Van Tıp Derg 24(1): 59-65, 2017
DERLEME / REVIEW ARTICLE
Temporomandibular Eklem Rahatsızlıklarının
Tedavisinde Düşük Seviyeli Lazer Terapi Uygulaması:
Literatür Derlemesi
Application of Low-Level Laser Therapy in Temporomandibular Joint
Disorders: Literature Review
Cennet Neslihan Eroğlu* ve Erkan Feslihan
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ağız, Diş, Çene Cerrahisi Anabilim Dalı, Van
Giriş
Temporomandibular rahatsızlıklar (TMR); stomatogenetik sistemin disfonksiyonuna yol açan çiğneme kasları, temporomandibular eklem ve orofasiyal yapılara ait semptomlarla karakterize genel bir terimdir. TMR, orofasiyal bölgedeki odontojen kaynaklı olmayan ağrının başlıca sebebidir ve iskelet- kas rahatsızlıklarının bir alt sınıfı olarak değerlendirilir (1).
TMR, başlıca semptomları kas ve eklem ağrıları, alt çene hareketleri ve ağız açıklığında kısıtlanma ve eklem sesleri olan multifaktöriyel durumlardır (2). Toplumun %40’ından fazlası bu belirtilerin en az birine sahiptir fakat bunların sadece dörtte biri bu belirtilerin farkındadır ve %10-20’si tedavi gereksinimi duymaktadır (3).
Psikolojik faktörler, okluzal dengesizlikler ve parafonksiyonel alışkanlıklar altta yatan başlıca etkenlerdir (4). TMR; I-miyofasiyal ağrı, II-disk deplasmanları ve III-dejeneratif eklem
rahatsızlıkları (osteoartrit, artralji, osteoartroz) olmak üzere üç ana grupta incelenir (5).
TMR’ın cerrahi olmayan tedavisinde genellikle ilk basamak olarak basit, geri dönüşümlü, konservatif yöntemler tercih edilmektedir (6). İlk basamak tedavi için non-steroid antienflamatuar ilaçlar (NSAİİ), antidepresanlar, okluzal splintler, fizik tedavi yöntemleri (ultrason, akapunktur, lazer) ve parafonksiyonel alışkanlıkların tedavisine yönelik işlemler sıkça tercih edilmektedir. NSAİİ enflamasyonu önlemede başarılı olsa da gastroentestinal yakınmalar ve nefrotoksisite gibi komplikasyonların artışına sebep olabilmektedir (7). Bu noktada Düşük Seviyeli Lazer Terapisi (DSLT), kolay uygulanabilmesi, sınırlı tedavi süresi, analjezik, antienflamatuar, rejeneratif etkileri ve minimum yan etkiye sahip olması sebebiyle iskelet-kas rahatsızlıklarının tedavisinde alternatif bir tedavi seçeneği olarak karşımıza çıkmaktadır (2).
ÖZET
Temporomandibular eklem rahatsızlıklarının cerrahi olmayan tedavi seçenekleri arasına son yıllarda düşük seviyeli lazer terapisi de eklenmiştir. Etkinliği konusunda farklı sonuçlara ulaşılırken, farklı uygulama teknikleri, seans sayıları ve lazer parametrelerindeki farklılık literatürde halen standart bir lazer protokolü oluşmadığını göstermektedir. Bu literatür derlemesinde temporomandibular eklem rahatsızlıklarının tedavisinde 2005-2016 yılları arasında yapılan düşük seviyeli lazer terapi uygulamalarının sonuçları sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Temporomandibular eklem
rahatsızlıkları, düşük-seviyeli lazer terapi, myofasial ağrı, artralji
ABSTRACT
Low-level laser therapy has recently been included among the non-surgical treatment options of temporomandibular joint disorders. In addition to obtained different outcomes regarding its efficacy, differences in application techniques, session numbers, and laser parameters indicate that there is still no standard laser protocol in the literature. This literature review presents the outcomes of low-level laser therapy performed for the treatment of temporomandibular joint disorders between 2005 and 2016.
