Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmek-tedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, mu-teallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin si-yakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu,
*) Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı (e-posta: ahmad.adyab@gmail.com) Ahmed ALDYAB(*) نآرقلا يف ربخلا قلعتم ميذقت ةغلاب Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı,
(ahmad.adyab@gmail.com). نآرقلا يف ربخلا قلعتم ميذقت ةغلاب Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı,
bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin muteallakının müpteda ve habe-rin önüne geçmesi, ikincisi, habehabe-rin muteallakının yalnız haberden önce kullanılmasıdır.
Anahtar Kelimeler: Haberin Muteallakı, Hedefler, Takdîm (Öne Geçme), Belagat,
Sözdizimi (Nahiv).
The Rhetoric Aspects of Bringing Forward the Khabar in Holy Quran Abstract
This rhetorical study deals with bringing forward the khabar in Holy Quran. As it is known, khabar can come soleley or it can be related to shibih phrase. This case of being related changes in some casus according to delaying or advancing. In this study it was studied relaying word which was brought forward. The main usage is that the relating word of khabar is used atfer khabar. But because of some rhetorical casus and reasons relating word of khabar is used before khabar. Related to the connect of ayah or surah the number of these cases and reasons is too much. In this study, we try to deal with Most of these cases and reasons to give information to the readers. The issue,in this context,has been studied with two dimensions: The first one is relating word of khabar is brought forward of it’s mubtada and khabar. The second one is relating word of khabar is only used before khabar.
Keywords: The Relating Word of Khabar, Targets, Bringing Forward the Khabar,
Rhetoric, Syntax (Nahiv)
muteallakının müpteda ve haberin önüne geçmesi, ikincisi, haberin muteallakının yalnız haberden önce kullanılmasıdır.
Anahtar Kelimeler: Haberin Muteallakı, Hedefler, Takdîm (Öne Geçme), Belagat,
Sözdizimi (Nahiv).
The Rhetoric Aspects of Bringing Forward the Khabar in Holy Quran Abstract
This rhetorical study deals with bringing forward the khabar in Holy Quran. As it is known, khabar can come soleley or it can be related to shibih phrase. This case of being related changes in some casus according to delaying or advancing. In this study it was studied relaying word which was brought forward. The main usage is that the relating word of khabar is used atfer khabar. But because of some rhetorical casus and reasons relating word of khabar is used before khabar. Related to the connect of ayah or surah the number of these cases and reasons is too much. In this study, we try to deal with Most of these cases and reasons to give information to the readers. The issue,in this context,has been studied with two dimensions: The first one is relating word of khabar is brought forward of it's mubtada and khabar. The second one is relating word of khabar is only used before khabar.
Keywords: The Relating Word of Khabar, Targets, Bringing Forward the Khabar,
Rhetoric, Syntax (Nahiv)
:ةمذقم َلاىٌا ءاضعأ ش١غرٚ ً٠ذجر ٟف خٔٚشّث ض١ّزر خ١ثشؼٌا ْأث فٚشؼِ ٛ٘ بّو ،خ١ثٍٛعأ ٚأ خ١غلاث بِئ عاشغأٚ فاذ٘٤ ٟرأ٠ بّٔئ ش١١غزٌا از٘ٚ ،خٍّغٌا ًخاد ،ش١خأزٌاٚ ُ٠ذمزٌا تعاٚ ٛ٘بِ بِٕٙ ،حش١ضو خ١ثشؼٌا خغٌٍا ٟف خ١طثاشزٌا دبللاؼٌبف بٙعٌٛا ٗ١ف صٛغ٠بِ بِٕٙٚ ،ضئبع ٛ٘بِ بِٕٙٚ صٛغ٠ لا خ١ثشؼٌا ٟف ترشٌا غؼجف .ْ ٝعِٛ ةشػ " بٌٕٛل ذٕػ ًلاضّف ،ظجٌٍا ِٓ٤ بِٕٙ حذػ ةبجع٤ بٙؼلاِٛ ش١غر ْأ ْٛى٠ ْأ تغ٠ بٕ٘ ِٓٚ ،ٓ١ّعلاا لاو ٍٝػ شٙظر لا خ١ثاشػ٦ا خوشؾٌبف " ٝغ١ػ يٛؼفٌّا ٛ٘ ٝعِٛ ذؼٔ ْأ بٕ٘ صٛغ٠ لاٚ ،يٛؼفٌّا ٛ٘ ٝغ١ػٚ ًػبفٌا ٛ٘ ٝعِٛ ُعلاا ْ٤ ٗث خجرشٌا ش١١غر صٛغ٠ لا ٟزٌا غلاٌّٛا ِٓٚ .ًػبفٌا ٟ٘ ٗزجرشِ ًؼفٌا ذؼث
Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, (ahmad.adyab@gmail.com). ،ٗ١ٌئ فبؼٌّا ٍٝػ فبؼٌّا ُ٠ذمر صٛغ٠لا رئ ،ٗ١ٌئ فبؼٌّاٚ فبؼٌّا خجرشِ ٟ٘ لا ٟزٌا خ١ثاشػ٦ا غلاٌّٛا ِٓٚ ." خعسذِ يبفؽ٤ا ٌٝئ ذج٘ر " يٛمٔ ْأ صٛغ٠ لاف ءبّعأو حساذظٌا كؽ ٌٗ بِ ش١غزر ْأ ًبؼ٠أ صٛغ٠ ،ب٘ش١غٚ ءاذزثلاا َلاٚ َبٙفزعلاا " يٛلأ ْأ غ١طزعأ لاف ،ض١ٌّّا ٍٝػ ض١١ّزٌا َذلأ ْأ ٓىّ٠ لاف ،ًبؼ٠أ ض١١ّزٌاٚ ،ياٛؽ٤ا ذٔبو بِّٙ بٙزجرشِ ش١غٔ ْأ ٓىّ٠ لا غلاٌّٛا ٖزٙف " ٓ١غّخ ًلاعس دسص ٟف ًب١ٍع ْٛى٠ از٘ٚ ،ؾٍخٌاٚ طبجزٌلاا ٟف ًخذرٚ ب٘بٕؼِ خٍّغٌا ذمفر زئذٕػ ٗٔ٤ ْأ ذث لا يٛطٌّٛا خٍط خٍّع ْأ ٛؾٌٕا ٟف سشمٌّا ّٓف ،يٛطٌّٛا خٍط خجرشِ ٓىٌ ." ٞزٌا ٗز٠شزشا ةبزىٌا دأشل " يٛلأ ْأ ٓىّ٠ لاف ،يٛطٌّٛا ُعا ذؼث ٟرأر ٛؾٌٕا ءبٍّػ ب٘سشل ٟزٌا خ١ِلاىٌا دبطثاشزٌاٚ دبِصلازٌّا ِٓ ًاش١ضو ذغٔ ًثبمٌّا ٟف ٙؼلِٛ ش١غٔ ْأ ٓىّ٠ بٕٕىٌ ًىشٌا ازٙث ضمٔ ٚأ ًٍخ ْٚد خٍّغٌا ٝمجرٚ ٟثاشػ٦ا ب .ًبؼ٠أ خ١ٕفٌاٚ خ١غلاجٌا بٙزّ١ل دادضر ًث لا ،ٕٝؼٌّا ٟف ،أذزجٌّا ذؼث ٟرأ٠ حدبػ شجخٌا ْأ خ١ّعلاا خٍّغٌا َبظٔ ٟف فٚشؼِ ٛ٘ بّوٚ ٍُػ ٟف ذثاٛضٌا ِٓٚ ،خٍّع ٗجشٚ خٍّعٚ ًادشفِ ٗئ١غّث عٕٛز٠ ْأ ٓىّ٠ شجخٌا ْأٚ شجخٌٍ ٓىّ٠ ٗٔأ ٛؾٌٕا ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ ًادشفِ ءبع ْئ شجخٌا ْأٚ ،أذزجٌّا ٍٝػ َذمز٠ ْأ خٙجشِ خفط ٚأ سذظِ ٚأ يٛؼفِ ُعا ٚأ ًػبف ُعبو ٞأ ،ًؼفٌا خٌبؽ ٗجشر خٌبؾث ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ ٓ١زٌبؾٌا لاو ٟفٚ ،خ١ٍؼف خٍّع ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ٚ ،ًػبفٌا ُعبث زٌّا ٓ٠ز٘ تٍطز١ع ٍزئٕ١ؽ ٗٔ٤ ،فشظٌا ٚأ سٚشغٌّاٚ سبغٌا ٛ٘ بّو ك١ٍؼزٌاٚ .ٓ١مٍؼ ْأ ّٗعا ِٓ ش٘بظ ٛ٘ بّوٚ ،سٚشغٌّاٚ سبغٌاٚ فشظٌا ضخ٠ ؼٍطظِ فٚشؼِ ِٓ بٌّٙ ذث لا سٚشغٌّاٚ سبغٌاٚ فشظٌا ْأ ٟٕؼ٠ ازٙف ،ؽبجرسلاا ٟٕؼ٠ ك١ٍؼزٌا .خٍّغٌا ٟف خىىفِ خللاؼٌا ٝمجر ؽبجرسلاا از٘ ْٚذثٚ ٗث ْبطجرش٠ كٍؼزِ
بمٍؼزٌّا ٜٛلأ ْأ حبؾٌٕا شلأ ذلٚ ًؼفٌا ٗجش٠ بِٚ ،ٗٙجش٠بِ ٚأ ًؼفٌا ٛ٘ د يبؼف٤ا شغر شغٌا فٚشؽ ْأسشمٌّا ِٓٚ .سذظٌّاٚ يٛؼفٌّاٚ ًػبفٌا ُعا ٟٕؼ٠ لائ ٖبٕؼِ شٙظ٠ لا ٛٙف ،يّٛؼٌّاٚ ًِبؼٌا ٓ١ث ًظ٠ شغٌا فشؾف ،بٙئبّعأ ٌٝئ شٙظ٠ ٟىٌ كٍؼزِ ِٓ ٌٗ ذث لا فشظٌبف ،فشظٌا ٍٝػ ٞشغ٠ َلاىٌا ظفٔٚ ،ٗمٍؼزّث ف ،ٖبٕؼِ .ٗىٍف ٟف سادٚ ٖاٛزؾِ ٟف غلٚ سذؾث كٍؼز٠ خ٠بٌٕٙا ٟف فشظٌب ِٓ ٓىٌ ،ٗث كٍَّؼزِٚ كٍِّؼزِ ٞذٕػ ذعٛ٠ ْأ ذث لا ٗٔأ خٌأغٌّا ٖز٘ طبعا ًارئ ٖز٘ٚ .خ١ثٍٛعأٚ خ١غلاث عاشغ٤ هٌرٚ ٗث كٍَؼزٌّا ٍٝػ كٍِؼزٌّا َذمز٠ ْأ ضئبغٌا شمٌا شّضزعا ذلٚ ،ًىو ْآشمٌا خغلاث ٓػ طشخر لا خٌأغٌّا ش١جؼزٌٍ خ١ؽبٌٕا ٖز٘ ْآ ٟفٚ .ًىو ْآشمٌٍٚ بٌٙ خ١غلاجٌا خّ١مٌا ِٓ غفشر خم٠شطث دب٠٢ا ٟٔبؼِ غؼث ٓػ ٗث كٍَؼزٌّا ٍٝػ كٍِؼزٌّا ُ٠ذمزث شضى٠ ٛٙف ،ْآشمٌا ٟف غعاٚ عٛػٌّٛا از٘ خم١مؾٌا ُ٠ذمر سبزخأ ْأ دشصآ ٟٕٕىٌ ،ْآشمٌا ٟف ًاش١ضو دٛعِٛ از٘ٚ ًلاؼف ْٛى٠ بِذٕػ ذٕػ كٍِؼزٌّا :ْبرسٛط ٌٗ شجخٌا كٍِؼزِ ُ٠ذمرٚ .خ١ّعلاا خٍّغٌا ٟف ٜٛزؾِ ْٛى٠ بِ ْأ خ١ٔبضٌا حسٛظٌاٚ ،شجخٌاٚ أذزجٌّا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ َذمز٠ ْأ بِئ يٚ٤ا حسٛظٌا .ؾمف شجخٌا ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ ًبؼِ شجخٌاٚ أذزجٌّا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر خ١ٌبّعٚ خغلاث :ًلاٚأ ٟف ْبرسٛط ذعٛ٠ بٍٕل بّو ٟمطِٕ يبّزؽبو حسٛظٌا ٖز٘ٚ ،كٍِؼزٌّا ُ٠ذمر كؽلا٠ ًمؼٌا ًؼغ٠ از٘ٚ ،ٓ١زعسد ٖشجخ ٓػ كٍؼزٌّا ذؼزج١ع ٗٔ٤ تؼط٤ا ذؼر شؼش٠ لا ءٜسبمٌا ْاف هٌر ِٓ ُغشٌا ٍٝػ ٓىٌ ،خٍّغٌا ٟف شجوأ خفبغّث كٍؼزٌّا عٚ ًبمٔٚس خٍّغٌا داص ًمٌٕا از٘ ْئ ًث ،خٍّغٌا ءاضعأ خمؽلاِ ٟف ٕٗ٘ر ذ١زشزث ًلابّ
Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, (ahmad.adyab@gmail.com). بٙػشؼٕع ٟزٌا دب٠٢ا ِٓ هٌر عؽلأ ْأ غ١طزغٔٚ .خ١ٕفٚ خ١غلاث دبغٌّ ب٘بطػأٚ .شؾجٌا از٘ ٟف 1 -ض١ظخزٌاٚ َبّز٘لااٚ ءبٕزػلاا ٟف ٝمٌأٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛل خ١غلاجٌا خطبخٌا ٖز٘ ٟف بٕؼٌبطر ٟزٌا دب٠٢ا ِٓ ُغٌٕبثٚ دبِلاػٚ ْٚذزٙر ُىٍؼٌ ًلاجعٚ ًاسبٙٔأٚ ُىث ذ١ّر ْأ ٟعاٚس عس٤ا ُ٘ : ًؾٌٕا } ْٚذزٙ٠ 11 -11 أذزجٌّا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر ْئ سٛشبػ ٓثا يٛم٠ ،سٛشبػ ٓثا( َبّز٘لاا ذ١ف٠ شجخٌاٚ 1891 ص ، 111 دشفأ اربٌّ ياإغٌا ٓىٌ ،) ٗٔأٚ َٛغٌٕا خ١ّ٘أ ِٓ ٓ١جز٠ از٘ٚ ؟" ُغٌٕبثٚ " ٌٗٛل ٟف شجخٌا كٍؼزِ َذلٚ ْآشمٌا ازٌٙٚ ،ٓ١وششٌّا حب١ؽ ٟف سٚد بٌٙ ْبو خ١ٍّػ ٟف بٙز١ّ٘٤ َٛغٌٕا ضظخٚ صشثأ ُِٙشوأ ًعٚ ضػ الله ْأث ٓ١وششٌٍّ حسبشئ ٖزٙف .َلاع٦ا ًجل ةشؼٌا ذٕػ ءاذز٘لاا ًلاٚأ ُ٠ذمزٌا از٘ ْبىف ،بِٕٙ حذئبفٌا ُٙغفٔأث ُ٘ ْٚشم٠ ٟزٌا داٚد٤ا ٖزٙث ُٙ١ٍػ ُؼٔأٚ ٓ١وششٌّا ش١وززٌ ًب١ٔبصٚ ،ءاذز٘لاا خ١ٍّػ ٟف َٛغٌٕا خ١ّ٘أ شوزٌ ُ٘بطػأ ٟزٌا ُؼٌٕبث ٓ٠شفبغٌّا دبشس٦ خٍ١عٚ ةشؼٌا ذٕػ ذٔبو ٍُؼٔ بّو َٛغٌٕبف ،ًعٚ ضػ الله ب٘ب٠ئ ْئ " ٌٗٛمث ٞششخِضٌا ٖذوأ بِ از٘ٚ ،خّزؼٌاٚ ً١ٌٍا دبٍّظ ٟف ٍُٙ١ٌدٚ ُ٘شفع ءبٕصأ ْبوٚ ُ٘ش٠بغِ ٟف َٛغٌٕبث ءاذز٘ا ٌُٙ ْبو ٓ١وششٌّا ْ٤ ذِذلٚ ذظظخ َٛغٌٕا ٌُ هٌزث ٍُػ ٌُٙ ٌُٙ َضٌأ سبجزػلااٚ ُٙ١ٍػ تعٚأ شىشٌا ْبىف ،ُ٘ش١غٌ ٍٗضِ ٓى٠ ،ٞششخِضٌا ( " ًبطٛظخِ 1891 ص ، 188 ). 1 -سبفىٌا ظ١ئ١رٚ ةازؼٌبث ً١غؼزٌا ْأ ُٙغفٔأ ٌُٙ ذِذل بِ ظئجٌ { حذئبٌّا حسٛع ٟف ٌٝبؼر ٌٗٛل ِٓ هٌر ٓ١جز٠ٚ : حذئبٌّا } ْٚذٌبخ ُ٘ ةازؼٌا ٟفٚ ُٙ١ٍػ الله ؾخع 91 ٠٢ا ٖز٘ ٟفف . ف١و ٜشٔ خ
خفٛطؼِ بٙٔأ بٔذعٌٛ حسبجؼٌا ٖز٘ بٕظؽلا ٌٛٚ ،أذزجٌّاٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ َذمر ْأ ذ٠ش٠ٚ ُٙجٍط٠ ةازؼٌا ْأوٚ ٍُٙغؼزعا ةازؼٌا ْأ ذ١ف٠ بّٙ٠ذمرٚ َزٌا خٍّع ٍٝػ ،ٟعٌٛ٢ا( ٗ١ف ُ٘ذٍخ٠ 1891 ص ، 711 ٓ٠شفبىٌا شؼشر خ١غلاجٌا خؾٌٍّا ٖز٘ٚ . ) ظٌا ٌُٙ ًضّرٚ ظ١ئ١زٌبث يب١خ ؾثس ذ١ف٠ بٕ٘ ُ٠ذمزٌبف ،ُٕٙ١ػأ َبِأ خظخبش حسٛ خعسد غفش١ٌٚ ُٙ١ٍػ ٟؼم١ٌ ْٚذٌبخ شجخٌا ٝرأ ُص ٌٝٚأ خٍؽشّو ةازؼٌبث ٓ٠شفبىٌا .حٚسزٌا ٌٝئ ظ١ئ١زٌا حذػ ٟف دٛعِٛ خِب١مٌا َٛ٠ ياٛ٘أ ِٓ سبفىٌا ظ١ئ١رٚ ً١غؼر خم١مؾٌا ٟفٚ ٟف ُ٘بٕؼجرأٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛل بِٕٙ ،ْآشمٌا ٟف غػاِٛ ُ٘ خِب١مٌا َٛ٠ٚ خٕؼٌ ب١ٔذٌا ٖز٘ :ضظمٌا } ٓ١ؽٛجمٌّا ِٓ 71 ب٘بٕؼِٚ ،ٓ١ؽٛجمٌّبث خمٍؼزِ " خِب١مٌا َٛ٠ " حسبجؼف . ُٙج١ظ١ع بِ حذشٌ ٓ٠شخ٢ا ٓػ ُ٘ض١ّر خِلاػ ٌُٙ ْبو ِّٓٚ ٓ٠دٚشطٌّا ِٓ ٞأ ،ٞصاشٌا( ،سشؼٌاٚ نلاٌٙا ِٓ 1891 ص ، 119 غِ ًبٔصاٛزِ ُ٠ذمزٌا از٘ ءبع ذلٚ ) ٍٗجل بِ حسبجؼف ، َذمزِ ْأ بّٕٙ١ث قشفٌا ٓىٌ " ب١ٔذٌا ٖز٘ ٟف " ًثبمر " خِب١مٌا َٛ٠ " .خِب١مٌا َٛ٠ ٗٔٛللا١ع بّث ٓ٠شفبىٌا ش١شجر ً١غؼزثٚ ذ٠ذٙزٌا حشجٕث ءبع شجخٌا 1 -ٟخ١ثٛزٌا ةٍٛع٤ا َاذخزعبث ذ١وٛزٌا :ًؾٌٕا } ْٚشفى٠ ُ٘ الله خّؼٕثٚ ِْٕٛإ٠ ًؽبجٌبجفأ { ٌٝبؼر ٌٗٛل ٟف هٌرٚ 11 ف . ْٚشفى١ث كٍؼزِ ٛ٘ٚ شجخٌاٚ أذزجٌّا ٍٝػ " الله خّؼٕثٚ " ُ٠ذمر بٕ٘ عؽلإ ًؽبجٌبجفأ " ٟخ١ثٛزٌا َبٙفزعلاا ٍٝػ ذفطػ ذل حسبجؼٌا ٖز٘ٚ ،شجخٌا ٛ٘ ٞزٌا ،صّٛؾٌا(ٟخ١ثٛزٌا َبٙفزعلاا ِٓ ًبج١ظٔ دزخأ ذل ْٛى٠ ازٙثٚ " ِْٕٛإ٠ 1891 ، ص 18 خزٌا ٕٝؼِ ِٓ ًطبؽ ٛٙف ذ١وٛزٌا ٕٝؼِ بِأٚ .) ٓ٠شفبىٌا ْأوٚ ض١ظ ِٓ ٟزٌا الله خّؼٔ ْٚذؾغ٠ ُٙٔأث هٌر ْٚذوإ٠ٚ ٗث ْٛىغّز٠ٚ ًؽبجٌا ِٓ ْٛثشزم٠
Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, (ahmad.adyab@gmail.com). " ٌٗٛمث سٛشبػ ٓثا ٖذوإ٠بِ از٘ٚ ،ٍٟط٤ا ُؼٌٍّٕ بٙجغٔٚ بٙث ساشل٦ا عشزفٌّا ،سٛشبػ ٓثا( " ذ١وٛزٌاٚ َبّز٘لاٌ سٚشغٌّاا ُ٠ذمرٚ 1891 ص ، 11 .) 7 -ًؼفٌا ؼ١جمرٚ خ١ثٛزٌا خم١مؾٌا ٟف ْٛوششٌّا بٙث َبل ٟزٌا يبؼف٥ٌ ْآشمٌا ٟف ٟرأر خطمٌٕا ٖز٘ خ٠٢ا ِٓ هٌر ٜشٔ ْأ ٓىّ٠ٚ ،ٗٔاشىٔٚ ًؼفٌا ؼجل حذش ْب١جٌ ْٛمفبٌّٕاٚ ْٚشفبىٌاٚ ءاذٙشٌبث اٛرأ٠ ٌُ راف ،ءاذٙش خؼثسأث ٗ١ٍػ اٚؤبع لاٌٛ { ٌٝبؼر ٌٗٛل ٟف خ١ٌبزٌا :سٌٕٛا } ْٛثربىٌا ُ٘ الله ذٕػ هئٌٚأف 11 ٢ا ٖز٘ . ٓ١ث ذمف ،هف٦ا خصدبؽ ٟف ذٌضٔ خ٠ ٍٝػ ءاذٙش دٛعٚ ْٚد خشئبػ حذ١غٌا اِٛس ذل ُٙٔ٤ ًؼفٌا ٖز٘ ؼجل حذش ٌٝبؼر الله ٍٝػ خ١جٍع ظئبزٔ ِٓ بٌٙ بٌّ خٌأغٌّا ٖز٘ ٟف ذ٠ذش ٖذغٔ ْآشمٌاٚ .خصدبؾٌا ٖز٘ غ٠شؼزٌا ٚأ ْبغٔاث ٝٔضٌا خّٙر قبؾٌاف .غّزغٌّاٚ حشع٤ا ٍٝػٚ ُٙزٌّا ضخشٌا ث ٗث حذػ ٟف از٘ ٜشٔٚ ٗ١خأ كؽ ٟف ءشٌّا ٗث َٛم٠ بِ ؼجلأ ِٓ ٛ٘ ًؼفٌا ازٙ ٖز٘ ٟف ْبّ٠٤ا فٍؾثٚ ءاذٙش حذػ دٛعٛث ْآشمٌا ٜدبٔ ذلٚ ،ْآشمٌا ٟف غػاِٛ هف٦ا اٛؼّع ٞزٌا ف١ٕؼرٚ خ١ثٛر خٍّغٌا ِٓ عشغٌاٚ " ٞششخِضٌا يٛم٠ .خٌأغٌّا ،ٞششخِضٌا(" 1891 ص ، 111 ٗ١فٚ " شؾجٌا تؽبط يٛم٠ٚ .) فربمٌا ت٠زىر ،ٟغٌذٔ٤ا( " ٗث ً١ىٕزٌاٚ خٕ١ث ش١غث 1881 ص ، 711 .) 1 -صبظزخلااٚ شظمٌا بّث ِْٕٛإ٠ ٓ٠زٌاٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛل ٟف خ١ٌبزٌا خ٠٢ا ٟف از٘ ٜشٔ ْأ غ١طزغٔٚ :حشمجٌا } ْٕٛلٛ٠ ُ٘ حشخ٢بثٚ هٍجل ِٓ يضٔأ 1 شجخٌا كٍؼزِ َذمر ف١و عؽلإف . ." حشخ٢بث " ٛ٘ٚ شجخٌاٚ أذزجٌّا ٍٝػ ،ُٙربفطٚ ٓ١ِٕإٌّا ٓػ سذؾزر خ٠٢ا ٖز٘ ُٕٙىٌ ،بِٕٙ ًب٠أ ْٚشىٕ٠ لاٚ ْآشمٌا ًجل يضٔأ بِٚ بٍٙو خ٠ٚبّغٌا تزىٌبث ِْٕٛإ٠ ُٙف
