Bölüm 1. İktisadi Büyüme

İKTİSADİ BÜYÜME

BÖLÜM 1

İKTİSADİ BÜYÜME İktisat Bölümü 4. Sınıf N.Ö.-İ.Ö.

1. İKTİSADİ BÜYÜME

Bir ülkenin genellikle bir yıl içinde üretim kapasitesinde veya reel gayrisafi yurt içi hasılasında (GSYH) görülen ve sayısal (niceliksel) olarak ölçülebilen reel artışlar olarak tanımlanır.

Büyüme hem bir toplumdaki ekonomik faaliyetlerde meydana gelen artışı,

hem de kişi başına gelir artışını ifade etmektedir.

Bu artışların büyüme niteliği kazanabilmesi için sürekli olması gerekmektedir.

İktisadi büyüme kısa dönemli statik bir olgu değil, uzun dönemli dinamik bir olgudur.

Büyüme süreci ülkelerde farklı oranlarda gerçekleşmektedir. Bu farklılıklar ülkelerin sahip olduğu doğal kaynaklar, sermaye birikimi, işgücü(emek), teknoloji düzeyi gibi birçok faktörün her ülkede aynı seviyede olmaması sebebiyle oluşmaktadır.

İktisadi büyümedeki artış oranı,

bir ülkedeki üretim imkanları

eğrisinin ne kadar arttığını

ve dolayısıyla üretim imkanları

eğrisinin bir önceki döneme göre

ne kadar sağa kaydığını

ifade

etmektedir.

Üretim imkanları eğrisi ve ekonomik büyüme

3

4

1. İKTİSADİ BÜYÜME

Üretim faktörlerinin miktarının artması veya kalitesinin artması, teknolojinin ilerlemesi, okuma yazma oranının artması üretim olanaklarını sağa kaydırır.

Üretim olanakları eğrisinin paralel olarak sağa kayması dengeli (sapmalı olmayan, yansız, nötr) büyüme anlamına gelir. Eğer üretim olanakları eğrisinde meydana gelen kayma bir malın lehine gerçekleşiyorsa dengesiz (sapmalı, yanlı) büyüme söz konusudur.

Ülkelerin hızlı bir büyüme başlangıcında ya da belirli

bir

kısa dönemde

8-10%

gibi hızlı bir büyümeden daha

önemlisi ortalama çeyrekte veya

yarım yüzyılda 5%

, ya

da bir

yüzyıl boyunca 3%

gibi bir büyüme hızını

istikrarlı bir biçimde sürdürebilmeleri önem arz

etmektedir.

5

İktisadi büyüme iki şekilde gerçekleşir;

i. Tam istihdamın altında kullanılan iktisadi kaynakların daha verimli

kullanılmaya başlanmasıyla.

ii. Tam istihdamda kullanılan kaynak miktarına yenilerin eklenmesi yoluyla.

Üretim faktörlerinden bir veya bir kaçının artması sonucunda meydana gelen iktisadi büyüme, nitelikten ziyade nicelik bakımından değişiklikleri ölçmektedir.

Ülkede yaşayan insanların refah düzeylerinin artırılmasının yanı sıra iktisadi ve sosyo-kültürel yapılarının geliştirilme gayretleri o ülkede ekonomik kalkınmanın varlığının göstergesidir.

Kalkınma hem nicel hem de nitel değişmeleri kapsamaktadır. ₆

Gelişme sürecini henüz tamamlayamamış olan az gelişmiş ve gelişmekte

olan ülkeler için yapılması gereken hem gelişmiş ülkelerin milli gelir

seviyesini yakalamak hem de sosyo-ekonomik ve kültürel yapıyı

geliştirmektir.

Bu sebepledir ki kalkınma teorilerinin konusu

az gelişmiş ve gelişmekte

olan

ülkelerdir.

Büyümeyi kalkınmayla eş tutmak

ve kişi başına düşen milli gelir düzeyini

kalkınmışlık göstergesi olarak kabul etmek doğru bir yaklaşım değildir.

Az gelişmiş ülkelerin GSYH ve bireysel gelirlerinin artışı kalkınma için

tek başına yeterli değildir.

‘Ekonomi zamanla iki yönde değişme gösterir:Bir

taraftan gövdesi genişler.

