Endüstri İçi Ticaret ve Gümrük Birliği

ENDÜSTRİ İÇİ TİCARET VE 'GÜMRÜK BİRLİGİ

' I

1.

GİRİŞ

Yrd.Doç.Dr.Osman Küçükahmetoğlu M.Ü.İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

İktisat Bölümü Öğretim Üye;i

Bu çalışma iki temel amaca _{dayanmaktadır: İlk olarak endüstri içi} tica-ret ile gümrük birliği arasındaki ilişkinin teorik yönelen _{incelenmesi ve} endüs-tri içi ticaretin _{hesaplama yöntemlerinin ortaya konulması, ikinci olarak} Tür-kiye ve Avrupa Topluluğu ülkelerinin birbirleri ile yaptıkları ticaret çerçeve-sinde bu ülkelerdeki endüstri içi ticaret düzeylerinin hesaplanması. ·Endüstri içi ticaret ile gümrük birliği arasındaki ilişkiyi ortaya koymadan önce birbiri ile yakından' ilgili olan endüstri içi ve endüstriler arası ticaret kavramlarının açıklanması yerinde olacaktır.

2. ENDÜSTRİ (Çİ TİCARET ve ENDÜSTRİLER ARASI TİCARET

Endüstri içi ticaret, aynı sanayi dalı kapsamında olan ve temelde birbi-• rinden farklı _{olmayan ürünlerin ülkeler arasında karşılıklı olarak ithalat ve} ih-racatı ile ortaya çıkar. Tüketici tercihlerine göre ülkelerin birbirinden farklı

yapıdaki otomobilleri karşılıklı olarak ithal ve ihraç etmeleri endüstri içi tica-rete örnek olarak gösterilebilir. Sermaye/Emek oranının benzer yapıda o_l du-ğu ülkelerde endüstri içi ticaret oranı yüksek bir düzeye ulaşır, endüstriler

·arası ticaret ise düşük düzeyde kalır.

Endüstriler arası ticaret, bir endüstriyel ürünün, karşılaştırmalı üstün-lük, karşılaştırmalı _{dezavantaj durumuna göre başka bir endüstriyel ürün ile} mübadele edilmesidir. Bir ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu sı­ nai bir ürünü ihraç ederken karşılaştırmalı dezavantaja sahip olduğu tarımsal bir ürünü ithal etmesi endüstriler ·arası ticarete örnek olarak gösterilebilir.

Bu bakımdan bir ülkenin endüstriler arası ticaret yapısı o ülkenin karşı­ laştırmalı üstünlükleri gereğince _{belir,lenir. Endüstriler arası ticaret} Hecksc-her-Ohlin teorisi ile uyumludur. Buna göre _{herhangi bir ülkede· sermaye bol,} emek kıt üretim faktörü _{ise bu ülke sermaye yoğun mal ihraç eder, emek·}

ğun mal ithal eder. Ülkeler arasında sermaye/emek oranlarının birbirinden çok farklı olması durumunda yüksek düzeyde endüstriler arası ticaret ortaya çıkar. Sanayi Tarım A Ülkesi Ürünü Ürünü A Ülkesi Endüstriler Arası Ticaret B Ülkesi B Ülkesi Şekil 1. a: Ürün farklılaştırmasının olmadığı durumda uluslararası ticaret

Sanayi Tarım Ürünü Ürünü Endüstriler Arası Ticaret Endüstri içi Ticaret Şekil 1.b:

Ürün farklılaştırması durumunda uluslararası ticaret.

Yukarıdaki şekilde iki ülke arasındaki endüstriler arası ve endüstri içi ticaret gösterilmektedir1_{. Şekil l.a' da ürün farklılaştırmasının olmadığı} durumda uluslararası ticaretin yönü gösterilmektedir. Buna göre A ülkesi sınai ürün ihraç etmekte, tarımsal ürün ithal etm.ektedir. Bu durum endüstriler arası ticareti göstermektedir. A ülkesi sınai ürünlerde net ihracatçı, tarımsal ürünlerde ise net ithalatçı ülke konumundadır. Şekil 1. b' de ürün farklılaştırmasının olduğu durum gösterilmektedir. Burada hem A ülkesi hem de B ülkesi birbirinden

farklı

nitelikteki

sınai

ürünü üretmektedir. A ülkesindeki tüketicilerden bir bölümü B ülkesinin ürettiği sınai ürünü tercih etmektedir. Böylece A ülkesi sınai ürünlerde ticaret fazlası sağlanmasına karşılık, aynı üründe hem ihracat hem de ,ithalat yapmaktadır. Bu durum endüstri içi ticareti gösterir.