Key Words: Temporomandibular joint disorders,
Lazer ışığı ilgili dalga boylarında; kavite preperasyonu, kök kanallarının dezenfeksiyonu, yumuşak dokuların stimülasyonu ve mine yüzeyinin hazırlanması gibi işlemlerde diş hekimliğinin farklı alanlarında çalışılmış ve uygun parametrelerin tespiti için bir çok araştırma tasarlanmıştır. Diş hekimliğinde uygulanan lazer terapileri Yüksek Seviyeli Lazer (YSLT) ve Düşük Seviyeli Lazer (DSLT) terapisi olarak ikiye ayrılır. YSLT; kesme, koagülasyon, koterizasyon ve kavite preperasyonu gibi işlemlerde kullanılırken DSLT veya terapötik lazerler iyileşme mekanizmalarını hızlandırmak amacıyla biyostümülasyon işlemleri için kullanılır (8).
Düşük seviyeli lazerler çıkış kuvveti 250 mW’tan düşük, dokularda termal etkilere sebep olmaksızın hücrelerde fotokimyasal reaksiyonlar ortaya çıkaran lazerlerdir. Bu etkilerin ortaya çıkışında lazerin kuvvetinden çok cm2’ye düşen kuvvet
yoğunluğu ön plana çıkmaktadır. Eğer yoğunluk
670 mW/cm2 den düşükse termal etkiler
olmaksızın biyostimülatör etkiler ortaya çıktığı bildirilmiştir (9).
DSLT, biyomodülatör ve analjezik etkileriyle yumuşak doku yaralanmaları, romatoid artrit, iskelet kas ağrıları ve dental problemler gibi pek çok hastalığın tedavisinde kullanılan bir tedavi yaklaşımıdır (10). DSLT’nin temporomandibular eklem (TME) şikayetleri olan hastalarda ağrı şiddetini azalttığı ve maksimum ağız açıklığını arttırdığı öne sürülmektedir (11). Bununla birlikte literatürde TMR’ın tedavisinde DSLT’nin kullanımına yönelik kabul edilmiş standardize bir protokol veya görüş birliği bulunmamaktadır (12). TMR’ın tedavisinde DSLT’nin uygulama protokolü bakımından en etkili yöntemin tespiti amacıyla bu literatür derlemesi gerçekleştirilmiştir.
Metod
İnternet ortamında “Pubmed” veri tabanında “TMR’ ın tedavisinde DSLT’nin kullanımı” na ilişkin literatür taraması gerçekleştirildi. Tarama sırasında “lazer terapisi”, “düşük doz lazer terapisi”, “temporomandibular eklem rahatsızlıkları”, “miyofasiyal ağrı” ve “artralji” anahtar kelimeleri kullanılmıştır.
2005-2016 yılları arasında İngilizce dilinde yayınlanan ve insan çalışmalarını içeren makaleler çalışmaya dahil edilirken, hayvanlara yönelik girişimler üzerine odaklanan çalışmalar hariç tutulmuştur.
Yukarıda belirtilen kriterlere uygun makaleler, çalışma dizaynı (çift kör, randomize kontrollü
vs…), TMR’ın teşhisi ve ağrı değerlendirme metodları, uygulanan lazer tipi, dozu, süresi, sıklığı ve tedavi sonuçları açısından değerlendirilmiştir. Literatür taraması sonucunda söz konusu çalışmayla alakalı 20 bilimsel yayın belirlenmiş ve çalışmaya dahil edilmiştir (Tablo 1).
İncelenen çalışmalardan 16 tanesi plasebo-kontrollü (4,13-15,17-21,23-28,32) iken, bir çalışmada (12) kızıl ve kızılötesi lazerler karşılaştırılmış, bir çalışmada (1) lazerin etkinliği NSAİİ’la, bir diğer çalışmada ise (16) oklüzal splintlerle karşılaştırılmıştır.
TMR’ın teşhisinde 10 çalışmada (1,12-16,18,22,23,28)) “Araştırma Teşhis Kriterleri” (TMR/ATK) baz alınmış, bir çalışmada (4) “Manyetik Rezonans Görüntüleme” (MRG) ve “Bilgisayarlı Tomografi” (BT) kullanılmıştır. Geri kalan çalışmalarda TMR’ın başlıca bulguları (eklem sesleri, ağız açıklığında kısıtlanma, ağız açma-kapama sırasında ağrı, vs…) göz önünde bulundurularak teşhise varılmıştır.
Lazerin uygulandığı bölgeler incelendiğinde 5 çalışmada (4,14-16,26) etkilenmiş kas noktalarına, 6 çalışmada (17,18,21,24,25,32) TME noktalarına, 8 çalışmada (1,12,19,20,22,23,27,28) hem kas hem eklem noktalarına, bir çalışmada (13) akupunktur noktalarına uygulama yapıldığı görülmüştür.
