ÖZET
Son y›llarda osteoporoz gündemde olup, hastalara yo-¤un olarak kemik mineral yoyo-¤unlu¤u (KMY) ölçümü is-tenmektedir. Amac›m›z,belli bir süreç içerinde, kemik mineral yo¤unlu¤u çekilen hastalar›n klinikler baz›nda tan› ve ön tan›lar›n›n dökümünü yap›p, osteoporoz aç›-s›ndan de¤erlendirmekti. Kemik mineral dansitometre ünitesinde 6 ay süresince çekimleri yap›lan toplam 202 hastan›n yafl, boy, kilo,menapoz yafllar› ile istemin yap›l-d›¤› klinikler ve hastalar›n tan›lar› ve Lunar DPX (6956) DEXA cihaz› ile çekilen lomber (L2-L4) ve femur (bo-yun,wards) KMY de¤erleri kaydedildi. KMY de¤erleri, WHO’a göre normal, osteopenik ve osteoporotik ola-rak s›n›fland›r›ld›. Hastalar›n 105’i Fizik Tedavi ve Reha-bilitasyon klini¤inden (FTR), 80’i Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um(KD), 7’si Endokrin, 3’ü ‹ç Hastal›klar›, 2’si Or-topedi veTravmatoloji, 2’si Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›kla-r›, 2’si Nöroloji ve 1’i Enfeksiyon Hastal›klar› klini¤inden ölçüm istemi yap›lm›flt›. FTR klini¤inden istem yap›l›p çekilen hastalar›n %56’s› osteoporoz tan›l› olup; KMY ölçümü sonras›nda lomber de¤erlere göre %36’s›nda, femur de¤erlerine göre %18.6’s›nda osteoporoz sap-tand›. KD klini¤inden menopozda olduklar› için istem yap›l›p çekilen hasta oran› %62.5 iken; bu hastalar›n lomber KMY de¤erlerine göre %17.5 ve femur de¤er-lerine göre %4.1’inde osteoporoz tespit edildi. Sonuç olarak, osteoporoz tan›s›n› koymada DEXA flu s›ralar en çok kullan›lan yöntemdir. Ancak ülkemiz koflullar›nda endikasyonun do¤ru konularak uygun hastalarda istem yap›lmas› görüflündeyiz.
A
Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Osteoporoz, kemik mineral dansito-metre.
SUMMARY
Osteoporosis is widely discussed in the recent years and, bone mineral density (BMD) is frequently ordered. Our purpose is to determine the diagnosis and predi-agnosis in patients who have measured BMD in a cer-tain period of time based on orders from different cli-nics and to evaluate in terms of osteoporosis. Age, he-ight, wehe-ight, age of menopausis, name of the clinics which ordered BMD, diagnosis of patients and lomber (L2-L4), femur (neck, wards) BMD values and t scores detected by Lunar DPX (6956) DEXA of 202 patients who were measured in bone mineral densitometry dur-ing a unit 6 months period were recorded. BMD valu-es were classified as normal, osteopenic and osteopo-rotic according to WHO criteria. 105 patients were from Physical Medicine and Rehabilitation clinics, 80 were from Obstetrics and Gynecology, 7 were from Endocrine Unit, 3 were from Internal Medicine, 2 were from Orthopaedics and Traumatology, 2 were from Pe-diatrics, 2 were from Neurology and 1 were from Infec-tious Diseases clinics. 56% of patients sent from Physical Medicine and Rehabilitation had diagnosis of osteoporosis. Osteoporosis is detected in 36% of them according to lomber scores and in 18.6% of t-hem according to femur scores. Rate of the patients sent from Obstetrics and Gynecology with menopause was 62.5%. Osteoporosis was detected in 17.5% of them according to lomber scores and in 4.1% accor-ding to femur scores. As aresult, DEXA is the most fre-quently applied measurement in diagnosis of osteopo-rosis and is accepted as golden standart in the pre-sent time. Considering conditions of our country, we suggest use of DEXA in a suitable group of patients with a correct indication.