1 Paul R. Krugman-Maurice Obstfeld, (1988), s. 138.

Endüstriler arası ticarette dış ticaret kazancı uzmanlaşma ve mübadele nedeni ile ortaya çıkmaktadır. Endüstri içi ticarette ise dış ticaret kazancı, tercih çeşitliliği ve ölçek ekonomileri nedeni ile ortaya çıkmaktadır. Ancak endüstri içi ticaret nedeni ile ortaya çıkan kazancın endüstriler arası ticaret nedeni ile ortaya çıkan kazançtan daha büyük, küçük ya da eşit olup olmadığını a priori söyleyemeyiz2• Ticaret öncesi, ülkeler arası göreli fiyat farkları endüstriler arası ticaret durumunda endüstri içi ticaret durumuna göre daha yüksektir. Bu nedenle endüstri içi ticaret durumunda fiyat farklılıklarının giderilmesi daha düşük maliyetle gerçekleştirilir. Böylece endüstri içi ticaretten sağlanan kazanç, endüstriler arası ticarete göre daha büyük olabilir, ancak bu durumun genelleştirilmesi zordur3• Ticaret politikasında ·gerekli değişikliklerin yapılması açısından enqustri içi ticaret endustriler arası ticarete göre daha elverişli.clir.

Gümrük birliği teorisine göre bir ülke aynı ürünü hem ihraç hem de ithal etmemektedir. Üç ülke ve iki maldan oluşan model çerçevesinde her ülke yalnızca tek bir mal ihraç etmektedir. Buna karşılık endüstri içi ticaret durumunda bir ülke aynı ürünü hem ihraç hem de ithal edebilmektedir. Bu nedenle geleneksel gümrük birliği teorisi ·endüstri içi ticareti kapsamamaktadır. E~düstri içi ticaret ürün farklılaştırması, ülkeler arası talep yapısındaki farklılık ve ölçek ekonomilerinin varlığına bağlıdır. Bu faktörlerin varlığı bir ülkenin aynı ürünü ihraç ve ithal etmesini sağlar. Endüstri içi ticaretin giderek yükseldiği tezinin doğrulanabilmesi ve dünya ticaretinin bir bölümünü bu yaklaşıma göre açıklanabilmesi ıçın Heckscher-Oblin modelindeki bazı varsayımların değiştirilmesi gerekir. Bu varsayımlar şunlardır5:

1) Üretimde ölçeğe göre sabit getiri koşullan koşulları geçerlidir. 2) Ülkelerin talep yapıları birbirine benzer ni~eliktedir.

3) Ülkelerin ürettiği ürünler homojen bir yapıdadır.

2 David Greenaway, (1986), s. 40.

3 _{David Greenaway - P.K.M. Tharakan, (1986), s. 9.} 4 A.M. El-Agraa-A.J.Jones, (1981), s. 20-23.

5 Jagdish Bhagwati, (1966), s. 19; Herbert G.Grubel-P.J.Lloyd, (1975), s. 71.

Heckscher-Öhlin modelindeki bu varsayımların yerini endüstri içi ticaret modelindeki farklı varsayımlar almıştır6.

1) Üretimde ölçeğe göre artan getiri koşulları geçerlidir. 2) Ülkelerin talep yapıları birbirinden farklı niteliktedir.

3) Ülkelerin ürettiği ürünler birbirinden _{farklılaştırılmış bir yapıdadır.} Böylece dünya ticaretinin bir bölümünü endüstri içi ticaret yaklaşımı ile

açıklamak mümkündür. Dünya ticareti içinde endüstri içi ticaretin payını

ölçmeye yönelik çeşitli çalışmalar yapılmıştır. 1978 yılı: verilerine göre endüstri içi ticaret sanayileşmiş ülkelerde

%

58.9, gelişmemiş ülkelerde

%

14.5, yeni sanayileşen ülkelerde ise

%

42 düzeyindedir7. Diğer bir çalışmaya

göre ise 1963-1980 döneminde dünya endüstri içi ticaret oranı sürekli

yükselmiştir8_.

Buna göre dünya endüstri içi ticaret oranı 1963'de

%

47, 1967'de

%

52, 1977'de

%

54, 1980'de

%

53 düzeyinde olmuştur. Anlaşılacağı gibi dünya ticaretinin yarısı endüstri içi ticaret kapsamıntı; girmektedir ve endüstri içi ticaret gelişmiş ülkelerde yüksek, gelişmemiş

ülkelerde ise düşük düzeydedir.

