştur. Daha önce izah edildiği gibi (bak. s. 206) 4 no.lu odada b i r ah şap zeminin varlığı ( k a p ı eşiği seviye sinde) kabul edilmiştir.
c. DUVARLAR: Duvar kalınlıkları 1.10-1.70 m. a r a s ı n d a değişmektedir. Sa dece 1 ve 2 no.lu odalarm a r a s ı n d a k i duvar 2.20 m kalınlıktadır. B u da i k i ayn duvarın değişik tarihlerde yan ya na inşa edilmesi neticv,si olabilir.
i . Dış duvarlar: Güney ve batı cep heleri (1 no.lu o d a n ı n güney d u v a r ı ha riç) s a n m t ı r a k kesme t a ş Ue, arka cep heler ise koyu gri renkte kesme taş ve moloz taş ile inşa edilmiştir. Yer yer eski Bizans y a p ı l a r ı n d a n alınmış taşla-n taşla-n kullataşla-nıldığıda görülmektedir.
Duvar inşaatında ön ve arka cephe ler arasındaki teknik ve malzeme farkı bu binada oldukça belirlidir^
i i . Tambur d u v a r l a r ı : Malzeme far kı, kullanılışı ve biçimi b a k ı m ı n d a n ,
ana gövde duvarları gibi tambur du-varlanda farklılık göstermektedir. Baş lıca üç grup altında toplanabilir: 1 no.
l u oda, 2 ve 3 jıo. l u odalar, ve üçüncü grup olarakta 4 no.lu oda.
İÜ. î ç duvarlar: Moloz taş ve tuğ la p a r ç a l a n ile inşa edilmiştir. 2 ve 3 no.lu odalarda nişlerin üzerinde duvar boyunca a h ş a p hatıl uzanmaktadır.
iv. Duvar yüzleri: Güney duvarının b i r kısmı h a r i ç dış duvarlar sıvasız, bü t ü n iç duvar satıhları ile sıvalı ve bada nalıdır. 1 ve 4 no.lu odaJarda ilâveten 'kalem işi' süsleme görülmektedir,
d. KEMERLER: Netice olarak söy-lenebilirki, binada pek çok tip kemer değişik yerlerde kullanılmıştır. Bunlar arasında basık kemer, sadece kapı üstle rinde, sivri kemerlerde binanın bir çok yerinde bol miktarda kullanılmıştır. De
koratif kemer formları ise (Bursa ke meri, d i l i m l i kemer vs.) daha ziyade 4 no.lu odada (iç ve d ı ş t a ) kullanılmış tır.
e. SİLMELER: Güney cephesinin i l k kısmı h a r i ç , b ü t ü n binada tek tip, basit profilli taş silme kullanılmıştır. Bacalar ise kirpi saçaklıdır.
f. ÜST Y A P I :
i . Geçiş e l e m a n l a r ı : Bütün binada tromplar kubbeye geçiş elemanı ola rak kullanılmışlardır. Ufak farklarla üç grupta toplanabilirler:
1) 1 no.lu odada, stalaktitli kon sollar üzerine oturan trcmp kemerleri,
2) 2 ve 3 no.lu odalarda, taş kon sollar üzerine oturan,
3) 4 no.lu odada, gayrimuntazam kabartmalar üzerine oturan tromplar. i i . Kubbeler: Kubbe inşaatı ve mal zeme ebadı b a k ı m ı n d a n bazı farklar
mevcuttur, 1 no.lu kubbe, 2 ve 3 no.lu kubbeler ve 4. no.lu kubbe olarak üç tip altında toplanabilir. Bunlardan
sa-210
dece 2 noJu kubbede ışık delikleri mev cuttur.
g. ÇATI KAPLAMASI: 1 no.lu kub be şimdi çıplak vaziyettedir, fakat eski ö r t ü s ü n ü n kurşun kaplama olduğu bi-Jinmektedir. Diğer kubbeler ise alatur
ka kiremit ile kaplıdır.
I I . NON - STRÜKTÜREL (MİMARİ) ELEMANLAR:
a. AÇIKLIKLAR:
i . Kapılar: Binada toplara olarak beş kapı bulunmaktadır. K İ . K2, K3 ve K4 ana cepheler üzerinde ohıp dekora t i f elemanlardır. K5 ise (4 no.lu odanın kuzey duvanndaki kapı) tamamen de ğişik karakterde olup muhtemelen bir servis kapısı i d i .
i l . Pencereler: beş ana tip olarak gruplandmlabilirler. PI 2 no.lu odanın güney, P2 ve P3 1 no.lu odanın batı, P4 ve P5 1 no.lu odanın kuzey. P8 ve P9 4 no.lu odanın doğu, PIO ve Pl 1 1 no. lu odanın güney duvanndadır. Üçüncü tip (P4 ve P5) daha sonra açılmışlar^ dır.
tambur pencereleri de bir gruplaş ma göstermektedir, I ) Yarım daire ke merli 1 no.lu tambur pencereleri, 2) Ha fif sivri kemerli 2 ve 3 no.lu tambur, ve 3) Basık sivri, 4 no.lu tambur pencere
kemerleri.
