KARABÜK İLİ OVACIK İLÇESİ DUDAŞ KÖYÜ
ÖRNEĞİNDE KIRSAL YERLEŞİMLERDEKİ
GELENEKSEL KONUTLARIN İNCELENMESİ
2019
YÜKSEK LİSANS TEZİ
MİMARLIK ANABİLİM DALI
KARABÜK ĠLĠ OVACIK ĠLÇESĠ DUDAġ KÖYÜ ÖRNEĞĠNDE KIRSAL YERLEġĠMLERDEKĠ GELENEKSEL KONUTLARIN ĠNCELENMESĠ
ELĠF ÇETĠN
Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalında
Yüksek Lisans Tezi Olarak HazırlanmıĢtır
KARABÜK Aralık 2019
“Bu tezdeki tüm bilgilerin akademik kurallara ve etik ilkelere uygun olarak elde edildiğini ve sunulduğunu; ayrıca bu kuralların ve ilkelerin gerektirdiği şekilde, bu çalışmadan kaynaklanmayan bütün atıfları yaptığımı beyan ederim.”
ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
KARABÜK ĠLĠ OVACIK ĠLÇESĠ DUDAġ KÖYÜ ÖRNEĞĠNDE KIRSAL YERLEġĠMLERDEKĠ GELENEKSEL KONUTLARIN ĠNCELENMESĠ
Elif ÇETĠN
Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Mimarlık Anabilim Dalı
Tez DanıĢmanı:
Dr. Öğretim Üyesi Mehmet MUTLU Aralık 2019, 189 Sayfa
Karabük ilinde yöresel mimari araĢtırmalarının ve kırsal mimari konusunda yapılan çalıĢmaların sadece Safranbolu ilçesiyle sınırlı kaldığı görülmektedir. Oysaki Karabük ili kırsal mimari konusunda hemen hemen tüm ilçeleri ve köyleriyle çeĢitli örnekler barındırmaktadır. Ovacık ilçesi de kırsal mimari açısından oldukça zengin bir ilçedir. Ancak ilçede kapsamlı bir kırsal mimari araĢtırması yapılmadığı gözlemlenmektedir. Bu alandaki tespit ettiğimiz çalıĢma eksikliğini gidermek ve ileride kırsal mimari konusuyla ilgili yapılacak çalıĢmalara örnek olması amacıyla bu çalıĢma yapılmıĢtır.
ÇalıĢmanın birinci bölümünde çalıĢmanın amacı, kapsamı ve yöntemi belirlenmiĢ, konu hakkında kaynak araĢtırmalarına yer verilmiĢtir.
Ġkinci bölümde Ovacık ilçesi ve DudaĢ köyü tarihsel ve fiziksel bakımdan incelenmiĢtir. DudaĢ köyünün mimari özellikleri ve yerleĢim alanında yer alan yapı türleri incelenmiĢtir.
Üçüncü bölümde DudaĢ köyüne ait mahallelerde, farklı baĢlıklar altında analizler yapılmıĢ ve yapılan bu analizlerin sonuçları tablolar ve haritalar kullanılarak aktarılmıĢtır.
Dördüncü bölümde, çalıĢma alanında bulunan yapı örneklerinde kullanılan malzemeler ve bu malzemelerin kullanılmasıyla ortaya çıkan yapım teknikleri irdelenmiĢtir.
Sonuç ve önerilerin yer aldığı beĢinci bölümde DudaĢ köyünün sahip olduğu kültürel ve mimari değerlerin gelecek nesillere bozulmadan aktarılabilmesini sağlamak amacıyla alınması gerekli tedbirlerle beraber, bu yapıların özellikle ön plana çıkan örneklerin, baĢta yapım teknikleri olmak üzere mimari özelliklerinin korunmasına yönelik önerilerde bulunulmuĢtur.
Anahtar Sözcükler : Karabük, Ovacık, DudaĢ köyü, Geleneksel konutlar, Kırsal mimari
ABSTRACT
M. Sc. Thesis
INVESTIGATION OF TRADITIONAL HOUSES IN RURAL SETTLEMENTS IN THE CASE OF DUDAġ VILLAGE IN OVACIK
DISTRICT OF KARABÜK PROVINCE
Elif ÇETĠN
Karabük University Institute of Graduate Programs
Department of Architecture
Thesis Advisor:
Assist. Prof. Dr. Mehmet MUTLU December 2019, 189 pages
It is seen that the local architectural researches and the studies on rural architecture in Karabük are limited only to Safranbolu. However, the province of Karabük contains various examples of rural architecture with almost all districts and villages. Ovacık is also a rich district in terms of rural architecture. However, it is observed that there is no extensive rural architectural research in the district. This study was carried out in order to eliminate the lack of work in this field and to serve as an example for future studies on rural architecture.
In the first part of the study, the aim, scope and method of the study were determined and resource researches about the subject were included.
In the second part, Ovacık and DudaĢ village are examined in terms of historical and physical aspects. The architectural features of DudaĢ village and the types of buildings in the settlement area were examined.
In the third part, the analysis of the neighborhoods of DudaĢ village under different headings and the results of these analyzes are presented using tables and maps.
In the fourth section, the materials and construction techniques associated with the use of these materials used in the exemplary embodiments are discussed in the working area.
Results and receipt of its cultural and architectural value with the Dudas village in the fifth section which includes recommendations to ensure that transferred intact to future generations, together with necessary measures, these structures are particularly prominent examples, suggestions were made for the protection of architectural features, including construction techniques first.