سٛظمِ ُٙث ضزخِ ْبم٠٦ا از٘ٚ ،حشخ٢بث ْٕٛلٛ٠ ُٙٔبث ُ٘ش١غ ٓػ ْٚض١ّز٠ ٟف لا حدٛعِٛ ذغ١ٌ ٟزٌا حض١ٌّا ٖز٘ ُ٘بطػأ ُ٠ذمزٌا ازٙف ،ُ٘ش١غ ْٚد ُٙ١ٍػ ا دبفأ بٕ٘ ُ٠ذمزٌبف ،خ٠٢ا ٖز٘ ذؼث ُٕٙػ ش٠ذؾٌا ٟرأ١ع ٓ٠زٌا ٓ١مفبٌّٕا ٟف لاٚ ٓ٠شفبىٌ ًوٚ حشخ٢بث ْٕٛلٛ٠ ُٙف ،ٓ١ِٕإٌّا ٜذٌ ْبّ٠٦ا خعسد صشثأ :ٌٝٚ٤ا ،ٓ١زٌأغِ ٓ١مفبٌّٕاٚ ٓ٠شفبىٌا ؼ١جمرٚ َر ٟ٘ :خ١ٔبضٌا خٌأغٌّاٚ ،هٌر ٍٝػ خ١ٕجِ ُٙربفشظر ػ ب١ٔذٌا ياٛؽأ ُٙزٍغش ٓ٠زٌا ِٓإر بٙٔأ ُٙغفٔأث ْٚذمزؼ٠ ُٙٔأٚ سبجزػلااٚ ش١ىفزٌا ٓ از٘ ذ٠إر ٟزٌا يبّػ٤ا ٓػ ُ٘دبؼزثلا ًؽبث ٓظٌا از٘ ٓىٌ ،حشخ٢بث ،ٟٔلالبجٌا(.دبمزػلاا 1881 ص ، 118 ْبم٠٦ا ْئ ءلاإٌٙ يٛمزٌ خ٠٢ا دءبغف ،) ٟثأ خ١شبؽ( .ُ٘ش١غ ٌٝئ ٖاذؼز٠ لا ؾمف ٓ١ِٕإٌّا ٍٝػ سٛظمِٚ صبخ ٛ٘ حشخ٢بث ا ،ٞٚبؼ١جٌا ش١غفر ٍٝػ ًؼفٌ 1881 ص ، 11 ) ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا ُ٠ذمر خ١ٌبّعٚ خغلاث :ًب١ٔبص بٕ٘ ًمٌٕبف ،ٌٝٚ٤ا خٌبؾٌا ظىؼث ْآشمٌا ٟف شجخٌا ٍٝػ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر شضو ذمٌ ،ٝعِٛ ٛثأ( ،ؾمف شجخٌا ًجل بِ ٌٝئ كٍؼزٌّا ًمٕٔ ٞأ ،حذؽاٚ خعسد 1899 ، ص 171 ْبو ٌٝٚ٤ا خٌبؾٌا ٟف بِأ ) بٕ٘ٚ ،أذزجٌّا ُص شجخٌا ًلاٚأ :ٓ١زٍؽشّث ُز٠ ًمٌٕا ،ُغمٌا از٘ ٟف خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ذػٕٛر ذلٚ .ًاش١ضو ُ٠ذمزٌا از٘ ذغٔ ْأ غ١طزغٔ .َبػ ًىشث خ٠٢ا قب١ع ِٓ ٗغزٕزغٔ ْأ غ١طزغٔ بٕ٘ ٟغلاجٌا عشغٌبف 1 -ذ١وٛزٌا ّٝػأ حشخ٢ا ٟف ٛٙف ،ّٝػأ ٖز٘ ٟف ْبو ِٓٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛل ٗزٍضِأ ِٓٚ ٛ٘ ٞزٌا " ّٝػأ " ٍٝػ " حشخ٢ا ٟف " حسبجػ َذل ف١و عؽلإف } لا١جع ًػأٚ ٟف ّٝػأ ٗٔأ ٗػشش ٌٝئ ذزٙ٠ ٌُٚ الله ٓػ دشش ِٓ ياٛؽأ فظر خ٠٢بف ،شجخٌا
Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, (ahmad.adyab@gmail.com). كمؾِ ٓ١١ٕؼٌّا لاىف ،خ٠اذٌٙاٚ حش١ظجٌا ّٝػ بِئٚ ،شظجٌاٚ شظٌٕا ّٝػ بِئ ،ب١ٔذٌا بف حشخ٢ا ٟف بِأٚ ،ب١ٔذٌا ٟف ْبغٔ٦ا ازٌٙ بِ از٘ٚ ،ذلٌٛا از٘ ٟف ٗؼفٕر لا خ٠اذٌٙ ،ٓ١ِأ( ٗ١ٌئ ش١شر ْأ خ٠٢ا ذٌٚبؽ 1818 ص ، 97 ٟف ٕٞٛؼٌّا ْبغٔ٦ا ّٝؼف ،) ٗٔأ دبفأ ذلٚ ،خطمٌٕا ٖز٘ ذوإ١ٌ ءبع كٍؼزٌّا ُ٠ذمرٚ ،حشخ٢ا ّٝؼٌ خ٠اذث ْٛى١ع ب١ٔذٌا ؼٌبف ،ُ٠ذمزٌا خ١ٍّؼث ٟفُٔ از٘ ٓىٌ ،ٞدبٌّا ّٝؼٌا ٛ٘ ّٝؼٌا ْأ ٓظ٠ بّثس ٞدبٌّا ّٝ َٛ١ث َبّز٘لاا ْبو ازٌٙٚ ًب٠ٕٛؼِ ٖشؼ٠ بِ سذمث ًب٠دبِ حشخ٢ا َٛ٠ ٗجؽبط شؼ٠لا .ّٝػأ ٛ٘ ش١ؽ ِٓ َبّز٘لاا ِٓ شضوأ ُ٠ذمزٌا خ١ٍّػ ٟف حشخ٢ا 1 -غ٠شؼزٌاٚ ش١مؾزٌا فٛٔ بٙزٕ٠صٚ ب١ٔذٌا حب١ؾٌا ذ٠ش٠ ْبو ِٓ { ٌٝبؼر ٌٗٛل ٟف ٕٝؼٌّا از٘ ٜشٔٚ لا بٙ١ف ُ٘ٚ ٌُٙبّػأ ُٙ١ٌئ :دٛ٘ } ْٛغخج٠ 11 " ٍٝػ " بٙ١ف " َذُل ف١و عؽلإف . " شغٌا فشؾث شجػ ش١ؽ ب١ٔذٌا ٟف ءلاإ٘ طبّغٔا حذش ْب١ث هٌر ٟفٚ " ْٛغخج٠ لا ،ٟفطٌّا(خ١ٔبىٌّا خ١فشظٌا ذ١ف٠ ش١ؽ " ٟف 1881 ص ، 111 اٚداسأ ٓ٠زٌا ءلاإٙف ، ) ٌٍّبث اٛؼزّز٠ ٌٓٚ خؼ١ػٌٛا حش١مؾٌا ُٙرازٍِ ٟف ْٛمج٠ فٛع ب١ٔذٌا خ١م١مؾٌا داز حششبجِ ٓ٘زٌا ٌٝئ سدبجز٠ ب١ٔذٌا عفٌ ؼ٠شظر ٟفٚ .حشخ٢ا ٟف ْٛىزع ٟزٌا خ١لبجٌاٚ دءبع بٕ٘ ِٓٚ ،ُ١ٌ٤ا ةازؼٌا ْٛلٚز١ع حشخ٢ا ٟفٚ يٛمر خ٠٢ا ْأوٚ ،حشخ٢ا عفٌ ب١ٔذٌا دازٍِ اٍٛؼف ٓ٠زٌا ءلاإٙث غ٠شؼزٌاٚ ؼ١ٍّزٌا از٘ ذوإزٌ ب٘ذؼث ٟزٌا خ٠٢ا حشخ٢ا دازٍِ ٍٝػ . 1 -ك٠ٛشزٌاٚ ش١شجزٌا ُ٘ٚ عس٤ا ٝٔدأ ٟف َٚشٌا ذجٍغ ٌُأ { ٌٝبؼر ٌٗٛل ٟف خطمٌٕا ٖز٘ صشجرٚ :َٚشٌا } ْٛجٍغ١ع ُٙجٍغ ذؼث ِٓ 1 -1 ٍٝػ اٚشظزٔا طشفٌا ْأ ٓ١جر خ٠٢ا ٖز٘ .
ْبو شجخٌا ازٙف ،ةبزو ً٘أ َٚشٌاٚ ٌُٙ ةبزو لا طشفٌا ْأ ٍَٛؼِ ٛ٘ بّوٚ َٚشٌا ٗ١ٍػ الله ًط يٛعشٌٍ ًبٔضؾِ ُ٠ذمر ٓىٌ ،شجخٌا ازٙث ْٛوششٌّا ػشف ذلٚ ،ٍُعٚ ،ٟعبٔ(ٓ١وششٌّا ِٓ ٓ١ّربشٌا ػشف شظلٚ ًّغػ شجخٌا كٍؼزِ 1897 ص ، 119 ،) ُ٠ذمزٌاٚ ،ْٚشظزٕ٠ فٛع ٓ١ِٕإٌّا ْأث ٓ١ٍّغٌٍّ حسبشث ٗ١ف ُ٠ذمزٌا از٘ ْبو ش١ؽ غِبغٌا ٍٝػ ًلا١مص غلٌٛا ْبىف ،كٍؼزٌّا ذؼث ٟرأ١ع اربِ شظزٕ٠ غِبغٌا ًؼع ِٓ .ٓ١ٍّغٌٍّ خؽشفِ خ٠بٌٕٙا ذٔبوٚ ٓ١وششٌّا 7 -الله كٍخٌ يلاع٦اٚ ُ١ظؼزٌا ْٛىٌا كٍخ ٓػ سذؾزر ٟزٌا خ١ٔٛىٌا دب٠٢ا ٟف خطمٌٕا ٖز٘ شضىر خم١مؾٌا ٟف ٌٗٛل هٌر خٍضِأ ِٓٚ ،غؼث ٍٝػ بٙؼؼث ذ١ؾر لا ٓ١ٔاٛمثٚ َبظزٔبث ش١غ٠ ٗٔأ ف١وٚ ظّشٌاٚ سبٌٕٙاٚ ً١ٌٍا كٍخ ٞزٌا ٛ٘ٚ { ٌٝبؼر } ْٛؾجغ٠ هٍف ٟف ًو شّمٌاٚ :ءب١جٔ٤ا 11 ضػ الله خّظػ ٌٝئ ْب٘ر٤ا ٗجٔٚ دبفأ " هٍف ٟف " شجخٌا كٍؼزِ ك١ٍؼزف . ،غؼث ٍٝػ بٙؼؼث ْب١غؽ ْٚدٚ ًٍخ ْٚد ش١غر بٍٙو َٛغٌٕاٚ تواٛىٌبف ،ًعٚ بٙؼؼجث َدبظر سذؾ٠ لا ٕٗىٌ ،بٙزػشعٚ بّٙؽاضر ِٓ ُغشٌا ٍٝػ تواٛىٌا ٖزٙف ظٌٕا ٓػ طٚشخ لاٚ ش١غ ٌٝئ ًلبؼٌا ش١ّػ دٛؼ٠ ْأ ت٠شغٌا ِٓٚ .