Kullanılan lazer tiplerine bakıldığında bir çalışmada (24) “Helium-Neon” lazer kullanılmışken geri kalan çalışmalarda “GaAlAs diyot” lazer kullanılmıştır.
Çalışmalarda kullanılan lazer dalga boyları 632-910 nm arasında değişkenlik gösterirken 17 çalışmada kızılötesi, bir çalışmada (24) kızıl, iki çalışmada (4,12) kızıl ve kızılötesi lazerler birlikte kullanılmıştır.
Uygulanan lazerlerin enerji yoğunluğu 1 j/cm2
-112.5 j/cm2, kuvvet yoğunluğu 30 mW-500 mW
arasında değişmektedir.
Lazer uygulaması sayısı 1-20 seans, uygulama sıklığı 10 gün boyunca gerçekleştirilen günlük uygulamalarla, 7 gün aralıklarla yapılan uygulamalar arasında farklılık göstermektedir. Tedavi etkinliğinin değerlendirilmesinde “Görsel Analog Skala” (VAS), “Maksimum Ağız Açıklığı” (MMO), “ısırma kuvveti”, “Elektromyografi” (EMG), “basınç ağrı eşiği” (PPT), “çiğneme performansı” (MP), “ Kraniyomandibular İndeks” (CMI) ve hastanın tedavi sonuçlarını kendisinin değerlendirdiği anket formları (self-judgement questionnaire) kullanılmıştır.
Tedavi sonuçları değerlendirildiğinde; 14 çalışma (1,4,12-18,20-22,28,32) DSLT’nin TMR’a bağlı
Tablo 1. Literatürde TMR rahatsızlıkları için yapılan düşük seviyeli lazer çalışmalarına ait protokoller ve sonuçlar İlk yazar/ Yayın Tarihi Gruplar (Hasta sayıları) Uygulama Bölgesi Dalga
boyu Enerji yoğunluğu/ kuvvet yoğunluğu
Uygulama sayısı/sıklığı Değerlendirme/Takip Sonuçlar Venancio Rde A ve ark, 2005 Lazer:15 Plasebo:15 TME 780 nm 6.3 j/cm2 30 mW Haftada 2 kez 6 seans
1., 3., 5., seanslardan önce, tedavi sonrası 15, 30 ve 60. günlerde VAS, PPT, MMO
DSLT, ağrı ve MMO değerleri açısından plasebodan daha etkili değildir
Fikácková H
ve ark, 2007 Lazer:61 Plasebo:19
Kas-TME 830 nm Plasebo:0.1j/cm2
lazer:10-15j/cm2
400 mW
1 ay içinde 10 seans
10. seanstan 2 gün sonra DSLT, TME kaynaklı ağrıların
tedavisinde kullanışlı bir yöntemdir Mazzetto MO ve ark, 2007 Lazer:24 Plasebo:24 TME 780 nm 89.7 j/cm2 70 mW Haftada 2 kez
8 seans Tedavi öncesi, 4., 8. Seanstan sonra, son seanstan 30 gün sonra VAS
DSLT, TME şikayeti olan hastalarda ağrı kontrolünde etkili bir yöntemdir
da Cunha ve
ark, 2008 Lazer:20 Plasebo:20
TME-Kas 830 nm 4 j/cm2
500 mW
Haftada 1kez 4 seans
Tedavi öncesi, sonrası VAS, CMI DSLT, TMR’ın tedavisinde
plasebodan daha etkili değildir
Carrasco TG
ve ark, 2008 Lazer:7 Plasebo:7
TME 780 nm 105 j/cm2
70 mW
Haftada 2 kez 8 seans
Tedavi öncesi, 8. seanstan sonra,
ilk uygulamadan 30 gün sonra DSLT, TMR’ın semptomlarının azaltılmasında etkilidir
Emshoff R
ve ark, 2008 Lazer:26 Plasebo:26
TME 632 nm 1.5 j/cm2
30 mW
Haftada 2-3 kez 8 hafta 20 seans
Tedavi öncesi, ilk uygulamadan
2,4,8 hafta sonra DSLT, TME ağrısını azaltmada plasebodan daha etkili değildir
Shirani AM