Key Word : Karabük, Ovacık, DudaĢ village, Traditional housing, Rural architecture
TEġEKKÜR
Bu tezin oluĢturulması sürecinde değerli fikirleri ve yapıcı eleĢtirileriyle çalıĢmalarımı yönlendiren, değerli hocam Dr. Öğr. Üyesi Mehmet MUTLU’ya, çalıĢmama jüri üyesi olarak katkıda bulunan Prof. Dr. Aysun ÖZKÖSE ve Dr. Öğr. Üyesi Alper BĠDECĠ hocalarıma, tezime sağladığı katkılarından dolayı sonsuz teĢekkürü borç bilirim. Lisans ve yüksek lisans eğitimim boyunca emeği geçen tüm hocalarım ile maddi ve manevi destekleriyle her zaman yanımda olan baĢta babam Kenan ÇETĠN, annem Aysun ÇETĠN olmak üzere tüm yakınlarıma, ayrıca tezle ilgili yapmıĢ olduğum arazi çalıĢmalarında bana kapılarını açan ve beni bilgilendiren DudaĢ köyü sakinlerine ve özellikle çok değerli tecrübeleriyle tezime katkı sağlayan DudaĢ yerlilerinden yapı ustası Halil ÇELĠK’e sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa KABUL ... ii ÖZET ... iv ABSTRACT ... vi TEġEKKÜR ... viii ĠÇĠNDEKĠLER ... ix ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ... xii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ... xviii KISALTMALAR DĠZĠNĠ ... xix BÖLÜM 1 ... 1 GĠRĠġ ... 1 1.1. TEZĠN AMACI ... 1
1.2. TEZĠN KAPSAMI ve SINIRLILIKLARI ... 2
1.3. TEZĠN YÖNTEMĠ ... 2
1.4. LĠTERATÜR ÖZETĠ ... 3
BÖLÜM 2 ... 7
OVACIK ĠLÇESĠ VE DUDAġ KÖYÜ ... 7
2.1. OVACIK ĠLÇESĠ ... 7
2.2. DUDAġ KÖYÜ ... 12
2.2.1. DudaĢ Köyünün Genel Özellikleri ... 12
2.2.2. DudaĢ Köyünün Mimari Özellikleri ... 16
2.2.2.1. Kamusal Alanlar ... 16
2.2.2.2. Kamuya Ait Yapılar ... 17
2.2.2.3. Konutlar ... 21
2.2.2.4. Samanlıklar ... 28
2.2.2.5. Ahırlar ... 29
Sayfa
2.2.2.7. Ambarlar ... 31
BÖLÜM 3 ... 33
ÇALIġMA ALANININ ANALĠZLERĠ ... 33
3.1. ĠġLEV ANALĠZĠ ... 33
3.2. YAPIM TEKNĠĞĠ ANALĠZĠ ... 36
3.3. STRÜKTÜREL DURUM ANALĠZĠ ... 41
3.4. KAT ADEDĠ ANALĠZĠ ... 46
3.5. ÜST ÖRTÜ ANALĠZĠ ... 50
3.6. ÖZGÜNLÜK DURUMU ANALĠZĠ ... 54
BÖLÜM 4 ... 61
MALZEME VE MĠMARĠ ÖZELLĠKLER ... 61
4.1. MALZEME ... 61 4.1.1. AhĢap ... 61 4.1.2. TaĢ ... 64 4.1.3. Kerpiç ... 65 4.2. MĠMARĠ ÖZELLĠKLER ... 68 4.2.1. Strüktürel Elemanlar ... 68 4.2.1.1. Temeller ... 68 4.2.1.2. Duvarlar ... 70 4.2.1.3. Dikmeler ... 80 4.2.1.4. DöĢemeler ... 81 4.2.1.5. Tavanlar ... 85 4.2.1.6. Çıkmalar ... 89 4.2.1.7. Merdivenler ... 93 4.2.1.8. Çatılar ... 96 4.2.2. Tamamlayıcı Elemanlar ... 98 4.2.2.1. Kapılar ... 98 4.2.2.2. Pencereler ... 102 4.2.2.3. Ocaklar ... 105
Sayfa 4.2.2.4. Yüklükler ve Gusülhaneler ... 107 4.2.2.5. Ambarlar ... 109 BÖLÜM 5 ... 111 SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 111 KAYNAKLAR ... 114 EK AÇIKLAMALAR A. ... 118
ĠġLEV ANALĠZ PAFTALARI... 118
EK AÇIKLAMALAR B. ... 130
YAPIM TEKNĠĞĠ ANALĠZ PAFTALARI ... 130
EK AÇIKLAMALAR C. ... 142
STRÜKTÜREL DURUM ANALĠZ PAFTALARI ... 142
EK AÇIKLAMALAR D. ... 154
KAT ADEDĠ ANALĠZ PAFTALARI ... 154
EK AÇIKLAMALAR E. ... 166
ÜST ÖRTÜ ANALĠZ PAFTALARI ... 166
EK AÇIKLAMALAR F. ... 178
ÖZGÜNLÜK DURUMU ANALĠZ PAFTALARI ... 178
EK AÇIKLAMALAR G. ... 190
MAHALLE KARġILAġTIRMA PAFTASI ... 190
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
Sayfa
ġekil 2.1. Türkiye haritasında Karabük ilinin konumu (Ġnetnet 2). ... 10
ġekil 2.2. Ovacık ilçesi fiziki haritası ve DudaĢ köyü (Ġnternet 5). ... 12
ġekil 2.3. DudaĢ köyü mahallelerin genel yerleĢimi. ... 13
ġekil 2.4. Alizaim mahallesinde bulunan cami kitabesi. ... 14
ġekil 2.5. Depremden sonra inĢa edilen konut örnekleri. ... 14
ġekil 2.6. Ötegüvez mahallesi yapı kalıntıları. ... 15
ġekil 2.7. DudaĢ köyünde kamusal alan örnekleri. ... 16
ġekil 2.8. Günümüzde kullanılmayan köy konakları. ... 17
ġekil 2.9. Alizaim mahallesinde aktif olarak kullanılan köy konağı. ... 18
ġekil 2.10. Alizaim mahallesi köy konağı üst kat planı (Ölçek 1/100)... 18
ġekil 2.11. Yuvalar mahallesinde bulunan ilkokul yapısı. ... 19
ġekil 2.12. Alizaim mahallesi tarihi cami yapısı... 20
ġekil 2.13. DudaĢ köyü mahallelerindeki cami örnekleri. ... 20
ġekil 2.14. DudaĢ köyü çeĢme örnekleri. ... 21
ġekil 2.15. Sokakla direk bağlantısı olan konut örnekleri. ... 21
ġekil 2.16. Bahçeden girilen konut örnekleri. ... 22
ġekil 2.17. DudaĢ köyünde çardak örnekleri. ... 22
ġekil 2.18. Kamil Ayvalık evi üst kat planı (Ölçek 1/100). ... 23
ġekil 2.19. Oda düzeni (Çataklı mahallesi Yunus Portakal evi). ... 23
ġekil 2.20. Oda içerisinde raf silmeleri. ... 24
ġekil 2.21. AhĢap sedir örnekleri. ... 24
ġekil 2.22. Göz göre örnekleri. ... 25
ġekil 2.23. GiriĢi dıĢarıdan merdivenle sağlanan konut örneği (Mıcık mahallesi ... 26
ġekil 2.24. Özgün lavabo örneği (Yuvalar mahallesi AyĢe Hanım evi). ... 26
ġekil 2.25. DudaĢ köyünde özgün hela örnekleri. ... 27
ġekil 2.26. Geleneksel pisuvar (Yuvalar mahallesi Recep Temam evi). ... 27
ġekil 2.27. Mıcık mahallesi samanlıkların genel görünümü. ... 28
ġekil 2.28. Samanlıkta ahĢap çantı örneği (Çataklı mahallesi). ... 28
Sayfa
ġekil 2.30. Alizaim mahallesinde bulunan ahır örneği. ... 29
ġekil 2.31. Temek penceresi. ... 30
ġekil 2.32. Odunluk örneği (Alizaim mahallesi). ... 30
ġekil 2.33. Konut içi ambar örnekleri. ... 31
ġekil 2.34. Yuvalar mahallesi boy ambarı örneği. ... 32
ġekil 3.1. DudaĢ köyü yapım teknikleri örnekleri... 39
ġekil 3.2. DudaĢ köyü strüktürel durum örnekleri. ... 43