b. NİŞLER; Binada, şekil ve ölçü bakımından değişiklik gösteren çok sa yıda niş mevcuttur. Bir kısmı kemerli, bir kısmıda sadece dikdörtgen şeklin dedir. 3 no.lu odadaki nişlerin hepsi büyük ebattadır (takriben 1.40 m. ge nişlik, 0.75 m. derinlik ve 1.40 m. yük sekliğinde)
c. OCAKLAR: 1, 2 ve 4 no.lu oda larda rastlanan ocaklar, üç grup halinde toplanabilir. Birinci tip, 1 no.lu odada bulunan ocak olup, alçı kabartmalı ve boyalıdır. Yaşmak kısmı mevcut de ğildir, ö n ü n d e taş b i r platform bu lunmaktadır. Daha basit formda ve de
korasyonsuz tip olan i k i n c i g r u p isç 2 ve 4 no.lu odalarda m e v c u t t u r . Muh
temelen pişirme işlerinde k u l l a n ı l m a k taydı. Üçüncü t i p ise 4 no.lu odada mev cut olup, koyu renk t a ş b i r ç e r ç e v e için-de yer almış ve y a ş m a k k ı s m ı yıkık
tır. Hepsi dikdörtgen p l â n l ı d ı r . d. FIRINLAR : Ş i m d i mevcut o l mayıp, sadece 4 no.lu o d a n ı n kuzey du varında ağızlan b u l u n m a k t a d ı r . Vakıf lar Genel M ü d ü r l ü ğ ü n c e y a p t ı r ı l a n son dajlar neticesinde ise temelleri b u l u n muştur. B u temellerden a n l a ş ı l d ı ğ m a göre fırınlar yarım daire p l â n l ı idiler. Fmnlann üst y a p ı l a n h a k k ı n d a ise hiç bir iz mevcut değildir.
e. BACALAR: Binada b a ş l ı c a i k i tip olmak üzere toplam 10 adet baca mevcuttur. Birinci t i p 1 No.lu o d a n ı n k i olup kesme taş ve tuğia s ı r a l a n y l a in şa edilmiştir. Plân ölçüleri 1.62x1.59 nı. olup yerden 13.93 m . l i k b i r y ü k s e k l i ğ e erişmektedir. Külah k ı s m ı isr y ı k ı k t ı r .
İkinci tip ise, 2 ve 4 no.lu odaya ait olup, tamamen tuğla ile i n ş a e d i l m i ş l e r dir. Plân olarak birinciden d a i ı a ufak tırlar. Bir k ı s m m d a h a l â 4 k e n a r l ı , p i ramidal külah mevcuttur. K ü l a h l a r kit^ pi saçaklar üzerine o t u r m a k t a olup
kurşun kaplıdır.
f. ÇÖRTEN: B i n a n m kuzey cephe sinde ve çok aşağı b i r seviyededir. 2 no. lu odadaki teknelerin suyunu a k ı t m a k
tadır.
g. TAŞ KONSOL E L E M A N L A R I : Binanın doğu dış cephesinde ( 4 adet), ve güney dış cephesinde ( 1 adet) mev cuttur.
h. TAŞ T E K N E L E R : A s l ı n d a eski Bizans yapılarmdan a l ı n m ı ş olan tek neler 2 ve 4 no.lu odalarda b u l u n m a k tadır.
i. DEKORASYON : Üç g r u p altın da toplanabilir;
1) Kabartmalar, t a ş ve a l ç ı olarak mevcuttur. T a ş kabartmalar k a v a l
sil-SEYİTGAZİ ASLAMer KÖYÜNOç "ŞEYH SOCAECOIN" KÜLLİYESİ
211 nıe şeklinde giriş k a p ı l a n n d a görülmek
tedir, (K2, K3 ve K 4 ) . Bunlardan baş ka 4 no.lu odanm güney d u v a r ı n d a k i iki pencere (PIO ve P i l ) ile doğu d u varındaki ocak üzerinde mevcuttur. A l çı kabartmalar l no.lu odanm tromp kemerleri ayaklarmda stalaktitli konsol elemanlar olarak, görülmektedir.
Bun-lann b i r benzeri de 4 no.lu odada bulun maktadır.
2) Kalem işi tezyinat, 1 ve 4 no.lu odalarda görülmektedir. Fakat renk ve motiflerde b i r ayrılık mevcuttur. 4 no,lu odada görülen süsleme Şeyh Sü-caeddin Türbesi ile benzerlik göster mektedir.
3) Kemerler: (bak s. 209)
III. SERVİSLER:
Isıtma 1, 2 ve 4 no.lu odalarda mev cut olan ocaklarla s a ğ l a n m a k t a i d i . 3 no.lu odada ise ocak b u l u n m a m a s ı , ısıtmayı icap ettirmeyen b i r fonksiyon la izah edilebilir.
Aydınlatma ve h a v a l a n d ı r m a ise pencere ve kubbedeki ışıkhklarla sağ lanmaktadır, 3 no.lu odada mevcut de ğildir.
Su, muhtemelen cami avlusundaki havuzdan temin edilmekte i d i . Daha kesin m a l û m a t için yer yer sondajlar gerekmektedir. Bina içinde ise eski B i zans teknelerinin mevcudiyeti dolayısıy la, 2 ve 4 no.lu odaların suyu gerekti recek fonksiyonlara hizmet ettikleri an laşılmaktadır (mutfak, fırın vs.).
IV. MALZEME V E DURUMU :
i ) Malzeme: Binanın değişik yerle rinde kullanılmış olan malzemeler ( t a ş veya tuğla), değişik ölçü göstermekte dir. Buda değişik inşa tarihleri nede niyle olabilir.
1 no.lu odada kullanılan tuğlaların ebatları (19x37x3.5 cm.) (19x30x5 cm.).
(20x35x3.5 c m ) ve (36x4.5 c m . ) ; 2 ve 3 no.lu odalarda (34x23x4 cm.), (36x22x4
c m . ) ; 4 no.lu odada ise (36x3cm.) (35x20x3.5) ve (35x19x3.5 cm.) dir.
Dış cephelerde kullanılan taş mal-zemeside gerek ebat ve gerekse cins
b a k ı m ı n d a n farklılık göstermektedir. Bazı yerlerde ise eski Bizans harebele-rinden alınmış parçaların yeniden kul lanıldığını görüyoruz.
i i ) Malzemenin durumu: Binanın mevcut durumunu izah ederken aşağı daki terimler kullanılacaktır:
' K ö t ü durumda': Malzeme olarak, fiziki ve s t r ü k t ü r e l b a k ı m d a n b i r arıza gösteren ve müdahaleyi gerektiren du r u m l a r ; m i m a r i elemanlar bakımından ise kırık veya deforme olmuş taş, tuğla, h a r ç veya sıvayı belirtir.