ٓ١ٔاٛمٌاٚ َب بٙٔأٚ بِٙبظزٔا ٟف دبلٍٛخٌّا ٖز٘ ُظؼ٠ٚ ذوإ٠ از٘ٚ " ْٛؾجغ٠ ٟف " ًلبؼٌا ،تواٛىٌا ٖز٘ ش١غر ٟف ٌٗلاعٚ الله خّظػ شٙظر بٕ٘ ِٓٚ ،ًلامػ بٌٙ ْأوٚ فشظزر .ًبؼؼث بٙؼؼث كجغ٠ ْأ بٙراششإٌّ ٓىّ٠ لا ٟزٌا خػبغٌبو ٟٙف 1 -مزٌا َزٌاٚ غ٠ش خ٠اذٌٙا ٓػ اٚذؼزثا ذل ُٙٔأٚ يلاؼٌاٚ شفىٌا ً٘أ ٟف شضىر خ١ٔب١جٌا خزفٌٍا ٖز٘ كؾٌٍ ُ٘شضوأٚ كؾٌبث ُ٘ءبع ًث خٕع ٗث ٌْٛٛم٠ َأ { ٌٝبؼر ٌٗٛل هٌر ِٓٚ ،كؾٌاٚ
Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, (ahmad.adyab@gmail.com). :ِْٕٛإٌّا} ْٛ٘سبو 11 " ٖشجخ ٍٝػ " كؾٌٍ " شجخٌا كٍؼزِ َذمر ف١و عؽلإف . مٔ دبفأ ُ٠ذمزٌا از٘ٚ " ْٛ٘سبو ٓػ اٚذؼزثا ٓ٠زٌا ءلاإ٘ َر ٛ٘ :ٌٝٚ٤ا ،ٓ١زِب٘ ٓ١زط ُٕٙىٌ ،ًبؾػاٚ ْبو كؾٌا ْأ ِٓ ُغشٌا ٍٝؼف ،ًؼفٌا از٘ ع١ٍغرٚ ُٙؼ٠شمرٚ كؾٌا ،ةٍٛطِ( ض١ؾّزٌاٚ شظٌٕا ًجل ٖٛ٘شوٚ ٌٗٛجل َذػٚ ٗج٠زىر ٟف اٛػشعأ 1891 ، ص 111 هٌر ٟفٚ خ١ٔبضٌا كؾٌا ٟف ش١ّؼٌا شوز٠ ٌُ ٗٔأ :خ١ٔبضٌا خطمٌٕاٚ .) ٌٝئ حسبشئ از٘ٚ ،يّٛشٌاٚ ُ١ّؼزٌا ً١جع ٍٝػ كؾٌا ظٕغٌ خ٘سبو ذؾجطأ ُٙثٍٛلٚ ٌُٙٛمػ ْأ كؾٌا خِبلئٚ حدبجؼٌٍ ب١ٔذٌا ٖز٘ ٟف كٍخ ْبغٔ٦ا ْ٤ ،ُٙخ١ثٛرٚ ُِٙر تعٛزغ٠ ًبؼ٠أ .خط١غجٌا ٖز٘ ٍٝػ يذؼٌاٚ 1 -حسبشجٌاٚ ت١غشزٌاٚ صبظزخلاا ر ٌٗٛل ٟف خ١ٌبزٌا خ٠٢ا ٟف ؽبمٌٕا ٖز٘ غّزغرٚ ٜذ٘ إِٛآ ٓ٠زٌٍ ٛ٘ ًل { ٌٝبؼ :ذٍظف } ءبفشٚ 71 ٛ٘ بّو ْآشمٌبف ،ُ٠شىٌا ْآشمٌا يٛؽ سٚذ٠ خ٠٢ا ٖز٘ ٕٝؼِ . ٓ٠زٌا ِْٕٛإٌّبف ،ٗجؽبط ٍٝػ خغؽ ْٛى٠ ٚأ ٗجؽبظٌ خغؽ ْٛى٠ ْأ بِئ فٚشؼِ ػلافٌا ٌُٙ هئٌٚأف ٕٗػ ٝٙٔ بّػ اٛٙزٔاٚ ٗث ُ٘شِأ بِ اٛمجؽٚ ْآشمٌبث اٛىغّر ١ٔذٌا ٟف ٜذٌٙاٚ تٍمٌاٚ سذظٌا ةبزٕ٠ بٌّ ءبفشٚ طلاػ ٛ٘ ًث ،تغؾف از٘ ظ١ٌٚ ،ب ك٠شؽ ٓػ خ٠اذٌٙبف ،ٕٝؼٌّا از٘ ذوإزٌ خ٠٢ا دءبع ازٌٙٚ ،طٚبعٌٛاٚ َب٘ٚ٤ا ِٓ ذٔشزلا ف١و ٜشٔٚ ،ُ٘ش١غ ٌٝئ ُ٘صٚبغزر لاٚ ُ٘ذؽٚ ٓ١ِٕإٌٍّ خطٛظخِ ْآشمٌا لا ٓ٠زٌا ٓ١ِٕإٌٍّ خِصلاِ ذؾجطأ خ٠اذٌٙا ْأوٚ ٓ٠زٌبث َلاٌا ًلاٛل ْآشمٌا ْٛلسبف٠ .ًلاؼفٚ 1 -شظؾٌاٚ شظمٌا ٟف ض١ٌّّا ٗؼلِٛ ٌٗ ةٍٛعأ خ١ثشؼٌا خغٌٍا ٟف شظؾٌاٚ شظمٌا ةٍٛعأ ٟف ٖذغٔ خعسذٌا ظفٕثٚ ،حشضىث ٟثشؼٌا َلاىٌا ٟف ةٍٛع٤ا از٘ ءبع ذلٚ ،خغلاجٌا يبضٌّا ً١جع ٍٝؼف ،خ١ٕفٚ خ١غلاث فاذ٘٤ ةٍٛع٤ا ازٙث ْآشمٌا ٥زِا ذمف ،ْآشمٌا ٛل : حشمجٌا } ْٚذثبػ ٌٗ ٓؾٔٚ خغجط الله ِٓ ٓغؽأ ِٓٚ الله خغجط { ٌٝبؼر ٌٗ 111 ،ٓ١وششٌّاٚ ٓ١ٍّغٌّا ٓ١ث خٌدبغٌّا ٟف دءبع خفٚشؼِ ٟ٘ بّو خ٠٢ا ٖز٘ٚ . داّٛغٌا كٍخ ٞزٌا ذؽاٌٛا لله لائ ْٛىر ْأ ٓىّ٠ لا ٟزٌا حدبجؼٌا خم١مؽ دشلا ٟٙف ِ ُٙ١ٍػ غجطأٚ ُٙمٍخ ٓغؽأف دبجؼٌاٚ عس٤اٚ ْأ صٛغ٠ لاف ،ّٗ١ؼٔٚ ٍٗؼف ٓ ٟفٕ١ٌٚ ٌٗ ه٠شش لا ذؽاٚ الله ْأ ذوإ١ٌ شجخٌا كٍؼزِ َذمر ازٌٙٚ ،ٖش١غٌ حدبجؼٌا ْٛىر ٓ١جر ٟزٌا ً١جمٌا از٘ ًضِ ِٓ دب٠٢ا دشضو ذمٌ .ًعٚ ضػ الله ش١غٌ حدبجؼٌا ْٛىر ْأ لله لائ ْٛى٠ ْأ ٓىّ٠ لا ْبّ٠٦اٚ دٕٛمٌاٚ دب١مٔ٦اٚ َلاع٦اٚ صلاخ٦ا ْأ ،ٖذؽٚ ٟ٘ ٟزٌبث لائ ةبزىٌا ً٘أ اٌٛدبغر لاٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛل دٛجىٕؼٌا حسٛع ٟف ءبع ًلاضّف ُىٌٙئٚ بٌٕٙئٚ ُى١ٌئ يضٔأٚ بٕ١ٌئ يضٔأ ٞزٌبث بِٕآ اٌٛٛلٚ ُِٕٙ اٍّٛظ ٓ٠زٌا لائ ،ٓغؽأ :دٛجىٕؼٌا } ٍّْٛغِ ٌٗ ٓؾٔٚ ذؽاٚ 71 ٟغلاجٌا ؼٌٍّّا ظفٔ شجخٌا ُ٠ذمر دبفأ ذلٚ . خمثبغٌا خ٠٢ا ٟف . 9 -ُ١ظؼزٌاٚ سبجو٦اٚ يلاع٦ا :ءب١جٔ٤ا } ْٛمفشِ ٗز١شخ ِٓ ُ٘ٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛمو 19 ٛ٘ بّو خ١شخٌا . ٟٔبؼِ ًّؾ٠ ٞزٌا فٛخٌا ظىؼث از٘ٚ ،ُ١ظؼزٌاٚ سبجو٦ا غِ فٛخٌا ٟ٘ فٚشؼِ ،ٟعبٔ(ْب١ؽ٤ا ِٓ ش١ضو ٟف خ١جٍع 1897 ص ، 91 ِٓ ُغشٌا ٍٝػ ِْٕٛإٌّبف ،) ٚ ْٛؼّط٠ ًبّئد ُٕٙىٌ ،ُٙٔبّ٠ئ ْٛجٍمز٠ ًبّئاد ُٙف ،ٗزمفشٚ ٗٔبٕؽٚ الله تؽ ْٛعش٠