ġekil 3.3. Kat adedi örnekleri. ... 47
ġekil 3.4. DudaĢ köyü çatı örnekleri. ... 51
ġekil 3.5. DudaĢ köyü özgünlük durumu örnekleri... 56
ġekil 4.1. AhĢap ustası Halil Çelik’in el aletleri. ... 63
ġekil 4.2. Usta Akif Çelik’in mühürü. ... 64
ġekil 4.3. TaĢ malzemenin yapıda kullanımını gösteren örnekler. ... 65
ġekil 4.4. DudaĢ köyünde taĢ malzeme kullanılarak oluĢturulmuĢ bahçe duvarları.65 ġekil 4.5. AhĢap karkas arası kerpiçle doldurulmuĢ konut örneği (Alizaim mahallesi). ... 67
ġekil 4.6. Duvarları kerpiç malzemeden inĢa edilmiĢ ocak örneği. ... 67
ġekil 4.7. DudaĢ köyünde geleneksel ahĢap çatkı strüktürü. ... 68
ġekil 4.8. AĢağı Kayalar mahallesinde eğimli arazide yarı bodrum uygulaması. .... 69
ġekil 4.9. AhĢap dikmelerin taĢ bloğa oturtulması. ... 70
ġekil 4.10. Dağdibi mahallesi yığma taĢ duvarda ahĢap hatıl kullanımı. ... 72
ġekil 4.11. AhĢap dikme ve payandalar kullanılarak oluĢturulan taĢ duvar örnekleri. ... 73
ġekil 4.12. Dudan mahallesi dolgu malzemesi olarak kerpiç kullanımı ... 73
ġekil 4.13. Geleneksel yapıda malzeme değiĢikliği sonucu modern tuğla kullanımı.74 ġekil 4.14. Yeni yapıda modern tuğla malzeme kullanımı (Yuvalar mahallesi). ... 75
ġekil 4.15. Harman tuğlası kullanılan geleneksel yapı örnekleri. ... 75
ġekil 4.16. Konutlarda ahĢap yığma duvar tekniği. ... 76
ġekil 4.17. DudaĢ köyü samanlık yapılarında ahĢap yığma duvar örnekleri. ... 77
ġekil 4.18. AhĢap duvarlarda uygulanan çalma boğaz tekniği ... 78
ġekil 4.19. AhĢap iskelet sistemli yapı örnekleri (Alizaim mahallesi). ... 79
ġekil 4.20. Yeydane dikmeleri. ... 79
Sayfa
ġekil 4.22. TaĢ temelin üzerine oturtulmuĢ dikmeler. ... 81
ġekil 4.23. Çardak mekanında baĢlıklı dikme kullanımı (Yukarı Kayalar mahallesi). ... 81
ġekil 4.24. Tek tabanlı döĢeme kiriĢ sistemi (Eldem, 1984). ... 83
ġekil 4.25. Tek yönde çift tabanlı döĢeme kiriĢ sistemi (Eldem, 1984). ... 83
ġekil 4.26. Ġki yönde çift tabanlı döĢeme sistemi (Eldem, 1984). ... 84
ġekil 4. 27. DudaĢ köyünde çift tabanlı yapı örnekleri ... 84
ġekil 4.28. AhĢap kaplama tahtaları örnekleri. ... 85
ġekil 4.29. DöĢeme kiriĢlerinin cepheye yansıması. ... 85
ġekil 4.30. Çitakâri tavan örneği. ... 86
ġekil 4.31. ĠĢlemeli tavan örneği (Çataklı mahallesi Halil Çelik evi). ... 86
ġekil 4.32. DudaĢ köyü ters tavan örnekleri. ... 87
ġekil 4.33. Cephede tavan kiriĢleri (Çataklı mahallesi Ramazan Çataklı evi). ... 87
ġekil 4.34. KiriĢlerin açıkta bırakıldığı tavan örneği. ... 88
ġekil 4.35. Çardak ile çatı arasında döĢeme bulunmayan tavan örneği (Yuvalar ... 88
ġekil 4.36. DudaĢ köyünde konsol kiriĢli çıkma örnekleri (Aliziam mahallesi). ... 90
ġekil 4.37. Yapının orta bölümünde yapılan konsol çıkma örnekleri. ... 90
ġekil 4.38. Tüm cephe boyunca yapılan konsol çıkma örnekleri. ... 91
ġekil 4.39. Payandalı çıkma örneği (Alizaim mahallesi). ... 92
ġekil 4.40. Kaplama tahtalarıyla kapatılmıĢ kapalı çıkma örnekleri. ... 93
ġekil 4.41. Açık çıkma örnekleri... 93
ġekil 4.42. AhĢap merdiven örnekleri. ... 94
ġekil 4.43. Çatıya çıkıĢ merdivenleri. ... 94
ġekil 4.44. DudaĢ köyünde kullanılan merdiven tipleri. ... 95
ġekil 4.45. Korkuluksuz merdiven örnekleri. ... 95
ġekil 4.46. DudaĢ köyünde görülen eğimlerine göre çatı tipleri. ... 97
ġekil 4.47. Üç omuz çatı örneği (Dağdibi mahallesi). ... 97
ġekil 4.48. Geleneksel dokuya aykırı çatı kaplamaları ... 98
ġekil 4.49. Oda giriĢ düzenlemesi (Alizaim mahallesi köy konağı). ... 99
ġekil 4.50. Çift kanatlı ahĢap kapı örneği (Dudan mahallesi Osman Gökler evi). .. 100
ġekil 4.51. DıĢ kapılarda kullanılmıĢ bazı kilit sistemleri. ... 100
ġekil 4.52. DudaĢ köyünde ahĢap tek kanatlı konut dıĢ kapı örnekleri. ... 101
Sayfa
ġekil 4.54. Ambar kapısı örneği. ... 102
ġekil 4.55. ÇalıĢma alanında bulunan pencere tipleri. ... 102
ġekil 4.56. AhĢap kapaklı pencere örnekleri. ... 103
ġekil 4.57. Dört kanatlı ortadaki kanatları açılır pencere örnekleri. ... 104
ġekil 4.58. AhĢap giyotin pencere örneği (Beri Güvez mahallesi). ... 104
ġekil 4.59. AhĢap kapaklı ve parmaklıklı giyotin pencere örneği (Mıcık mahallesi). ... 105
ġekil 4.60. Zemin katta ahır biriminde bulunan temek penceresi. ... 105
ġekil 4.61. Ocak örnekleri. ... 106
ġekil 4.62. Ocak kaidesi (çığlık) örneği. ... 106
ġekil 4.63. Ocak kaidesinin farklı bir teknikle oluĢturulması. ... 107
ġekil 4.64. Dolap ve gusülhane örnekleri. ... 108
ġekil 4.65. Açık sergileme bölümleri. ... 109
ġekil 4.66. Herkil ambarı örnekleri. ... 110
ġekil 4.67. Oda Ģeklindeki ambar örnekleri (Mıcık mahallesi Hanife Ayvalık evi).110 ġekil Ek A.1. Alizaim mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 119
ġekil Ek A.2. Beri Güvez mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 120
ġekil Ek A.3. Çataklı mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 121
ġekil Ek A.4. Çay mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 122
ġekil Ek A.5. Dağdibi mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 123
ġekil Ek A.6. Dudan mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 124
ġekil Ek A.7. AĢağı Kayalar mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 125
ġekil Ek A.8. Yukarı Kayalar mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 126