'îyi durumda': Malzeme veya m i m a r i eleman müdaheleyi gerektirmediği
hallerde kullanılmaktadır.
Bina s t r ü k t ü r e l hiç b i r ciddi aksak lık g ö s t e r m e m e k t e d i r . Sadece bazı yer lerde malzemelerde k ö t ü b i r durum görülmektedir.
Bina etrafındaki toprak dolgu Va kıflar Genel Müdürlüğü tarafından kal-dırtılmış durun>dadır, fakat odalarm içindeki toprak ve moloz gelecek için b i r problem teşkil edebilir. Duvarlar st r ü k t ü r e l b i r arıza göstermemekle bera ber yer yer malzeme deformasyonuna u ğ r a m ı ş t ı r . Kuzey d u v a n n ı n b ü y ü k b i r
k ı s m ı ise liken ile kaplı vaziyettedir. Esas gövde duvarları ve tambur duvar ları üzerindeki t a ş silmeler ise yer yer k ö t ü d u r u m d a d ı r . Güney duvarında ise silme tamamen yoktur. Çatıda tambur ların üzerine o t u r d u ğ u platform yer yer yıkık vaziyettedir. Toprak ve moloz dolgu ise Vakıflar Genel Müdürlüğü ta rafından kaldırılmıştır. Bacalar, küJah
kısımları hariç i y i d u r u m d a d ı r .
i ç t e ise sıvalar ve kalem işleri yer yer d ö k ü l m ü ş , k ö t ü d u r u m d a d ı r . Alçı kabartmalar, niş ve pencere üzerindeki a h ş a p hatıllar,ve ocaklar da aynı
vazi-212 Fitiz AVOIN
yettedir. Bunlara ilâve olarak 2 no.Iu oda duvarlan ve kubbesi tamamen is ile kaplıdır. Çatıdaki ışıkhklar kapatıl mıştır. 3 no.lu oda ise güvercin yuvası haline gelmiştir.
BÖLGENİN TARİHİ VE BÖLGE İÇİNDEKİ DİĞER TARİHİ BİNA-LAR: "
M.Ö. 1500-2000 seneleri arasında Friglerin ikamet ettikleri bilinen Seyit gazi - Eskişehir yöresinde daha öncele-ride Hititler oturmaktaydı. Daha sonra ları değişik milletler tarafından iskân
edinilmiş ve 1176 tarihinde Selçuk Sultanı I I . Kılıç Aslan tarafından Türk hakimiyeti altma alınmıştır.
Seyitgazi istila sırasmda Selçuklu lar tarafından boş b i r kasaba olarak bu lunmuş ve 70-80 Türkmen ailesi yerleşti rilmiştir. 1207-1208 yıllarında Seyyid Battal Gazinin mezarı bulunup türbesi yaptınlıncaya kadar "Türkmen köyü" olarak bilinen bu kasaba, bu tarihten sonra "Seyitgazi" adını almıştır.
Seyyid Battal Gazi M . 680 yılında Malatyada doğmuş olup Hazreti Alinin soyundan geldiği iddia edilir. B u sebep ten bilhassa Aleviler tarafmdan tutul maktadır. Kendisi hiç bîr tarikata bağ lı olmayıp M . 740 yılında b i r savaşta şehit olmuştur.
Tarihi kaynaklardan öğrendiğimize göre, Alaeddin Keykubat'm annesi Üm-m ü h a n Sultan, 1204 yılÜm-mda Seyyid Bat tal Gaziye ait türbeyi. 1207-1208 yılla-lannda da b i r mescit ve medreseden ibaret külliyeyi Seyitgazi kasabasının güneyinde ve eski Bizans kahntılarının
bulunduğu tepe üzerine inşa ettirmiştir. Evliya Çelebi Seyitgazinin Osmanlı ida resi altında bir kasaba olduğundan bah-seder'^ Külliye, bilhassa türbe Fatih Sultan Mehmet zamanında epey tamirat geçirmiştir. Türbe üzerinde bulunan tamirat kitabesinden, M . 1464 ta rihinde Külliyenin bir Bektaşi Dergahı
II. M . Asluıbaj Styyid Ballûl OaıinİH Hayatt v< bazı Mtnkıbtlert, Etkifehir 1 « J kitabımUn Ozetlenınlştir.
n. Erlly» Çelebi. Styahalııame, Ült, i, %. IJ.
olduğunu anlıyoruz. I I . Bayezid zarna-nmda da b i r t a k ı m ilâve ve tamiratla
rın yapıldığını mevcut kitabelerden öğreniyoruz (1511-1515)"
M. 1556-1558 yıllarında Seyitgazi-deki Bektaşi Dergâhı, diğer b i r ç o k l a r ı gibi Kanuni tarafından takibata u ğ r a mıştır. Osmanlı Devletinin k u r u l m a s ı n -da büyük rol oynayan " A h i l i k " teşki latı X I I I ve X I V . yüzyıllarda b u bölge-de bölge-de görülmüş ve hatta k ö y l e r e ka dar yayılmıştır. Bu hadise b ö l g e d e bu-lunan Şeyh Edebaii'nin t ü r b e s i n i n mevcudiyeti ile ispatlanabilir.
Seyitgazi yöresinde b i r k a ç Alevi köyü bulunmaktadır. Bunlardan i k i ta nesinde, Aslanbey ve Y a z ı d e r e k ö y l e rinde Seyitgazi deki külliyenin benzeri fakat daha ufak ç a p t a t a r i h i binalar mevcuttur. Aslanbey k ö y ü n d e k i Şeyh Sücaeddin; Yazıdere K ö y ü n d e k i "Ür-yan Baba" İ m a r e t i olarak bilinmekte dir. Üryan Baba İ m a r e t i , o c a k l ı , kub beli tek b i r m e k â n ile b i r t ü r b e d e n
meydana gelmiştir. Seyid B a t t a l Gazi, Şeyh Sücaeddin ve Üryan Baba Külli yeleri, aynı yörede ve a y n ı tarihte ( X V I . yüzyıl b a ş ı ) inşa e d i l d i k l e r i gibi bir çok noktalarda m i m a r i ve yapı özellikleri g ö s t e r m e k t e d i r l e r .