Diğer yandan, bünye ve çatısı değişir. Birincisi büyüme,

ikincisi ise kalkınma olarak tanımlanır’

Alfred Amonn

8

2. İKTİSADİ BÜYÜMENİN ÖLÇÜLMESİ

GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA

GSMH, bir ülke vatandaşları tarafından belli bir dönemde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin değeri olarak tanımlanır.

GSYİH, bir ülke sınırları içerisinde belli bir dönemde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin değeri olarak tanımlanır.

GSMH=GSYH+Net Dış Faktör gelirler

Dış alem faktör gelirleri; işçilerin dövizleri, müteşebbis gelirleri, kar transferleri, dış borç faiz ödemeleri ile faiz gelirlerinden oluşur.

Net dış alem faktör gelirleri, ülkeye giren ve çıkan faktör gelirleri arasındaki farktır. GSMH’nin, GSYH’den büyük olması ülkenin vatandaşlarının yurt dışında,

Ekonomik değerlendirmenin asıl ölçüsü olarak GSMH

yerine GSYH kullanılır çünkü;

i.

Uluslararası ekonomik entegrasyonun yoğunlaşması,

ii.

Ekonomik sınırların siyasal sınırları tanımaması,

iii.

GSYH’nin ölçümünün daha kolay olması,

iv.

Ekonomik istihdam oluşturma gücünü GSYH’nin daha

iyi temsil etmesi.

10

GSYH üç farklı şekilde hesaplanır;

1-Üretim Yöntemi: Ekononomide bir yıl içinde tüm firmaların ürettikleri mal ve hizmetlerin miktarları ile bunların fiyatları çarpılarak hesaplanmaktadır. Bu yöntemde amaç, bir ekonomide aynı mal ve hizmetleri üreten birimlerden meydana gelen faaliyet kollarındaki nihai mal ve hizmet üretim değerlerinin ölçülmesidir.

2-Harcama Yöntemi: Faktör sahiplerinin üretilen mal ve hizmetlere yaptıkları harcamaların toplamından oluşur.

3-Gelir Yöntemi: Üretime katılan faktör sahiplerinin üretimden aldıkları ücretler(emek), faizler(sermaye), karlar(girişmcilik) ve rantların(doğal kaynak) toplanması suretiyle GSYH’ye ulaşılacaktır.

Her üç yöntemde de hesaplanan GSYH rakamları aynı değerleri verecektir. Ancak verilerin sağlandığı kaynaklarda bazı farklılıklar olabilecektir. Bu farklılıklar istatiksel hata kalemleriyle giderilir.

11

ÜRETİM YÖTEMİYLE GSYH’NİN KALEMLERİ

i. Madencilik ve taşocakçılığı ii. İmalat sanayi

iii. Elektrik, gaz, su iv. İnşaat sanayi v. Balıkçılık

vi. Tarım, avcılık ve ormancılık

vii. Toptan ve perakende ticaret, motorlu araçların tamiri viii. Otel lokanta hizmetleri

ix. Ulaştırma, depolama ve haberleşme x. Mali kuruluşlar

xi. Gayri menkul kiralama ve iş faaliyetleri

xii. Devlet hizmetleri, savunma, zorunlu sosyal güvenlik hizmetleri xiii. Eğitim

xiv. Sağlık ve sosyal hizmetler

xv. Diğer sosyal,toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri xvi. Ev içi personel çalıştıran hane halkları

xvii.(-) Dolaylı ölçülen mali aracılık hizmetleri xviii.Vergi-Sübvansiyon

12

2-Harcama Yöntemi:

Faktör sahiplerinin üretilen mal ve hizmetlere

yaptıkları harcamaların toplamından oluşur.

i.

Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi.

ii.

Devletin Nihai Tüketim Harcamaları. (Maaş, Ücret, Mal ve

Hizmet Alımları)

iii.

Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu.(Makine-Teçhizat)(İnşaat)

iv.

Stok Değişmeleri

v.

Mal ve Hizmet İhracatı

vi.

(-)Mal ve Hizmet İthalatı

HARCAMA YÖNTEMİYLE GSYH’NİN ANA BİLEŞENLERİ

13

3-Gelir Yöntemi

:Üretime katılan faktör sahiplerinin

üretimden aldıkları

ücretler(emek),

faizler(sermaye)

,

karlar(girişmcilik)

ve

rantların(doğal kaynak)

toplanması

suretiyle GSYH’ye ulaşılacaktır.