ve ark,2009 Lazer:8 Plasebo:8
Kas 890 nm 660 nm 1 j/cm2 6.2 j/cm2 Haftada 2 kez 6 seans
Tedavi öncesi, sonrası, 1 hafta sonra, ağrının tamamen geçtiği gün VAS
Myofasiyal ağrı disfonksiyon sendromunun tedavisinde DSLT etkili bir yöntemdir
Marini I ve
ark, 2010 Lazer:39 Plasebo:30 İbuprofen:30
TME 910 nm 400 mW Günde 1 kez
10 gün
Tedavi öncesi, 2., 5., 10., 15. günler VAS, MMO, tedavinin başında ve sonunda MRI
DSLT uygulanan RDD ve osteoartiritli hastalarda anlamlı iyileşme var
Santos Tde S
ve ark, 2010 Lazer:25 Plasebo:25
TME-Kas 830 nm 80 j/cm2
40 mW
Tek seans Tedavi öncesi, lazer
uygulamasından 1 hafta sonra Lazer analjezik ve plasebo etkisiyle ağrılı semptomları azaltmıştır Öz S ve
ark.,2010 Lazer:20 Kontrol:20
Kas 820 nm 3 j/cm2
300 mW
Haftada 2 kez 10 seans
Tedavi öncesi, sonrası VAS, PPT,
MMO DSLT, ağrıyı azaltma ve mandibular hareket sınırlarını
genişletmede okluzal splintler kadar etkilidir Mazzetto MO ve ark, 2010 Lazer:20 Plasebo:20 TME 830 nm 5 j/cm2 40 mW Haftada 2 kez
8 seans Tedavi öncesi,son seans sonrası, 1 hafta sonrası, 30 gün sonrası VAS, MMO, lateral hareket miktarı
Lazer uygulaması TMR’ın tedaviside destekleyici bir yaklaşım olabilir
İlk yazar/ Yayın Tarihi Gruplar (Hasta sayıları) Uygulama Bölgesi Dalga
boyu Enerji yoğunluğu/ kuvvet yoğunluğu
Uygulama sayısı/sıklığı Değerlendirme/Takip Sonuçlar Venezian GC ve ark, 2010 Lazer:24 Plasebo:24
Kas 780 nm 25-60 j/cm2 Haftada 2 kez
8 seans
Tedavi öncesi, son uygulamadan
hemen sonra, 30 gün sonra Plasebo ve Lazer grupları arasında ağrı değerlerinde anlamlı fark gözlenmemiştir de Moraes Maia ML ve ark, 2012 Lazer:12 Plasebo:9 Kas 808 nm 70 j/cm2 100 mW Haftada 2 kez 8 seans
Tedavi öncesi, sonrası, 30 gün
sonra PPT, MP MP ve PPT’ de iyileşme var
da Silva MA
ve ark, 2012 LazerLazer12:15 :15
Plasebo:15 TME-Kas 780 nm L1:52,5 j/cm2 L2:102.5j/cm2 70 mW Haftada 2 kez 10 seans
Tedavi öncesi, 1., 5., 10. lazer uygulaması sonrası, tedavi bitiminden 32 gün sonra
Lazer grubunda ağrı azalmış ve mandibular hareketlerin mesafesi artmıştır
Ferreira LA
ve ark,2013 Lazer:20 Plasebo:20
Akupunktur noktaları 780 nm 112.5 j/cm 2 50 mW Haftada 1 kez 12 seans
Tedavi öncesi, 12 seans
tamamlanana kadar aylık, VAS DSLT TMR’ la alakalı kronik ağrıyı gidermede güvenli ve etkili bir yöntemdir.
de Carli ML
ve ark, 2013 Lazer:11 Proksikam:10 laser+proksika m:11 TME-Kas 830 nm 100 j/cm2 100 mW Haftada 2 kez 10 gün
1., 3., 8., 10., 30, günler TME artraljisinin tedavisinde
proksikam+DSLT’nin beraber kullanımı tek başlarına kullanımından daha etkili değildir
Pereira TS
ve ark ,2014 Lazer:19 Kas-TME 660 795 nm nm
4-8 j/cm2 48 saat arayla
3 seans
Tedavi öncesi, son uygulamadan
24s, 30, 90, 180 gün sonra Kızıl ve kızılötesi lazerler TMR’ın tedavisinde etkilidir.