ŞEYH SÜCAEDDİN V E İ M A R E T İ HAKKINDA Y A Z I L I K A Y N A K LAR: " '
"Süceaeddin b i r mürşid-i k â m i l d i . Sultan Murat-i Sani Hazretlerinin aya ğı hayırlı mUşarün ileyhi t u t m a k l a k i m olduğu tahkik edilip a n l a ş ı l m a k l a na mına bir mescid y a p ı l m a s ı n ı ferman buyurdubr. Şeyh her kerpici ü ç ıhlasia yerine koydu. Bu mescid E s k i ş e h i r ' d e n
I ) . Seyitg«zi'deki L K k l i n d e k i bina M . AsUnbay, op. c i l . Krafindtn mcdrcso olarak belirtilmektedir. Fa kat üzerindeki kiubcden anlatıldığına g ö r e , b i n a 1511-1515 yıllarında Bektaşi dergahı haline e e t i r ü n t e k Üze re pek çok Udllala u i r a m i f l i r . 1207 yılında UmmUhan Sultan tarafından >-aptırılan m e d r c ı c b i n a s ı n ı n bugân-kU bina ile pek ilgisi kalmamıştır.
13. 3. Bu çalınma billiklcn sonra, konu ile ilgi» dljer bir kaynak ek- geçirmek mUmkUn o l m u ş l u r . Burada bu kaynajın adım vermekle yelincccjiz. Karl VVulzinger, Orei Beklaschi Klöster Phrygieııs- Verlago" Emsi Wasmooni A. g. Beriln I9IJ,
SEYİTGAZİ ASLKHKY KÖVVİNDE "ŞEYH SÜCAEOOİN- KÜLLİYESİ
213 oniki saat kadar ilerde ufak bir karyede
olup Abdurrahman Gaziye yakındır. Arazisi oraya vakıftır. M ü ş a r ü n ileyh Fatih Sultan Mehmedin i l k yıllarında irtihal eylemiştir. Sultan Süleyman za manında da bu mescid cami o l m u ş t u r , ve miman rüyada Şeyhin irşadı ile m ü s -lüman olup ismi Hidayet k o n u l m u ş tur.'"*
Şeyh S ü c a ' n m isminden ü ç cami ile ilgiU olarak bahsedilmektedir. B i r tanesi Bursada, b i r i Edirnede, diğeri de îstanbuldadır.
"Edirne'de bazı tarihçiler tarafın dan Ebulhayrat olarak adlandırılan ca mi, I I . Murat'ın m e ş h u r Şeyhi Suca tarafından zaviye olarak yaptırılmıştır. Daha sonra camiye çevrilen binadan bugün yalnız minare ve şadırvan mev cuttur. Şeyh Süca ise avluda gömülü dür."" Bundan b a ş k a Şeyh Süca'ya ait bir türbe Konya Musalla mezarlı ğında,'" bir b a ş k a s ı d a Antalyada bu lunmaktadır.
istanbul'da Balat Kapısı dışında bulunan Şeyh Süca Camii, M . 1814 de hassa b a ş m i m a n A l i Rıza tarafından tamir edilmiştir."
Şeyh Süca ismi, Kanuni z a m a n ı n d a hazırlanan 464no,lu "Saruhan Defteri'n-de, Balamut Köyündeki b i r zaviye ile Üpli olarak g e ç m e k t e d i r "
Yukarda bahsi geçen d ö k ü m a n l a r -dan öğrendiğimize göre Şeyh Sücaed-din I I . Murat z a m a n ı n d a ( X V , yüzyıl başı) yaşamış b i r m ü r ş i d i d i ve kendi için bir çok cami ve zaviyeler yaptır^ mıştır. Kendisi Edirnede Şeyh Süca
w. Sicilli Osmani, Cilt 3. s. 136, {Bilgi Bayazıt Kütüphanesi memurlanndan Bay Mustafa Ye^il'den alın-mmır. I9S6).
, 15. O, Nuri P«remecl, Edirne Tarihi, İstanbul 1 9 « . M. M. Oluş Arık, Erken Devir Anadolu Türk m i -»«İsinde Türbe Biçimleri, Anatolia. I X , 1969.
•İT. ArkUtkt, im, s. 335.
U. 0 . UitTı, Barkan. t s t i U Devletlerinin Koloniza-«r Türk Dervişleri ve Zawyeler, Vakıflar Dergisi II. s.
CaiTiü avlusunda gömülü olduğu halde daha b i r çok yerlerde türbeleri mev cuttur. (Konyada, Aslanbey Köyünde, ve Antalyada olmak üzere)
Aslanbey Köyündeki külliye, b i r tanesi Şeyh Sücaeddin'e ait olmak üze re i k i t ü r b e ve 'Şeyh Sücaeddin İma reti' olarak adlandırılan L şeklinde p l â n l a n m ı ş b i r binadan meydana gel miştir.
Y u k a r ı d a bahsedildiği gibi X V . yüz yıl b a ş ı n d a bu köyde Şeyh Sücaeddin tarafından b i r zaviye inşa edilmiş i d i . 1515 yılında ise, (kitabede t ü r b e n i n inşa tarihi olarak verilmektedir.) muh temelen zaviye binası tekke haline çev rilmiştir. Bu tarih aynı zamanda Seyit gazi'deki Bektaşi Dergâhının kurulma sın.'» r a s t l a m a k t a d ı r . (1511-1515)" Bu, i k i bina guruplan arasındaki a ş ı n ben zerlik ile de i s p a t l a n m a k t a d ı r . Diğer taraftan, Aslanbey Köyündeki bina ba zı yazarlar tarafından 'Şeyh Sücaed din Tekkesi' olarak adlandırılmakta dır.^* B u yörede çok yaygın olduğu gibi, Aslanbey Köyü halen b i r Alevi köyüdür. Bu sebeplerden dolayı, binayı b u g ü n k ü haliyle b i r tekke (Bektaşi Dergâhı) olarak kabul etmekteyiz- Fakat, i l k ya
pılışında b i r zaviye olduğu da akılda t u t u l m a k t a d ı r . Diğer taraftan binanm i l k formasyonundan (zaviye olarak) ne k a d a r ı n ı n h a l â mevcut olduğu d â
m ü n a k a ş a mevzuu olup, kati olarak tes p i t edilememiştir.