ġekil Ek A.9. Kızılelma mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 127
ġekil Ek A.10. Mıcık mahallesi iĢlev analiz paftası... 128
ġekil Ek A.11. Yuvalar mahallesi iĢlev analiz paftası. ... 129
ġekil Ek B.1. Alizaim mahallesi yapım tekniği analizi. ... 131
ġekil Ek B.2. Beri Güvez mahallesi yapım tekniği analizi. ... 132
ġekil Ek B.3. Çataklı mahallesi yapım tekniği analizi. ... 133
ġekil Ek B.4. Çay mahallesi yapım tekniği analizi. ... 134
ġekil Ek B.5. Dağdibi mahallesi yapım tekniği analizi. ... 135
ġekil Ek B.6. Dudan mahallesi yapım tekniği analizi. ... 136
Sayfa
ġekil Ek B.8. Yukarı Kayalar mahallesi yapım tekniği analizi. ... 138
ġekil Ek B.9. Kızılelma mahallesi yapım tekniği analizi... 139
ġekil Ek B.10. Mıcık mahallesi yapım tekniği analizi. ... 140
ġekil Ek B.11. Yuvalar mahallesi yapım tekniği analizi. ... 141
ġekil Ek C.1. Alizaim mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 143
ġekil Ek C.2. Beri Güvez mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 144
ġekil Ek C.3. Çataklı mahallesi strüktürel durum analiz paftası... 145
ġekil Ek C.4. Çay mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 146
ġekil Ek C.5. Dağdibi mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 147
ġekil Ek C.6. Dudan mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 148
ġekil Ek C.7. AĢağı Kayalar mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 149
ġekil Ek C.8. Yukarı Kayalar mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 150
ġekil Ek C.9. Kızılelma mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 151
ġekil Ek C.10. Mıcık mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 152
ġekil Ek C.11. Yuvalar mahallesi strüktürel durum analiz paftası. ... 153
ġekil Ek D.1. Beri Güvez mahallesi kat adedi analiz paftası ... 156
ġekil Ek D.2. Beri Güvez mahallesi kat adedi analiz paftası. ... 156
ġekil Ek D.3. Çataklı mahallesi kat adedi analiz paftası... 157
ġekil Ek D.4. Çay mahallesi kat adedi analiz paftası. ... 158
ġekil Ek D.5. Dağdibi mahallesi kat adedi analiz paftası. ... 159
ġekil Ek D.6. Dudan mahallesi kat adedi analiz paftası. ... 160
ġekil Ek D.7. AĢağı Kayalar mahallesi kat adedi analiz paftası. ... 161
ġekil Ek D.8. Yukarı Kayalar mahallesi kat adedi analiz paftası. ... 162
ġekil Ek D.9. Kızılelma mahallesi kat adedi analiz paftası. ... 163
ġekil Ek D.10. Mıcık mahallesi kat adedi analiz paftası... 164
ġekil Ek D.11. Yuvalar mahallesi kat adedi analiz paftası. ... 165
ġekil Ek E.1. Alizaim mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 167
ġekil Ek E.2. Beri Güvez mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 168
ġekil Ek E.3. Çataklı mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 169
ġekil Ek E.4. Çay mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 170
ġekil Ek E.5. Dağdibi mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 171
ġekil Ek E.6. Dudan mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 172
Sayfa
ġekil Ek E.8. Yukarı Kayalar mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 174
ġekil Ek E.9. Kızılelma mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 175
ġekil Ek E.10. Mıcık mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 176
ġekil Ek E.11. Yuvalar mahallesi üst örtü analiz paftası. ... 177
ġekil Ek F.1. Alizaim mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 179
ġekil Ek F.2. Beri Güvez mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 180
ġekil Ek F.3. Çataklı mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 181
ġekil Ek F.4. Çay mahallesi özgünlük durumu analiz paftası... 182
ġekil Ek F.5. Dağdibi mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 183
ġekil Ek F.6. Dudan mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 184
ġekil Ek F.7. AĢağı Kayalar mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 185
ġekil Ek F.8. Yukarı Kayalar mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 186
ġekil Ek F.9. Kızılelma mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 187
ġekil Ek F.10. Mıcık mahallesi özgünlük durumu analiz paftası. ... 188
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ
Sayfa
Çizelge 3.1. ĠĢlev analizi sayısal dağılımı. ... 34
Çizelge 3.2. DudaĢ köyü yapım tekniği sayısal dağılımı. ... 37
Çizelge 3.3. DudaĢ köyü strüktürel durum sayısal dağılımı. ... 42
Çizelge 3.4. DudaĢ köyü kat adedi sayısal dağılımı... 46
Çizelge 3.5. DudaĢ köyü üst örtü sayısal dağılımı. ... 50
Çizelge 3.6. DudaĢ köyü özgünlük durumu sayısal dağılımı. ... 55
KISALTMALAR DĠZĠNĠ cm : Santimetre km : Kilometre m : Metre H. : Hicri M. : Miladi yy : Yüzyıl
UNESCO : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü)
BÖLÜM 1
GĠRĠġ
1.1. TEZĠN AMACI
Ülkemizin çeĢitli bölgelerinde, farklı yapım teknikleri kullanılarak inĢa edilmiĢ yapı örnekleri bulunmaktadır. Yöreye özgü kullanılan malzemelerle yapılmıĢ bu geleneksel yapılar, mimari mirasımız açısından son derece önemlidir. Ancak değiĢen yaĢam koĢulları, ekonomik Ģartlar, ĢehirleĢme, teknik ve teknolojik geliĢmeler gibi durumlar bu tür yapıların günümüz koĢullarında yapılmasını engellediği gibi, geleneksel yapım teknikleriyle inĢa edilen mevcut yapıların da kullanım dıĢı kalmasına ve hızla tahrip olmasına sebep olmuĢtur.