Madani AS
ve ark, 2014 Plasebo:10 Lazer:10
Kas-TME 810 nm 3.4 j/cm2
50 mW
Haftada 3 kez
4 hafta Tedavi öncesi, 6. seans, 12. seans sonrası, son uygulamadan 1 ay sonra; VAS, MMO
TME osteoartiritinin tedavisinde DSLT plasebodan daha etkili değildir
Ahrari F ve
ark,2014 Lazer :10 Plasebo:10
Kas 810 nm 3.4 j/cm2
50 mW
Haftada 3 kez 12 seans
Tedavi öncesi, 6. seans sonrası,
tedavi sonrası, 1 ay sonra DSLT miyojenik TMR’ da ağız açıklığı ve ağrı seviyelerinde anlamlı iyileşme göstermiştir
Machado BC
ve ark, 2016 TME-Kas 780 nm 60 j/cm
2
60 mW
12 seans Tedavi öncesi, sonrası. 3 ay sonra TMR ‘ın tedavisinde DSLT’nin oral
motor egzersizlerle birlikte uygulanması tek başına uygulanmasından daha etkilidir
ağrı ve semptomları gidermede etkili olduğunu gösterirken, 6 çalışma (1,23-27) DSLT’nin plasebodan daha etkili olmadığını ortaya koymuştur.
Tartışma
Değişen yaşam tarzları, beslenme alışkanlıkları, azalmış fiziksel aktivite, ve stres TME şikayetlerinden yakınan hasta sayısının her geçen gün artmasına sebep olmaktadır (29). Kötü postür, parafonksiyonel alışkanlıklar, maloklüzyon ve psikososyal faktörler TMR’ın gelişiminde başlıca etkenlerdir. TMR’ın kompleks etiyolojisine bağlı olarak akupunktur, masaj, ultrason, ilaç tedavisi, psikolojik tedavi, ısırma plakları ve DSLT gibi farklı tedavi seçenekleri önerilmektedir (30). TMR’ın tedavisinde başlıca amaç ağrıyı azaltmak ve çene hareketlerinin sınırlarını genişletmektir. Bu bağlamda DSLT; analjezik ve biyomodülatif etkilerinin yanı sıra kas gerilimini rahatlatıcı etkileriyle TMR’ın tedavisinde alternatif bir yöntem olarak ortaya çıkmaktadır (31).
Günümüzde DSLT’nin kullanımı giderek yaygınlaşmasına rağmen lazerin doku üzerindeki etkileri hala kesinliğe kavuşmamıştır. Etki mekanizmasıyla ilgili kanıt eksikliğine rağmen, bazı teoriler lazerin terapötik etkisini; artmış endorfin salınımı ve COX inhibisyonu sonucu gelişen analjezik ve antienflamatuvar etkiler olarak açıklamaktadır (19).
TMR’ın tedavisinde DSLT’nin etkinliği tartışmalıdır. Pereira ve ark. (12), Ferreira ve ark. (13), Maia ve ark.(14), Ahrari ve ark.(15), Öz ve ark.(16), Mazzetto ve ark. (17,32), Marini ve ark. (18), Santos ve ark. (19), Shirani ve ark. (4), da Silva ve ark. (20), Carrasco ve ark. (21), Machado ve ark. (22), Fikácková ve ark. (28) DSLT’nin TMR’ın tedavisinde başarılı olduğunu gösterirken, Madani ve ark. (23), Emshoff ve ark. (24), Venancio ve ark. (25), de Carli ve ark. (1), Venezian ve ark.(26), da Cunha ve ark. (27) karşıt sonuçlar ortaya koymuştur. Fakat genel olarak sonuçların çoğunluğu düşük seviyeli lazer uygulamasının temporomandibular eklem rahatsızlıklarının cerrahi olmayan tedavisinde etkili bir uygulama olduğu yönündedir.
Lazerin biyolojik dokulardaki absorbsiyonu ve penetrasyonu bir çok değişkene bağlıdır ve bunlardan en önemlisi lazerin dalga boyudur (32). Araştırmacılar, TMR’ın tedavisinde farklı dalga boylarında lazer kullanmışlardır. Madani ve ark. (23), Ferreira ve ark.(13), Maia ve ark.(14), Ahrari ve ark. (15), Öz ve ark. (16), Mazzetto ve ark.