MUKAYESELI ANALIZ :
Binamız, tekke ( B e k t a ş i Dergâhı) t i p i içinde m ü t a a l a edildiğinden, mu kayeseli analiz aynı tip binalar arasın da yapılacaktır, Seyitgazi'de Seyyid Battal Gazi ve Yazıdere Köyündeki Ür yan Baha, aynı y ö r e ve devir içinde ol m a l a r ı b a k ı m ı n d a n mukayeseli analiz
için en önemli örneklerdir.
Nevşehirde-19. Bak s. 212
20. E. Behnan Şapolyo. UeOupler ve Tarikatlar Tarihi, Istanbul 19M. ». 32}.
214 riÜZ *VtNN k i Hacı Bektaş Veli Dergâhı, çok daha geç devirde ( X I I I . - X I X . yüzyıl) inşa edilmiş olmasına rağmen, değişik ha-c ı m l a n n fonksiyonlarının tesbit edilme sinde konu için faydalı olmuştur.
Diğer taraftan, binanın ilk önce zaviye olarak inşa edildiğini biliyoruz. Aynı zamanda bugün, 'İmaret' olarak adlandınlmaktadır. Bu sebeplerden do layı, mukaj^seli analiz, bu tip binaların ömeklerinide kapsamak üzere genişle tilmiştir. Hakikatte, mimari düzen ve elemanlar bakunmdan bu bina tiple ri (tekke, zaviye ve imaret) arasında büyük farklar mevcut değildir." Bu, za manla eski zaviye binalannm tekke ve ya imaret haline çevrilmeleri ve bu se beple terminoloji bakımından l y r karı şıklık yaratması ile .neticelenmektedir, örneğin, bazı zaviye binaları bugün tek ke olarak adlandırılmaktadır.
Mukayeseli analiz çalışmamızda önce, binanın bütün hacımlannın fonk
siyonu tespit edilecek, daha sonra mi mari ve strüktürel elemanlar mukayese ile değerlendirilecektir.
Mutfak : Seyyid Battal Gazi ve Ha cı Bektaş Veli Dergâhlarının mutfakla-n , çok sayıdaki ocakları ile karakteris tik hacımlardır. Şeyh Sücaeddin ima retinde ise 2 no.lu hacım, pişirme işin de kullanılan ocakları ve duvar
yüzleri-21. o. LQtfi Bwkan, op. cit, s. 279.
F. Köprülü -Rib»!'. Vakıflar Dertui II. »941, » 267.
F. Taeschner, tjUm Otta ç«|ında Futuvv«, htmbul Vniv«niteji İktisat Fakültesi Mecmuatı XV. u . 3-32. A. C«pınarlı, Türk ve t i U m iHeriixk Puluwet TcfkilAU ve Kaynaklan, İstanbul Onivtrsilesi İktisat fakültesi Mecmuası X I .
s. Eyice, Zavije ve Zaviyvli Camiler, hlanbul Oni-venitesi, İktbat FakUlteti Mecmuası, d i t 23, ss. 3-M.
W. Ruben, Kır^hirKİe Dikkatimizi Çeken Sanal Abideleri, BelUltn X I 1947.
H . Schilıberfcr, Rtissbuck (V. Lanjmaatet), Tur-binsea, IttS.
S. Eyice, İki TUrk Abidesinin mahiyeti hakkımla notlar, Ankara Vniversilesi Yıllık Arajttrmalar Dergisi I I , s. lOO.
M. Akok, Hacı Bckla? Veli Mimari Manıumesi, rûrlt Etnotralya Dtrtisi. X, 1967, s. Î6.
Hvnait, Z. Kofay. Befcta^lik ve Hacı Bekta» Tekkesi Türk Eiroiralya Dtrgisi sayı X . 1967, ». 19.
ni kaplayan iş dolayısıyla t e k k e n i n mutfağı d u r u m u n d a d ı r .
Kiler Evi : Seyyid B a t t a l Gazi ve Hacı Bektaş Veli D e r g â h l a r ı n d a o l d u ğ u gibi çok sayıda nişlerin b u l u n m a s ı ve mutfak bitişiğindeki yeri nedeniyle 3 no. lu oda Şeyh S ü c a e d d i n K ü l l i y e s i n i n kileridir. Diğer taraftan ı s ı t m a ve ay dınlatmaya ihtiyaç d u y u l m a m ı ş o l m a s ı bu yargıyı d o ğ r u l a m a k t a d ı r .
Ekmek Evi : K a r a k t e r i s t i k t a r a f ı olan fınnlar, Seyyid Battal Gazi ve Ha cı Bektaş Veli D e r g â h ı n d a o l d u ğ u gibi Şeyh Sücaeddin Tekkesinde 4 no. l u odada mevcut o l d u ğ u n d a n , b u r a s ı n ı n ekmek evi olduğu y a r g ı s ı n a varmakta yız.
Meydan Evi : H a c ı B e k t a ş Veli Dergâhında meydan evinde g i r i ş kapısı
nın tam karşısında kutsal b i r ocak, ve duvarlar boyunca a h ş a p s ı r a l a r mev cuttur. Şeyh S ü c a e d d i n K ü l l i y e s i n d e I no. lu oda, aynı şekilde s ü s l ü b i r o c a ğ a
sahiptir. Sadece a h ş a p s ı r a l a r b u g ü n e kadar kalmamıştır. Bu sebepten I no. l u oda muhtemelen tekkenin "meydan
evi" dir.