K
Keeyy wwoorrddss:: Osteoporosis, bone mineral densitometry
Osteoporoz
D ü n y a s ı n d a n
Osteoporoz Tan›s›nda Kemik Mineral Yo¤unlu¤u Ölçümü
Measurement of Bone Mineral Density in Diagnosis of Osteoporosis
Seher Kocao¤lu*, Esma Ceceli*, Z.Rezan Yorganc›o¤lu*
(*) S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, 1. FTR Klini¤i
Osteoporoz Dünyas›ndan (2003) 9 (4): 137-140
G‹R‹fi VE AMAÇ
Osteoporoz düflük kemik kütlesi ve kemik dokusu-nun mikroyap›s›n›n bozulmas›ndan dolay› kemik k›-r›lganl›¤›nda ve fraktür riskinde art›fl ile karakterize sistemik bir iskelet sistemi hastal›¤›d›r (1).Hem ke-miklerde zay›fl›k hem de kemik kütlesinde azalma ile seyreden ve çok say›da kad›n ve erke¤i etkile-yen kronik bir hastal›kt›r. Fraktürler görüldükten sonra tan› konulmas› ise önemli bir morbidite ve mortaliteye sebep olabilmektedir (2-4).
Osteodansitometre ile bireylerin KMY de¤erlerini belirlemek mümkündür. Kemik mineral yo¤unlu¤u ölçüm isteminin baz› stratejiler çerçevesinde yap›l-mas› gereklidir. Bireyin risk faktörleri, düflük vücut kitle indeksi, fraktürler,kifoz bunlar aras›nda say›la-bilir (5). Osteoporoz ciddi bir sa¤l›k problemi olup, uygun tarama, tan› ve tedavi yaklafl›mlar› gerek-mektedir (6). Ülkemizde özellikle son y›llarda ol-dukça yo¤un olarak hastalara KMY ölçümü isten-mektedir. Biz de bu yo¤unluk içerisinde, klini¤imiz bünyesinde Osteoporoz ve Kemik Mineral Dansi-tometre ünitesinde 6 ay süresince çekimi yap›lan olgular› inceledik. Amac›m›z bu olgular›n klinikler baz›nda tan› ve ön tan›lar›n›n dökümünü yap›p, os-teoporoz aç›s›ndan de¤erlendirmekti.
M
MAATTEERRYYAALL MMEETTOODD
Kemik mineral dansitometre ve osteoporoz ünite-sinde çekimleri yap›lan toplam 202 hasta çal›flma-ya dahil edildi. Hastalar›n çal›flma-yafl, boy, kilo, menopoz yafllar› ile ölçüm isteminini hangi kliniklerden han-gi ön tan›larla yap›ld›klar› kaydedildi. ‹stem yap›l›r-ken belirtilen tan› da¤›l›m›; osteoporoz, osteopo-roz flüphesi, cerrahi menopoz, osteopoosteopo-roz+ek hastal›k, tan›s› belli olmayanlar olarak grupland›r›l-d› ve klinikler baz›nda de¤erlendirildi. Hastalar›n Lunar DPX (6956) DEXA cihaz› ile çekilen lomber (L2-L4) ve femur (boyun,wards) KMY de¤erleri ve t skorlar› belirlendi. KMY sonuçlar› Dünya Sa¤l›k
Örgütüne (WHO) göre normal, osteopenik ve os-teoporotik olarak s›n›fland›r›ld› (7).
Hastalar›n ortalama ve yüzde de¤erleri SPSS for windows paket program› kullan›larak yap›ld›. B
BUULLGGUULLAARR
Toplam 202 hastan›n 105’i Fizik Tedavi ve Reha-bilitasyon klini¤inden (FTR), 80’i Kad›n r› ve Do¤um (KD), 7’si Endokrin, 3’ü ‹ç Hastal›kla-r›, 2’si Ortopedi ve Travmatoloji, 2’si Çocuk Sa¤l›-¤› ve Hastal›klar›, 2’si Nöroloji ve 1’i Enfeksiyon Hastal›klar› klini¤inden ölçüm istemi yap›lm›flt›. Tablo 1’de hastalar›n kliniklere göre demografik özellikleri verilmifltir.