1

Endüstri içi ticaret yaklaşımı geleneksel gümrük birliği teorisinde yer almamasına karşılık, son yıllarda endüstri içi ticaret ile gümrük birliği arasındaki ilişkiler birçok araştırmanın temelini oluşturmuştur. Yapılan l!ygulamalı çalışmalar uluslararası iktisadi bütünleşmenin endüstri içi ticaret

üzcrinde~i etkisini araştırmaktadır. Bu konuda ilk çalışma Balassa tarafından

gerçekleştirilmiştir. _{Balassa'ya göre Avrupa Topluluğu ülkelerinde endüstri}

içi ticaret 1958-1963 yıllarında yükselmiştir9_{. Willmore'a göre Orta Amerika}

Ortak Pazarı _{(CACM) ülkelerinde 1961-1971 yılları arasında endüstri içi}

ticaret artış göstermiştirı0_{• Grubel ve Lloyd Avrupa Topluluğu}

ülkelerinde 1959-1967 yılları arasında endüstri içi ticaretin yükseldiğini göstermiştir1 _ı. Balassa tarafından gerçekleştirilen diğer bir çalışmada azgelişmiş ülkeler açısından endüstri içi ticaret ile iktisadi bütünleşme arasınµaki ilişkiler 6 Ali M.El-Agraa, (1983), .8.5.

7 Oli Havrylshyn-Engin Civan. (198.5),

s

:

265. 8 farhaııg Niroomand, (1988), s. 339. 9 Bela Balassa, (1966), s. 471.

ıo L.N. Willmore, (1974), s.123-:?A.

i l Herbert G.Grubcl-P.J.Lloyd. (1975), s.44-45. 82

araştırılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (LAFTA) ve Orta Amerika Ortak pazarı (CACM) ülkelerinin

gerçekleştirmiş olduğu iktisadi bütünleşme bu ülkeler. arasıda endüstri içi

ticaretin gelişmesine katkıda bulunmuştur1_2.

Drabet ve Greenaway Avrupa topluluğu ülkeleri ve Doğu Avrupa Orta

Pazarı (CMEA) ülkelerinde endüstri içi ticaret düzeyinin 1964-1977 yıllarında giderek yükseldiğini göstermiştir. Ayıu çalışmadan elde edilen bir diğer sonuca göre AT ülkelerindeki endüstri içi ticaret düzeyi (CMEA) ülkelerine göre daha yüksektir13 . Sonuç olarak iktisadi entegrasyonun endüstri içi ticareti olumlu yönde etkilediği söylenebilir14.

Endüstri içi ticaret düzeyi, iktisadi entegrasyon kapsamındaki ülkelerde olduğu gibi entegrasyon dışındaki ülkelerde de giderek artış göstermektedir. Anciık,iktisadi entegrasyon durumda endüstri içi ticarette ortaya çıkan artışın İktisadi entegrasyonun olmadığı durumda endüstri içi ticaret artışından daha

yüksek olup olmadığını söyleyemeyiz15.

Endüstri içi ticaretin yükselmesi ihracat ve ithalatın artmasına neden · olur. İthalattaki artış gümrük birliği açısından ticaret yaratıcı ve ticaret

saptırıcı

etkinin temelini

oluşturur.

Ticaret

yaratıcı

etki

ref~h

artışına

neden

olur. Ticaret yaratıcı etki endüstri içi ticaret ya da endüstriler arası ticaret

aracılığı

ile ortaya

çıkabilir.

Ancak endüstri içi ticaret

dolayısı

ile

ortayaçıkan

ticaret yaratmanın endüstriler arası ticaret nedeni ile ortaya çıkan ticaret

yaratmadan fazla olup olmadığını a priori söyleyemeyiz. Bu durumun

aydınlığa kavuşması uygulamalı çalışmaların gerçekleştirilmesine bağlıdır.

Endüstri içi ticaret ile gümrük birliği arasındaki ilişki aşağıdaki faktörler

çerçevesinde ele alınabi!ir1_6:

1. Ticaretin liberalleşmesi, olasılıkla endüstri içi ticareti arttırır.

2. Tüketici tercihindeki çeşitlilik ve talep örtüşmesi (Overlapping)

endüstri içi ticaretin yükselmesine neden olur.

3. Üretim maliyetlerindeki diıişme endüstri içi uzmanlaşmanın artmasını sağlar .