Bektaşi Dergâhında b u l u n a n diğer elemanlar, Mihman Evi ( m i s a f i r h a n e ) , Dedebaba Evi ( d e r g â h b a ş k a n ı n ı n e v i ) , müridler için odalar, vs. Ş e y h S ü c a e d din Tekkesinde g ö r ü l m e m e k l e d i r . Bu
da tekkenin, b ü t ü n ü y l e t a r i k a t a bağlı olan bir alevi köyü içinde yer a l m a s ı y l a izah edilebilir. B ü t ü n ü y l e t a r i k a t a b a ğ h bir köyde, b a ş k a n , m ü r i d l e r veya mi safirler için tekke içinde a y r ı c a yerler olması muhtemelen l ü z u m s u z d u r .
MtMARt V E S T R Ü K T Ü R E L ELE MANLAR :
Temeller: B ü t ü n ö r n e k l e r d e hafri yat yapılmadan mukayeseli analiz te meller için y a p ı l a m a m a k t a d ı r .
Yer Döşemeleri: Seyyid B a t t a l Ga zi restore edildiğinden o r i j i n a l d ö ş e m e leri hakkında hiç b i r f i k i r sahibi
deği-S E Y İ T G A Z İ A deği-S > ^ B E Y K Ö Y O N D E " Ş E Y H deği-S O C A E O W N " K Ü L L İ Y E deği-S İ
215 liz. Yazılı kaynaklardan öğrendiğimize
gjore^. Hacı B e k t a ş Veli Dergâhında
ınutEak, kaba taş kaplama, yemek salo nu ahşaptır, istanbul Süleymaniye İ m a reti'' ve Gebze Çoban Mustafa Paşa İma retinde" altıgen tuğla kaplama mevcut tur. Şeyh Sücaeddin Külliyesinde 2 no. lu odada (mutfakta) bulunan taş kap lama orijinaldir. 4 no.lu oda (ekmek evi) da kapı eşik seviyesinde a h ş a p dö şeme olduğuna dair yeterli delil mev cuttur^'. Döşemenin alt kısmı Seyyid Battal Gazide olduğu gibi muhtemelen depo olarak kullanılıyordu. Diğer oda lar için (Meydan evi ve Kiler evi) döşe me cinsi ve seviyesi h a k k ı n d a hiç b i r iz mevcut değildir.
Duvarlar: Hacı B e k t a ş Veli ve Ür yan Baba Külliyelerinde duvarlar mo loz taş ile inşa edilmiş, Seyyid Battal Gazide ise Şeyh S ü c a e d d i n d e olduğu gibi ön cepheler kesme taş ile kaplan mıştır. Hacı Bektaş Veli h a r i ç hiç b i r i n de dış yüzlerde sıva görülmez. Sıva sa dece içlerde kullanılmış ve beyaz ba dana ile ö r t ü l m ü ş t ü r .
Kemerler: Şeyh S ü c a e d d i n d e görü len kemer formlarının mukayeseli ana lize dahil ettiğimiz diğer binalarda da kullanıldığını görüyoruz, ö r n e ğ i n , iki merkezli sivri kemerler Şeyh Süca eddinde olduğu gibi, binalarm hemen her yerinde kullanılmıştır. Dekoratif kemer formları ise Seyyid Battal Gazi ile büyük b i r benzerli k göstermektedir. Silmeler: Şeyh Sücaeddinde mev cut olan silme, diğer b i r çok binada da ha görülmektedir, ö r n e ğ i n : Seyyid Bat tal Gazi, Döğer Kervansarayı'* (Kütah ya yakınında, X V I . yüzyıl), K u r ş u n l u
22. Mahmut Akok, op. cit. s. 26.
23. S. Ejice, Zaviye ve Zaviyeli Camiler. İstanbul Univ. İktisat Fak. Mecmuası cilt 23, ss. 3-80.
24. itnarcıs. Ö.D.T.O. Mimarlık Fak. Arşivi, Dosya no. DG. 000004
25. Bak s. 206
Î6. H . Baki Kunter. Bilinmeyen b i r Kervansaray Tipi {Döger Kervansarayı), Vakıflar Dergisi V I I I . 1970.
Külliyesi ( E s k i ş e h i r ) , ve I I . Beyazit İ m a r e t i ( E d i m e , 1484-1488)". Bu form X V I . yüzyıl Osmanlı mimarisinde ol d u k ç a yaygın görülmektedir. Demir t a ş P a ş a T ü r b e s i n d e görülen k i r p i sa çak korniş ise aynı bölgede Üryan Ba ba Tekkesinde de mevcuttur.
Üst y a p ı : Kubbe Osmanlı mimari sinde geniş ölçüde kullanılmış olup, tekke binaları içinde Seyyid Battal Ga zi ve Üryan Babada görülmektedir. Hacı Bektaş Veli Dergahında ise mes-cid h a r i ç a h ş a p tavanların kullanıldı ğını görüyoruz. Kubbeye geçiş elemanı olarak f j omp, düz stalaktitli pandantif ler kullanılmıştır. (Seyitgazi ve Üryan Baba). Kubbeler dışta çoğunlukla se kizgen tamburlar üzerine o t u r m a k t a d ı r . Poligonal tamburlarda az da olsa kul lanılmıştır. (Şeyh Sücaeddinde Ekmek evi ve Seyyid Battal Gazi Türbesinde olduğu gibi). Tamburlar tamamen kes me t a ş ile inşa edildiği gibi (Seyyid Bat tal Gazide), moloz taş ve tuğla sıraları ile de inşa edilmektedir (Üryan Baba Tekkesinde). Fener ise daha ziyade mutfak kubbesi üzerinde görülmektedir ö r n e ğ i n : Seyyid Battal Gazi, Kurşunlu İ m a r e t i ( E s k i ş e h i r ) , I I . Bayezit İmare t i ( E d i m e ) . Çoban Mustafa Paşa (Geb ze) ve Fatih Külliyesi ( İ s t a n b u l ) .