GELİR YÖNTEMİYLE GSYH’NİN ANA BİLEŞENLERİ

i.

Üretim ve İthalat Vergileri (net)

•

_{Üretim ve İthalat Vergileri}

•

_{(-) Sübvansiyonlar}

ii.

Sabit Sermaye Tüketimi

iii.

İşgücü Ödemeleri

iv.

İşletme Artığı (faiz,kar ve kira)

t döneminde üretilen bütün malların miktarları ile o

dönemdeki

fiyatların

çarpımlarının

toplamıyla

nominal(cari) GSYH

elde edilir.

t döneminde üretilen bütün malların miktarları ile baz

alınan yıldaki (Türkiye için 1998) fiyatların çarpımlarının

toplamıyla

reel(sabit) GSYH

elde edilir.

Cari fiyatlarla ölçülen GSYH’yi sabit fiyatlarla ifade edilen

reel değişkenlere dönüştürmede bir fiyat endeksi türü olan

GSHY Deflatörü’nden yararlanılmaktadır.

Reel GSYH = (Nominal GSYH) / (GSYH Deflatörü)

YILLAR İTİBARİYLE TÜRKİYE’NİN SABİT VE CARİ FİYATLARLA GSYH DEĞERLERİ

16

TÜRKİYE VE AB ÜLKELERİNİN YILLAR İTİBARİYLE GSYİH

DEĞERLERİ

Ekonomi.gov.tr

17

İktisadi Büyüme Hızının Hesaplanması

18

19

TÜRKİYE’NİN YILLIK GSYH BÜYÜME ORANLARI

Ekonomi.gov.tr

2. İKTİSADİ BÜYÜMENİN ÖLÇÜLMESİ

20

YILLAR 1. ÇEYREK 2. ÇEYREK 3. ÇEYREK 4. ÇEYREK YILLIK

2010 7,0 8,1 8,7 9,7 8,5 2011 11,7 11,5 11,6 9,9 11,1 2012 6,8 5,0 3,6 4,2 4.8 2013 8,5 9,8 8,9 6,9 8,5 2014 8,7 2,9 3,7 5,9 5,2 2015 3,6 7,2 5,8 7,5 6,1 2016 4,8 4,9 -0,8 4,2 3,2 2017 5,4 5,4 11,3 7,3 7,4 2018 7,4 5,6 2,3 -2,8 2,8 2019 -2,4 -1,5

Kişi Başına Düşen Reel GSYH

Reel GSYH, miktarının ülke nüfusuna bölünmesiyle elde edilir.

Bir ülke pozitif bir büyümeye sahip olsa da, nüfus artış hızının

üretimdeki artış hızından büyük olduğu durumlarda, kişi başına

üretim azalacak ve bu da kişisel düzeyde refahın azalmasına neden

olacaktır.

Üretimdeki artış hızından

nüfustaki değişmenin çıkartılması

gerçek

büyüme hızını hesaplamanın en doğru yoludur.

Bir ülkenin amacı, sadece ekonominin büyümesini sağlamak değil,

daha da önemlisi kişi başına düşen milli gelir düzeyini artırmak

olmalıdır

.

Bir ülkede kişi başına gelir dağılımı küçük bir azınlığının lehine

giderek zenginleşiyorsa, o ülkede refahın arttığından bahsetmek

mümkün olmayacaktır.

21

İSVEÇ vs. HİNDİSTAN

-Hindistan yaklaşık olarak İsveç’ten 3.5 kat daha büyük bir

ekonomiye sahiptir.

-Hindistan’ın nüfusu İsveç’ten yaklaşık olarak 125 kat daha

büyüktür.

-Hindistan daha büyük GSYH’ye sahip olmasına rağmen, 1180

dolar kişi başına gelir düzeyine sahipken İsveç 48930 dolar kişi

başına gelir ile oldukça yüksek bir refah düzeyine sahiptir.

Bir ülkenin amacı, sadece ekonominin büyümesini sağlamak

değil, daha da önemlisi kişi başına düşen milli gelir düzeyini

artırmak olmalıdır

.

Kuveyt’te kişi başına düşen milli gelir yüksek olmakla birlikte,

milli gelirin büyük bir bölümü küçük bir azınlıkta toplanmıştır.

Satın Alma Gücü Paritesine Göre GSYH

Ülkelerin refah seviyelerinin karşılaştırılmasında

dolar cinsinden kişi başına

düşen GSYH

kullanılır.