. 12 Bela Balassa, (1979), s. 29

13 Zdenek Drabek-David Greenaway, (1984), s. 455.

14 David Greenaway-Chris Milner, (1986), s.99. 15 David Greenaway, (1987), s.170.

16 David Greenaway, (1987), s.154-156

4 . . Yabancı sermaye .yatırımları dikey ve yatay uzmanlaşma yoluya endüstri içi ticaretin artmasına neden olur. Yatay uzmanlaşma· temelde birbirine benzeyen ancak az çok birbirinden farklılaştırılmış ürünlerin üretimi ile

gerçekleştirilir

.

Dikey

uzmanlaşma,

firmaya. özgü avantajlar nedeni ile faktör fiyatları farkından yararlanarak üretimin bir bölümünün ülke dışında . gerçekleştirilmesi ile ortaya çıkat.

3. ENDÜSTRİ İÇİ TİCARETİN ÖLÇÜMÜ

Endüstri içi ticaretin ölçümünde kullanılan üç ayrı yaklaşım vardır. Bu yaklaşımlar aşağıda sırası ile verilmektedir.

1) Balassa Yaklaşımı

Endüstri içi ticaretin ölçülmesi ilk defa Bal.assa endeksi ile gerçekleştirilmiştir. Balassa endeksi aşağıdaki biçimde gösterilmektedir:

A O S: A j s: 100

X j: İhracat M j:, İthalat

Balassa yaklaşımına göre17. A jkatsayısı ile endüstri içi ticaret arasında ters ilişki vardır. A j katsayılı O ile 100 arasında bir değer alır. A /atsayınının yükselmesi endüstri içi ticaretin azalması, katsayının azalması ise endüstri içi

ticaretin yükselmesi anlamına gelir. Balassa yaklaşımında ağırlıksız ortalamalar kullanılmaktadır.

2) Grubel-Lloyd YakJ~1şımı

Grubel-Llyod yaklaşımı Balassa. yaklaşımına benzemektedir. Grubel-Lloyd endeksi l'den Balassa endeksinin . çıkartılması ile elde edilmektedir. Ancak Grubel-Lloyd endeksinde ağırlıklı düzeltilmemiş ortalamalar kullanılmaktadır. Grubel-Lloyd endeksi aşağıdaki gibi gösterilınektedir18_•

17 Bela Balassa, (1966), s. 471.

18 Herberı G.Gnıbel-P.J.Lloyd, (1975), s.22.

o

< B.

- J 2-ıoo

Grubel-Lloyd endeksinde B j katsayısı O ile 100 arasında bir değer 'alır.

Ancak Balassa endeksinin tersine, Grubel-Lloyd endeksinde B j katsayının

lOO'e yaklaşması endüstri içi ticaret düzeyinin yükselmesi, O'a yaklaşması ise

endüstri içi ticaret düzeyinin azalması diğer bir deyişle endüstriler arası

ticaretin öne çıkması anlamına gelmektedir.B jkatsayısı endüstri içi ticaret ile

doğru yönlü bi.r ilişkidedir.

3) Aquino Yaklaşımı

Aquino, Grubel-Lloyd endeksinin ticaret dengesizliğini düzeltmede tuçarlı sonuçlar vermediğini ileri sürmüştür. Aquino'nun önermiş olduğu

alternatif .endüstri içi ticaret endeksi aşağıdaki gibidir19.

e

e

1 1 2=1X·-M ·I e 2(Xj

!

Mj) e -(X· + M-) Q·

=

J J . 100 X·

=

Mj-2 J J J _{e e} J L IXj-Mj l

x·

J M· J

o

s; Q s; 100

Aquino endeksinde düzeltilmiş ağırlıklı ortalamalar kullanılmaktadır.

4. TÜRKİYE VE AVRUPA TOPLULUGU ÜLKELERİNDE ENDÜSTRİ İÇİ TİCARET

Gümrük birliğinin endüstri içi ticaret üzerindeki etkisini ortaya koymak

ve ülkeler açısından bir karşılaştırma yapmak için yukarıda belirtilen

yaklaşımlar çerçevesinde Avrupa Topluluğu üyesi 12 ülke ve Türkiye için

endüstri içi ticaret endeksi oluşturulabilir. Endüstri içi ticaret endeksinin

oluşturulmasında aşağıdaki yol izlenmiştir:

19 Antonio Aquino, (1978), s. 280.

1) Yapılan hesaplamalarda Standart Uluslararası Ticaret Smıflandırması (SITC) sisteminin üç basamaklı ürün bazı temel alınarak ilksel (SITC 0-4) ve smai (SITC 5-8) ürünler için endüstri içi ticaret oranları

hesaplanmıştır.