52 / Dr. Ahmed ALDYAB EKEV AKADEMİ DERGİSİ ٟف ض١ٌّّا ٗؼلِٛ ٌٗ ةٍٛعأ خ١ثشؼٌا خغٌٍا ٟف شظؾٌاٚ شظمٌا ةٍٛعأ ٟف ٖذغٔ خعسذٌا ظفٕثٚ ،حشضىث ٟثشؼٌا َلاىٌا ٟف ةٍٛع٤ا از٘ ءبع ذلٚ ،خغلاجٌا يبضٌّا ً١جع ٍٝؼف ،خ١ٕفٚ خ١غلاث فاذ٘٤ ةٍٛع٤ا ازٙث ْآشمٌا ٥زِا ذمف ،ْآشمٌا ٛل : حشمجٌا } ْٚذثبػ ٌٗ ٓؾٔٚ خغجط الله ِٓ ٓغؽأ ِٓٚ الله خغجط { ٌٝبؼر ٌٗ 111 ،ٓ١وششٌّاٚ ٓ١ٍّغٌّا ٓ١ث خٌدبغٌّا ٟف دءبع خفٚشؼِ ٟ٘ بّو خ٠٢ا ٖز٘ٚ . داّٛغٌا كٍخ ٞزٌا ذؽاٌٛا لله لائ ْٛىر ْأ ٓىّ٠ لا ٟزٌا حدبجؼٌا خم١مؽ دشلا ٟٙف ِ ُٙ١ٍػ غجطأٚ ُٙمٍخ ٓغؽأف دبجؼٌاٚ عس٤اٚ ْأ صٛغ٠ لاف ،ّٗ١ؼٔٚ ٍٗؼف ٓ ٟفٕ١ٌٚ ٌٗ ه٠شش لا ذؽاٚ الله ْأ ذوإ١ٌ شجخٌا كٍؼزِ َذمر ازٌٙٚ ،ٖش١غٌ حدبجؼٌا ْٛىر ٓ١جر ٟزٌا ً١جمٌا از٘ ًضِ ِٓ دب٠٢ا دشضو ذمٌ .ًعٚ ضػ الله ش١غٌ حدبجؼٌا ْٛىر ْأ لله لائ ْٛى٠ ْأ ٓىّ٠ لا ْبّ٠٦اٚ دٕٛمٌاٚ دب١مٔ٦اٚ َلاع٦اٚ صلاخ٦ا ْأ ،ٖذؽٚ ٟ٘ ٟزٌبث لائ ةبزىٌا ً٘أ اٌٛدبغر لاٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛل دٛجىٕؼٌا حسٛع ٟف ءبع ًلاضّف ُىٌٙئٚ بٌٕٙئٚ ُى١ٌئ يضٔأٚ بٕ١ٌئ يضٔأ ٞزٌبث بِٕآ اٌٛٛلٚ ُِٕٙ اٍّٛظ ٓ٠زٌا لائ ،ٓغؽأ :دٛجىٕؼٌا } ٍّْٛغِ ٌٗ ٓؾٔٚ ذؽاٚ 71 ٟغلاجٌا ؼٌٍّّا ظفٔ شجخٌا ُ٠ذمر دبفأ ذلٚ . خمثبغٌا خ٠٢ا ٟف . 9 -ُ١ظؼزٌاٚ سبجو٦اٚ يلاع٦ا :ءب١جٔ٤ا } ْٛمفشِ ٗز١شخ ِٓ ُ٘ٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛمو 19 ٛ٘ بّو خ١شخٌا . ٟٔبؼِ ًّؾ٠ ٞزٌا فٛخٌا ظىؼث از٘ٚ ،ُ١ظؼزٌاٚ سبجو٦ا غِ فٛخٌا ٟ٘ فٚشؼِ ،ٟعبٔ(ْب١ؽ٤ا ِٓ ش١ضو ٟف خ١جٍع 1897 ص ، 91 ِٓ ُغشٌا ٍٝػ ِْٕٛإٌّبف ،) ٚ ْٛؼّط٠ ًبّئد ُٕٙىٌ ،ُٙٔبّ٠ئ ْٛجٍمز٠ ًبّئاد ُٙف ،ٗزمفشٚ ٗٔبٕؽٚ الله تؽ ْٛعش٠ " شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر ٖدبفأ بِ از٘ٚ ،ٌٝبؼر لله سبجو٦اٚ تؾٌاٚ ءبعشٌاٚ فٛخٌا ٓ١ث ًبؼػاٚ ّٗ١ظؼرٚ ٗز١شخٌ عشعأ ٛ٘ ْٛى٠ ًعٚ ضػ الله فشؼ٠ ّٓف ،" ٗز١شخ ِٓ د ٗغفٕث شؼش٠ بّٔئٚ ،ٗردبجػ ٖشغر لاٚ شجىز٠ لا ٌٗ يزٌا غػِٛ ٗغفٔ لله ش١مف ٛ٘ ًبّئا .ٗٔاشفغٚ ٗزّؽس ٌٝئ ش١مفٚ 8 -خ١ثٛزٌاٚ ش١مؾزٌا بٌٙ ُزٔأ ٟزٌا ً١صبّزٌا ٖز٘ بِ ِٗٛلٚ ٗ١ث٤ يبل رئ { ٌٝبؼر ٌٗٛل ٟف هٌر شٙظ٠ٚ :ءب١جٔ٤ا } ْٛفوبػ 11 بٔذ١ع ٜأس ذمف ،ِٗٛل غِ ُ١٘اشثئ بٔذ١ع ساٛؽ ٟ٘ خ٠٢ا . ٟ٘ ٟزٌا ً١صبّزٌا ٖز٘ خٌرٚ حسبمؽٚ خػبػٚ ُ١٘اشثئ لاٚ كطٕر لا حسبغؽ ٓػ حسبجػ ًمؼ٠ لاٚ نشؾز٠ لا دبّغٌ ُٙػٛؼخث ُٙغفٔأ اٌٛر ذل ِٗٛل ْأ ًبِبّر نسدأ ذلٚ غّغر خ١ثٛر :خ١ٔبضٌاٚ ،ً١صبّزٌا ٖز٘ ش١مؾر ٟ٘ :ٌٝٚ٤ا ،ٓ١زطمٔ صشج١ٌ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ءبغف .حش١ضو دبعسذث ْبغٔ٦ا ِٓ شمؽأ ٛ٘ بِ ذؾر ُٙغفٔأ اٛؼػٚ ُٙٔ٤ ِٗٛل 11 ػذٌّا ًؼفٌبث َبّز٘لاا سبٙظئٚ ٓػ اٚصبزِا ٓ٠زٌا ٓ١ِٕإٌّا كؽ ٟف ْآشمٌا ٟف ب٘ذغٔ خ١غلاجٌا خؾٌٍّا ٖز٘ حسٛع خ٠اذث ٟف ًلاضّف ،ٗ١٘اٛٔٚ الله شِاٚأث خطٛظخِ خػبؽ ٚأ حدبجػ ًؼفث ُ٘ش١غ ب٘سٛط ًؼفأ ٟف خػبطٌا ٍْٛضّز٠ ٓ٠زٌا ٓ١ِٕإٌّا ػذِ ًعٚ ضػ الله ،ٓ١ِٕإٌّا ٍفأ ذل { :ًعٚ ضػ يبمف :ِْٕٛإٌّا } ْٛؼشبخ ُٙرلاط ٟف ُ٘ ٓ٠زٌا ِْٕٛإٌّا ؼ 1 ذث لا ٗٔأ صشج١ٌ " ْٛؼشبخ" ٍٝػ " ُٙرلاط ٟف " شجخٌا كٍزِ َذمر ف١و ٜشٔ . صبخ ٛ٘ بّٔئٚ ًٍظِ ًو ٗممؾ٠ ْأ غ١طزغ٠ لا شِ٤ا از٘ٚ عٛشخٌا ِٓ حلاظٌا ٟف ًعٚ ضػ الله ػذِ كؾزعبف ْبّ٠٦ا ِٓ خعسد ٌٝئ ًطٚ ٞزٌا كؾٌا ِٓإٌّبث ِٓٚ . ْٚذث حلاظٌا ْأوٚ حلاظٌا ٟف عٛشخٌبث َبّز٘لاا كٍؼزٌّا ُ٠ذمر دبفأ ٜشخأ خ١ؽبٔ
53 نآرقلا يف ربخلا قلعتم ميذقت ةغلاب Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, (ahmad.adyab@gmail.com). ًبؼػاٚ ّٗ١ظؼرٚ ٗز١شخٌ عشعأ ٛ٘ ْٛى٠ ًعٚ ضػ الله فشؼ٠ ّٓف ،" ٗز١شخ ِٓ د ٗغفٕث شؼش٠ بّٔئٚ ،ٗردبجػ ٖشغر لاٚ شجىز٠ لا ٌٗ يزٌا غػِٛ ٗغفٔ لله ش١مف ٛ٘ ًبّئا .ٗٔاشفغٚ ٗزّؽس ٌٝئ ش١مفٚ 8 -خ١ثٛزٌاٚ ش١مؾزٌا بٌٙ ُزٔأ ٟزٌا ً١صبّزٌا ٖز٘ بِ ِٗٛلٚ ٗ١ث٤ يبل رئ { ٌٝبؼر ٌٗٛل ٟف هٌر شٙظ٠ٚ :ءب١جٔ٤ا } ْٛفوبػ 11 بٔذ١ع ٜأس ذمف ،ِٗٛل غِ ُ١٘اشثئ بٔذ١ع ساٛؽ ٟ٘ خ٠٢ا . ٟ٘ ٟزٌا ً١صبّزٌا ٖز٘ خٌرٚ حسبمؽٚ خػبػٚ ُ١٘اشثئ لاٚ كطٕر لا حسبغؽ ٓػ حسبجػ ًمؼ٠ لاٚ نشؾز٠ لا دبّغٌ ُٙػٛؼخث ُٙغفٔأ اٌٛر ذل ِٗٛل ْأ ًبِبّر نسدأ ذلٚ غّغر خ١ثٛر :خ١ٔبضٌاٚ ،ً١صبّزٌا ٖز٘ ش١مؾر ٟ٘ :ٌٝٚ٤ا ،ٓ١زطمٔ صشج١ٌ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ءبغف .حش١ضو دبعسذث ْبغٔ٦ا ِٓ شمؽأ ٛ٘ بِ ذؾر ُٙغفٔأ اٛؼػٚ ُٙٔ٤ ِٗٛل 11 ػذٌّا ًؼفٌبث َبّز٘لاا سبٙظئٚ ٓػ اٚصبزِا ٓ٠زٌا ٓ١ِٕإٌّا كؽ ٟف ْآشمٌا ٟف ب٘ذغٔ خ١غلاجٌا خؾٌٍّا ٖز٘ حسٛع خ٠اذث ٟف ًلاضّف ،ٗ١٘اٛٔٚ الله شِاٚأث خطٛظخِ خػبؽ ٚأ حدبجػ ًؼفث ُ٘ش١غ ب٘سٛط ًؼفأ ٟف خػبطٌا ٍْٛضّز٠ ٓ٠زٌا ٓ١ِٕإٌّا ػذِ ًعٚ ضػ الله ،ٓ١ِٕإٌّا ٍفأ ذل { :ًعٚ ضػ يبمف :ِْٕٛإٌّا } ْٛؼشبخ ُٙرلاط ٟف ُ٘ ٓ٠زٌا ِْٕٛإٌّا ؼ 1 ذث لا ٗٔأ صشج١ٌ " ْٛؼشبخ" ٍٝػ " ُٙرلاط ٟف " شجخٌا كٍزِ َذمر ف١و ٜشٔ . صبخ ٛ٘ بّٔئٚ ًٍظِ ًو ٗممؾ٠ ْأ غ١طزغ٠ لا شِ٤ا از٘ٚ عٛشخٌا ِٓ حلاظٌا ٟف ًعٚ ضػ الله ػذِ كؾزعبف ْبّ٠٦ا ِٓ خعسد ٌٝئ ًطٚ ٞزٌا كؾٌا ِٓإٌّبث ِٓٚ . ْٚذث حلاظٌا ْأوٚ حلاظٌا ٟف عٛشخٌبث َبّز٘لاا كٍؼزٌّا ُ٠ذمر دبفأ ٜشخأ خ١ؽبٔ خ٠٢ا ٖز٘ ذٍر ٟزٌا دب٠٢اٚ .