Şeyhi'nin Vekayiü'l-Fudala'sının Bilim Tarihi Tarafından Önemi ve Değeri

•

KURUMU TBTK

iSLAM TARiH, SAN AT VE KULTUR ARA/;)TIRMA MERKEZi IRCICA

A

v

OSMANLI DDNYASINDA

BiLiM VE EGiTiM

Milletleraras1 Kongresi

TEBLiGLER

iSLAM TARiH

,

SANAT VE KULTOR ARASTIRMA MERKEZi

••

OSMANLI

DUNYASINDA

BiLiM VE EGiTiM

MiLLETLERARASI KONGRESi

TEBLiGLERi

Hidayet Yavuz

Nuhoglu

Osmanh Tarihi Kaynak ve incelemeleri Dizi

Seri No:7

islam Konferans1

(iKT)

islam Tarih, Sanat ve Kiiltur

Merkezi (IRCICA)

Adres:

Barbaros Bulvan

Ytldtz Saray1, Seyir

Posta Adresi:

P.K. 24, 80692

istanbul- Turkiye

Fax: 0212 258 43 65

e-mail: ircica@superonline.com web-site: http://ircica.org

Sayfa Diizeni ve Dizgi: A car Tanlak Kapak: Hatice Polat

Printed at Ytldtz Matbaacllik, Yaymc1hk ve Ticaret A.~., 2001, istanbul PC/6 - 200115

ISBN= 92-9063-090-6 (talum i~in)

ISBN= 92-9063-093-8 (Ti.irk~e edisyon i~in)

IRCICA KUTUPHANE KATALOG Fi i

Osmanli Diinyasmda Bilim ve Egitim Milletleraras1 Kongresi (12-15 Nisan 1999: Istanbul)

Osmanh Di.inyasmda Bilim ve Egitim Milletleraras1 Kongresi Tebligleri!Derleyen: Hidayet Yavuz Nuhoglu.- Istanbul: islam Tarih, Sanat ve Ki.ilti.ir Arlli?tlrma Merkezi, 200 I.

XXXVII, 761s.: res., fig.; 24 sm.-(Osmanh Tarihi Kaynak ve incelemeleri Dizisi seri no: 7)

ISBN 92-9063 -093-8

I. Egitim- Tarih- Tiirkiye- Osmanh Donemi 2. Bilim-Tarih - Tili·kiye- Osmanh Donemi I. Nuhoglu, Hidayet Yavuz (Derleyen) ll. Osmanh Donemi Konu III. K.a.IV. (Seri) 370.9561

SUNU~ ... .. i<;iNDEKiLER ... ..

T.C. Cumhurba~kam

Ha~imi Urdiin Kralh! Bosna-Hersek Cumhl IRCICA Yonetim Ku IRCICA Genel Direk Ekmeleddin ihsan·

MODERN

TURK.iYJ

OSMANLI EGiTiM SULEYMAN PA~A. Ahmet Ali BAYHAN ...

OSMANLI MiRASI "GUMULCiNE MEl Halil EREN. ......... . OSMANLI DUNY A~ Abdu!kuddiis BiNGO! GELiBOLULU MU: DEVLETiNiN YUK EGiTiM KURUML Faris C:ERc;i ... .. BATILILA~MA DO MUKA YESELi Bm Mustafa ERG ON ....... OSMANLI iMPARl Nimewllah HAFIZ .... OSMANLI SIBY Al'i DONEM BURSA 0 Mefail H!ZLI .... .. ~EYHl'NiN VEI0' BAKIMINDAN ON Abdalka.dir OZCAN .. OSMANLI DEVLE Ta.hsin OZCAN ... . OSMANLI MEDRl UZERiNE BAZI M Yceyar SARIKAYA ...

i

i<;iNDEKiLER

Ha~imi Urdiin Kralhgmdan Altes Prens Hasan bin Tallal'm Kunu~mas1 ... . Bosna-Hersek Cumhuriyeti Ba~bakam Dr. Haris Slajdzic'in Konu~mas1 ... ..

IRCICA Yonetim Kurulu Ba~kam Biiyiikel.,:i Dr. Omar Jah'm Konu~mas1 ... . IRCICA Genel Direktiirii ve Tiirk Bilim Tarihi Kurumu Ba~kam Prof. Dr.

Ekmeleddin ihsanoglu'nun Konu~masJ ... ..

MODERN TDRKiYE VE OSMANLI MiRASI

Ekmeleddin iHSANOGLU ... .

OSMANLI TiMURLU iLMi MUNASEBETLERi ORNEGi:NDE ORGANiZE

iLMi <;ALI~MALARDA SiY ASI iSTiKRARIN ROLU

Hayrunnisa Alan AKBIY/K ........... .

OSMANLI MEDRESELERi:NDE TARTI~MA METODOLOJi:Si

A. Hadi ADANALJ ... ..

OSMANLI EGiTiM MUESSESELERiNE KAHiRE'DEN iKi ORNEK:

SULEYMAN PA~A VE SULTAN 1 MAHMUD MEDRESELERi

Ahmet Ali BAYHAN ... .

OSMANLI MiRASI BiR MEDRESE ORNEGi

"GUMULCiNE MEDRESE-i HAYRiYYESi"

Halit EREN ... .

OSMANLI DUNY ASINDA MANTIK BiLiMi ve EGiTiMi

Abdulkuddlls BiNGOL .... .. GELiBOLULU MUSTAFA ALI'NiN KUNHU'L-AHBAR'INA GORE OSMANLI DEVLETiNiN YUKsELME DEVRi:NDE (1566-1595) EGiTiMCiLER VE EGiTiM KURUMLARI

Faris

C:ERC:i

...

...

...

...

.

..

.

...

...

...

...

.

BATILILA~MA DONEMi OSMANLI EGiTiM SiSTEMiNiN GELi~iMiNE MUKA YESELi BiR BAKI~

Mustafa ERGON ... .

OSMANLI iMP ARA TORLUGU DONEMi:NDE KOSOV A 'DA E(;iTiM

Nimetullah HAFIZ ............................... .

OSMANLI SffiY AN MEKTEPLERi:NDE OKUTULAN DERSLER (KLASiK

DONEM BURSA ORNEGi)

Mefail HIZLI ... .

~EYHI'NiN VEKA YID'L-FUDALA'SININ BiLiM TARiHi

BAKIMINDAN ONEMi ve DEGERi

Abdalka.dir OZCAN ... .

OSMANLI DEVLETi'NDE EGiTiM HiZMETLERiNiN FiNANSMANI

Tahsin OZCAN ... .

OSMANLI MEDRESELERi:NDE AKLI iLiMLERiN iHMALi MESELESi

UZERiNEBAZIMULAHAZALAR Yteyar SARIKAYA ...... . v VII XI XIV XVUI XXI XXIII 3 23 35 45 57 63 75 89 103 109 117 133 145

SULEYMANNAMELER'iN OSMANU TOPLUMUNUN SiYASI EGiTiMiNDE OYNADIGI ROL

$efaettin SEVER CAN ... . OSMANLI MEDRESELERiNDE T ARiH-i EDY AN DERSLERi

Meluned AYDIN ...... . KINALIZADE ALi EFENDi'YE GORE KIZ c;ocUKLARININ EGiTiMi Muhammet $evki AYDIN ... .

KA

Jean-Louis Bacque-GRAMMONT ... . OSMANLI EDEBiY ATINDAKi HAC SEY AHA TNAMELERiNiN TiPLERi J'v!enderes CO$KUN ... . HA YV ANLARIN DiLiNDEN TENKiDLER: OSMANLILARDA iLMI VE DiNJ HAYATABAKI~

Sadettin EGFJ ...... . OSMANLI DONEMiNDE BiR iMPARATORLUK DiLi OLARAK TVRKc;E Gy.IfAZAi ... .

MELLING VE HATiCE SULTAN MEKTUPLA~MASI

Frederic HI1ZEL ... . FATiH DONEMi MUSIKI~iNASLARINDAN ~EMSEDDiN NAHIFI ve BiLiNMEYEN BiR ESERi

Recep USLU ... .

OSMANLI DEVLETiNDE HEKiMBA~ILIK ve HEKiMBA~ILAR

Ali Haydar BAYAT .......................................................... . BiRGiVI MEHMED EFENDi'NiN KORUYUCU MELEGi: ATAULLAH

EFENDi OSMANLI ULEMASININ DAY ANI~MASI

Fantk BiLiCi ... . GELiBOLULU MUSTAFA 'ALIYE GORE OSMANLI iLMiYE SINIFI

Mehmet $EKER ... .

OSMANiYLAR DA VRi HARB i~i

Hamidulla DADABAYEV ... . TARiHi, TE~KiLA TL TE~RiFA T1 iLE OSMANLI MEHTERi VE GUNUMUZE YANSIMALAR

T.Nejat ERALP ... .

ORDUDA OGRE TiM: 19. YUZYILIN MEKTEB-i HARBiYE VE ERKAN-1

HARBiYE ORNEKLERi

Odile MOREAU ............................................................... . MEKTEB-i FENN-i NUCUM

SalimAYDOZ ............................... .

BiRON SEKiZiNCi ASIR SiLiNDiRiK OSMANLI GUNE~ SAA Ti

Atilla BiR-Mahmut KAYRAL ...... .

OSMANLI GUNE~ SAATLERiNiN TURLERi VE i~LEYi~ ESASLARI

Nus ret r;AM ...... .

OSMANLI DONEMiNDE VETERiNER HEKiMLiGi ALANINDA TE 'LiF,

TERCUME VE YAYIN FAALiYETLERi

Fernth DiN(:ER-Atilla OZGOR-A§Ian YA$AR-Abdullah OZEN ... .

IV

ORiJiNAL BiR OSI\-UZERiNE BAZI NO 159 Ha.run DRAMAN ... NABI'NiN HAYRiY 169 BOLUMU; ~AiR GC BiRBAKI~ 175 Selim KAD!OGLU ...

OSMANLI iMP ARA

185 ECZACILIK EGiTi Giilbin 6zr;ELiKA Y 189 TANZiMAT'TAN C TiPLERi (1839-192~ $ehnaz ALi$ ... 195 HUSEYiN

RAHMi'

213 MODERN TIP BiL<

OSMANLI'DA HAl 221 Orhan KOLOGLU .... TANZiMATTA URI ORMAN MEKTEPl 227 Ri[at ONSOY ...... BEZMiALEM VAL 239 VE VALinE MEK1

Nuran Kara PiLEHV. XIX. YUZYILIN

iK

249 OGRE TiM KURD"l'

Mutulla.h SUNGUR ..