Karabük ili sınırları içerisinde yer alan Safranbolu ilçesi geleneksel kent dokusu, ahĢap konutları ve anıtsal yapılarıyla Unesco Dünya Miras listesinde bulunmaktadır. Ayrıca Safranbolu’nun merkezi dıĢında Safranbolu’ya bağlı Yörük köyü, Konarı köyü gibi yakın çevre köyler de geleneksel dokusunu korumayı baĢararak bu konuyla ilgili kiĢilerin dikkatini çekmektedir. Karabük il sınırları içinde Safranbolu, Yörük köyü, Konarı köyü gibi çok sayıda nitelikli yerleĢimlerin bulunması, birçok yerleĢim bölgesini ikinci plana itmiĢtir. Ovacık ilçesi de bu yerleĢim yerlerinden birisidir. Ovacık ilçesine bağlı DudaĢ köyünde, geleneksel yapım sistemleri kullanılarak inĢa edilmiĢ ve bozulmadan günümüze kadar ulaĢmıĢ çok sayıda yapı örneği bulunmaktadır. Fakat günümüzde çoğu terk edilmiĢ olan bu yapıların gerek yapım yıllarına gerekse bu yapılarda kimlerin yaĢadığına dair bilgiler oldukça sınırlıdır. Bununla beraber; inĢalarında kullanılan malzemeler ve yapım teknikleri hakkında da detaylı bilgiler bulunmamaktadır.
Bu çalıĢmanın amacı, DudaĢ köyünde mimari mirasımız açısından önemli olan, fakat bir bölümü zamanla yok olmuĢ, günümüze ulaĢanların da hızla yok olmaya devam ettiği geleneksel yapılara ait malzeme ve yapım tekniklerinin detaylı bir Ģekilde kayıt altına alınarak, gelecek kuĢaklara aktarılmasını sağlamaktır.
1.2. TEZĠN KAPSAMI VE SINIRLILIKLARI
Bu çalıĢma kapsamında DudaĢ köyüne ait 12 mahallede bulunan yapılar incelenmiĢtir. Bu mahallelerde, geleneksel yapım sistemleri kullanılarak inĢa edilmiĢ olan yapıların yapımlarında kullanılan malzemeler ve bu malzemelerin uygulanıĢ yöntemleri, araziyle olan uyumları ve cephe biçimleniĢleri irdelenmiĢtir.
Yakın tarihte betonarme malzeme ile inĢa edilen yapı örnekleri, tez çalıĢmamızda kapsam dıĢı bırakılmıĢtır. Geleneksel sistemle inĢa edilen bazı yapılarda, zamanla değiĢiklikler yapılmıĢ örnekler de mevcuttur. Bu değiĢiklikler yapının tamamını etkilemiĢse, bu örnekler de çalıĢmamız esnasında göz ardı edilmiĢtir.
1.3. TEZĠN YÖNTEMĠ
ÇalıĢmaya ilk olarak konuyla ilgili kaynak araĢtırması yapılarak baĢlanmıĢtır. Daha önceden kırsal yerleĢimlerdeki geleneksel konutlar ile ilgili yapılmıĢ olan akademik çalıĢmalar incelenmiĢtir. DudaĢ köyü ile ilgili herhangi bir yazılı kaynak veya akademik çalıĢma bulunmadığı için, çalıĢma kapsamında, zaman zaman bölge halkıyla yapılan mülakatlardan faydalanılmıĢtır. Bölgenin daha iyi tanınabilmesi için kapsamlı bir Ģekilde arazi çalıĢması yapılmıĢtır. Bu bağlamda alanda bulunan özgün yapılar tespit edilerek, çalıĢmada gerek görüldükçe yapı ölçeğine indirilerek yürütülmüĢtür.
Arazi çalıĢması sonunda, toplanan bilgiler ıĢığında köyle ilgili iĢlev, yapım sistemi, strüktürel durum, kat adedi, üst örtü ve özgünlük durumu analizleri yapılmıĢtır. Bu analizler DudaĢ köyünde yer alan Alizaim, Beri Güvez, Çataklı, Çay, Dağdibi, Dudan, Kayalar (AĢağı ve Yukarı), Kızılelma, Mıcık ve Yuvalar mahallelerini kapsamaktadır. ÇalıĢma kapsamında mahalleler alfabetik sıraya göre düzenlenmiĢtir.
Yapılan analizler Karabük Ġl Özel Ġdaresinden alınan haritalara iĢlenmiĢ, ayrıca grafiklerle de rakamsal yüzdeler üzerinden değerlendirmeler yapılmıĢtır.
ÇalıĢma alanında elde edilen veriler, malzeme ve yapım tekniği açısından ele alınmıĢtır. ÇalıĢmamızın esas konusunu oluĢturan yapım tekniği ise, strüktürel elemanlar ve tamamlayıcı elemanlar olarak iki grup altında detaylı bir Ģekilde incelenmiĢtir.
ÇalıĢmamızın son bölümü ise, elde edilen bilgi ve bulgular doğrultusunda değerlendirmeler yapılarak sonuç kısmı ile sonlandırılmıĢtır.
1.4. LĠTERATÜR ÖZETĠ
Kırsal yerleĢimlerdeki yapılar; yerel yapı ustaları veya konut sahibi tarafından, çevrenin imkân verdiği malzemeler kullanılarak inĢa edilir. Kırsal yapıların biçimlenmesinde; iklim, yeryüzü Ģekilleri, coğrafi konum, toplumun yaĢam kültürü ve inançlar gibi etkenler rol oynar. Köy yerleĢimlerinde bulunan konut haricindeki; samanlık, ahır, ambar, köy odası, köprü, cami, değirmen, kümes gibi yapılar da kırsal mimarlığın kapsamı içerisinde yer alır. Bu yapılar, çevreleriyle mükemmel bir uyum içindedir. Kırsal mimarlık yapıları sade, gösteriĢsiz, insana ve insan yaĢamına saygılı yapılardır (Çekül, 2015).
AhĢap, geçmiĢ dönemlerden beri önemli bir yapı malzemesidir. Bulunduğu coğrafi bölgeye göre ahĢabın özellikleri, uygulama teknikleri ve kullanım alanları da değiĢmektedir. Sulak ve soğuk bölgelerde yetiĢen ahĢap türleri dikme, kiriĢ ve hatıl olarak kullanıldığında daha büyük kesitlerde uygulanmaktadır. Sert ağaçlar ise daha dayanıklı ve sağlam olduğu için daha küçük kesitli boyutlarda tercih edilmektedir (ġenkal, 1996).