Ikinci

aşamada

endüstri içi ticaret

oranları

SITC tek basamaklı ürün grupları için hesaplanmıştır.

2) Hesaplama kapsammdaki ülkeler Avrupa Topluluğu ülkeleri ve Türkiye'dir.

Çalışmaqa

Avrupa.

Topluluğu

içi endüstri içi ticaret düzeyi ve yönü ölçülmek istenmiştir. Bu nedenle söz konusu ülkelerin SITC üç basamaklı ürün bazmda birbirlerine yapmış oldukları ihracat ve ithalat miktarları temel almmıştır.

3) Zaman içindeki değişiklikleri gözlemleyebilmek için hesaplamalar 1979 ve 1987 yılları için ayrı ayrı gerçekleştirilmiştir. Gerekli veriler United Nations, Commoclity Tracle Statistics 1980 ve 1988' den derlenmiştir.

4) Çalışmada kullanılan Standart Uluslararası Ticaret Sınıflandırılması

(SlTC) sisteminde tek basamalı ürün grupları aşağıdaki gibi

tanımlanmaktadır20_:

SITC-0 Gıda Maddeleri ve canlı hayvanlar, SITC-2 İçki ve tütün, SITC-2 Hammaddeler, SITC-3 Mineral ve yakıtlar, SlTC-4 Hayvansal ve bitkisel yağlar, SITC 0-4 İlksel ürünler, SITC-5 Kimya sanayi, SITC-6 Mamül ürünler sanayi, SITC-7 Makine ve ulaşım araçları s.anayi,. SITC-8 Çeşitli sınai ürünler, SITC 5~8 Smai ürünler.

5) Endüstri içi ticaret ÇJrubel-Lloyd, Balassa ve Aquino endekslerine göre ayrı ayrı hesaplanmıştır. Elde edilen sonuçlar aşağıda gösterilmiştir.

Çeşitli yaklaşımlara göre oluşturulan ve tablolarda gösterilen endüstri içi ticaret endeksleri aşağıdaki gibi yorumlanabilir.

1 - Avrupa Topluluğu ülkelerinde, 1979-1987 döneminde, İngiltere dışmda tüm ülkelerde topluluk içi endüstri içi ticaret oranı yükselmiştir. Bu sonuç gümrük birliği ülkelerinde endüstri içi ticaretin yükseleceği tezini doğrular biçimdedir.

2 - Balassa, Grubel-Lloyd ve Aquino yaklaşımlarına göre hesaplanan endüstri içi ticaret endeksleri gene] olarak benzer sonuçlar vermiştir.

20 Unitcd Nations, (1975) 86

Tablo 1 : Avrupa Topluluğu Ülkeleri ve Türkiye'de Topluluk İçi

Endüstri İçi Ticaret (Gnıbel-Lloyd Endeksi) l987

SITC Alın. ahaO 61 ahal 2 3 58 52 33 4 79 0-4 57 5 6 7 8 5-8 0-8 76 75 59 69 70 64 Frn. İııg. 62 50 53 51 46 64 55 64 74 73 72 71 66 53 51 47 75 55 79 66 7-ı 77 74 65 İtal. 33 60 35 20 54 40 55 58 69 47 57 50 Hali. 54 68 54 47 63 57 75 71 73 77 74 67 Bel. 68 71 59 50 78 65 76 70 69 73 72 68 Dani. ~ İri. 35 42 40 54 36 45 40 42 40 48 59 56 51 46 61 74 38 26 39 35 25 19 41 39 74 52 35 56 55 55 34 62 50 56 45 49 Part. 20 23 21 21 45 26 25 43 35 -40 36 32 Yun. 28 36 25 14 14 23 12 29 19 17 21

Kaynak: United Nations, (1988)'deki verilerden hesaplandı.

Tablo

i:

Avnıpa Topluluğu Ülkeleri ve Türkiye'de Topluluk İçi Endüst~i İçi Ticaret (Grubel-Lloyd Endeksi) 1979

Tür. 14 29 18 17 29 21 15 25 20 19 20 20

SITC Alnı. Frn. İng. İlal. Hali. Bel. Dani. İsp. İri. Paıt. · Yun. . Tür.

o

50 55 48 32 57 60 35 19 42 2 3 4 0-4 5. 6 7 8. 5-8 0-8 41 5'7 54 45 36 74 51 73 78 63 71 64 47 65 54 72 75 72 76 74 66 61 54 65 52 56 77 74 81 82 79 69 28 32 45 29 46 56 73 41 54 48 66 51 54 52 53 32 47 79 55 55 72 73 73 67 68 68 69 63

•

71 68 65 63 37 28 20 72 38 37 45 55 51 47 43 Kaynak: United Nations; (1980)'deki verilerden hesaplandı.