267 MUALLiMiN-i iSI

VE BULGARiSTAI

285 ibrahim YALIMOV ..

1908 TARiHLi "Ul' ilhan TEKELI I Selin

293 HALiDILiK VE _{Abdurrahman MEMl} 01

OSMANLI SON D( 319 DU~UNCELER _{Nesimi YAZJCJ ...}

OSMANLI DONE~ 335 _{EDENLER (1570-1} Billent YORULMAZ 347 _{OSMANLI iMP AH} GUZEL SANATLJ! 363 _ETKiSi Berke iNEL ..... 375 BA~LANGic;TAN _{Esra KARABA CAK.}

GiTiMiNDE 159 [TiMi 169 175 HAKKINDA 'iPLERi 185 iliVE Di.Ni 189 195 'URKCE 213 NAHi:Fi ve 221 227 239 -AH 249 FI 267 285

DNOMO

zE

KA.N-1

ORiJiNAL BiR OSMANLI TARIM ESERi: KiTAB-1 REVNAK-1 BUST AN

UZERiNEBAZINOTLAR

Harun DRAMAN ...... : ... . NABI'NiN HAYRiYYESi'NiN MEBHAS-1 LAZIME-i HiKMET-U TIP

BOLUMU; ~AiR GOZVYLE 17. YUZYIL OSMANLI TffiBINA ELE~TiREL

BiRBAKI~

Selim KADIOGLU ... .

OSMANLI iMP ARA TORLUGU'NDA KLASiK VE MODERN

ECZACILIK EGiTiM VE OGRETiMi

Giilbin OZ(:ELiKAY-Eri§ ASiL ... . TANZiMAT'TAN CUMHURiYET'E EDEBiYATIMIZDA OGRETMEN

TiPLERi (1839-1923)

$ehnaz ALjS ... ·· ... ··· ·

HUSEYiN RAHMi VE OZEL EGiTiM

jnci ENGjNON ... . MODERN TIP BiLGi VE TERiMLERiNiN (Gazete ilanlan aracihgiyla)

OSMANLI'DA HALKA Y ANSIMASI

Orhan KOLOGLU ...... .

TANZiMATTA VRETiMi CAGDA~LA~TIRMA CABALARI: ziRAAT VE

ORMAN MEKTEPLERi

Rifat ONSOY ...... .

BEZMiALEM VALinE SULTAN'IN EGiTiM ISLAHATLARINDAKi ROLU

VE VALinE MEKTEBiJ DARULMAARiF

Nuran Kara PjLEHVAmAN ................................................... .

XIX. YUZYILIN iKiNci YARISINDA !SPARTA SANCAGI'NDA EGiTiM VE

OGRE TiM KURUMLARI

Mutullah SUNGUR ... .

MUALLiMIN-i iSLAMiYE CEMiYETi

VE BULGARiSTAN TVRKLERiNiN EGiTiM DAV ASI

jbrahim Y ALIMOV ... . 1908 TARiHLi "UMUR-U NAFiA PROGRAMI"NIN ANLAMI UZERiNE j[han TEKELI I Selim jLJ(]N .. ... .

HALiniLiK VE OSMANLININ SON DONEMiNDEKi ETKiLERi

Abdurrahman MEJvfj$ ... .

OSMANLI SON DONEMi TA~RA MEDRESELERi UZERiNE BAZI

DU~UNCELER

Nesimi YAZJCI ....... . OSMANLI DONEMiNDE KIBRIS'TA EGiTiM VE EGiTiME HiZMET

EDENLER (1570-1878)

BUlent YORUIMAZ ...... .

OSMANLI iMPARATORLUGUNDA KULTVREL VE EGiTiMSEL YA~AMDA

GUZEL SANATLARIN YERi, MODERNLE~ME SVRESiNDE BATININ

ETKiSi

BerkejNEL ............................................... .

BA~LANGICTAN CUMHURiYET'E KADAR GRAMER KiTAPLARIMIZ

Esra KARABACAK ...... . 401 417 437 447 463 471 481 489 500 511 521 555 581 601 617 629

YILDIZ SARAYI Ki'rTUPHANESi

Taba c;avdar KARATEPE -Haseyin TORKMEN ...... ... 637 MAARiF-i UMirMiYE NiZAMNAMESi'NiN TURK Ki'rTUPHANECiLiK

TARiHiNDEKi YERi ve ONEMi

HUseyin TORKMEN ..... ... ... ... ... ... 643 16. VE 17. YUZYILLARDA OSMANLI TOPLUMUNDA KULTUREL HAYATA

~EKiL VEREN BAZI ETKENLER

Galgan Oc;EL-AYBET...................................................... 653 OSMANLILARIN SON DONEMiNDEKi BATILILA~MA HAREKETiNiN

iSLAM DU~UNCESiNDE YENiLiK (:ABALARINA TESiRi

M. Sait OZERVARLI ... :... 663 TANZiMAT(:I OSMANLI AYDINI HAYRULLAH EFENDiYE GORE FRANSIZ

BiLiM VE EGiTiM KURUMLARI

ErcUment KURAN ... ... 675 20. YUZYIL BA~LARINDA OSMANLI ANADOLUSUNDA ALMAN

OKULLARI

Mustafa GENCER ... ... 679 TANZiMAT DONEMi'NDE A VRUPA ~EHiRLERiNE GONDERiLEN

OGRENCiLER

Hamiyet SEZER........ 687 19.YUZYIL iSTANBUL Y AHUDi CEMAA TiNDE FiLANTROPi VE EGiTiM

Nora $ENj ... : ... .-... :... 713

XX. YUZYIL BA~LARINDA OSMANLI DEVLETi'NDE iNGiLiz

MUESSESELERi

Adnan Sj$MAN .. :.:... ... 729 OSMANLI iMPARATORLUGUNDA TASA

VVUFI

ONEMLi TARTI~MALAR UZERiNE A(:IKLAMALAR VE YORUMLAR

Ali UGUR .... 749

SEYHI'NiN

BiLiM TARiHi

BAKIMINDAN ONEMi

DEGERi

Abdiilkadir OZCAN•

Tezkire gelenegi d1~mda Osmanh aJim ve ~eyhlerinin biyografilerinin topland1g1 e:j-:)ekaiku 'n-Nu 'maniyye

fi

Ta~koprdide Ahmed Efendi tarafmdan donemin gelenegine uygun olarak Arapc;:a yazllm1~; fakat daha miiellifinin saghgmda gordiigu ragbetin ni~anesi

olarak eser, bir yandan Tiirkc;:e'ye c;:evrilirken, bir yandan da yapllan zeyillerle aktiialitesi hep muhafaza edilmek istenmi~tir. Biz burada e:j-:)ekaik'm terciime ve zeyilleri iizerinde duracak degiliz. Yapllan terciimelerin en miikemmelinin Edimeli Mehmed Mecdi Efendi tarafmdan Hadaiku ·~·-:)akaik ad1yla

gerc;:ekle~tirildigini belirtmekle yetinecegiz. Ancak baz1 ara~t1rmacllar tarafmdan

Ta~koprizade'ye izafe edilen Hadaiku ':j-:)akaik, kelime kelime yapllm1~ kuru bir terciime degildir. Meed!, ba~ta o zamana kadar yazllm1~ zeyiller ile ~uara

tezkireleri olmak iizere ~ifahl rivayetleri de degerlendirerek eseri ikmal etmi~; yapt1g1 mensur ve manzum ilavelerle onu geni~letmi~, siislemi~, edebi bir ~ekle sokmu~, adeta e:j-:)ekaik '1 esas alarak yeniden yazm1~t1r. Hadaiku ':j-:)akaik ad1m koymas1m ise, bir fidanhk gibi gordiigii q-:)ekaiku 'n-Nu 'maniyye'yi tevsi etmekle ac;:Iklamaktadir1

• Gerc;:ekten her bak1mdan Arapc;:a e:j-:)ekaik'tan iisttin

olan Meed} terciimesi daha sonra Nev'izade Atai tarafmdan kaleme' alman ve en mi.ikemmel zeyil olan Hadaiku'l-hakaik'a da esas olmu~tur. Ata1 zeylinin

Hadaiku ':j-:)akaik'tan fark1, her padi~ah devrinin k1saca siyasi tarihinin de

bzetlenmesidir. Degerli bir miin~i ve ~air olan Atm'nin bu eseri sadece kuru bir tedl.cim-i ahval kitab1 degil, aym zamanda donemin sosyal ve siyasi hayat1 ile medrese ve tarikatlann durumu hakkmda verdigi bilgiler bak1mmdan da degerlidir. Atal'nin Hadaiku'l-hakaik'I da :)akaik gibi biiyiik ilgi gormii~, XVIII. yiizyllda yazllan zeyillerle Osmanh ulema ve me~ay1hmm biyografileri I.

Mahmud devrinin ba~lanna dek getirilmi~tir. ilk H adaiku 'l-hakaik zeylini

U~~akizade ibrahim Hasib kaleme ald1 ve Atm'nin b1rakt1g1 yerden II. Ahmed

devri sonlanna kadar getirdi. ikincisini ise bizim burada bahis konusu etmek istedigimiz Seyhi Mehmed Efendi yazdl. u~~aklzade zeylini begenrneyip Atm'nin b1rakt1g1 yerden esere yeni bir zeyil yazan Seyhi bunu I. Mahmud devrine kadar gotiirmii~ti.ir.

$eyhl'nin VekCiyiii 'l-fudala'sma gec;:meden once, hakkmda fazla bilgi bulunmayan miiellifini klsaca tamtmakta yarar oldugu kanaatindeyiz. 1078

Mimar Sinan Universitesi

1

recebinde (1667 sonlan 1668 ba~lan) istanbul'da dogan Mehmed Efendi, Nak~l ~eyhi ve ~air Hasan Feyzi Efendi'nin ogludur. ilmiyeye suh1k etmi~, bazt yerlerde miiderrislik yapm1~, fakat daha sonra tasavvufa yonelerek Halveti, Nak~i ve

Mevlevi tarikat1anna devam etmi~, sonunda Nak~ilikte karar kl11m~; 1690 y!lmda babasmm yerine Edimekap1 d1~mdaki Emir Buhar1 Dergaht'na ~eyh olmu~tur.