Bitki örtüsü bakımından zengin ormanlardan oluĢan bölgelerde ahĢap; yapının taĢıyıcı sistem malzemesi olarak ve yapıda yer alan kaplama, doğrama ve mobilya gibi iĢlevlerde kullanılmaktadır. AhĢap dikme ve kiriĢlerin çeĢitli yöntemlerle birleĢtirilmesiyle ahĢap karkas yapılar; tomrukların üst üste dizilerek köĢeleri
birbirine geçirilmesiyle ise ahĢap yığma sistemde (çantı) yapılar oluĢturulmaktadır. AhĢap yığma sistemli yapılar, en eski yapım sistemlerindendir (Tunçkol, 2012). Türk evinde mekân oluĢturulmasında en önemli görevi kapılar, pencereler ve dolapların üst sınırını meydana getiren yatay ahĢaplar üstlenmektedir. Türk evlerinde ve odalarında insan boyutlarının sınırlarına göre mekân oluĢturma düĢüncesi hâkimdir. Bu düĢünceye göre iĢlevsel kullanım alanının üstü “üst sınır” olarak tanımlanmaktadır. Kapılar, pencereler, dolaplar gibi iç mekân elemanları bu sınırın altında yer alırken bazı örneklerde raf gibi elemanlar bu sınırı geçebilmektedir. Aynı zamanda odanın yüksekliği de bu düĢünce doğrultusunda ortalama 2.20 m olarak düzenlenmiĢtir (Küçükerman, 1995).
Doğu Karadeniz bölgesinde evler topografya ile uyumlu olacak Ģekilde eğimli arazilere yerleĢmiĢtir. Eğimin az olduğu araziler tarıma ayrılmıĢtır. Bu da teraslanma Ģeklinde yerleĢime sebep olmuĢtur. Bölgenin temel yapı malzemesi ahĢap ve taĢtır. Bu iki malzeme yapılarda farklı yapım teknikleriyle kullanılmıĢtır. “Dolma” duvar tekniği bölgede çok tercih edilen bir sistemdir. Duvarlar sıvasız ve badanasız bırakılmıĢtır. Rakım yükseldikçe, düĢen hava sıcaklığına karĢı önlemler alınmıĢ, yapı kabuğu kalınlaĢmıĢ, pencere boyutları küçük tutulmuĢtur (Sümerkan, 1990).
Doğu Karadeniz Bölgesi’nde evlerin plan yapısı asırlardır aynı Ģema üzerine kurulmuĢtur. Konutlarda, bütün ev halkının toplanabildiği hayat, çardak, sofa veya salon gibi değiĢik isimleri alan büyük bir mekân vardır. Konutların plan Ģemaları da bu mekân etrafında Ģekillenir (Özgüner, 1970).
Doğu Karadeniz evlerinde sürdürülebilir anlayıĢta tasarımlar uygulanmıĢtır. Göz dolma tekniğinde yerleĢtirilen bütün parçalar geçme yöntemiyle sabitlendiği için bu parçalar istenildiğinde sökülüp takılabilir özelliğe sahiptir (Pınar, 2018).
Batı Karadeniz Bölgesi’nin ana yapı malzemesi ahĢaptır. Yapıların zemin katları taĢ duvarla inĢa edilmiĢtir. Üst katlardaki yapım sistemi ise çoğunlukla ahĢap karkastır. AhĢap karkasların arası ise ahĢap ya da kerpiç ile doldurulur. Safranbolu,
Kastamonu, Göynük ve Mudurnu’da dıĢ cepheler kıtıklı sıva ile sıvanır. Bartın, Amasra ve Ereğli’de ahĢap karkas üzeri ahĢap kaplama Ģeklindedir (Çelikyay, 2011). Batı Karadeniz Bölgesi evlerinde topografik yapı ve plan Ģemaları, çıkmaların oluĢmasında önemli bir etkendir. Ġç ve orta sofalı konutlarda çıkmalar köĢelerde oda çıkması Ģeklinde, ortada çıkma olanlarda ise eyvan çıkması olarak görülür. Kapılar, pencereler, pencere korkulukları, koruyucu kapaklar ve bacalar cepheyi oluĢturan elemanlardır. Bölgeye özgü konutlarda bu elemanlar dengeli bir düzen içinde kullanılmıĢtır (Akdemir, 2010).
Ovacık ilçesinin de bağlı olduğu Karabük ili sınırları içerisinde yer alan Safranbolu ilçesinin geleneksel konutları hakkında birçok akademik çalıĢma mevcuttur.
Geleneksel Safranbolu evlerinde çevrede çokça bulunan malzemeler olan taĢ, ahĢap ve kerpiç birlikte kullanılmıĢtır. Zemin kat yığma, birinci ve ikinci kat ahĢap iskeletli duvarlardan oluĢmaktadır. Safranbolu’da içe dönük yaĢam tarzından dolayı zemin kat duvarları penceresiz ve taĢ malzeme kullanılarak inĢa edilmiĢtir. Birinci ve ikinci katlar daha dıĢa dönüktür. Safranbolu’da çıkmalara “attırma” denilmektedir. Çıkmaları oluĢturan sebepler, attırmaların tip ve Ģekilleri üzerinde etkili olmuĢtur (Kaya, 1996).
Safranbolu evlerini Ģekillendiren en önemli etken kalabalık aile yapısıdır. Aynı evin içerisinde gelin, evlat, torun gibi bireyler bir arada yaĢamaktadır. Evlerde oda sayısı buna bağlı olarak arttığı için plan tipleri de buna göre ĢekillenmiĢtir (Azezli, 2009).
Ovacık ilçesini gerek mimari doku gerekse yapım tekniği açısından doğrudan ele alan bir çalıĢma bulunmamaktadır. Prof. Dr. Aysun Özköse baĢkanlığında yapılan bir çalıĢma kapsamında (Özköse vd., 2018) ilçede sadece Avlağıkaya köyünün mimarlık bağlamında incelendiği görülmektedir. Avlağıkaya köyünün günlük yaĢamı, gelenek-göreneği, kültürel yapı, mutfak kültürü, tarım kültürü, mimari biçimleniĢi ve yapı malzemeleri detaylı bir Ģekilde irdelenmiĢtir. Köyde yaĢayanlara ve ziyaretçilere köyün sahip olduğu ekolojik değerleri tanıtmak, kaybettikleri ancak farkında
olmadıkları değerleri hatırlatmak, bu değerleri benimsetmek ve gelecek kuĢaklara aktarmak amacıyla eko müze projesi önerilmiĢtir.
Ovacık ilçesi hakkında yapılan bir diğer çalıĢma ilçe nüfusundaki azalmalar hakkındadır. Geçim sıkıntısı, doğal koĢulların sosyo-ekonomik özelliklerin geliĢmesine sınırlı olarak izin vermesi, ilçenin önemli kavĢak noktalarına uzak olması ve istihdama dönük çalıĢmaların yetersiz olması gibi nedenlerden dolayı, ilçe nüfusunun gitgide azaldığı tespit edilmiĢtir (Yiğit, 2011). Nüfusta yaĢanan bu azalma geleneksel konutların terk edilerek yok olmasına zemin hazırlamaktadır.