(17,33), Marini ve ark. (18), Santos ve ark. (19), Venancio ve ark. (25), Carli ve ark. (1), Venezian ve ark. (26), Carrasco ve ark.(21), Cunha ve ark. (27), Fikácková ve ark. (28), Machado ve ark.(22) 780-910 nm arasında kızıötesi lazer kullanırken, Emshoff ve ark.(24) 632 nm kızıl lazer kullanmış, Pereira ve ark. (12), Shirani ve ark.(4) ise kızıl ve kızılötesi lazerleri birlikte kullanmışlardır. Sonuçlara göre kızılötesi lazerin kızıl lazerlere göre daha çok tercih edildiği ve daha etkili olduğu gözlenmiştir.
Işınlama yapılan noktalar değerlendirildiğinde farklı uygulamalara rastlanmaktadır. Maia ve ark. (14), Ahrari ve ark.(15), Öz ve ark.(16), Shirani ve ark. (4), Venezian ve ark. (26) ağrılı kas noktalarına, Mazzetto ve ark. (17,33), Marini ve ark. (18), Emshoff ve ark. (24), Venancio ve ark. (25), Carrasco ve ark. (21) TME’ nin anterior, posterior, superior ve lateral kutuplarına, Pereira ve ark. (12), Madani ve ark. (23), Santos ve ark. (19), Carli ve ark. (1), da silva ve ark. (20), da Cunha ve ark. (27), Fikácková ve ark. (28),
Machado ve ark. (22) hem kas hem TME
noktalarına, Ferreira ve ark. (13) ise akupunktur noktalarına ışınlama yapmıştır. Çalışma sonuçları incelendiğinde rahatsızlıktan etkilenen tüm bölgeleri kapsayacak şekilde eklem ve kas üzerinde ışınlama noktalarının kullanılması daha faydalı görünmektedir.
Uygulama sıklığı ve seans sayısı bakımından; Mazzetto ve ark. (17,32), Venezian ve ark. (26), Carrasco ve ark. (21), Maia ve ark. (14) haftada 2 kez 8 seans, Madani ve ark. (23), Ahrari ve ark. (15) haftada 3 kez 12 seans, Shirani ve ark. (4), Venancio ve ark. (25) haftada 2 kez 6 seans,
Marini ve ark. (18), Öz ve ark.(16), Fikácková ve ark. (28) farklı frekanslarda 10 seans uygulama gerçekleştirmiştir. Bu çalışmaların içinde lazerin temporomandibular eklem rahatsızlıklarında olumlu etkisinden bahsedilen çalışmalarda minimum 8 seanslık uygulamalar dikkati çekmektedir.
Hasta gruplarının yeterince spesifik olmaması ve takiplerde daha çok klinik semptomların değerlendirilmesi de düşük seviyeli lazerlerin temporomöandibular eklem hastalıklarının üzerindeki etkisi bakımından yanıltıcı olabilmektedir (34). Bu nedenle çalışmalar uygulanan enerji, dalga boyu, uygulama süresi, tekrar seansları, hasta sayısı, hastalık tipi bakımından standardize edilmediği müddetçe klinik sonuçlarda farklılıklar oluşması muhtemeldir. Tedavideki yetersiz sonuçlar, çok düşük veya yüksek lazer dozundan, yanlış teşhisten, seans sayısının düşük kalması, yetersiz
enerji yoğunluğu gibi faktörlerden de etkilenebilmektedir (35).
Lazer uygulamasında hastanın bu tedaviye cevabında lazerin uygulama protokolü kadar hedef dokunun immünolojik yanıtının da etkili olduğu unutulmamalıdır (36).
Bu literatür taramasında da görüldüğü gibi kullanılan parametrelerin değişkenlik göstermesi TMR’ın tedavisinde DSLT kullanımına ilişkin standardize bir tedavi protokolü bulunmadığını ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak; DSLT; analjezik, antienflamatuar, rejeneratif etkileri ve non-invaziv bir yöntem olması sebebiyle TMR’ın tedavisinde alternatif bir yöntem olabilir. Yapılan literatür incelemesi sonuçlarına göre kızılötesi lazerlerle, en az 8 seanslık tekrarlarda, problem olan tüm sahaları içine alacak ışınlanma noktaları üzerinden düşük seviyeli lazer uygulamalarının daha etkili olduğu gözlenmiştir. Ancak yine de uygun parametrelerin belirlenmesi ve standart tedavi protokollerinin oluşturulabilmesi için daha çok randomize kontrollü klinik çalışmaya ihtiyaç vardır.