1732'de o1umiine kadar uzun sure burada ir~adla me~gul olan Seyhi Meluned Efendi, tezkire sahibi c;agda~1 Salim tarafmdan, tekkesinde gece giindiiz ders

vermekle me~gul, iyi huylu, sessiz, mueddeb, zeki ve . bir ~eyin dogmlugunu

tesbitte, gerc;egi yazmada biiyiik ozen gosteren, di.1nya husmdan uzak ve

kimseden bir ~ey istemeyen muhterem biri olarak nitelenrnektedir2

• Salim'in halefi tezkireci Rarniz ise', tarih, ~iir ve in~ ada akranlanyla aym riitbede

oldugunu soyleyerek edebi alandaki yerini belirlemektedii-. Seyhl mahlastyla ~iirleri bulunan Mehmed Efendi'nin as1l ~ohreti ~i.tphesiz Atal'nin Hadaiku'l -hakaik'ma yazd1g1 zeyilden gelir.

Vekayiii 'l-fudala adh bu eser lie; cilt olup Atai'nin b1rakt1g1 yerden yani 1633 ytlmdan ba~lar ve 1730 y1hna kadar gelir. Boylece eserde krsmen IV. Murad devri, tamamen ise Sultan ibrahim, IV. Mehmed, II. Suleyman, II. Ahmed, II. Mustafa ve Iii. Aluned donemleri ulema ve me~ay1hmm biyografileri

verilir. ikinci ciltle birlikte ciltlenen uc;uncu cilt oglu Hasan Efendi tarafmdan

babasmm musveddeleri esas ahmp tebyiz edilerek meydana getirilmi~tir. Bizzat Seyh'i'nin yazd1g1 ilk iki cilt Sadrazmn Nev~ehirli Dmnad ibrahim Pa~a'ya;

Hekimoglu Ali Pa~a'mn ·emriyle oglunun temize c;ektigi us;uncii cilt ise I.

Mahmud' a sunulmu~tur.

Vekayiii 'l-judata'y1, U~~akizade'nin Hadaiku'l-hakaik'a yazdrg1 zeyli tertip bak1mmdan hatah, bilgi baktmmdan eksik ve itinadan yoksun buldugu ic;in kaleme ald1gm1 belirten Seyhi, eserini 1130 (I 718) y1hnda tamamlad1gm1 ac;tks;a ifade ettigi gibi4

Bu zey1-i came-i ahbann o1sa nam1 seza

Lisan-1 ehl-i seyrde Vekayiii 'l-fudala Hisab edince o nam-1 huceste ta 'biri Olur mtibeyyen tarfh-i sal-i tahrfri

2

Salim, Tezkire, istanbul 1315, s. 399 vd. 3

Ramiz,Adab-l zurefd, Stileymaniye Ktp., Esad Efendi, nr.3873, vr. 61 a 4

~eyhi Mehmed, Vekayitl 'l-fudala (n§r. Abdulkadir Ozcan), istanbu11989, I, 3

118

beyitlerinde as;1kland1g

belirtmi~tir5_{• Fakat bu} hayatmm sonuna kadm Eserini yazar1 belirten Seyhi• her pac seleflerinden farkh

kaptamderyalar, kad1a

Medine, M1s1r, Sam, I

Galata, izmir, Filibe

Kayseri, Manisa, So~

Mara~, Kutahya, Td

isimlerini ve donemh ~airlerinin biyografiler adeta bir ~uara tezkir siyasi ve sosyal olaylc verilmemi~ bazt zeva ki~inin terci.1me-i ha

fudala'nm en iyi nush

tarafrmdan aynnt1h Fmd1khh ismet Efen

Nu 'maniye ve Zeyille.

bir sure g~mesine raj

Vekayiii 'l-fudala'yr y(

tamtmak istememizir durmmntzm ba~hca sel

Vekayiu '!-Jude

defterleri olmak tizen

~uara adh tezkiresi', oteki telifleri, Seyh Menarzade'nin mes;hu

Muellifimiz aynca ~~ 5 aym eser (a. e.), I, 3-4 6 aym eser, I, 48 7 a.e., I, 65 8 a.e., I, 172 9 _{a.e., I, 260} 10 a.e., I, 63, 549 11 a. e., I, 260 12 a.e.,II-III, 676

1 Melm1ed Efendi, Nak~i

;ulftk etmi~, bazt yerlerde

lerek Halveti, Nak~i ve arar kilnu~; 1690 yilmda

:rgalu'na ~eyh olmu~tur

gul olan Seyhi Meluned

sinde geee gundiiz ders

: bir ~eyin dogrulugunu

11ya hlfsmdan uzak ve telem11ektedir2_{• S~Uim'in}

ranlanyla aym rutbede

tedi'r. Seyhi mahlastyla

siz Atal'nin Hadaiku'

l-tin blfakttgt yerden yani -Ieee eserde klsmen IV. med, II. Suleyman, II.

ne~aythmm biyografileri

Iasan Efendi tarafmdan

ana getirilmi~tir. Bizzat unad Ibrahim Pa~a'ya;

tigi li9iineu eilt ise I.

hakiiik'a yazdtgt zeyli ian yoksun buldugu ic;:in Ia tamamladtgmt ac;:tkc;:a

beyitlerinde aytkland1g1 uzere, eserin admm da ebeed hesab1yla 1130 oldugunu

belirtmi~tir5_{• Fakat. bu senenin, sadeee ilk iki eilde ait oldugunu, miiellifimizin,}

hayatmm sonuna kadar eserini yazmaya devam ettigini de belirtmeliyiz.

Eserini yazarken Ta~koprizade, Meed! ve Nev'izade'yi omek ald1gmt

belirten Seyh16 _{her padi~ah donemini ayn bir boli.imde (tabaka) ele almt~; aneak}

seleflerinden farkh olarak Kmm hanlan, veziriazamlar, ~eyhiilislamlar,

kaptamderyalar, kadtaskerler ile nakibiile~raflar; istanbul, Edime, Bursa, Mekke,

Medine, Mtslf, Sam, Kudiis, Halep, Hemedan, Tebriz, Selanik, Yeni~ehr-i Fener,

Galata, izmir, Filibe, Bagdat, Oskudar, Eyiip, Diyarbekir, Revan, Genee, Kayseri, Manisa, Sofya, Bosna, Saktz, Erzumm, Trablus~am, Konya, Lefko~a,

Mara~, Kutahya, Tokat, Tire ve Ankara ~ehirlerinde kad1hk yapan zevatm

isimlerini ve donemlerini vermi~tir. Astl onemlisi, yine her padi~ah donemi

~airlerinin biyografilerini de miistakil ba~hklar altmda vermekle Vekiiyiu '1-fudala

adeta bir ~uara tezkiresi ozelligi de ta~tmaktadtr. Yine her padi~ah doneminin

siyasi ve sosyal olaylanm da ozetleyen Seyhl, aynea Ata! tarafmdan biyografisi

verilmemi~ bazt zevat hakkmda da bilgiler sunmu~tur. Eserde toplam 2058

ki~inin terciime-i hali anlattlmaktadtr. Bir9ok yazmas1 bulunan Vekiiyiu '

1-fudala'nm en iyi niishalan olan Veliyiiddin Efendi Kiitiiphanesi'ndeki yazmalar,

taraftmdan aynnttl1 indeksleri haztrlanarak 1989 ytlmda Mecdi, Atai ve

Fmdtkhh ismet Efendi'nin eserleriyle birlikte bir ki.llliyat tarzmda $akaik-z Nu 'maniye ve Zeyilleri adt altmda yaymlanm1~t1. Aneak aradan 1 G ytldan fazla

bir si.ire g~mesine ragmen hala bilim diinyasmm meyhulii gibi goriinmesi, bizim

VekiiyiU '1-judala'yt yeniden ele almam1zm ve milletlerarast boyle bir kongrede tamtmak istememizin, bzellikle bilim tarihi baktmmdan degeri uzerinde dum1at111zm ba~hca sebebidir.

Vekiiyiu '1-fudala'mn ba~hea kaynaklan, .ba~ta resmi ~eyhiilislam

defterleri olmak i.izere Cemaleddin Hulvi''nin Lemezat't7

, Riyazi"nin Riyazu ·~­

f!Uara adh tezkiresi8

, Kara~elebizacte Abdi.ilaziz Efendi'nin RavzatU'l-ebrar't• ve

oteki telifleri, Seyh Nazmi Efendi'nin HediyyetU'l-ihvan't 10

, Sarihii'

l-Menarzade'nin me9hul kronigi" ve Vak'aniivis Ra~id Meluned'in Tarih'idir".

Miiellifimiz aynca ismini vermeden, ba~ta Katib (:elebi olmak uzere bteki

5

aym eser (a. e.), I, 3-4

6 aym eser, I, 48 7 a.e., I, 65 8 a.e., I, 172 9 a.e., I, 260 10 a.e., I, 63, 549 11 a. e., I, 260 12 a.e.,II-III, 676

biyograf ve tarihyilerin eserlerinden, bu arada yagda~lan i9in ba~ta babasmdan

olmak iizere ~ifahi kaynaklardan da yararlamru~tu. Aynca belirtilmelidir ki,

begenmedigini soylese de Seyhl'nin, UHakfzade Zeyli 'nden de aynen denilecek

kadar nakillerde bulundugu goriilmektedir. Ancak bu benzerligi, her iki miiellifin de aym resmi kaytt ve kaynaklan kullanmt~ olabilecegi ile aytklamak mtimkiindi.ir.

XVIII.yiizytl gibi resmi dev1et tarih9iliginin ba~ladtgt bir dbnemde

yaztlm1~ olmasmm da tesiriyle selefleri Mecdi ve Ata'i'nin eserleri kadar ~ohrete sahip olmayan Vekayiii 'l-fudalil'nm matbu olmamasi yiizunden yakm zamanlara

kadar bu mevhuliyeti surmu~ti.ir. Salim ve Ramiz gibi i.inlu tezkiretii'~-~uara yazarlan tarafmdan kaynak olarak kullamldigi da bilim11ektedir. Salim'in

tesbitiyle, dogruyu bulmada kth kirk yararcasma a~m titiz davranan Seyhl'nin dili devrinin nesir ge1enegine gore sadedir.