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin döviz kurlarının itibarının

olmaması, döviz kurlarına dışarıdan politikacılar vasıtasıyla müdahale

imkanının

olması

uluslararası

karşılaştırmalarda

döviz

kurunun

güvenilirliğini azaltıcı etki yapar.

Ülkeler arasında iç fiyatlar dikkate alındığında, iç fiyat seviyesi düşük olan

ülkenin 1 dolarla satın alabileceği mal ve hizmet miktarı, iç fiyat seviyesi

yüksek olan ülkenin sahip olduğu 1 doların satın alabileceği mal ve hizmet

miktarından daha yüksek olacaktır.

23

Satın Alma Gücü Paritesine Göre GSYH

Dolayısıyla, iç fiyatlar dikkate alındığında, ucuz olan ülkelerin refahı, pahalı ülkelere göre, göründüğünden daha yüksek olabilmektedir.

Belirli bir sepetin her iki ülkedeki fiyatını dolar bazında eşitleyen döviz kuru demek olan satın alma gücü paritesi (SGP) üzerinden yapılan bir dönüştürme

işlemi, 1 doların her iki ülkedeki satın alma gücünü tanım gereği eşitler.

1 kilo domatesin fiyatı ABD’de ve Türkiye’de 2 dolar ve 4 TL ise, 1 kilo domatesten oluşan bir sepetin her iki ülkedeki fiyatını eşitleyen döviz kuru-satın alma gücü paritesi 1 dolar = 2TL olacak ve bu döviz kuru üzerinden 1 doların ABD’deki ve Türkiye’deki satın alma gücü bir kilo domatestir ve dolayısıyla da aynıdır.

SGP, kişi başına düşen dolar cinsinden GSYH’nin iç fiyat seviyesinde satın alabileceği mal ve hizmet değerini göz önüne aldığından, dolar cinsinden bir

ülkenin kişi başına düşen GSYH’sini hesaplamada doğru bir yöntemdir.

24

25

İnsani Gelişme Endeksi

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı(UNDP) her yıl İnsani Gelişme Raporları(HDR) hazırlamaktadır.

Bu raporlarda ülkeler arası sosyoekonomik gelişmişlik düzeyini karşılaştırmak amacıyla İnsani Gelişme İndeksi(HDI) geliştirilmiştir.

UNDP yayınladığı raporlarda ülkeler arası gelişmişlik düzeyinin hesaplanmasında

kişi başına düşen milli gelirin yanında diğer faktörlere de bakılması gerektiğini vurgulayarak insani gelişme indeksinin önemine vurgu yapmıştır.

İnsani Gelişme İndeksi aşağıdaki kriterler vasıtasıyla hesaplanmaktadır

•Doğumda Yaşam Beklentisi(Yıl)

•Yetişkin Okuryazarlık Oranı(%)

•_{Brüt Okullaşma Oranı(%)}

•_{Kişi Başına GSYİH(SGP)(Dolar)} 27

İnsani Gelişme İndeksi aşağıdaki kriterler vasıtasıyla

hesaplanmaktadır

Kriter Maksimum Değer Minimum Değer

Doğumda Yaşam Beklentisi(Yıl) 85 25 Yetişkin Okuryazarlık Oranı(%) 100 0 Brüt Okullaşma Oranı(%) 100 0 Kişi Başına GSYİH(SGP)(Dolar) 40,000 100

28

29

İnsani Gelişme Endeksi Puanı

i.

İndeks puanı 0.900 ve yukarısı: Çok Yüksek Düzeyde İnsani

Gelişmeye Sahip Olan Ülkeler

ii.

İndeks Puanı 0.800 – 0.899 : Yüksek Düzeyde İnsani

Gelişmeye Sahip Olan Ülkeler

iii.

İndeks Puanı 0.500 – 0.799 : Orta Düzeyde İnsani

Gelişmeye Sahip Olan Ülkeler

iv.

İndeks Puanı 0.000 – 0.499 : Düşük Düzeyde İnsani

Gelişmeye Sahip Olan Ülkeler

30

İnsani Gelişme Endeksi

1990 yılından itibaren UNDP tarafından her yıl yayınlanan İnsani Gelişme Raporları, ekonomik büyüme ve üretime dayalı göstergelerden farklı olarak,

insanların sağlıklı bir yaşam, gelir ve eğitim olanaklarına sahip olup olmadıklarını göstermekte ve ülkeleri bu çerçevede değerlendirmektedir.