Çatı Kaplanıaları: Alaturka kire m i t ve k u r ş u n k a p l a m a n ı n kullanıldığı ö r n e k l e r mevcuttur. Seyyid Battal Ga zi'*, Ü r y a n Baba, Döğer Kervansarayı,
I I . Murat İ m a r e t i ( B u r s a ) » , ve Muradi ye İ m a r e t i (Manisa)*" örneklerinde ala t u r k a k i r e m i t ; K u r ş u n l u İ m a r e t i (Es k i ş e h i r ) ve I I . Bayezit İ m a r e t i (Edîı^ ne) de ise k u r ş u n kaplama kullanıl mıştır.
27. o. Aslanapa, Bdirnede Osmantt Devri Abideieri, tsi&nbul 1949.
28. Restorasyon öncesi fotoğraflar için, bak: M . Aslanbay, op. cit.
29. Bak. not. 24.
30. Erdem Yücel, Manisa Muradiye Camii ve KUl-lij-esi, Vakıflar Dergisi V I I , 1968,
216 fİLİZ AVWN X V - X V I . yy. da Seyitgazi bölge sinde alaturka kiremit kaplamanın ol dukça yaygın olduğu görülmektedir.
Kapılar: Şeyh Sücaeddin Külliye-sindeki kapılar tipik Osmanlı mimari sinin özelUklerini taşımakta, ve aynı zamanda o bölgede bulunan diğer ör neklerle arasında çok büyük benzerlik bulımmaktadır. örneğin: K2, K3, K4 ve Şeyh Sücaeddin Türbesinin kapıları nın çok benzerleri Seyyid Battal Gazi de, Kİ kapısmın benzende Üryan Baba
ve Kurşunlu Külliyesinde (Eskişehir) mevcuttur.
Pencereler: Şeyh Sücaeddin Külli-yesinin pencereleri, kapılar gibi bölge özellikleri gösterdikleri kadar, Osmanlı mimarisinin özelliklerinide taşımakta dır. Pl, P8 ve P9 pencerelerinin ben-zerieri Seyyid Batal Gazide, P2 ve P3 pencerelerinin benzerleri de Üryan Ba ba Tekkesinde görülmekte olduğu ka dar, ayni pencerelere Yıldınm îmareti (Balıkesiı-13fi9-1402)»'. Muradiye ima reti (Manisa) ve 11. Bayezit tmareti
(Edime) nde rastlanmaktadır. Nişler: Dikdörtgen ve sivri kemer l i nişler Seyyid Battal Gazi. üryan Ba ba ve Hacı Bektaş Veli Dergahında da mevcuttur. Kiler evindeki nişler nisbe-ten büyük ebattadır.
Ocaklar: Ocaklar yemek pişirme ve ısmma gayeleriyle yapıldığı kadar, sembolik olarak da bir mekan içinde bulunabilirler (örneğin: meydan evin deki "Fatma ocağı" gibi), tmaret, za viye, medrese, kervansaray, darüşşifa, tabhane vb. gibi binalarda yukarda bahsi geçen fonksiyonlar için ocak bu lunabilir. Yemek pişirmek için kulla-nılan ocaklar, Şeyh Sücaeddindekilcr gibi basit, fonksiyonel ve dekorasyon suzdur. Örneğin: I I . Bayezit îmareti ve Darüşşifası (Edime), Muradiye îmare t i (Manisa), Kurşunlu îmareti (Eskişe-h i r ) . Kasım Paşa îmareti (Bozüyük),
31. E. K«Uı Arrerdi, Oumntı MmarftJnin tik Devri, tıtMbut. İ M . f. )72.
Çoban Mustafa Paşa î m a r e t i (Gebze), Üryan Baba Tekkesi, Seyyid B a t t a l Ga zi (mutfak), Döğer K e r v a n s a r a y ı (Kü tahya). Son üç örnek ve Ş e y h S ü c a e d din tipik bölgesel bir özellik g ö s t e r m e k tedir.
Fırınlar: Daha ziyade î m a r e t l e r i n mutfak, ve d e r g â h l a r m ekmek evi kı sımlarında mevcuttur. Seyyid B a t t a l Gazi (Tonozlu), I . ve I I . Bayezit îtna-retleri (Edirne-tonozlu), I I . M u r a t î m a reti (Bursa-kubbeli). Ç o b a n Mustafa Paşa (Gebze) ve S ü l e y m a n i y e i m a r e t i (Istanbul) örnek olarak verilebilir. Bü tün bu örneklerin hepside daire veya yarım daire plânlıdır.
Bacalar: Ocak vc fırınların bulun duğu yerde bacalarda b u l u n m a k t a d ı r . Seyyid Battal Gazi, Üryan Baba ve Dö ğer Kervansarayında bulunan bacalar Şeyh Sücaeddinle b i r l i k t e (Meydan evindeki h a r i ç ) bölgesel b i r özellik göstermektedir. Daha değişik b i ç i m d e (tuğla ile inşa edilmesine r a ğ m e n , plân olarak daha geniş ve y ü k s e k l i k olarak daha alçak) bacalara I . Bayezit î m a r e t i (Edirne). K u r ş u n l u î m a r e t i ( E s k i ş e hir,) ve Selimiye küUiyesindeki med resede (Edirne) r a s t l a n m a k t a d ı r . Kes me taş ile inşa edilmiş ö r n e k l e r e ise Hacı Bektaş Veli D e r g a h ı n d a . I I . M u rat îmaretinde (Bursa), ve I I . Bayezit îmaretinde ( E d i m e ) r a s t l a n m a k t a d ı r .