Vekayiii 'l-fudalil, bilim tarihi baknmndan bnemli bir eser oldugu halde,

nedense bu alanm literatiiriinde laytk o1dugu yeri almmm~tu. Geryekten bu btiyi.ik eser, 1633-1730 yi11an arasmda ya~mm~ yakla~Ik bir as1rhk donemin u1emasi, me~ay1hi, ~uaras1 arasmda hekimba~1 ve muneccimba~I1anmn da

biyografilerini ihtiva etmektedir. Bir9ok iinlii tabip XVII ve XVIII. yiizyillarda ya~am1~, bunlar bir9ok eser de telif etmi~lerdir. Bu arada bazi tip sozlukleri de

yine bu asir1arda hazu1m~tlr. Vekayiii 'l-fudalil' da biyografisi verilen hekim ve

hekimba~tlar ile muneccim9a~Ilar krono1ojik olarak a~agidadir.

H((kimba~I ve Hekimler

1- Musa Efendi

III.Murad devri hekimlerinden Karamm1l Siicaeddin ilyas Efendi

neslindendir. Medrese tahsili, ozellikle de tip egitimi a1dL Baz1 kii9i.ik

medreselerde miiderris1ik yaptiktan sonra kendini tammnen tip ilmine veren

Musa Efendi Anadolu Kadtaskerligi payesi i1avesiyle reisii1etibba; 1030 Sevvalinde (Agustos-Eyliil 1621) fiilen Anado1u kadtaskerligine getirildi. Uzun sure tekaiid hayat1 ya~adiktan sonra 1056 Rebiii1iihmnda (Mayis-Haziran 1646)

oldi.i13 • 13 a.e., I, 129 120 2-ZeyneHibidi istanbul'da E

Saray ba~hekimi oldu

Rebiulevvelinde Seyy

arada Galata kadihgi M1s1r kadthklannda

Mehmed Efendi getiri olarak nakledilir14

•

3-isa Efendi

Sak1z adasm1 istanbul'a geldi. I gorevlerinde bulundu Efendi' nin yerine

reisiiletibbahga getiri sonra tekrar eski gc almd1. Aym yil Saba

isa Efendi iki ay son reisiilet1bbahga atan<

105 8 Sabanmda (A Efendi'ye ertesi y1hn

tevcih edildi, fakat

ilminde si.irekli ara~t1

unlii bir eseri vardir15

• 4-Hammalza istanbul' da tamamladiktan sonra medreselerde muden tabipligine getirildi.

tayin edildi ve ert

Rebiulahmnda (May1

tayin edildi. Ertesi y

14

a.e., I, 132 15

~I is;in ba$ta babasmdan

,ynca belirtilmelidir ki,

tden de aynen denilecek

tzerligi, her iki miiellifin bilecegi ile as;1klamak

ba$ladtgi bir donemde

.n eserleri kadar $6hrete

~linden yakm zamanlara

i.inlii tezkiretii' ~-~uara bilitm1ektedir. Salim'in

itiz davranan Seyhl'nin

i bir eser oldugu halde,

1all1I$tir. Gers;ekten bu

?Ik bir astrhk donemin

ni.ineccimba$Ilannm da

[ ve XVIII. yiizylllarda

a baz1 t1p sozli.ikleri de

grafisi verilen hekim ve

tdtr.

caeddin ilyas Efendi

ni ald1. BaZI ki.is;iik

tmen t1p ilmine veren

le reisi.ilet1bba; I 030

erligine getirildi. Uzun

(May1s-Haziran 1646)

2-ZeyneHibidin Efendi

istanbul'da Eyiip'te dogdu. Fatih Darii$$ifast'nda rei.isiilet1bba, ardmdan

Saray ba$hekimi oldu. Daha sonra Eyiip kad1s1 olan ZeyneHibidin Efendi, 1048 Rebii.ilevvelinde Seyyid Mehmed Efendi yerine hekimba~1hga tayin edildi; bu

arada Galata kad1hgma nakledildi. Bir si.ire sonra siras1yla Edime, istanbul ve

M1s1r kadthklarmda bulundu. Y erine reisi.ilett1bba makamma Hammalzade

Mehmed Efendi getirildi, 1056 Zilkadesinde (Arahk 1646) oldii. Haztk bir hekim

olarak nakledilir14

•

3- isa Efendi

Sak1z adasmda dogdu. Temel egitimini ald1ktan sonra t1bba yoneldi ve

istanbul'a geldi. Divan-1 Hi.imayun katipligi ve Haras; muhasebeciligi

gbrevlerinde bulundu. 1057 Saferinde (Mart-Nisan1647) Cemalzade Mehmed

Efendi'nin yerine Edime kad1hg1 payesi ve Russ;uk kazas1 arpahg1yla

reisi.ilet1bbahga getirildi. Aym yllm Rebiiilevvelinde azledildiyse de bir ay kadar

soma tekrar eski gorevine iade edildi, fakat 17 giin soma tekrar gorevinden

ahnd1. Aym y1l Sabanmda Eyiip kazas1 ilavesiyle i.is;i.inci.i defa reisiilet1bba olan

isa Efendi iki ay sonra azledildi. Ancak, alti giin sonra affedilerek dordiinci.i kez reisi.iletibbahga atand1. IV. Melmled'in ci.ih1sunun ardmdan gorevinden almd1.

1058 Sabanmda (Agustos-Eyli.il 1648) Eyiip kad1hgmdan da ~zledilen isa

Efendi'ye ertesi yllm Recebinde (Temmuz-Agustos 1649) Gemlik kazas1 arpahg1

tevcih edildi, fakat o, aym yllm Sabanmda (Agustos-Eyli.il 1649) oldii. Tip

ilminde si.irekli ara~tm11alar yapt1g1 bilinen isa Efendi'nin Deva-i emraz admda

iinli.i bir eseri vard1r15 •

4- Hammalzade Mehmed Efendi

istanbul'da dogdu. Ahmed adh birinin ogludur. Medrese egitimini

tamamlad1ktan sonra Kmahzade Felmli Efendi'den mi.ilaz1m oldu. Bir si.ire baz1 medreselerde mi.iderrislik yapt1. Bu arada tip ilmiyle me$gul o1du ve hassa tabipligine getirildi. 1039 Rebii.ilevvelinde(Ekim-Kasim 1629)izmir kad1hgma

tayin edildi ve ertesi yllm Muharremine kadar bu gorevde kald1. I 056

Rebii.ilahmnda (May1s-Haziran 1646) Tekirdag kazas1 arpahg1yla reisi.ilettbbahga

tayin edildi. Ertesi yilm Saferinde azledilen Hammalzade, isa Efendi ile birkas;

14

a.e., I, 132

15 a.e.,I,185

defa halef-selef olarak be~ defa reisuletrbbahk makammda bulundu. I 066

Sevvalinde (Temmuz-Agustos 1656) oldu. Yerine Salih Efendi getirildi16

-5-Abdtilbaki Efendi

GUl~en1 tarikatindendir. Trp ilminde mahareti olup Edime Muradiye Daru~~ifasr'nda hekimba~rhga kadar yiikselmi~tir. Sifay1 mahlasryla ~iirleri de

bu1unan Abdtilbaki Efendi 1075 (1664-65) yrhnda 6lmu~tii.r17_{• Kurdoglu bir trp}

kitabr yazdrgmdan soz eder ve bunun bir nushasmm Belediye (Ataturk)

Kutiiphanesi, Muallim Cevdet, nr. 190 'da oldugunu belirtir".

6-Mehmed <;elebi

istanbul'da dogdu. Manisa Muradiye Daru~~ifasr'nda reisUletrbba oldu.

Bu gorevde iken 1078(1667-68) yilmda 61du. Sifay1 mahlasryla ~iirleri vardrr1

•.

Kurdoglu tarafmdan zamanmm Calinos'u, Hipokrat'r olarak nitelenir2

•.

7 -S alih Rfendi

Nasrullah admda birinin ogludur. Halep'te dogdu. 0 diyarda ibn Sellum

diye anrhr. <;ocuklugundan itibaren 90k sevdigi trp ilmiyle me~gul oldu. Bir siire

Halep Daru~~ifasr'nda 9ah~t1. 1064 Zilhiccesinde (Ekim-Kasrm 1654) Sadrazam

ip~ir Mustafa Pa~a ile istanbul'a geldi ve Fatih Daru~~ifasr reisuletrbbahgma

tayin edildi. Ardmdan has sa tabiplerinden oldu; 1066 Sevvalinde

(Temmuz_Agustos 1656) ise Harnmalzade Mehmed Efendi yerine reisUletrbbahk

makamma getirildi. Aynca kendisine Tekirdag kazasr arpahk olarak verildi.

1073(1662-1663) yilmda Kabe payesine mazhar olan Salih Efendi 1076'da

istanbul kadrhgr payesiy1e taltif edildi. 1079 'da Y eni~ehir' e giden ibn Sellum

burada tabiplik yaparken 3 Rebiulahrr 1080 (31 Agustos 1669) tarihinde oldii ve

burada gomuldu. Yerine Hayatizade Mustafa Efendi getirildi. Trp ilminde

hazakat ve mahareti ile tamnan Salih Efendi'nin Arap9a Gayetii. 'l-itkan admda

trbb1 bir eseri vardrr. Aynca Gayetii. 'l-beyfJ.n adh Turk9e bir trbb1 eseri de

bu1unmaktadtr21 • 16 a.e., I, 240-241 17 _{a.e., I, 672} 18

Veli Beh9et Kurdoglu, $air Tabibler,1stanbul!967, s. 161

19 _{~eyhl, a.e., I, 672}

2

°

Kurdoglu,a.e.,s.l66 21

~eyhi, a. e., I, 358; E.ihsanoglu, "Osmanh Egitim ve Bilim Kurumlan", Osmanh Devleti ve Medeniyeti Tarihi, istanbul1998, II.419.