19 72 29 25 11 21 56 27 46 44 53 49 50 47 38 68 47 52 40 45 14 13 -6 5 15 o 40 15 16 29 21 29 24 21 27 18 11 23 18 11 27 5 20 16 16 3

o

17 7 5 5 3 7. 5 6 87

Tablo 3: Avrupa Topluluğu Ülkeleri ve Türkiye'de Topluluk içi

Endüstri İçi Ticaret (Balassa Endeksi) 1987

SITC Alm. Frn. İng. İlal.

o

39 42 38 50 67 40 47 47 2 45 46 3 67 54 4 21 36 04 43 44 5 26 36 6 7 8 5-8 0-8 25 26 41 27 31 28 31 29 35 33 46 59 53 65 25 46 44 55 21 45 34 42 24 31 23 53 26 43 34 48 Holl. 46 32 40 53 37 42 25 27 27 23 26 32 Bel. 32 29 38 50 22 34 24 28 31 27 28 31 Dani. ~ İri. 65 58 60 46 39 26 55 55 60 56 60 56 59 61 50 75 81 58 55 26 48 50 ' 63 42 41 44 49 52 45 45 66 38 50 43 54 48

Kaynak: United Nations, (1988)'deki verilerden hesaplandı.

•

Port. 74 77 70 65 55 68 75 55 65 .60 '64 65

Tablo 4: Avrupa Topluluğu Ül

1

keleri ve Türkiye'de Topluluk İçi

Endüstri İçi Ticaret (Balassa Endeksi) 1979

Yun. 72 64 60 71 86 71 88 69 91 81 82 76 Tür. 72 71 61 55 71 66 85 73 80 77 79 74

SITC Alm. Frrı. ~ iıal. 1-loll. Bel. Daııi. İsp. İri. Port. 62 70 76 Yun. Tür. 50 45 52 68 43 40 65 66 58 59 43 2 43 52 3 64 53 4 26 35 04 48 46 5 27 28 7 8 0-8 22 25 37 28 29 24 29 26 35 34 39 72 43 61 21 62 48 55 41 64 23 53 24 19 18 21 30 42 27 59 45 50 34 43' 46 53 28 25 32 31 29 34 48 41 68 21 44 27 31 32 37 32 36 63 57 80 28 59 63 53 45 49 53 55

Kaynak: United Naıions, (1980)'deki verilerden hesaplandı.

88 56 28 52 59 47 50 44 73 53 54 54 56 45 48 43 53 59 32 50 47 52 51 71 60 68 84 69 79 71 76 73 75 50 48 51 46 77 59 85 69 95 80 82 75 47 39 57 83 55 91 78 88 61 80 69

2

3 4

Tablo 5: Avrupa Topluluğu Ülkeleri ve Türkiye'de Topluluk İçi Endüstri İçi Ticaret (Aquıno Endeksi) 1987.

62 59 60 58 51 50 44 42 51 60 49 52 51 47 72 36 51 49 26 56 62 56 50 46 74 Bel. Dani. . ~ _hl__ 67 33 40 39 71 60 50 75 37 33 31 21 57 74 37 29 38 24 21 23 Port. 21 23 21 21 45 28 33 23 13 13 0-4 53 54 54 44 58 65 34 39 38 26 22 5 79 65 7 8 5-8 0-8 76 77 74 75 70 77 31 29 35 33 73 72 78 79 26 34 50 58 69 48 43 48 72 73 75 79 26 32 76 70 68 71 28 31 48 59 62 62 49 52

Ka)~ıak: Unitcd Nations, (1988)'deki verilerden hesaplandı.