Kaynaklar
1. de Carli ML, Guerra MB, Nunes TB, di Matteo RC, de Luca CE, Aranha AC, et al. Piroxicam and laser phototherapy in the treatment of TMJ artralgia: a double-blind randomised controlled trial. Journal of Oral Rehabilitation 2013; 40(3): 171-178.
2. Carvalho CM, de Lacerda JA, dos Santos Neto FP, Cangussu MC, Marques AM, Pinheiro AL. Wavelength effect in temporomandibular joint pain:a clinical expereince. Lasers Med Sci 2010; 25(2): 229-232.
3. Dostalová T, Hlinakova P, Kasparova M, Rehacek A, Vavrickova L, Navrátil L. Effectiveness of Physiotherapy and GaAlAs Laser in the Management of Temporomandibular Joint Disorders. Photomed Laser Surg 2012; 30(5): 275-280.
4. Shirani AM, Gutknecht N, Taghizadeh M, Mir M. Low level laser therapy and myofacial pain dysfunction syndrome. Lasers Med Sci 2009; 24(5): 715-720.
5. Panhoca VH, Lizarelli Rde F, Nunez SC, Pizzo RC, Grecco C, Paolillo FR, et al. Comperative and clinical study of light analgesic effect on temporomandibular disorder using red and infrared led therapy. Lasers Med Sci 2015; 30(2): 815-822.
6. Albayrak Gezer İ, Levendoğlu F. Temporomandibular eklem rahatsızlıklarının
sınıflandırılması, tanı ve tedavisi. Genel Tıp Derg 2016; 26(1): 34-40.
7. Herranz-Aparicio J, Vázquez-Delgado E, Arnabat-Domínguez J, España-Tost A, Gay-Escoda C. The use of low laser therapy inthe treatment of temporomandibular joint disorders:review of the literature. Med Oral Patol Cir Bucal 2013; 18(4): 603-612.
8. Cavalcanti TM, Almeida-Barros RQ, Catão MH, Feitosa AP, Lins RD. Knowledge of physical properties and interaction of laser with biological tissue in dentistry. An Bras Dermatol 2011; 86(5): 955-960.
9. Khalighi HR, Anbari F, Beygom Taheri J, Bakhtiari S, Namazi Z, Pouralibaba F. Effect of low-level laser on treatment of orofacial pain. J Dent Res Dent Clin Dent Prospects 2010; 4(3): 37-41.
10. Peimani A, Sardary F. Effect of low-level laser on healing of temporomandibular joint osteoartiritis in rats. Journal of Dentistry, Tehran University of Medical Medical Sciences 2014; 11(3): 319-327.
11. Hu WL, Chang CH, Hung YC, Tseng YJ, Hung IL, Hsu SF. Laser acupuncture therapy in patients with treatment-resistant temporomandibular disorders. PLoS One 2014; 9(10): e110528.
12. Pereira TS, Flecha OD, Guimarães RC, de Oliveira D, Botelho AM, Ramos Glória JC, et al. Efficacy of red and infrared lasers in treatment of temporomandibular disorders:a double-blind, randomized, parallel clinical trial. Cranio 2014; 32(1): 51-56.
13. Ferreira LA, de Oliveira RG, Guimarães JP, Carvalho AC, De Paula MV. Laser acupuncture in patients with temporomandibular dysfunction: a randomized controlled trial. Lasers Med Sci 2013; 28(6): 1549-1558.
14. de Moraes Maia ML, Ribeiro MA, Maia LG, Stuginski-Barbosa J, Costa YM, Porporatti AL, et al. Evaluation of low-level laser therapy effectiveness on the pain and masticatory performance of patients with myofascial pain. Lasers Med Sci 2014; 29(1): 29-35.
15. Ahrari F, Madani AS, Ghafouri ZS, Tunér J. The efficacy of low-level laser therapy for the treatment of myogenous temporomandibular joint disorder. Lasers Med Sci 2014; 29(2): 551-557.
16. Öz S, Gökçen-Röhlig B, Saruhanoglu A, Tuncer EB. Management of myofascial pain: low-level laser therapy versus occlusal splints. J Craniofac Surg 2010; 21(6): 1722-1728.
17. Mazzetto MO, Carrasco TG, Bidinelo EF, de Andrade Pizzo RC, Mazzetto RG. Low intensity laser application in temporomandibular disorders: a phase I double-blind study. Cranio 2007; 25(3): 186-192.