FTR klini¤inden istem yap›lan ve yafllar› 26-80 (59.05m11.09) aras›nda de¤iflen toplam 105 ka-d›n hastan›n tan› da¤›l›m›; %56.2(59) osteoporoz, %34.3(36) osteoporoz?, %3.8(4) tan›s›z, %3.8(4) menopoz, %1 (1) cerrahi menopoz ve %1(1) osteoporoz ve ek hastal›k fleklinde idi. KMY ölçümü sonras›nda bu hastalar›n lomber de¤erle-re göde¤erle-re %36.6’s›nda osteoporoz, %18.8’inde os-teopeni saptand›. %46.6’s› ise normal KMY’na sa-hipti. Femur boyun de¤erlerine göre %19.8 oste-oporoz, %29.1 osteopeni ve %51.2’si normal ola-rak de¤erlendirildi.
KD klini¤inden KMY tetkiki istenen yafllar› 35-72 (51.83m7.35) aras›nda de¤iflen toplam 80 kad›n hastan›n tan› da¤›l›m› ise flöyleydi. %62.5(50) me-nopoz, %16.3(13) tan›s›z, %10(8) osteoporoz?, %7.5(6) osteoporoz, %2.5(2) cerrahi menopoz, %1.3(1) osteoporoz ve ek hastal›k idi. KMY ölçüm sonuçlar›na göre ise; lomber de¤erlere göre %17.5 osteoporoz, %22.5 osteopeni ve %60’› normal olarak de¤erlendirildi. Hastalar›n femur bo-yun de¤erlerine göre; %14.1 osteoporoz, %13.7 osteopeni ve %82.2 normal sonuçlar elde edildi. Endokrin klini¤inden yafllar› 45-73 (60.00m11.19) aras›nda de¤iflen 7 hasta için is-tem yap›lm›flt›. Tan›sal da¤›l›mlar› %28.6(2)
oste-138
F
FTTRR KKDD EEnnddookkrriinn N
N::110055 ((oorrttmmSSSS)) NN::8800 ((oorrttmmSSSS)) NN::77 ((oorrttmmSSSS))
Yafl (y›l) 59.05±11.09 51.83±7.35 60.00±11.19 Kilo(kg) 69.21±12.90 66.93±12.17 67.42±14.23 Boy(cm) 156.72±6.81 156.40±5.25 157.85±6.96 Menopoz yafl› 45.41±7.32 48.51±4.98 47.00±4.89 ortmSS:ortalama±standart sapma T
oporoz, %28.6 osteoporoz? ve %42.9(3) tan›s›z idi. KMY ölçüm sonuçlar›na göre lomber de¤erle-re göde¤erle-re %14.3 osteoporoz, %57.1 osteopeni ve %28.6 normal ve femura göre ise; %14.3 oste-oporoz, %28.6 osteopeni ve %57.1 normal olarak de¤erlendirildi.
Di¤er kliniklerden yap›lan istemler, say›lar› çok az oldu¤undan de¤erlendirmeye al›nmad›.
Tablo 2’de kliniklere göre lomber ve femur boyun KMY ve t de¤erleri verilmifltir.
T
TAARRTTIIfifiMMAA
Osteoporoz, primer olarak total ya da bölgesel ke-mik kütlesinde azalma sonucunda iskelet fraktürle-rine yol açan bir hastal›kt›r (8). Osteoporozu belir-lemede son zamanlarda s›kça kullan›lan DEXA, geliflmifl bir ölçüm tekni¤idir (9,10). Kemik kütlesi ölçümü endikasyonlar›; östrojen replasman tedav‹-si bafllanacak olan ve kullanan hastalar, X-Ray’de osteopeni ya da vertebral deformitelerin saptan-mas› ve steroid tedavisi veya hiperparatiroidi gibi osteopeniye yol açabilecek hastal›klar›n varl›¤› ola-rak belirlenebilir (8). Son y›llarda osteoporoz çok gündemde olup, yo¤un olarak hastalara KMY öl-çümü istenmektedir. Çal›flmam›zda belli bir süreç içerisinde KMY ölçümü yap›lan hastalar› ülkemiz koflullar›nda araflt›rd›k. Çal›flma sonuçlar›m›zda FTR klini¤inden özellikle osteoporoz tan› ve ön ta-n›lar›yla yüksek oranda istem yap›ld›¤› gözlenmifl-tir. KMY ölçümü sonras›nda, bu hastalar›n yaklafl›k yar›s›nda osteoporoz tespit edilmifl; ancak yar›s› da normal s›n›rlar içerisinde bulunmufltur. KD klini-¤inden s›kl›kla menopoz ön tan›s›yla tarama fleklin-de istemler dikkati çekmektedir. Ancak bu hastala-r›n 1/3’ünden az›nda osteoporoz tespit edilmifl olup %60-80 gibi yüksek oranlarda normal KMY sonuçlar› elde edilmifltir. Endokrin klini¤inden çok daha az say›da istem yap›ld›¤› ve yine ön tan›lar›n osteoporoz tan›s› aç›s›ndan uyumlulu¤unun yar› yar›ya oldu¤unu bulduk. Ayr›ca bu grup hastalar›n