122

8-Seyyid Mesu

1048 (1638) )

afyon kullandmlan 5

ilmiye meslegine gird

Mahmud, Merdumiye,

Pa~a, Mustafa Aga, :

Atik medreselerinde n oldu. Trp ilmiyle de n

vardrr. Hekimba~r olm

9-Seyyid Halil

1026 (1617)

Ernirzade diye amhr

Mehmed Efendi'dir. I

Mehmed Efendi' den 1

ibrahim, Etmek9ioglu Kadrrgalimam Sokull Sultan medreselerinde Medine kadrhgma t Zilkadesinde (Agustos 10-Hayatizact( Musev1 iken

i

payesiyle taltif edilen

payesi verildi. 110

reisulettbbahga getiri

Edimekap1 d1~mda d

Mustafa Efendi'nin tl]

iyi bir psikiyatr oldugt

22 _~eyhi,

a.e., I, 395-396; Kurd 23 _{~eyhi, a.e., II-III, 11-12}

24

.mmda bu1undu. 1066 ~ndi getirildi 16

•

olup Edime Muradiye t mah1asiyla ~iirleri de ?tiir17

• Kurdoglu bir t1p 111 Belediye (Atatiirk)

.Js

t'nda reisiiletibba oldu. Ilas1yla ~iirleri vardlf19

•

ak nitelenir20 •

0 diyarda ibn Sellum

: me~gul oldu. Bir sure

~asnn 1654) Sadrazam

iifas1 reisiiletibbahgma 1066 $evvalinde li yerine reisiiletibbahk :trpahk olarak verildi. Sa1ih Efendi 1076'da ir'e giden ibn Sellum . 669) tarihinde oldii ve getirildi. Tip ilminde

Gayetii '1-itkan admda

~c;;e bir tibb1 eseri de

'Jevleti veMedeniyeti Tanhi,

8-Seyyid Mesud Efendi

1048 (1638) yihnda IV. Murad'm Bagdat seferinde 10 dirhemden fazla afyon kullandmlan Seyyid Mehmed Efendi'nin og1udur. Babasmm sevkiyle ilmiye meslegine girdi. $eyhi.llislam Ebu Said Efendi'den mii1azm1 oldu. Kadi Mahmud, Merdiimiye, Hasodaba~1, Hasan Efendi, Sadi Efendi, Be~ikta~ Sinan Pa~a, Mustafa Aga, Sahn-1 Seman, Kadirgalimam Mehmed Pa~a, Ali Pa~a-y1 Atik medrese1erinde miiderrislik yapti ve 1083 $abamnda (Kasnn-Arahk 1672) o1dii. Tip ihniyle de me~gu1 olan Mesud Efendi'nin Seyyid mah1asiy1a ~iirleri de vardir. Hekimba~I o1maml~tir22_•

9-Seyyid Halil Efendi

1026 (1617) yllmda istanbul' da Kocamustafapa~a' da dogdu. Koca Emirzftde diye amhr. Babasi Haseki Sultan Dari.i~~ifasi reisiiletibbasi Seyyid Me1uned Efendi' dir. Halil Efendi de tlp meslegine girdi ve Abdiirrahimzade Mehmed Efendi'den miilazm1 oldu. Daha sonra Siras1yla Em!ni.ilganem, Ba~c;;1

ibrahim, Etmekc;;ioglu, Seyhiilislam Zekeriya, Gazanfer Aga, Sahn-1 Seman,

Kadirgalimam Sokullu Mehmed Pa~a, Gevherhan Sultan ve istanbul Valide

Sultan medreselerinde miiderris1ik yaptl. 1110 (1688 Ekim sonu) yll1 ba~mda

Medine kad1hgma tayin edildi. Ancak daha oraya varmadan aym y!lm Zilkadesinde (Agustos-Eyliil1689) MlSlf'da oldii23

•

10-Hayatizacte Mustafa Efendi

Musev1 iken is1fun'a girmi~ bir miihtedidir. <::ocuk1ugundan itibaren tlpla

i1gi1enmi~ ve reisiilet1bbahga kadar yiikse1mi~tir. 1080 Rebiiilahmnda (EyhH

1669) padi~ahla birlikte Y eni~ehir' de iken Sa1ih Efendi'nin yerine Kudiis kad1hg1 payesiy1e hekimba~Ihga getirildi. 1089 Recebinde Edime, 1095'te istanbul payesiy1e ta1tif edi1en Mustafa Efendi'ye c;;ok gec;;meden Anadolu kadraskerligi

payesi veri1di. 1103 Ramazanmda azledi1di ve yerine Hasan Efendi

reisii1etibbahga getiri1di. 1103 y1h son1annda (Agustos-Eyliil 1692) Oldii, Edimekapi d1~mda defhedildi. Hazik bir tabip o1arak nakledilen Hayatizade Mustafa Efendi'nin tlp1a ilgi1i o1arak vesveseye dair risa1e1eri bulunduguna gore, iyi bir psikiyatr oldugu anla~Ilmaktad1r24_•

22 _~eyhi,

a.e., I, 395-396; Kurdoglu, s. 178

23 _~eyhi,

a.e., II-III, 11-12

24

11-Ebillesad Ahmed Efendi

Seyh Eyyub Efendi'nin ogludur. Sam'da dogdu. Medrese egitimini

tamamladtktan sonra Seyhulislam Ali Efendi'den mi.ilazim o1du. Daha soma

strasiy1a Ga1ataSarayi, Eyyuhum, Hasodaba~I, Husrev Kethi.ida medreselerinde

mi.iderrislik yapt1. 20 Zilkade 1106 (2 Temmuz 1695) gi.ini.i oldi.i. Tip1a da me~gul

olan Ebi.i1esad Ahmed Efendi bir ara Fatih Daru~~ifasi'nda reisi.i1ettbbahk da yapmt~tlr'5_.

12-Seyyid Abdullah Efendi

Kutahya'da dogdu. Seyyid Ahmed Efendi'nin ogludur. Biraz btiyiidi.ikten sonra istanbul' a ge1di;medrese tahsilini tamamladt ve Anadolu Kadtaskeri Debbagzade Meluned Efendi'den mu1aztm oldu. Snasiyla GalataSarayt, Hamid

Efendi, Maktul Hasan Pa~a, Kenan Pa~a ve Bazerganba~t medreselerinde

mi.iderrislik yapt1. 1109 Sabamnda (Subat 1698) 61di.i. Okmeydam civanndaki

kabristanda defnedi1di. iyi bir tabip oldugu nakledilir'•. 13-Saban Efendi

Ahmed Efendi'nin ogludur. Ankara'nm Aya~ kasabasmda dogdu.

istanbul'a geldi ve tip meslegine girdi. Darussaade Agas1 Yusuf Aga'ya intisap

ederek Saray hekimlerinden oldu. 1095"te Kadtasker Minkarizade Abdullah

Efendi' den mulazim olduktan sonra, strastyla GalataSarayi, SeyhUlislam Hi.iseyin

Efendi, Etmekyioglu, Kocamustafa Pa~a, Sahn-I Seman ve Sinan Pa~a Sultam

medrese1erinde mi.iderrislik yaptt. Ardmdan Diyarbekir kadihgma tayin edildi.

istanbul'a donerken Ankara'da rahatsiZlandt. 1116 Zilkadesinde (1705 Mart)

61du ve orada defnedildi. iyi bir tabip olarak nak1edilen Saban Efendi Kzsds-z Enbiya'yt Turk9e'ye yevinni~ ve IV.Mehmed'e ithaf etmi~tir. Ttpla ilgili olarak

Sifaiyye ve Tedbfr-i Mevlud adlannda risaleleri, Sifay'i mahlastyla ~iirleri vardtr27

•

14-Hasan Efendi

Mihali9'e bagh Omer koyi.inde dogdu. Tahsilini istanbul'da tamamladi

ve Sahhaf Resul Efendi'den mi.ilaztm oldu. Bir si.ire mi.iderrislik yapttktan sonra tip meslegine girdi ve Suleymaniye Daru~~ifasi'nda hekimba~I oldu. 1092 recebinden itibaren Neccariye, Abdullah Aga, Siyavu~ Pa~a, Cafer Pa~a, 25 _~eyhi,

II-III, 123 26

a.e.,II-III, 143 27

a.e.,II-III, 265;Kurdoglu, s.l81-J 83

124

Seyhulislfun Zekeriya sonra 1103 Ramazam payesiyle reisiHettbbalJ ta1tif edilen Hasan Ef

Seyyid Yusuf Efendi g

1118 Sabanmda (1706 15-Mahmud E

Bursa'da do do1ay1Slyla hekimba~t

Efendi' den mi.i1aztm c

Pa~a medreselerinde boyunca ttp1a me~gu1i:

16-Nuh Efend Frenk asilhdu

dugununde ~ehzadele getiri1mi~tir. 1105 Re M1r'i Sandal Mukata

ci.Uusunda, Mi.ineccil

makamma getirildi.

edi1en Nuh Efendi, I

Saban 1119 (4 Kasm1

civanndaki evine ya1

Mehmed Efendi ge1

turbesinin kar~ts1nda ·

17 -Sehla Ahr

(:ankm' ya

tamamladtktan soma Once bazt kii9i.ik 1

dolaytstyla Haseki

strastyla Suleymani) nakledildi. II. Musta: 28 _{~eyhl,Il-III,}

285-286 29 _{a.e., II-III, 286} 30

gdu. Medrese egitimini

azrm oldu. Daha sonra

Kethi.ida medreselerinde 1i.i 6ldi.i. Trpla da me~gul ;r'nda reisi.iletrbbahk da

ludur. Biraz btiyi.idi.ikten

·e Anadolu Kadraskeri

Ia GalataSarayr, Hamid

ganba~r medreselerinde

Okmeydaru civanndaki

1 kasabasmda dogdu.

1 Yusuf Aga'ya intisap

Minkarizade Abdullah 'I, Seyhi.ilislam Hi.iseyin

ve Sinan Pa~a Sultam

kadrhgma tayin edildi.