58 51 50 54 50 52 34 60 50 43 54 48 27 46 40 42 64 65 22 36 15 24 82 76

·Tablo 6: Avrupa Topluluğu Ülkeleri ve Ti'ırkiye'de Topluluk İçi

Endüstri İçi Ticaret (Aquıno Endeksi) 1979

Tür. 10 25 17 16 31 20 21 24 24 19 79 74

SITC Alın. Frn. ~ İtal. Holl. 13cl. Dani. ~ İri. Poıt. Yun. Tür.

o 57 53 49 39 64 60 33 20 42 55 57 2 53 48 3 34 46 4 50 61 0-4 50 53 5 6' 7 8 5-8 0-8 76 77 71 70 74 60 72 76 75 78 75 63 62 54 64 55 57 76 72 82 82 78 66 19 41 11 56 33 55 50 42 69 56 39 69 58 . 75 71 72 42 74 53 73 41 63 55 55 31 67 57 72 67 66 60 66 61 39 31 19 67 38 45 59 57 56 54 45 20 77 27 25 9 16 51 19 25 36 50 52 52 55 53 61 38 73 48 60 36 47

Kaynak: United Nations, (1980)'deki verilerden hesaplandı.

13 13 5 6 15 o 36 14 20 31 24 30 26 19 37 19 14 27 22 20 27 12 19 20 21 6 10

o

23 9 7 7 3 11 7 8 89

3- Topluluk içi endüstri içi ticaretin en yüksek olduğu ülkeler Almanya, Fransa, İngiltere, Hollanda ve Belçika' dır. Endüstri içi ticaretin en düşük

ol-duğu ülkeler. ise Portekiz, Yunanistan ve Türkiye'dir.

4 - Endüstri içi ticaret düzeyinde en yüksek artış Türkiye'de ortaya çık­

mıştır. Buna göre Türkiye'nin Avrupa Topluluğu il_e olan endüstri içi ticaret

oranı Grubel-Lloyd endeksine göre 1979'da 6 iken 1987'de 20'ye ulaşmıştır. Ancak bu oran AT ülkelerine göre oldukça düşük düzeydedir. Bu nedenle Türkiye'nin Avrupa

Topluluğu

ile

yapmış old~ğu

ticaretin enqüstriler

arası

ni-telikte

olduğunu

söyleyebiliriz. ·

5 -Türkiye'de göreli olarak emek bol, sermaye kıt bir üretim

faktörü-dür. AT ülkelerinde ise göreli olarak emek kıt, sermaye· J?ol üretim faktörü- .

dür. Dolayısı ile Türkiye ve AT ülkelerinde sermaye/emek oranları farklı

dü-zeydedir. Bu farklılık Türkiye' de endüstri içi ticaretin düşük düzeyde kalması­

na neden olmaktadır.

6 - Avrupa Topluluğu kapsamında endüstri içi ticaretin en düşük düzey-de olduğu ülkelerde (Portekiz, Yunanistan, İspanya) ve Türkiye' ele kişi başı­

na ücret düzeyi diğer AT ülkelerine göre daha düşük düzeydedir. Bu nedenle

kişi başına ücretin düşük. olduğu ülkelerde endüstriler arası tic~retin yüksek,

kişi baŞına ücretin yüksek olduğu ülkelerde ise endüstri içi ticaretin yüksek

düzeyde olduğu ileri sürülebiJir21.

7 - Ürün farklılaştırması endüstri içi ticaretin yüksel~esine, ürün stan-dardizasyonu ise azalmasına neden olur22. Türkiye'de sınai ürünlerin büyük

bir bölümü standarllaşmış ürünlerden oluşturmaktaclır23; Türkiyc'nin endü

s-tri içi ticaretin düzeyinin düşük düzeyde olmasının nedenlerinden biri de sınai

ürün ihracatında standartlaşmış ürünler pay~nın yüksek olniasıdır.

8' -

Endüstri içi ticaret oranı gümrük vergilerinin düzeyi ile tersine ilişki­

lidir24. Genel olarak gümrük vergilerinin Türkiye' de yüksek, AT ülkelerinde

ise daha düşük düzeyde olduğu söylenebilir. Bu nedenle Türkiye'cle endüstri

içi ticaret düşük düzeyde kalmaktadır.

2l Benzer sonuçlar için H.Glejser, (1982), s. 367-368'e bakılabilir. 22 Bela Balassa-Luc Bauwens, (1988), s. 1436

23 Osman Küçükağmetoğlu, (1986), s. 147

24 Rodney E.Falvey, (1981), s.505.

9 - Avrupa Topluluğunun görece daha gelişmiş olan ülkelerinde

endüs-tri içi ticaretin yüksek düzeyde olması bu ülkeler arasındaki karşılaştırmalı

maliyet farklarının 'düşük düzeyde olmasından kaynaklandığı söylenebilir.