yar›s› tan› konulmadan istem yap›lm›flt› ve çekim yap›lanlar›n da yar›s›n›n KMY de¤erleri normal s›-n›rlar içerisindeydi. Kemik yo¤unlu¤u ölçümlerine baflvurarak populasyon taramas› yapmak tart›flma-l›d›r.Baflka bir yaklafl›m yüksek riskli hastalar› sap-tamak için klinik risk faktörlerinin kullan›m›d›r. Fa-kat yap›lan çal›flmalar KMY düflük perimenapozal kad›nlar›n saptanmas› için etkili bir metod olmad›-¤›n› göstermifltir. Prediktif modellerin performans›-n›n zay›f olmas›n›, k›smen önlenemeyen faktörlere (genetik faktörler) ba¤layabiliriz (11). KMY ölçümü için en uygun strateji, kemik kütle kayb› ile iliflkili olarak güçlü yada orta fraktür riski olan bireylerde seçici kullan›m›d›r (12). Hastalar›m›z›n ayr›nt›l› ola-rak risk faktörleri ile ilgili bilgimiz olmasa da ,yük-sek oranlarda tan› bile konulmadan istemler yap›l-d›¤›n› ve sonuçlar›n yar› yar›ya normal kemik mine-ral yo¤unlu¤unu gösterdi¤i izlenmektedir. Oste-odansitometre için en uygun tarama stratejisi an-cak klinik risk faktörlerinin ›fl›¤› alt›nda olmal›d›r (13-15). Kemik mineral dansitometre, epidemiyo-lojik çal›flmalar, klinik araflt›rmalar ve tedavi strate-jileri için, yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. WHO kri-terleri ile tan›sal de¤erlendirilmeler yap›lmakta-d›r.Osteoporoz tan›s› anlam›nda da iskeletin farkl› bölgeleri için, daha iyi tan›sal tetkikler araflt›r›lmak-tad›r. Mulltipl risk faktörlerini uluslararas› temelde de¤erlendirebilmek amaçlanmaktad›r (16). Çal›flmam›zda 50’li yafllarda istemin daha çok ya-p›ld›¤› dikkati çekmektedir. Öte yandan osteopo-roz tedavi maliyeti yüksek bir hastal›kt›r ve fraktür-ler oluflmadan tan› konulmas› bu anlamda önem tafl›r (17). Özellikle yafll›larda kemik mineral yo-¤unlu¤u ve düflme riski fraktür riski ile iliflkilidir. Yafll› populasyondaki düflük KMY, düflük kemik kütlesinden veya h›zlanm›fl kemik kayb›ndan ve/ve-ya her ikisinin birlikteli¤inden kaynaklanmaktad›r (18). Bu nedenle ileri yafl grubunda osteoporoz tan›s› konulmada gecikilmemelidir (18,19). Osteoporoz tan›s› koyarken DEXA ölçümü alt›n standart olarak kabul edilir (20,21). Hastalar›m›z›n
139
F
FTTRR KKDD EEnnddookkrriinn N
N::110055 ((oorrttmmSSSS)) NN::8800 ((oorrttmmSSSS)) NN::77 ((oorrttmmSSSS))
Lomber KMY 1.89±9.05 1.06±0.17 0.98±0.15 Lomber t -1.71±1.58 -1.01±1.48 -1.75±1.26 Femur KMY 0.84±0.15 0.94±0.16 0.93±0.20 Femur t -1.32±1.18 -0.42±1.14 -0.80±1.63 ortmSS:ortalamamstandart sapma T
KMY’nu de¤erlendirmek ve WHO kriterlerinin ›fl›¤› alt›nda osteoporoz tan›s›n› koyabilmek amac›yla tüm dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de kemik mi-neral dansitometre ölçümü istenmektedir (12,20). Ancak yine tüm dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de bu istem; klinik risk faktörleri dikkate al›narak, endi-kasyon do¤ru konularak yap›lmal›d›r. Postmenapo-zal dönemde tarama amaçl› istemlerin daha dikkat-li yap›lmas› ve yafll› populasyona yönedikkat-lik ölçümlere biraz daha önem verilmesi gerekti¤i görüflündeyiz. K
KAAYYNNAAKKLLAARR
1. Melton LJ: OEpidemiology of bractuirs In: Riggs BL, Melton LJ (eds). Osteoporosis, Etiology, Diagnosis and Management. Philadelphia Lippincott Raven Publishers.1995; 133-154.