~adesinde (1705 Mart)

Saban Efendi Kzsas-z

i~tir. Ttpla ilgili olarak tlasryla ~iirleri vardrr".

istanbul' da tamamladr

~rrislik yaptrktan sonra

tekimba~r oldu. l 092

~ Pa~a, Cafer Pa~a,

Seyhi.ilislfun Zekeriya ve Salm-1 Seman medreselerinde mi.iderrislik yaptrktan

soma 1103 Ramazanmda Hayatizade Mustafa Efendi yerine istanbul kad1hgJ

payesiyle reisi.ilettbbahga getirildi. Daha sonra Rumeli kadraskerligi payesiyle

taltif edilen Hasan Efendi 11 05 Cumadelahtresinde gorevinden almdt ve yerine

Seyyid Yusuf Efendi getirildi. 1115 Saferinde Oski.idar kadrsr olan Hasan Efendi

1118 Sabanmda (1706 Kasun) 6ldi.i. Hazrk bir tabip olarak nakledilir28 •

15-Mahmud Efendi

Bursa' da dogdu. Muradiye Dari.i~~ifasr 'nda reisi.ilettiba olmast

dolaylS!yla hekimba~I unvantyla amhr. ilmiye meslegine girdi ve Abdurmebi

Efendi'den mi.ilaztm oldu. Strastyla Bursa'da Seyyid Mel1Illed Usul, Kosec;; Ali

Pa~a medreselerinde c;;ah~ti ve 1118 Sabanmda (I 706 Kastm) oldi.i. Hayat1

boyunca ttpla me~guliyetini kesmemi~tir29_•

16-Nuh Efendi

Frenk astlhdtr. istanbul' a geldikten sonra mi.isli.iman olmu~ 1 086 si.itmet

di.igi.ini.inde ~ehzadeleri si.irmet etmi~ ve Dervi~ Aga yerine cerrahba~rhga

getirilmi~tir. 1105 Rebii.iJevvelinde Karaman beylerbeyiligi payesiyle istanbul' da

Min Sandal Mukataas1 kendisine has tayin edildi. 1106 'da II. Mustafa'mn

ci.ilusunda, Mi.ineccimba~I Arabzade Mehmed Efendi yerine reisi.ilettbbahk

makamma getirildi. Bu arada kendisine Rumeli Kadraskerligi payesi tevcih

edilen Nuh Efendi, III.Al1Illed'in ci.ih1sundan soma da makammda brrakrld1. 8

Saban 1119 ( 4 Kasrm 1707) tarihinde 82 ya~mda oldi.i. Koca Mustafa Pa~a Camii

civanndaki evine yakm yerde haztrlattrgt ti.irbeye g6mi.ildi.i.Yerine hekimba~Iirga

Mel1Illed Efendi getirildi. Hazrk bir tabip olarak nakledilen Nuh Efendi,

ti.irbesinin kar~tsmda bir medrese yaptrrnu~ttr'".

17-Sehla A11med Efendi

<;ankm'ya bagh Karaca6ren koyi.inde dogdu. Medrese tahsilini

tamamladtktan soma Beyazizade Damadr Mal1Illud Efendi'den mi.ilaz1m oldu.

Once bazt ki.ic;;i.ik medreselerde c;;ah~t1, daha soma trp ilmiyle me~guliyeti dolayrstyla Haseki Sultan Dari.i~~ifast 'na reisi.iletrbba tayin edildi. Ardmdan

srrastyla Si.ileymaniye Dari.i~~ifast'na reisi.iletibba ve Saray hassa tabipligine nakledildi. II. Mustafa'mn ci.ilusundan soma Valide Sultan ba~tabibi oldu. Daha

28 _{~eyhi,Il-III,} 285-286 29 a.e., II-III, 286 30 a.e., II-III, 292-293

sonra Fenay'i Dede, Mimar Kasun, Kadt Abdiilhalim, Piyale Pa~a, Sahn-1 Seman,

Pirl Pa~a medreselerinde ve Sinan Pa~a Danilhadisi'nde; Sehzade ve

Siileymaniye medreselerinde miiderrislik yapt1. 1124 Saferinde Yeni~ehir

kadthgma getirildi. 26 Cumadehlla 1127 (30 Mayts 1715) per~embe giinii tst1ska

hastahgmdan oldii. Mezan Topkapt" kabristamndadtr.

l8-Mehn1ed Efendi

istanbul'da dogdu. ilk egitimini aldtktan sonra ttbba meyletti; bu arada

akll ve ryazi ilimlerle me~gul oldu. Daha sonra, Saray hekimlerinden olan

Mehmed Efendi 1112 y1hndan itibaren suastyla Ahmed Yorgan1, Yusuf Pa~a,

Kastm Pa~a, ibrahim Pa~a-yt Atik, Sahn-t Seman ve Riistem Pa~a medreselerinde

<;:ah~tl. Nuh Efendi'nin oliimii iizerine 1119'da reisiiletibba tayin edildi. 1 Safer

1127 tarihinde gorevinden ahndt ve yerine Tabib Orner Efendi getirildi. Bir ara

Mekke kadtst olan Meluned Efendi, oradan donerken 1136 Saferinde (1723

Kasun) Sam'da oldii ve Salihiye denilen yerde g6mi.ildii32

•

19-0mel" Efendi

Aslen Kiirretiitmiihas (Baklrkiiresi) kasabasmdandtr. Babast Osman

Efendi istanbul' a gelmi~ ve bur ada Hact Hasanzade Camii '~de imamhk

yapm1~t1r. Omer Efendi 1069 Ramazanmda istanbul'da dogdu. Ilk egitimini

aldtktan sonra Debbagzad~ Meluned Efendi'ye intisap etti ve ondan miilaznn

oldu. Bir siire bazt medreselerde miiderrislik yaptt ve bu arada kendini ttp ilmine

verdi. Hassfl tabiplerinden olan Omer Efendi, Sirasiyla Manisah <;elebi, Kanhca

iskender Pa~a, Firuz Aga, Fatma Sultan, Debbagzade Efendi, Salm-1 Seman,

Murad Pa~a-yt Atik, Ay~e Sultan, Gevherhan Sultan, Yavuz Sultan Selim ve

Siileymaniye medreselerinde miiderrislik yapt1. Daha sonra bir siire Izmir

kadthgmda bulundu ve 1 Safer 1127'de Mehmed Efendi yerine reisiiletttba oldu.

1128 Zi1hiccesi ba~mda Bursa kad1s1 o1duysa da, reisiilett1ba olarak Saraydan

aynlamadtgmdan yerine naib gonderdi: 5 CumadelUla 1131 giinii Anadolu

kadtaskerligine getirilen Omer Efendi ertesi yll emekliye aynld1. 1 Cumadelarure

113 5 'te Rumeli kadtaskerligine tayin edildi ve ertesi yllm Cumade1ahtresi ba~1

(26 Subat 1724) gecesi vefat etti. Molla Giirani Camii yanmdaki evinin civarmda

bulunan medresesinin haziresine gomiildii. Y erine reisi.ilettbbahga Hayatlzade

Mustafa Efendi getirildi. Medresesi civannda bir mekteb ve bir sebil in~a ettiren

31

a.e., II-III, 371-372

32 _{a.e., II-III, 552-553}

126

Orner Efendi'nin vasi;

yaptmlmt~ttr33_• 20-Siileyman :E istanbulludur. Feyzullah Efendi'nin Medresesi'ne ba~ladt medreselerde <;:ah~tl.

Efendi 'nin <;:ocuklann<

egitimi aldt ve hassa

itibaren s1rastyla Sal

Husrev Kethiida, H<

Edimekap1 Mihriimah

miiderrislik yapt1. 12 t

dt~mda gomiildii. iyi bi

Miineccim ve

1-Sekibi Melm

istanbulludur.

Saferinde Hasan c;e

Belgrad Kadthgt paye

edildi, 1078 (1667 -1 (

edildi. Aym zamanda

maharet sahibi idP' .

2-Seyh Ahmed

Karaman Eref

e~ktya basmca Rumel

Ahmed Efendi 1041 y1

arada Mevlevilige inti:

seccadeni~in oldu.

tamam1adtktan sonra,

tahsil etti. Daha sonr;

33 _{a.e., II-III, 557-559} 34

a.e., II-III, 596-597 35 _{a.e., I, 672-673}

1le Pa~a, Sahn-1 Seman, disi 'nde; Sehzade ve

· Saferinde Yeni~ehir

) per~embe giini.i istiska

bba meyletti; bu arada ay hekimlerinden olan

Yorgani, Yusuf Pa~a, :m Pa~a medreselerinde m tayin edildi. l Safer \fendi getirildi. Bir ara 1136 Saferinde (1723

md1r. Babas1 Osman

: Camii'nde imamhk

dogdu. ilk egitimini

tti ve ondan mi.Uazm1

rada kendini t1p ilmine misah <;elebi, Kanhca \fendi, Salm-1 Seman, avuz Sultan Selim ve

oma bir sure izmir

~rine reisi.ilettlba oldu.

tt1ba olarak Saraydan 1131 gi.inii Anadolu

lflldt 1 Cumadelah1re

l Cumadelalmesi ba~1 ndaki evinin civannda ~t1bbahga Hayatlzade e bir sebil in~a ettiren

Orner Efendi'nin vasiyeti i.izerine Oli.imi.inden sonra burada bir de muallimhane yaptmlmi~tir".

20-Si.ileyman Efendi

istanbulludur. Tahsilini tamamladtktan soma 1106 Sevvalinde Seyyid

Feyzullah Efendi'nin ~eyhi.ilislamhg1 zamanmda imtihanla Sultan Bayezid

Medresesi'ne ba~lad1. Ertesi yll mi.ilazemet alarak baz1 kiic;;i.ik dereceli medreselerde c;;ah~t1. Talik yaz1daki mahareti sayesinde Reisi.ilett1bba Nuh Efendi'nin c;;ocuklanna muallim tayin edildi. Bu vesileile Nuh Efendi'den tip

egitimi a1dt ve hassa tabipleri zi.imresine girdi. 21 Rebiiilalm 1116 tarihinden

itibaren strasiyla Sah Sultan, Canbaziye, Karac;;elebizade Mahmud Efendi. Husrev Kethi.ida, Hac1 Hasanzade, Sahn-1 Seman, Be~ikta~ Sinan Pa~a,

Edimekap1 Mihri.imah Sultan ve tekrar Sah Sultan ile Ay~e Sultan medreselerinde mi.iderrislik yapt1. 12 Muharrem 1138 (20 Eyli.il 1725) tarihinde oldi.i. Edimekap1

dt~mda gomi.ildi.i. iyi bir tabip olarak nakledilir34

•

Mi.ineccim ve Miineccimba~dar 1-Sek'ib'i Melm1ed Efendi

istanbulludur. Ni.icum ilmiyle me~gul oldu ve bu alanda ilerledi.l 071

Saferinde Hasan <;e1ebi yerine reisi.i'l-mi.ineccimin oldu. 1076 Sevvalinde Belgrad Kadthgi payesi ilavesiyle tasarrufuna Kemer-i Edremid arpahg1 tevcih edildi, 1078 (1667 -1668) yth ic;;inde oldi.i. Yerine Seyh Ahmed Efendi tayin edi1di. Aym zamanda iyi bir ~air olan Seklb'i Mehmed Efendi riyazi ilimlerde maharet sahibi idi35 _•

2-Seyh Ahmed Dede

Karaman Ereglisi'nden Lutfullah adh bir dokumacmm og1udur. 0 diyan

e~ktya basmca Rumeli taraflanna goc;; eden Lutfullah Efendi Selanik'e yerle~ti.