Tür-kiye'nin, söz konusu ülkeler ile olan endüstri içi ticaretinin düşük düzeyde

ol-ması, bu' ülkeler ile Türkiye arasındaki karşılaştırmalı nrnliyet farklarının

yük-sek düzeyde olmasından ortaya çıktığı söylenebilir. Ülkeler arasında üretim

faktörlerinin dolaşımının daha serbest bir duruma gelmesi karşılaştırmalı

ma-liyet farklarını azaltıp endüstri içi ticaret düzeyini yükseltir25.

25 Wilfred Ethier, (1988), s.142.

92

YARARLA_N;ILAN

KAYNAKLAR

Aquino Antonio, "lntra · Industıy Trade and Inter-Industıy Specialization as

Current Sources of International Trade in Manufactures", Weltnirtsc

-haftliches Archiv, Band 114, Heft 2 1978.

Balassa Bela, 'Tariff Rcdcutions and Trade in Manufactures Aınong the

Indus-trial Countries", American Economic Review, vol.61 Numbcr 3 June

1966.

Balassa Bela,Intra Jııdustry Tracle and Integration of Developing Countries in

the World Econmy, _{World Bank Sraff Working Paper, No:312 January}

1979. _'

Balassa Bcla,Bauwcns Luc, 'Thc Determinants of Intra European Tradc in

Ma-nufactured Goods", European Ecoııoınic Review, Vol. 32 1988

Bhagwati Jagdish, 'Thc Pure Thcory of

Iııterııarional

Trade: A

Surv

~y

"

;

Ecoııo­

mic Journal, Yol. 74 March 1964.

Drabck Zdenck-Grcenaway David, "Ec.onomic Integration. and Intra Industry

· Tradc: Thc EEC and CMEA Compared", Kyklos Yol. 37, Fasc. 3

1984.

El-Agraa Ali M, The Theory of lnternational Trade, Crooın Helm, London

1983

El-Agraa A.M.-Jones A.J., Tlıeory of Customs Unions, St. Martin's Press, New

York 1981.

Etlıier Wiif'red, Modern lrıterııational Ecoııorııics, Second Editioıı, Northoıı,

New York 1988.

_Falvcy Rodney E., "Conııııercial Policy apd Irıtra Industry Tradc", Jourııal of

Iııternatiorıal Economics, Yol. 111981.

Glcjscr H., "Intcr-Industry Yersus Iııtra Specialization in Exports and Imports

(1959-1970-1973)", Journal of Irıternational Economics, Yol. 12 1982.

Grceııaway David, Interııational Trade Policy From Tariffs to New Protectio-nism, Macmillan, London 1986.

Greenaway David, "Iııtra Industry Trade, Inrra firm Trade and European

In-tegration: Evidence, Gains and Policy Aspects'', Journal of Common

Market Studies, Yol. 26 No:2 December 1987.

Greenawa_{y David-Tharakan P.K.M., "Imperfect Competition, Adjusrment and}

Commercial Policy", David Greenaway-P.K.M. Tlıarakan (Eds), lınper­

fect Competition and Internationa.I Trade, Wheatsheaf Books, Sussex

Greenaway David-Milner Chris, The Economics of' Intra lndustry Trade, Basil Blackwell, New York 1986.

Grubel G-Lloyd P.J., Intra lndustry Trade: Tlıe Theory. and Measurement of International Trade in Differentiated Proclucts, Macmillan, London 1975.

Havrylyshyn Oli-Civan E.ngin, "Intra lndustry Trade Among Developing Coun-tries, Journal of Development Economics, Yol. 18 N0:2-3 Augst 1985. Krugman Paul R-_{Obstfeld Maurice, international Economics Tlıeory and}

Po-licy, Boston 1988. _,

Küçükahmetoğlu _{Osman, Ürün Devreleri Analizi ve Türkiye Üzerine Bir}

Dene-mf>, Yayınlanmamış _{Doktora Tezi, İstanbul 1986. ·}

Niroomand Farhang, "lnter versus lntra-Industry Tradc: _{A Note on U.S.}

Tre-end 1963-1980", _{Weltwirtsclıaftliches Arclıiv, Band 124, Heft 2 1988.} United Nations, Standart Interııational Trade Classiticatioıı, _{Revision 2,}

Sta-tistical Papers, _{Series M, No:34, New York 1975.}

United Nations, Commodity Trade Statistics 1987, New York 1988, Yol. 37

No:l-7, 1-6, 1-4, 1-10, 1-3, 1-17, 1-8, 1-5, 1-10, 1-1, l-Ll.

United Nations, Commodity Trade Statistics 1979, New York 1980, Yol. 29 No:l-5, 1-6, 1-9, 1-13, 1-14, 1-1, 1-15, 1-10, 1-8, 1-11.'