UNDP’nin İnsani Gelişme Yaklaşımı, insani gelişmenin her aşaması için tüm

insanlara üç temel seçenek sunar:

i. Sağlıklı ve uzun bir ömür

ii. Bilgi edinmek

iii. Makul bir yaşam standardı için gerekli kaynaklara erişebilmek

Bu seçeneklerin olmadığı ülkeler diğer fırsatlara erişemeyecek ve birçok olanaktan yararlanamayacaktır.

İnsani gelişmeyi bu seçeneklerle sınırlandırmamak gerekir. Birçok insan

tarafından çok değer verilen tercihler, siyasal, ekonomik ve sosyal özgürlüklerden başlayıp yaratıcı ve üretken olabilme fırsatı edinmeye, kendine saygı duymaya ve insan haklarından yararlanmaya kadar uzanır.

31

tr.wikipedia.org

Harita Üzerinde Ülkelerin HDI Değer Aralıklarının Gösterilmesi

32

Hdr.undp.org

Türkiye’nin 1980’den Günümüze HDI Değerlerinin Grafik Yardımıyla Gösterimi

33

i.

İktisadi büyüme kantitatif bir olgudur. Rakamlarla ifade

edilir.

ii.

İktisadi büyüme uzun döneme dayalı bir olgudur.

iii.

İktisadi büyüme nominal değil reel artışı ifade eder.

iv.

İktisadi büyüme gelir dağılımını iyileştirici bir özelliğe

sahip değildir.

v.

İktisadi büyüme dinamik bir kavramdır.

vi.

İktisadi büyüme ekonominin tamamını kapsar. Makro

bir olgudur.

3. İKTİSADİ BÜYÜMENİN ÖZELLİKLERİ

i.

Spontane Büyüme: Devletin ekonomiye müdahalesi

minimumdur. Üretim faktörleri kendiliğinden harekete geçer.

ii.

Planlı Büyüme: Etkinlik ve verimlilik amaçlanır. Belirli bir plan

dahilinde yürütülür.

iii.

Kapalı Büyüme: Devletin her yönüyle müdahalesi görülür.

Ülkenin öz kaynakları kullanılır.

iv.

Açık Büyüme: Serbest piyasa ekonomisi tercih edilir.

v.

Durgun Büyüme: GSYİH artış hızının nüfus artış hızına eşit

olması halinde gerçekleşir.

vi.

Biyolojik Büyüme: Büyüme önce hızlı bir şekilde artmakta,

sonrasında ise yavaşlayıp durmakta ve gerilemeye

başlamaktadır.

4. İKTİSADİ BÜYÜMENİN TÜRLERİ

iv.

Dengeli Büyüme: Kaynak israfının önlenmesi amaçlanır. Her

üretilen mal veya hizmet çıktısına azar bulmak zorundadır.

v.

Dengesiz Büyüme: Öncü sektör ve bölgeler, diğer bölge ve

sektörleri peşine takarak katkı sağlar.

ix.

İşsiz Büyüme: Büyümeye rağmen istihdam oluşturulamaz.

x.

Acımasız Büyüme: Bu süreçte gelir dağılımı adaletsiz bir hal alır.

xi.

Sessiz Büyüme: Büyümeyle ile birlikte bireysel hak ve özgürlük

kötüleşir. Büyümenin siyasal ve sosyal hayata yansımamasıdır.

xii.

Köksüz Büyüme: Büyüme esnasında kültürel kimlik kaybı

gerçekleşir.

xiii.

Geleceksiz Büyüme: Ekonomik büyüme sonucunda doğal

çevrenin tahrip edilmesiyle gelecek nesillere kötü bir miras

bırakmasıdır.

i.

GSYİH’nın sektörel dağılımı iktisadi büyümeden

etkilenir.

ii.

İşgücü kentlerde birleşir. Kentlerde yoğunlaşma artar.

iii.

Tarımda istihdam edilen nüfus azalır.

iv.

Geleneksel davranışlar yerini yeni davranış biçimlerine

bırakır.

v.

Gösterişli ve lüks tüketimi teşvik eder.

5. İKTİSADİ BÜYÜMENİN ETKİLERİ