Ahmed Efendi 1041 yllmda burada dogdu. Bir si.ire baba meslegine devam ve bu

arada Mev1ev'ilige intisap etti. Selanik Mevlev'ihanesi 'ne girdi ve zamanla bur ada

seccadeni~'in oldu. Seyh Ahmed Efendi'den el a1dt Tarikat adabuu

tamamladiktan soma, gerekli ilimleri Selanik Mi.ifti.isi.i Abdullah Efendi'den tahsil etti. Daha soma istanbul'a geldi ve burada Seyhi.ilislam Minkar'izade ile 33 _{a.e., II-III, 557-559}

34

a.e., II-III, 596-597

Dersiam Salih Efendi'nin derslerine devam etti. Bu arada ve~itli fenlerle de

ilgilendi. ibrahim Kurd! ve Aln11ed Nahll efendilerden ise tefsir ve hadis dersleri

ald1. Daha soma Kasrmpa~a' da bulunan mevlevlhanenin ~eyhi Halil Efendi 'nin

hizmetine girdi ve 15 sene kadar Mesnev'i dersleri ald1. Reisi.i'l-mi.ineccinun Mehmed <;elebi'den de riyaziye ve ni.icum dersleri alan Ahmed Efendi 1078

yrhnda bu hocasmm oli.imi.i i.izerine onun yerine mi.ineccimba~rhga getirildi. l 086

yrhnda yapilan sultan di.igi.inlerinde IV.Mehmed'e selefinden daha fazla

yakmla~t1 ve bu padi~ahm musahibi oldu. Bu arada kendisine bircok yerin

arpahgr tevcih edildi. 1099 yilmda II. Si.ileyman'm ci.ilusunda Kahire'ye

nefyedildi ve yerine Arabzacte Mehmed Efendi getirildi. 11 02' de hac iyin

Mekke'ye giden Seyh Ahmed Efendi iki yil o diyarda kaldr ve oradaki mevlevl

dergahmda ~eyhlik yapt1. 1105 yihnda Medine'ye geyti ve alt1 sene de burada

oturdu. Tefsir, Hidaye ve Ekmel tedrisinde bulundu. 1112 yilmda tekrar

Mekke'ye geyen Alnned Efendi burada ~eyhlik yaparken ertesi yrhn Ramazan

aymda (Subat 1702) oldi.i. Hatice-i Ki.ibra'nm ayak ucundaki mevlevl

kabristamna defn olundu. Ozellikle niicum ilminde i.in yapan Alnned Dede Arapya, Farsva ve Ti.irkve'yi vok iyi bilir ve kullamrd1. Beyzavf Tejs'iri' ne

ha~iyesi; Sadreddinzade'ye zeyli vardir. Aynca isam'm Farsva istiare risalesini

Arapya'ya yevirip ~erh etmi~ ve Kitabii'l-beyan adryla yeniden kaleme almr~tir.

Bu arada Ahlak-z Adudiye'yi ~erh etmi~; aynca astronomi, geometri, tip ve

musiki alanlannda eserler vernu~tir. Fakat onun en bi.iyi.ik eseri, alemin

yaratrh~mdan ba~1ayrp 1089 (1679) yrh sonuna kadar ge1en Camiii'd-diivel

(Sahtiifii'l-ahbar) adh umumi tarihidir. Alnned Dede, A~rk mahlasiyla yazdrgi

~iirlerini bir divanda toplami~tir". 3-Ah.med Efendi

Bayram admda birinin ogludur. istanbul'da Eyi.ip'te dogdu. ilmiyeye

girdi. Muslla-i Sahn mi.iderrislerinden Sahhaf Seyhzade Seyyid Melm1ed

Efendi'nin derslerine dcvam etti ve ondan mi.ilaz1m oldu. Bazi medreselerde

mi.iderrislik yaparken, bir yandan da ni.icum ilmiyle ugra~t1, bu ilimde de soz

sahibi oldu. Once kendisine miineccimba~Ihk ri.itbesi verildi. II 09

Rebiiilevvelinde Omer Odaba~I dersiyyesine tayin edildi. Aym ytlm Rebiiilahmnda aynca ismailzade Mehmed Efendi yerine reisi.i'l-miineccimlnlige

getirildi. Daha smrra ibrahim Pa~a-yi Atik, Halil Pa~a, Siileyman Suba~I ve

Efdalzade medreselerinde miiderrislik yapan Alnned Efendi 19 Cumadela.Ime

1118 (28 Eylii1 1700) gi.ini.i ~irpenve hastahgmdan oldi.i. Edirnekap1 dt~mda Strt

36

a. e., II-III. 206-207; T. Gi:ikbilgin, "Miineccimba~1 Aluned Dede", jslam Ansiklopedisi, istanbull979, VIII,

801-806; E. ihsanoglu, a. e., s. 423 128 Tekyesi Mezarhgi'nda Efendi reisii'l-miinec' ba~anlan, ozellikle yar 4-Arabzacte M Kadr Sam! M1 tamamladiktan soma. Bayezid Medresesi'nd mi.iderrislik yapt1. Ard

ondan tip ve niicum

iistadimn yerine reisii

sahip oldu. 1104 Mul~

Hacr ismailzade Melli

ikinci defa reisii 'l-n~

reisi.iletibbahk makam hekimba~t olmastyla, i.iviinci.i defa makamm Be1grad ve Mara

Cumade1aruresinde i.i'

Uskiidar kadisi olan A

Eyi.ip Mezarhgi'na de

mi.ineccimba~I oldu. J Melm1ed Efendi, aync;

5-Seyh Hi.iseyJ

Mustafa adh l

geldi ve burada Sahn

giderek orada Harn1w

edihnesiyle, onunla ha

pa~anm imam1 olarak

istanbul'a dondi.i ve

vaizligi yapt1. Ardmd

vaizi oldu. iki yii so

1122 Muharreminde .

edildi. Ertesi yllm 12

37 _{~eyhi, II-III, 282-283} 38 _{a.e., II-III, 318-319}

arada t;:e~itli fenlerle de ;e tefsir ve hadis dersleri n ~eyhi Halil Efendi 'nin tld1. Reisii'l-miineccinlin an Ahmed Efendi 1 078

mba~rhga getirildi. 1086

selefinden daha fazla

kendisine bircok yenn

n ciilusunda Kahire'ye

~ildi. 1102' de hac iyin

caldr ve oradaki mevlevl ve altr sene de burada

1. II 1 2 yiimda tekrar

~n ertesi yrlm Ramazan yak ucundaki mevlev!

111 yapan Ahmed Dede

rrdr. Beyzfivf Tejsfri'ne Farst;:a htidre risalesini \'eniden kaleme almr~trr.

momi, geometri, trp ve 1 btiyiik eseri, aiemin

r gel en Camiu 'd-diivel

~~rk mahlasryla yazdrg1

yiip'te dogdu. ilmiyeye

zade Seyyid Mehmed

ldu. BaZI medreselerde

ra~tt, bu ilimde de sbz

titbesi verildi. 1 1 09

edildi. Aym yrlm

• reisu '1-mtineccimlnlige l, Stileyman Suba~r ve fendi 19 Cumadelahrre

Edimekapt dt~mda Strt

opedisi, istanbull979, VIII,

Tekyesi Mezarhgt'nda defn olundu. Yerine i.it;:tincti defa Arabzade Meluned Efendi reisi.i'l-mi.ineccim!nlige getirildi. Ahmed Efendi, nucum ilmindeki

ba~anlan, ozellikle yaptrgr takvimlerle tinlu idi37

•

4-Arabzacte Mehmed Efendi

Kadt Sami Muhyiddin adh birinin ogludur. istanbul'da dogdu. Tahsilini tamamladrktan sonra, Seyhi.ilislam Minkar!zade Yahya Efendi'nin Sultan Bayezid Medresesi'nde hocahgmdan mtilazrm oldu. Bazr ktit;:tik medreselerde miiderrislik yapt1. Ardmdan Muneccimba~r Seyh Ahmed Dede'ye intisap ederek ondan trp ve nucum dersleri ald1. II. Stileyman'm ciilusundan hemen sonra, tistadmm yerine reisi.i'1-muneccim!n tayin edildi ve onun paye ve arpahklanna sahip oldu. 1104 Muharreminde tayin edildigi Lefko~a kadrhgma gidince, yerine Hacr ismailzade Mehmed Efendi miineccimba~rhga getirildi. 1105 Zilkadesinde ikinci defa reisi.i'l-mi.ineccinlin olan Arabzade'ye ertesi yrlm Zilkadesinde reisiiletlbbahk makamr da tevcih edildi. Fakat bir siire sonra Nuh Efendi 'nin

hekimba~r olmasryla, uhdesinde sadece mtineccimba~rhk kaldr. 1 I 08 recebinde

tit;:iincu defa makammda ibka edildi. 1109 Sabanmda Kiitahya, 1113 Sevvalinde

Belgrad ve Mara~ kadrhklannda bulunan Mehmed Efendi 1118

Cumadelahrresinde tit;:iincu defa mtineccimba~r o1du. 1120 Rebiillevvelinde Oskiidar kadtsr olan Arabzade 10 Muharrem 1122 (11 Mart 1710) sah giinu o1dii; Eyi.ip Mezarhgr 'na defnedi1di. Y erine Edime Dari.ilhadisi V aizi Hi.iseyin Efendi

muneccimba~I oldu. Akll ilimlerde,ozellikle Matematik'te mahir olan Arabzade

Mehmed Efendi, aynca trp ve niicum ilimlerinde de lin yapmr~ti38_• 5-Seyh Hiiseyin Efendi

Mustafa adh birinin oglu olup Sivas'ta dogdu. Kiit;:iik ya~larda istanbul'a geldi ve burada Sahn-1 Seman medreselerine devam etti. Daha sonra Edime'ye giderek orada Hannu~ Meluned Pa~a'mn imamr oldu. Bu zatm emir-i hac tayin edilmesiyle, onunla hacca gitti ve bir yrl Medine'de kald1. Dondiikten sonra, aym

pa~anm imamr olarak onunla birlikte Kudus ve Bagdat'ta bulundu. Daha sonra

istanbul'a dondti ve Kadrrga'daki Sokullu Mehmed Pa~a Camii'nde kiirsii

vaizligi yapt1. Ardmdan tekrar Edime'ye gidip 1107 y1lmda Mesudiye Camii

vaizi oldu. iki yrl sonra Darulhadis Camii vaizligine getirilen Hiiseyin Efendi 1122 Muharreminde Arabzacte Mehmed Efendi yerine reisi.i'1-mi.ineccinlin tayin edildi. Ertesi yrlm 12 Zilkadesinde (22 Arahk 1711) sabah namazmr mi.iteakip

37 _~eyhl,

II-III, 282-283 38

nefes darhgmdan oldii. Edirnekapr Mezarhgr'na defnedildi. Ziihd ve takva sahibi olarak nakledilir39

•

6-Mustafa Efendi

Seyh Ahmed Dede'nin ogludur. 1096'da Seyhiilislam Ankaravl Meluned

Efendi'nin sevki ve padi~ah fermamyla ulema evladma ihsan olunan miilazemetlerden birine nail oldu. Egitimini tamamladrktan sonra 1117 yilmdan itibaren Sirasryla Fetih Gazi ve Hoca Kemal medreselerinde yah~tl. 13 Zilkade 1123 per~embe giinii Hiiseyin Efendi yerine miineccimba~Ilrga getirildi. Aynca

ibrahim Kethlida, Hamid Efendi, Seyyid Feyzullah Efendi, Sahn-1 Seinan ve

Koca Mustafa Pa~a medreselerinde miiderrislik yaptt. 29 Zilkade 1134 (1 0 Eyli.il 1722) per~embe giinii oldii; Edirnekapr dr~mda gomiildii40

•

Sonuc; olarak, Vekayiii 'l-fudala'da bizim tesbitimize gore, 20 kadar hekim ve hekimba~I ile alti kadar miineccimba~rdan soz edilmektedir. Bunlann

sadece biyografileri degil, yazdrklan eserlerin isimleri de verilmektedir.