َبّز٘لاا از٘ ذوإ١ٌ ُ٠ذمزٌا ءبغف ًبئ١ش ٞٚبغر لا عٛشخ ْٛػشؼِ ٛغٌٍا ٓػ ُ٘ ٓ٠زٌاٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛمف ،داسبش٦اٚ ضئبظخٌا ظفٔ ًّؾر :ِْٕٛإٌّا } 1 ٌ ػذٌّا ٜذجز٠ . ٓػ اٚذؼزثاٚ ٛغٌٍا ٓػ اٚذؼزثا ٓ٠زٌا ٓ١ِٕإٌّا ءلاإٙ ٓػ دبؼزثلاا خ١ّ٘أ صشجر خ٠٢ا ٖز٘ٚ ،ٟطبؼٌّاٚ طشؾٌا ٟف ُٙؼلٛ٠ ٞزٌا َلاىٌا ًو ْأ ِٓإٌّا ٍٝػ تغ٠ بِ دب٠ٌٛٚأ ِٓ ٛغٌٍا ٓػ عاشػ٦ا ْأٚ ِٕٗ ًئبؽ لا بِ ًو بٙجمؼر ٟزٌا دب٠٢ا ٍٝػ كجطٕ٠ َلاىٌا ظفٔٚ .ٗرب١ؽ ٟف ٕٗػ ذؼزج٠ ُ٘ ٓ٠زٌاٚ { : ِْٕٛإٌّا } ْٛظفبؽ ُٙعٚشفٌ 1 ُ٘شجظٌ ُ١ظؼرٚ ٓ١ِٕإٌٍّ ػذِ خ٠٢ا ٖز٘ ٟفف . ٝٔضٌا ِٓ ٗغفٔ ِٓإٌّا عفؽ خ١ّ٘أ ًبؼ٠أ بٙ١فٚ ٝٔضٌا ِٓ ُٙغفٔأ ٍٝػ ظبفؾٌا ٟف ،ْٛخ١ش( بِٙر ٟف َلاع٦ا عٍّغ ٟزٌا داسٛظؾٌّا ِٓ ًؼفٌا از٘ ْأٚ 1891 ، ص 118 ٘ ٜشٔ ْأ ٓىّ٠ بٕو بِ ٓؾٔٚ .) .شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر لاٌٛ ٓ١ؾٌٍّّا ٓ٠ز ةمتاخلا : ِٓ شؾجٌا از٘ ٗ١ٌئ ًطٛر ٌٟا ظئبزٌٕا غؼث ءٜسبمٌٍ ضخٍٔ ْأ ٓىّ٠ ظئبزٌٕا ٖز٘ ِٓٚ ،ٗمٍؼزِٚ شجخٌا دٛؽ ٟزٌا دب٠٣ٌ ءاشمزعا خ١ٍّػ خ٠٢ا قب١غث خٔشزمِ لائ ب٘شظؽ ٓىّ٠لا ٟزٌاٚ خ١غلاجٌا عاشغ٤ا حشضو .حسٛغٌاٚ فاذ٘٤ا خ٠٢ا ش١غفر فلازخبث فٍزخر ْأ ٓىّ٠ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمزٌ خ١غلاجٌا شظٔ تغؾث ٟغلاجٌا فذٌٙا ش١غز٠ ْأ ٓىّ٠ ٕٝؼّث ٞأ ،خ٠٣ٌ خ١غلاجٌا خٙعٌٛاٚ .خ٠٣ٌ شغفٌّا ِٓ ًلأ ذٔبو شجخٌاٚ أذزجٌّا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر دٛؽ ٟزٌا دب٠٢ا ٔ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر دٛؽ ٟزٌا دب٠٢ا .ٗغف
54 / Dr. Ahmed ALDYAB EKEV AKADEMİ DERGİSİ ْٛػشؼِ ٛغٌٍا ٓػ ُ٘ ٓ٠زٌاٚ { ٌٝبؼر ٌٗٛمف ،داسبش٦اٚ ضئبظخٌا ظفٔ ًّؾر :ِْٕٛإٌّا } 1 ٌ ػذٌّا ٜذجز٠ . ٓػ اٚذؼزثاٚ ٛغٌٍا ٓػ اٚذؼزثا ٓ٠زٌا ٓ١ِٕإٌّا ءلاإٙ ٓػ دبؼزثلاا خ١ّ٘أ صشجر خ٠٢ا ٖز٘ٚ ،ٟطبؼٌّاٚ طشؾٌا ٟف ُٙؼلٛ٠ ٞزٌا َلاىٌا ًو ْأ ِٓإٌّا ٍٝػ تغ٠ بِ دب٠ٌٛٚأ ِٓ ٛغٌٍا ٓػ عاشػ٦ا ْأٚ ِٕٗ ًئبؽ لا بِ ًو بٙجمؼر ٟزٌا دب٠٢ا ٍٝػ كجطٕ٠ َلاىٌا ظفٔٚ .ٗرب١ؽ ٟف ٕٗػ ذؼزج٠ ُ٘ ٓ٠زٌاٚ { : ِْٕٛإٌّا } ْٛظفبؽ ُٙعٚشفٌ 1 ُ٘شجظٌ ُ١ظؼرٚ ٓ١ِٕإٌٍّ ػذِ خ٠٢ا ٖز٘ ٟفف . ٝٔضٌا ِٓ ٗغفٔ ِٓإٌّا عفؽ خ١ّ٘أ ًبؼ٠أ بٙ١فٚ ٝٔضٌا ِٓ ُٙغفٔأ ٍٝػ ظبفؾٌا ٟف ،ْٛخ١ش( بِٙر ٟف َلاع٦ا عٍّغ ٟزٌا داسٛظؾٌّا ِٓ ًؼفٌا از٘ ْأٚ 1891 ، ص 118 ٘ ٜشٔ ْأ ٓىّ٠ بٕو بِ ٓؾٔٚ .) .شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر لاٌٛ ٓ١ؾٌٍّّا ٓ٠ز ةمتاخلا : ِٓ شؾجٌا از٘ ٗ١ٌئ ًطٛر ٌٟا ظئبزٌٕا غؼث ءٜسبمٌٍ ضخٍٔ ْأ ٓىّ٠ ظئبزٌٕا ٖز٘ ِٓٚ ،ٗمٍؼزِٚ شجخٌا دٛؽ ٟزٌا دب٠٣ٌ ءاشمزعا خ١ٍّػ خ٠٢ا قب١غث خٔشزمِ لائ ب٘شظؽ ٓىّ٠لا ٟزٌاٚ خ١غلاجٌا عاشغ٤ا حشضو .حسٛغٌاٚ فاذ٘٤ا خ٠٢ا ش١غفر فلازخبث فٍزخر ْأ ٓىّ٠ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمزٌ خ١غلاجٌا شظٔ تغؾث ٟغلاجٌا فذٌٙا ش١غز٠ ْأ ٓىّ٠ ٕٝؼّث ٞأ ،خ٠٣ٌ خ١غلاجٌا خٙعٌٛاٚ .خ٠٣ٌ شغفٌّا ِٓ ًلأ ذٔبو شجخٌاٚ أذزجٌّا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر دٛؽ ٟزٌا دب٠٢ا ٔ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر دٛؽ ٟزٌا دب٠٢ا .ٗغف ًلا١ٍلٚ ًػبفٌا ُعا خغٌبجِ خغ١ظث ٚأ خ١ٍؼف خٍّع كٍؼزٌّا شجخ ءبع بِ ًاش١ضو .يٛؼفٌّا ُعا ٚأ ًػبفٌا ُعا خغ١ظث ءبع بِ -.بٙزٍطبف ٟف ٞأ ،خ٠٢ا َبزخ ٟف ٗمٍؼزِٚ شجخٌا ءٟغِ حشضو ٟف ًبطٛظخٚ ٕٝغؾٌا الله ءبّعأ ِٓ شجخٌا كٍؼزِ ءٟغِ عؽلاٌّا ِٓ ًلاضّف ،خ٠٢ا خٍطبف ، ؾ١ؾِ ،ش١جخ ٍّْٛؼر بّث اللهٚ { خ٠٢ا ُزخر بِ ًاش١ضو }...،ُ١ٍػ :عجارملاو رداصملا ٝعِٛ ٛثأ ، ذّؾِ ، ٞششخِضٌا ش١غفر ٟف خ١ٔآشمٌا خغلاجٌا ، ٟثشؼٌا ةبزىٌا ساد ، ،دٚش١ث 1899 . ٟعٌٛ٢ا ، دّٛؾِ ، ُ١ظؼٌا ْآشمٌا ش١غفر ٟف ٟٔبؼٌّا ػٚس ،ٟٔبضٌّا غجغٌاٚ ، ساد شىفٌا ، ،دٚش١ث 1891 . ْب١ؽ ٛثأ ،ٟغٌذٔ٤ا ، ؾ١ؾٌّا شؾجٌا ، خ١ٍّؼٌا تزىٌا ساد ، ،دٚش١ث 1881 . ت١طٌا ٓث ذّؾِ شىث ٛثأ ،ٟٔلالبجٌا ، ْآشمٌا صبغػئ ، ،خ١فبمضٌا تزىٌا خغعإِ ،دٚش١ث 1881 . ػبزفٌا ذجػ،صّٛؾٌا ، ُ٠شىٌا ْآشمٌا ٟف شجخٌاٚ أذزجٌّا ، ششٌٍٕ سبّػ ساد ، ،ْبّػ 1891 . ٞصاشٌا ، ذّؾِ ، ش١غفزٌا ش١جىٌا - ت١غٌا ؼ١ربفِ ، شىفٌا ساد ، ،دٚش١ث 1891 . ٞششخِضٌا ، ،شّػ ٓث دّٛؾِ فبشىٌا ٟثشؼٌا ةبزىٌا ساد ، ، دٚش١ث ، 1891 . ٟششمٌا ًؼفٌا ٛثأ ،ٟٔٚسصبىٌا ، ر ٍٝػ ًؼفٌا ٟثأ خ١شبؽ ف ٞٚبؼ١جٌا ش١غ ، ساد شىفٌا ، ،دٚش١ث 1881 .