BÖLÜM 2
OVACIK ĠLÇESĠ VE DUDAġ KÖYÜ
2.1. OVACIK ĠLÇESĠ
Ovacık tarihiyle ilgili ilk çalıĢmalar 1998 tarihinde Ġngiliz arkeolog Dr. Roger Matthews baĢkanlığındaki bir ekip tarafından “Paflagonya Projesi” kapsamında yapılmıĢtır. Bu proje kapsamında Çankırı ve Karabük illerinde 6 hafta süren arkeolojik yüzey araĢtırmasında bulunulmuĢtur. Karabük ilinde Eskipazar ve Ovacık yerleĢimleri incelenmiĢtir. AraĢtırma raporuna göre paleolitik ve neolitik zamanlarda bölgede insan yerleĢimleri olmayıp, ilk yerleĢimler M.Ö. 3000-2000 yıllarında erken tunç devrinde baĢlamaktadır. M.Ö. 1660-1200 dönemlerinde günümüzde Karabük, Çankırı, Kastamonu, Bartın ve Sinop illerinin bulunduğu bölgeye Hititler “Yukarı Ülke” demiĢlerdir (Akurgal, 1998). Bu bölgede KaĢkalar ile Hititler arasında uzun süren savaĢlar meydana gelmiĢtir. Hititlerin yıkılıĢının ardından Frigler, Lidyalılar, Paflagonyalılar gibi kabileler Anadolu’nun çeĢitli yerlerine yerleĢtiler. Ovacık’ın da içinde bulunduğu Kuzeybatı Karadeniz’e Paplagonialılar yerleĢtiler (Sevin, 1999). Paflagonya sınırları; kuzeyde Karadeniz, doğuda Kızılırmak, güneyde IĢık, Elden ve Aydos Dağları, batıda ise Filyos Irmağıdır (Gökoğlu, 1952). Paflagonya; Kastamonu, Sinop, Karabük, Çankırı, Bartın illerinin yer aldığı bölgedir (Ersoy, 2011). Paflagonya bölgesi tarih boyunca Frigyalılar, Kimmerler, Ġskitler, Lidyalılar, Persler, Makedonya Krallığı, Pont Krallığı, Roma ve Bizans egemenliğine girmiĢtir.
1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’da baĢlayan TürkleĢme süreci, Paflagonya bölgesine de yayılmıĢtır. Kuzeybatı Anadolu’nun Türkler tarafından fethedilmesi ise 11. yüzyılın sonu, 12. yüzyılın baĢında baĢlamıĢtır (Ersoy, 2011). Emir Karatekin 1082 yılında Çankırı, Eflani, Ulus, Bartın, Kastamonu ve Safranbolu’yu da fethederek bir Türk Emirliği kurdu (Sakaoğlu, 1987). Daha sonraki
dönemlerde bölgede; DaniĢmentliler, Çobanoğulları Beyliği, Umuroğulları ve
hâkimiyetleri görülmektedir. 1389 yılında ise bölge toprakları Candaroğlu Beyliği’nden Osmanlı hâkimiyetine geçmiĢtir. Fakat Candaroğlu ile Osmanlı hükümeti arasında bu bölge için çekiĢmeler yaĢanmıĢtır. 1423 tarihinden sonra Karabük ve çevresi kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiĢtir (Ersoy, 2011). Karabük yöresi Bolu sancağına bağlanmıĢtır (Yazıcıoğlu, 2001). 1530 yılı Bolu Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri’nde, Bolu sancağına ait 16 kaza bulunmaktadır. Günümüzdeki Karabük il sınırlarında bulunan coğrafyada, Taraklı-Borlu (Safranbolu), Viran-Ģehir (Eskipazar-Ovacık çevresi) ve Yenice kazaları yer almaktadır. Viran-Ģehir kazası Karabük bölgesinin dörtte birini oluĢturmaktadır. Viran-Ģehir kazasında dört köy ve üç vakıf bulunmaktadır. Toplam hane sayısıysa 48’dir. Bu dönemde geçimi tarım ve hayvancılık oluĢturmaktadır. Pirinç ve üzüm yetiĢtiriciliği ön plandadır (Ersoy, 2011).
Bolu Sancağının 17. yüzyılda kaza sayısı 36 olmuĢtur. Viran-Ģehir, ġehabeddin ve Ulakderesi (Avlak) kazaları Viran-Ģehir kazasının kapsadığı bölgededirler. Bu kazalar varlığını 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar sürdürmüĢlerdir. Karabük yöresinde en yüksek gelirli yerleĢim, Viran-Ģehir kazasıdır (Ersoy, 2011).
Sancak beyleri tarafından yönetilen Bolu Sancağı, 1692’de lağvedilerek voyvodalık haline gelmiĢtir. Kaza ve kasabalar; mütesellim, voyvoda, serdengeçti ağası gibi unvanlar verilen kiĢiler tarafından yönetilmiĢtir. Voyvodalık dönemi 1811 yılında Viran-Ģehir sancağının kurulmasına kadar devam etmiĢtir (Ersoy, 2011).
Viran-Ģehir, 1811’de yapılan düzenlemeyle Bolu’dan ayrılarak sancak yapılmıĢtır. Bugünkü Karabük il sınırlarını kapsayan Viran-Ģehir sancağının merkezi Taraklı-Borlu (Zağfiranborlu) kazasıdır. Ovacık sınırlarında yer alan kazalar ise ġehabeddin ve Oğlakdere kazalarıdır (Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, 1855).
Osmanlı taĢra teĢkilatında 1864 ve 1869-1870’li nizamnameler ile değiĢiklikler yapılmıĢtır. Bu düzenlemelerde “eyalet” ifadesi yerine “vilayet” terimi yer almıĢtır. Vilayetin amiri vali, livaların mutasarrıf, kazaların kaymakam, nahiyelerin müdür, köylerin ise muhtardır (Akgündüz, 1999). Bu düzenlemelere göre ġehabeddin ve Oğlakdere kazaları Kastamonu’ya bağlanmıĢtır (Ersoy, 2011).
1869-1870’de yayınlanan “Ġdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi” sonucunda vilayetler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar nahiyelere, nahiyelerde köylere (karye) ayrılmıĢtır (Acar, 2008). Ulak, ġehabeddin, Oğlakdere kazaları Ovacık nahiyesini oluĢturmuĢtur. Ovacık nahiyesi Çankırı (Kengiri) Sancağının ÇerkeĢ kazasına bağlanmıĢtır. 1869 yılında Ovacık nahiyesine bağlı 25 köy, 2145 hane bulunmaktadır. Nüfusu ise 7381’dir (Ersoy, 2011).