Hekimba~rhk veya miineccimba~rhk gorevlerinde iken uhdelerinde

bulundurduklan paye ve ek vazifelerden de bahsedilmesi eserin krymetini

arttrrmaktadrr. Zira bu sayede, anilan miiesseselerin yaprlan hakkmda az da olsa

bazr ip uylan elde edilebilmektedir.

Yapilan incelemelerden, he.kimba~Ilardan Musa Efendi'nin bir sure

miiderrislik yaptrktan soma Anadolu Kadraskerligi payesiyle reisiiletrbba, daha sonra bilfiil kazasker oldugu; Zeynelabidin Efendi'nin Fatih Darii~~ifasr'nda

reisiiletrbba, Saray ba~hekimi, imparatorluk hekimba~rsr ve Galata kadllrgr

yaptrgr goriilmektedir.

Deva-i emrliz miiellifi isa Efendi kadrhktan reisiiletrbba olmu~, bu goreve

dart defa getirilmi~ ve bazr yerlerin kadrhklanm da deruhte etmi~tir.

Miiderrislikten hassa tabipligine geyen Hammalzade Mehmed Efendi'nin ise krsa siireli kadrhktan sonra be~ defa reisiiletrbbahk yaptrgr goriilmektedir.

Abdiilbaki Efendi 'nin sadece Edirne Darii~~ifasr 'nda; Arapya Gaye tii 'l-itkan ve Ti.irkc;e Gayetii '1-beyan adh eserlerin yazan Mehmed (:elebi'nin ise yine

sadece Manisa Muradiye Darti~~ifasmda hekimba~r olduklan anla~rlmaktadrr. ibn

Sellum diye amlan Salih Efendi once Fatih Darii~~ifasr'nda yah~mr~, hassa tabiplerinden olmu~; soma istanbul kadrhgr payesiyle reisiiletrbbahga

39 a.e., II-III, 332 40 a.e., II-III, 531 130 yiikselmi~tir. Hekim

Efendi ile Seyyid Hal

Trbbl ve ve:

hep trpla me~gul ol1

Kudi.is ve istanbul l Miiderris Ebiilesad olmu~tur. Seyyid Al hekimba~1hk yapmad Sifaiyye ve 1 Saray hekimlerinde bulundugu ve iyi miiderrislikten sonra yaptrgnu ve ard1 reisiiletibbahgma ge1 verildigini goriiyoru2 reisiiletibba oldugu v· Frenk asrlh ~ soma cerrahba~rhga, yiikseltilmi~tir. Sehl; Siileymaniye darii~~iJ miiderrislige domnii~ Dpla ilgili < hekimlerinden ollnl.: imparatorluk reisiile

hassa tabipligine gey

yiikselmi~, daha s1

bulunmu~tur. Son o

tabipligine geymi~, so Miineccimba

ilimlerde derinle~mi~

Belgrad Kadrhgr pa)

tarihyi Miineccimba: miineccimba~rhk gore eser1er telif, terciime ~

iildi. Ziihd ve takva sahibi

llisHim Ankaravl Mehmed

evladma ihsan olunan

1ktan soma 1117 yrhndan

lerinde <;ah~ti. 13 Zilkade

nba~rhga getirildi. Aynca

:fendi, Sahn-1 Seinan ve

~9 Zilkade 1134 (10 Eyliil

;bitirnize gore, 20 kadar

tiz edilmektedir. Bunlann

mleri de verilmektedir.

de iken uhdelerinde

dilmesi eserin krymetini

nlan hakkmda az da olsa

sa Efendi'nin bir sure

resiyle reisiiletrbba, daha

tn Fatih Darii~~ifasr 'nda

~lSI ve Galata kadrhgr

letrbba olmu~, bu gi:ireve

da demhte etmi~tir.

Inned Efendi 'nin ise krsa

llmektedir.

1 'nda; Arap<;a Gaye tii '/

-Inned <;:elebi 'nin ise yine

Jan anla~rlmaktadrr. ibn

asr 'nda <;ah~ml~, has sa

;esiyle reisiiletibbahga

yiikselmi~tir. Hekimba~r Seyyid Mehmed Efendi'nin oglu olan Seyyid Mesud

Efendi ile Seyyid Halil Efendi 'nin ise sadece trpla ilgilendikleri anla~rlmaktadrr.

Trbbl ve vesveseye dair risaleleri bulunan Hayatizade Mustafa Efendi

hep trpla me~gul olmu~, uzun sure reisuletrbbahk yaprm~, bu arada kendisine

Kudiis ve istanbul kadrhgr ile Anadolu Kadraskerligi payeleri tevcih edilmi~tir.

Miiderris Ebii.lesad Ahmed Efendi ise Fatih Darii~~ifasr'nda reisii.letrbba

olmu~tur. Seyyid Abdullah Efendi'nin de hem mii.derris hem de tabip oldugu,

hekimba~rhk yapmadrgr goriilmektedir.

Sifaiyye ve Tedbfr-i MevlUd adh trbb! eserleri yazan Saban Efendi'nin de

Saray hekimlerinden oldugu, mii.derrislik yaptrgr, Diyarbekir kadrhgmda

bulundugu ve iyi bir tabip oldugu anla~rlmaktadrr. Hasan Efendi'nin

mii.derrislikten soma tlpta ilerledigini, Siileymaniye Darii~~ifasr'nda hekimba~rhk

yaptrgmr ve ardmdan da istanbul Kadrhgr payesiyle in1paratorluk

reisiiletrbbalrgrna getirildigini, bu arada kendisine Rumeli Kadraskerligi payesi

verildigini goriiyomz. Mahmud Efendi'nin ise Bursa Muradiye Darii~~ifasr'nda

reisiiletrbba oldugu ve miiderrislik yapt1g1 anla~rlmaktadrr.

Frenk asilh Nuh Efendi 1675 diigiinii.nde ~ehzadelerin siinnetini yaptrktan

sonra cerrahba~rhga, sonra da Rume1i Kadraskerligi payesiyle reisiiletrbbahga

yiikseltilmi~tir. Sehla Ahmed Efendi once mii.derris, soma Haseki Sultan ve

Sii.leymaniye darii~~ifalannda reisiiletrbba olmu~, hassa tabipliginden soma tekrar

mii.derrislige donmii.~ ve son olarak da kadrhk yapnu~trr.

Trpla ilgili akl! ve nakll ilimlerle me~gul olan Mehmed Efendi Saray

hekimlerinden olmu~; <;e~itli yerlerde mii.derrislik yapmr~ ve 1707' de

imparatorluk reisiiletrbbahgma yiikseltilmi~tir.. Orner Efendi miiderrislikten

hassa tabipligine ge<;mi~, tekrar miiderrislik ve kadrhk yapm1~ ve reisiiletrbbahga

yiikselmi~, daha sonra Anadolu ve Rumeli kadraskerlikleri gorevlerinde

bulunmu~tur. Son olarak Sii.leyman Efendi aym ~ekilde miiderrislikten hassa

tabipligine ge<;mi~, sonra tekrar tedris hayatma donmii~tiir.

Miineccimba~dara gelince, bunlardan Sek!b! Mehmed Efendi nyaz!

ilimlerde derinle~mi~,l660 'ta miineccimba~rhga getirilmi~, bu arada kendisine

Belgrad Kadrhgr payesi verilmi~tir.$eyh Ahmed Efendi ise bilindigi gibi iinlii

tarih<;i Miineccimba~r Ahmed Dede' dir. Onun mevlev'i ~eyhliginin yamsrra

miineccimba~rhk gorevinde bulunup, bu namla amldrgt, tefsirle de ugra~trgr; bazr

eserler telif, terciime ve ~erh ettigi gi:iriilmektedir.

Bir ba~ka Ahmed Efendi ise once miiderrislik yaprm~, bu arada niicum ilmi tahsil etmi~ ve miineccimba~I olmu~tur. Seyhl'den, yapt1g1 takvimlerle i.inli.i oldugunu ogrenmekteyiz. Arabzade Mehmed Efenndi, nonnal medrese egitimini

tamamlad1ktan sonra Seyh Ahmed Dede'den tlp ve niicum dersleri ahm~, onun

yerine reisiilmiineccimln olmu~ ve iic;; defa bu makamda bulumnu~tur. Hatta

istisnai olarak bir siire reisiilet1bbahk gorevini de birlikte yi.iriitmii~tiir.

Vezir imamhg1 ve vaizlik yapan Seyh Hiiseyin Efendi iki yll kadar

miineccimba~Ilik gorevinde de bulunmu~tur. Seyh Aluned Dede'nin oglu olan

Mustafa Efendi ise, c;;e~itli yerlerde miiderrislik yapt1ktan sonra

miineccimba~1hga getirilmi~, bu arada tedris gorevini de devam ettinni~tir.

Bu bilgiler muvacehesinde, Vekayiii 'l-fudala'nm sadece nakll ilimler

tarihimiz bakimmdan degil; akll bilim tarihimizin ozellikle biyografya ktsmi ic;;in

de ilunal edilmemesi gereken orijinal bir kaynak eser oldugunu soyleyebiliriz.