55 نآرقلا يف ربخلا قلعتم ميذقت ةغلاب Ahmed ALDYAB ثحبلا صخلم شجخٌا ْأ فٚشؼِ ٛ٘ بّىف،ْآشمٌا ٟف شجخٌا ُ٠ذمزث كٍؼزر خ١غلاث خعاسد ٖز٘ ياٛؽأ ٌٗ ك١ٍؼزٌا از٘ٚ .خٍّغٌا ٗجش ٗث كٍؼز٠ ْأ ٓىّ٠ٚ،ًلامزغِ ٟرأ٠ ْأ ٓىّ٠ خٌبؽ شؾجٌا از٘ يٚبٕر ذمف ،ُ٠ذمزٌاٚ ش١خأزٌا تغؾث ٌٝئ شظٕ٠ ٌُٚ كٍؼزٌّا ُ٠ذمر ذؼث شجخٌا كٍؼزِ ٟرأ٠ ْأ طبع٤بف ،شجخٌا ٓػ ًاشخأزِ ٗٔٛو خٌبؽ ٟف كٍؼزٌّا عاشغ٤ا ٖز٘ٚ ،ٖشجخ ٍٝػ كٍؼزٌّا َذمز٠ خ١غلاث فاذ٘أٚ عاشغ٤ ٓىٌٚ ،شجخٌا ْأ ذٌٚبؽ ٟٕٕىٌ ،ًبؼِ حسٛغٌاٚ خ٠٢ا قب١غٌ غجزر ٟ٘ٚ خػٕٛزِٚ حش١ضو فاذ٘٤اٚ ّٛٔأٚ سبزخأ ؼث ع ٟٕغرٚ ٞشضر ْأ ٓىّ٠ طرّٕٛو خ١غلاجٌا عاشغ٤ا ٖز٘ ِٓ ًبؼ .ءٜسبمٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر : ٌٝٚ٤ا ،ٓ١ز٠ٚاص ِٓ عٛػٌّٛا ذٌٚبٕر ذلٚ .ٖذؽٚ شجخٌا ٍٝػ شجخٌا كٍؼزِ ُ٠ذمر :خ١ٔبضٌا ،شجخٌاٚ أذزجٌّا :ةيحاتفملا تاملكلا ؼزِ خغلاث ،ُ٠ذمزٌا ،فاذ٘أ ،شجخٌا كٍ ٛؾٌٕا ٍُػ ،
Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü Özet
Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır. Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin
Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, (ahmad.adyab@gmail.com). .يٛؼفٌّا ُعا ٚأ ًػبفٌا ُعا خغ١ظث ءبع بِ -.بٙزٍطبف ٟف ٞأ ،خ٠٢ا َبزخ ٟف ٗمٍؼزِٚ شجخٌا ءٟغِ حشضو ٟف ًبطٛظخٚ ٕٝغؾٌا الله ءبّعأ ِٓ شجخٌا كٍؼزِ ءٟغِ عؽلاٌّا ِٓ ًلاضّف ،خ٠٢ا خٍطبف ، ؾ١ؾِ ،ش١جخ ٍّْٛؼر بّث اللهٚ { خ٠٢ا ُزخر بِ ًاش١ضو }...،ُ١ٍػ :عجارملاو رداصملا ٝعِٛ ٛثأ ، ذّؾِ ، ٞششخِضٌا ش١غفر ٟف خ١ٔآشمٌا خغلاجٌا ، ٟثشؼٌا ةبزىٌا ساد ، ،دٚش١ث 1899 . ٟعٌٛ٢ا ، دّٛؾِ ، ُ١ظؼٌا ْآشمٌا ش١غفر ٟف ٟٔبؼٌّا ػٚس ،ٟٔبضٌّا غجغٌاٚ ، ساد شىفٌا ، ،دٚش١ث 1891 . ْب١ؽ ٛثأ ،ٟغٌذٔ٤ا ، ؾ١ؾٌّا شؾجٌا ، خ١ٍّؼٌا تزىٌا ساد ، ،دٚش١ث 1881 . ت١طٌا ٓث ذّؾِ شىث ٛثأ ،ٟٔلالبجٌا ، ْآشمٌا صبغػئ ، ،خ١فبمضٌا تزىٌا خغعإِ ،دٚش١ث 1881 . ػبزفٌا ذجػ،صّٛؾٌا ، ُ٠شىٌا ْآشمٌا ٟف شجخٌاٚ أذزجٌّا ، ششٌٍٕ سبّػ ساد ، ،ْبّػ 1891 . ٞصاشٌا ، ذّؾِ ، ش١غفزٌا ش١جىٌا - ت١غٌا ؼ١ربفِ ، شىفٌا ساد ، ،دٚش١ث 1891 . ٞششخِضٌا ، ،شّػ ٓث دّٛؾِ فبشىٌا ٟثشؼٌا ةبزىٌا ساد ، ، دٚش١ث ، 1891 . ٟششمٌا ًؼفٌا ٛثأ ،ٟٔٚسصبىٌا ، ر ٍٝػ ًؼفٌا ٟثأ خ١شبؽ ف ٞٚبؼ١جٌا ش١غ ، ساد شىفٌا ، ،دٚش١ث 1881 . ٟلٚصشٌّا ، ْب١ٍػ ذّؾِ ، ٟلٚصشٌّا ش١غفر ٍٝػ ْب١ٍػ ذّؾِ خ١شبؽ ، ةبزىٌا ساد ٟثشؼٌا ، دٚش١ث ، 1891 . ذّؾِ ُ١ظؼٌا ذجػ ،ٟٕؼطٌّا ، خ١غلاجٌا ٗربّعٚ ٟٔآشمٌا ش١جؼزٌا ضئبظخ ، خجزىِ خج٘ٚ ، ،حش٘بمٌا 1881 . سٛشبػ ٓث ، ش٘بطٌا )خ٠سبر ْٚذث( خ١غٔٛزٌا ساذٌا ،ظٔٛر ،ش٠ٕٛزٌاٚ ش٠شؾزٌا ، .ششٌٍٕ خ١ش ٓ١ِأ ، ٞشىث ، ْآشمٌا ٟف ٟٕفٌا ش١جؼزٌا ، قٚششٌا ساد ، ،حش٘بمٌا 1818 . ْٛخ١ش ، ذ١غٌا دّٛؾِ ، ُ٠شىٌا ْآشمٌا خغٌ ٟف ش١خأزٌاٚ ُ٠ذمزٌا ساشعأ ، خجزىِ خ٠ش٘ص٤ا دب١ٍىٌا ، حش٘بمٌا ، 1891 . ذّؽأ ،ةٍٛطِ ، خ١غلاث ت١ٌبعأ ، دبػٛجطٌّا خٌبوٚ ، ،ذ٠ٛىٌا 1891 . ٟعبٔ ، ذ١ّؾٌا ذجػ ذ١غِ ، خ١ثشؼٌا خغلاجٌا ت١ٌبع٤ خ١غفٌٕا ظع٤ا ، خِبؼٌا خغعإٌّا ششٌٕاٚ دبعاسذٌٍ ، ،دٚش١ث 1897 . KAYNAKÇA
Ebû Mûsâ, Mahmûd, el-Belâgatu’l-Kur’âniyye fî Tefsîri’z-Zemahşerî, Beyrut, 1988.
el-Âlûsî, Mahmûd, Rûhu’l-Me’ânî, fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm
ve’seb’î’l-Mesânî, Beyrut, 1983.
el-Bâkillânî, Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib, İ’câzu’l-Kur’ân, Beyrut, 1991.
el-Endelusî, Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît, Beyrut, 1991.
el-Hammûz, Abdulfettâh, el-Mubtede’ ve’l-Haber fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Amman, 1986.
56 / Dr. Ahmed ALDYAB EKEV AKADEMİ DERGİSİ ذّؾِ ُ١ظؼٌا ذجػ ،ٟٕؼطٌّا ، خ١غلاجٌا ٗربّعٚ ٟٔآشمٌا ش١جؼزٌا ضئبظخ ، خجزىِ خج٘ٚ ، ،حش٘بمٌا 1881 . سٛشبػ ٓث ، ش٘بطٌا )خ٠سبر ْٚذث( خ١غٔٛزٌا ساذٌا ،ظٔٛر ،ش٠ٕٛزٌاٚ ش٠شؾزٌا ، .ششٌٍٕ خ١ش ٓ١ِأ ، ٞشىث ، ْآشمٌا ٟف ٟٕفٌا ش١جؼزٌا ، قٚششٌا ساد ، ،حش٘بمٌا 1818 . ْٛخ١ش ، ذ١غٌا دّٛؾِ ، ُ٠شىٌا ْآشمٌا خغٌ ٟف ش١خأزٌاٚ ُ٠ذمزٌا ساشعأ ، خجزىِ خ٠ش٘ص٤ا دب١ٍىٌا ، حش٘بمٌا ، 1891 . ذّؽأ ،ةٍٛطِ ، خ١غلاث ت١ٌبعأ ، دبػٛجطٌّا خٌبوٚ ، ،ذ٠ٛىٌا 1891 . ٟعبٔ ، ذ١ّؾٌا ذجػ ذ١غِ ، خ١ثشؼٌا خغلاجٌا ت١ٌبع٤ خ١غفٌٕا ظع٤ا ، خِبؼٌا خغعإٌّا ششٌٕاٚ دبعاسذٌٍ ، ،دٚش١ث 1897 . KAYNAKÇA
Ebû Mûsâ, Mahmûd, el-Belâgatu’l-Kur’âniyye fî Tefsîri’z-Zemahşerî, Beyrut, 1988.
el-Âlûsî, Mahmûd, Rûhu’l-Me’ânî, fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm
ve’seb’î’l-Mesânî, Beyrut, 1983.
el-Bâkillânî, Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib, İ’câzu’l-Kur’ân, Beyrut, 1991.
el-Endelusî, Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît, Beyrut, 1991.
el-Hammûz, Abdulfettâh, el-Mubtede’ ve’l-Haber fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Amman, 1986.
KAYNAKÇA
Ebû Mûsâ, Mahmûd, el-Belâgatu’l-Kur’âniyye fî Tefsîri’z-Zemahşerî, Beyrut, 1988. el-Âlûsî, Mahmûd, Rûhu’l-Me’ânî, fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’seb’î’l-Mesânî, Beyrut,
1983.
el-Bâkillânî, Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib, İ’câzu’l-Kur’ân, Beyrut, 1991. el-Endelusî, Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît, Beyrut, 1991.
el-Hammûz, Abdulfettâh, el-Mubtede’ ve’l-Haber fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Amman, 1986. el-Kâzûnî, Ebu’l-Fadl el-Kuraşî, Hâşiyetu Ebi’l-Fadl alâ Tefsîri’l-Beydâvî, Beyrut,
1991.
el-Mat’anî, Abdulazîm Muhammed, Hasâi’su’t-Ta’bîri’l-Kur’ânî ve
Simâtuhu’l-Belâgiy-ye, Kahire, 1992.
el-Matlûb, Ahmed, Esâlîb Belâgiyye\Kuveyt, 1980.
el-Merzûkî, Muhammed Aliyyân, Hâşiyetu Muhammed Aliyyân alâ Tefsîri’l-Merzûkî, Beyrut, 1987.
er-Râzî, Muhammed, et-Tefsîru’l-Kebîr-Mefâtîhu’l-Gayb, Beyrut, 1981. ez-Zemahşerî, Mahmûd b. ‘Umer, el-Keşşâf , Beyrut, 1987.
İbn ‘Âşûr, et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus, trs.
Nâcî, Mecîd Abdulhamîd, el-Ususu’n-Nefsiyye li Esâlîbi’l-Belâgati’l-Arabiyye, Bey-rut,1984.
Şeyh Emîn, Bekrî, et-Ta’bîru’l-Fennî fi’l-Kurân, Kahire, 1979.
Şeyhûn, Mahmûd es-Seyyid , Esrâru’t-Takdîm ve’t-Te’hîr fî Lugati’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire, 1983.