Taş Ç ö r t e n : Şeyh S ü c a e d d i n İ m a retinin kuzey cephesinde b u l u n a n t a ş çörtenin benzerlerine mukayeseli ana liz kapsamına alınan binalarda rastla-namamıştır.
Taş konsol e l e m a n l a r ı : H e r çeşit binada rahatlıkla bulunabilen eleman lara örnek olarak. Seyyid B a t t a l Gazi. Üryan Baba. K u r ş u n l u Külliyesi (Es-kişehir-öndeki a h ş a p r e v a k ı t a ş ı m a k ta). Hacı Bektaş Veli (revak k ı s m ı ha len mevcut), ve Muradiye Camii (Edir ne) verilebilir.
Taş Tekneler: Temizlik i ş l e r i n d e kullanılan t a ş tekne Seyid B a t t a l
Gazi-217 de de b u l u n m a k t a d ı r . Şeyh Süca'daki
gibi eski b i r Bizans kalıntısı olan tek ne tamirat sırasında yerinden alınmış, halen avluda d u r m a k t a d ı r .
Dekorasyon : Tekke ve imaret b i -nalannda dekorasyon sadece, giriş ka pılarında, basit profilli band çerçeve ler ve dekoratif kemerlere inhisar et mektedir. (Seyyid Battal Gazi ve I I . B^yazit İ m a r e t i Edirne gibi). Binala rın İÇ kısmında ise kubbeye geçişi sağ layan elemanlar, stalaktitli pandantif ler, üçgenli k u ş a k veya stalaktitli ka bartmalar ve bazen ocaklarda dekora tif elemanlar haline gelmektedir. Ka lem işi süsleme ise b i n a l a r ı n b i r çoğu restore edildiğinden ya orijinal şeklini kaybetmiş, yada tamamen silinmiştir. Bugün sadece Seyyid Battal Gazi tür be ve mescidinde ve Hacı B e k t a ş Veli Dergahı mescidinde b u l u n m a k t a d ı r .
Külliyenin Diğer E l e m a n l a r ı : Türbeler Vertikal karakterli, sekizgen türbe formuna, i s l â m m i m a r i sinin her devrinde, her bölgede sık sık rastlanmaktadır. Bu t i p i n kubbeli ör nekleri ise X I H . yy. la beraber görül müş ve Klasik Osmanlı T ü r b e mimarisi için bir model o l m u ş t u r . Şeyh Sücaed-din Külliyesindeki T ü r b e l e r de b u gele neğe uymaktadırlar. Şeyh S ü c a e d d i n türbesinin, plân, form, cephe düzeni, ve malzeme b a k ı m ı n d a n ç o k benzerlerine Seyitgazide (Seyyid Battal Gazi T ü r b e si), ve Yazıdere k ö y ü n d e (Üryan Baba Türbesi) r a s t l a n m a k t a d ı r . Seyitgazideki örneğin üzerindeki kitabeden 1511 de son şeklini aldığını (Cephe kaplamala-nnm t a m a m l a n d ı ğ ı n ı ) öğreniyoruz. Böylece y u k a r ı d a sıralanan ü ç t ü r b e Osmanlı Mimarisinin genel h a t l a r ı n ı ta kip etmekle beraber b i r bölge ve peri od özelliği göstermektedirler. Tuğlanın türbe inşaatında kullanılması X I I I . yy. dan sonra g ö r ü l d ü ğ ü n e göre** * Ş e y h
32. Türbeler hakkında daha detaylı bilgi ve sınıf-luMtırma için bak: M . Olu?, Arık, op. cit.
Î2. a. M. Oluî. A n k op. c i l .
Sücaeddin Külliyesindeki ikinci türbe, Demirtaş Paşa Türbeside ancak bu ta rihten sonra inşa edilmiş olmalıdır.
Havuz : Şeyh Sücaeddin Külliye sinde bulunan (onikigen plânlı) havuz, diğer bazı tekke ve dergâhlarda bulun d u ğ u gibi Osmanlı mimarisinin diğer b i r çok binalarmda da mevcuttur. Sey y i d Battal Gazide, avlu içinde onikigen
b i r havuz izi. Hacı Bektaş Velide de dergah avlusunda dikdörtgen b i r ha vuz b u l u n m a k t a d ı r . Mukayeseli çalış ma k a p s a m ı n a tekke ve dergahlardan b a ş k a zaviye ve imaret binalanda dahil edildiğinden, Edirnedeki I . Bayezit İ m a r e t i n i (Cami avlusunda poligonal b i r havuzu bulunmakta), Muradiye ve Gazi Mihal î m a r e t l e r i n i d e , avlusu için de polygonal havuzu olan imaret bina ları olarak sayabiliriz.
Y u k a r ı d a k i misallerden anlaşıldığı na göre havuz, tekke ve imaret külliye lerinde bulunmakta fakat, külliye
içindeki yeri değişmektedir. Tekke ve dergahlarda havuz dergah avlusunda, imaretlerde ise cami avlusunda yer al m a k t a d ı r . Şeyh Sücaeddin Külliyesin de havuzun cami avlusunda b u l u n m a s ı ö n c e de belirttiğimiz gibi, külliyenin
i l k önce zaviye olarak inşa edildiğini ispatlar mahiyettedir.
Mescid: Daha önce bahsi geçen ve sikalardan" öğrendiğimize göre Şeyh S ü c a e d d i n tarafından burada b i r zavi-ye-mescit inşa edilmiş i d i ( X V . yy. b a ş ı ) .
Minarenin, havuzun ve avluyu saran duvar ve kemerli kapının durumu do layısıyla eski mescid muhtemelen bu gün caminin olduğu yerde bulunmak taydı. Gene muhtemelen zaviyeli ca m i t i p i b i r bina i d i . B u konuda daha
kesin k o n u ş a b i l m e k için yerinde son daj ve hafriy.nt yapmak gerekmektedir.
Minare: Külliye içinde yer alan minai-e, yeri b a k ı m ı n d a n türbelerle be raber inşa edilmiş olamaz. Lâkin, p a b u ç