2. Rotella DP. Osteoporosis: challenges and new op-portunities for therapy. Curr Opin Drug Devel 2002;5(4):477-86.
3. Diamond T, Linderberg M. Osteoporosis detection in the community.Are patients adequately managed? Aust Fam Physician 2002;31(8):751-2.
4. Blanchard F, Novella JL. Osteoporosis, a real public health problem. Soins Gerontol 2001;31:12-3. 5. Versluis RG, Papapoulos SE, et al. Clinical risk factors
as predictors of postmenopausal osteoporosis in ge-neral practice. Br Gen Pract 2001;51(471):806-10. 6. Burges E, Nanes MS. Osteoporosis in men:
pat-hophysiology,evaluation, and therapy. Curr Opin Rheumatol 2002;14(4):421-8.
7. Kanis JA. Assesment of fracture risk and its applica-tion to screening for postmenopausal osteoporosis. Synopsis of a WHO report. Osteoporos Int 1994;4(6):368-81.
8. Mc Dermott MT. Metabolic bone disease.West SG.Rheumatology Secrets.Philadelphia. Hanle Bel-fus Inc.Medical Publishers.1997; 309-315.
9. Lundeen GA, Knect SL, et al. The contribution of
cortical and cancellous bone to Dual-energy X-ray absorbsiometry measurments in the proximal femur. Osteoporos Int 2001;12:192-98.
10. Genant H, Czerwinski E. Current development of imaging of osteoporosis.Osteoporos Int 2001;12 (suppl I). S.4 (abstr).
11. Ribot C, Tremolliers F, et al. Can we detect women with low bone mass using clinical risk factors? The Ameri-can Journal of Medicine 1995;98(suppl 2A): 52-55. 12. Espallarques M, Sampietro-Colom L, et al.Identifying
bone- mass-related risk factors for fracture to guide bone densitometry measurements: a systematic revi-ew of the literature. Osteoporos Int 2001;12:811-22. 13. Kleerekoper M. How reliable are bone densitometry
results? Postgrad Med 2001; 110(6):51.
14. Dargent-Mollina P, Douchin MN, et al. Use of clinical risk factors in elderly women with low bone mineral density to identify women at higher risk of hip fractu-re: The EPIDOS prospective study. Osteoporos Int 2002; 13(7):593-9.
15. Petley GW, Taylor PA. An investigation of the diag-nostic value of bilateral femoral neck bone mineral measurements. Osteoporos Int 2000;11:675-79. 16. Kanis JA, Glüer CC.An update on the diagnosis and
assesment of osteoporosis with densitometry. Oste-oporos Int 2000;11:192-202.
17. Max W, Sinnot P, et al. The burden of osteoporosis in California,1998. Osteoporos Int 2002;13(6):493-500. 18. Eastel R, Lambert H. Strategies for skeletal health in
the elderly. Proc Nutr Soc 2002;2002:61(2):173-80. 19. Papaioannou A, Watts NB, et al. Diagnosis and ma-nagement of vertebral fractures in elderly adults. Am J Med 2002; 15 : 113(3):220-8.
20. Kanis JA, Black D, et al. A new approach to the de-velopment of assessment guidelines for osteoporo-sis. Osteoporos Int 2002:13(7):527-36.
21. Bernarden M, Pereria S, et al. Comparison between dual X-Ray absorbsiometry and quantitative ultraso-und parameters in different population. Osteoporos Int 2002;13(suppl I). S. 213 (abstr).