18. Marini I, Gatto MR, Bonetti GA. Effects of superpulsed low-level laser therapy on temporomandibular joint pain. Clin J Pain 2010; 26(7): 611-616.
19. Santos Tde S, Piva MR, Ribeiro MH, Antunes AA, Melo AR, Silva ED. Laser therapy efficacy in temporomandibular disorders: control study. Braz J Otorhinolaryngol 2010; 76(3): 294-299. 20. da Silva MA, Botelho AL, Turim CV, da Silva
AM. Low level laser therapy as an adjunctive technique in the management of temporomandibular disorders. Cranio 2012; 30(4): 264-271.
21. Carrasco TG, Mazzetto MO, Mazzetto RG, Mestriner W Jr. Low intensity laser therapy in temporomandibular disorder: a phase II double-blind study. Cranio. 2008; 26(4): 274-281. 22. Machado BC, Mazzetto MO, Da Silva MA, de
Felício CM. Effects of oral motor exercises and laser therapy on chronic temporomandibular disorders: a randomized study with follow-up. Lasers Med Sci 2016; 31(5): 945-954.
23. Madani AS, Ahrari F, Nasiri F, Abtahi M, Tunér J. Low-level laser therapy for management of TMJ osteoarthritis. Cranio 2014; 32(1): 38-44. 24. Emshoff R, Bösch R, Pümpel E, Schöning H,
Strobl H. Low-level laser therapy for treatment of temporomandibular joint pain: a double-blind and placebo-controlled trial. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008; 105(4): 452-456.
25. Venancio Rde A, Camparis CM, Lizarelli Rde F. Low intensity laser therapy in the treatment of temporomandibular disorders: a double-blind study. J Oral Rehabil 2005; 32(11): 800-807. 26. Venezian GC, da Silva MA, Mazzetto RG,
Mazzetto MO. Low level laser effects on pain to palpation and electromyographic activity in TMD patients: a double-blind, randomized, placebo-controlled study. Cranio 2010; 28(2): 84-91.
27. da Cunha LA, Firoozmand LM, da Silva AP, Camargo SE, Oliveira W. Efficacy of low-level laser therapy in the treatment of
temporomandibular disorder. Int Dent J 2008; 58(4): 213-217.
28. Fikácková H, Dostálová T, Navrátil L, Klaschka J. Effectiveness of low-level laser therapy in temporomandibular joint disorders: a placebo-controlled study. Photomed Laser Surg 2007; 25(4): 297-303.
29. Navrátil L, Navratil V, Hajkova S, Hlinakova P, Dostalova T, Vranová J. Comprehensive treatment of temporomandibular joint disorders. Cranio 2014; 32(1): 24-30.
30. de Godoy CH, Silva PF, de Araujo DS, Motta LJ, Biasotto-Gonzalez DA, Politti F, et al. Evaluation of effect of low-level laser therapy on adolescents with temporomandibular disorder: study protocol for a randomized controlled trial. Trials 2013; 22(14): 229.
31. Rodrigues JH, Marques MM, Biasotto-Gonzalez DA, Moreira MS, Bussadori SK, Mesquita-Ferrari RA, et al. Evaluation of pain, jaw movements, and psychosocial factors in elderly individuals with temporomandibular disorder under laser phototherapy. Lasers Med Sci 2015; 30(3): 953-959.
32. Byrnes KR, Waynant RW, Ilev IK, Wu X, Barna L, Smith K, et al. Light promotes regeneration and functional recovery and alters the immune response after spinal cord injury. Lasers Surg Med 2005 Mar; 36(3): 171-185.
33. Mazzetto MO, Hotta TH, Pizzo RC. Measurements of jaw movements and TMJ pain intensity in patients treated with GaAlAs laser. Braz Dent J 2010; 21(4): 356-360.
34. Baş B, Duran H. Temporomandibular Eklem Bozukluklarının Tedavisinde Düşük Doz Lazer Uygulamasının Yeri. Ondokuz Mayıs Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2012; 13(1): 48-54. 35. Çetiner S, Kahraman SA, Yücetas S. Evaluation
of lowlevel laser therapy in the treatment of temporomandibular disorders. Photomed Laser Surg 2006; 24(5): 637-641.
36. Demirkol N, Demirkol M, Üşümez A. The use of low-level laser therapy in temporomandibular joint disorders. Gaziantep Med J 2015; 21(3): 205-210.