Çankırı ili, ÇerkeĢ kazasına bağlı nahiye olan Ovacık, 1959 yılında ilçe olarak Çankırı’ya bağlanmıĢtır. 1995 yılında Karabük’ün il olmasıyla Ovacık, Karabük iline bağlı bir ilçe olmuĢtur.
Ovacık, Karadeniz Bölgesi’nin, Batı Karadeniz Bölümü’nde, Karabük il sınırları içerisinde yer almaktadır. Ġlçe 393 km2’lik alana sahip olup, rakımı 1100 metredir (Ġnternet 1).
Ovacık ilçesi; kuzeybatısında Çankırı ili, doğusunda Araç ilçesi, batısında Eskipazar ilçesi, kuzeyinde Safranbolu ilçesi, kuzeybatısında Karabük ili, güneyinde ÇerkeĢ ve Atkaracalar ilçesi ve güneydoğusunda Bayramören ilçeleri ile sınırlıdır (ġekil 2.1).
Ġlçe nüfusu genelde tarım ve hayvancılıkla uğraĢır. Dağlık ve engebeli arazi yapısına sahip olduğundan dolayı tarım alanları az olup genel olarak tahıl ve yem bitkileri yetiĢtirilir. Sınırlı düzeyde ticaret yapılan ilçede sanayi faaliyeti yoktur. Ġlçede ormanlar önemli yer kaplar ancak orman ürünlerini iĢleyecek sanayi tesisleri mevcut olmadığından dolayı ormancılık ile ilgili ticaret yok denilecek kadar azdır. SanayileĢmenin ve teknolojik geliĢmelerin olumsuz etkileri dıĢında kalmıĢ olan ilçe doğal güzellikler bakımından oldukça zengin durumdadır (Ġnternet 3).
Ġlçe nüfusu 1980’li yıllarda köyleriyle birlikte toplam 9100 iken, günümüzde ilçe merkezinde nüfus 600, köyleriyle birlikte 5000 civarındadır. ĠĢ imkânlarının oldukça kısıtlı olması, tarım ve hayvancılığa verilen önemin azalması ve yetersiz sosyal imkânlar ilçe nüfusundaki azalmanın baĢlıca sebepleridir (Yiğit, 2011).
Ovacık ilçesi 42 köy ve 1 merkez mahalleden oluĢmaktadır. Arazi yapısının dağlık olmasından dolayı köyler birçok mahalleden meydana gelmiĢtir. Ġlçede toplamda 137 yerleĢim birimi yer almaktadır. Bu yerleĢim birimlerinde yaklaĢık 1700 hane bulunmaktadır.
Merkezdeki konutların büyük bir bölümü betonarme sistemle inĢa edilmiĢtir. Bu konutlar bir veya iki katlıdır. Ovacık’ın köylerindeki konutlar ise geleneksel yapım sistemleri kullanılarak inĢa edilmiĢtir. TaĢıyıcı sistem olarak ahĢap çatkı arası kerpiç veya tuğla yığma Ģeklinde inĢa edilmiĢtir. Zemin ve tavan kaplaması çoğunlukla ahĢaptandır. Çatı, ahĢap kalaslar kullanılarak oluĢturulmuĢtur. Çatıların üzeri marsilya veya alaturka kiremit kullanılarak örtülmüĢtür. Ormanlık bir bölge olması sebebiyle yapılarda ahĢap malzeme oldukça fazla kullanılmıĢtır. Köylerdeki konutlar genellikle iki katlıdır. Alt katı ahır, üst katı ise yaĢama alanı Ģeklinde kullanılmaktadır.
1944 yılında gerçekleĢen Bolu-Gerede depreminde ilçe büyük hasar almıĢtır. Çok sayıda can ve mal kaybı yaĢanmıĢtır. Bu depremin ardından yıkılan yapıların yerlerine yerel ustalar tarafından yeni yapılar inĢa edilmiĢtir.
2.2. DUDAġ KÖYÜ
2.2.1. DudaĢ Köyünün Genel Özellikleri
Karabük’ün il, Ovacık’ın da ilçe olmadığı dönemlerde DudaĢ köyü ÇerkeĢ merkez bucağına bağlı bir köydür (Üçok, 1949). DudaĢ, 1995’te Karabük’ün il olmasıyla birlikte Ovacık ilçesine bağlı bir köy haline gelmiĢtir (Ersoy, 2011).
DudaĢ köyü 41.04945332K enlem ve 32.78491974D boylamında yer almaktadır. Köyün yüzölçümü Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğüne ait harita üzerinden yapılan ölçüme göre yaklaĢık 2070 km2
dir. Köy, Ovacık’a 16 km, Karabük’e ise 34 km uzaklıktadır.
DudaĢ köyü; Alizaim, Dudan, Mıcık, Çay, Çataklı, Yuvalar, AĢağı Kayalar, Yukarı Kayalar, Öte Güvez, Beri Güvez, Kızılelma ve Dağdibi olmak üzere 12 mahalleden oluĢmaktadır (Ġnternet 4).
DudaĢ köyünün içinden Çatak Deresi geçmektedir. Bu dere sayesinde köyün sulama amaçlı kullanılacak su ihtiyacı rahatlıkla karĢılanabilmektedir.
DudaĢ köyünün 1960’lı yıllardaki nüfusu 699 kiĢi olduğu bilinmektedir (Yiğit, 2011). YaĢam Ģartları değiĢtikçe köy göç vererek nüfusu yaklaĢık 110’a kadar düĢmüĢtür. Köyde aktif olarak yaĢayan insan sayısı yaklaĢık 20 kadardır. Yaz mevsiminde bu nüfus biraz daha artmaktadır. Köyde yaĢayanlar geçimlerini hayvancılıkla sağlamaktadır. Arıcılık da köylünün ekonomisine katkıda bulunmaktadır. Arazinin tarıma elveriĢli olmaması sebebiyle tarım faaliyetleri oldukça sınırlıdır.
DudaĢ köyünde bulunan mahalleler genel olarak yüksek, eğimli yamaçlara kurulmuĢtur. Mahalleler arası mesafe oldukça fazladır. Dağınık bir yerleĢim hâkimdir. Konutlar da eğimli arazi yapısından dolayı organik bir Ģekilde yerleĢmiĢtir (ġekil 2.3).
a) Kızılelma mahallesi b) Çay mahallesi
ġekil 2.3. DudaĢ köyü mahallelerin genel yerleĢimi.
Köyde yerleĢimin ilk Alizaim mahallesinde olduğu düĢünülmektedir. Alizaim mahallesine adını veren Ali Zaim Ağanın mezarı, köy camisinin hemen bitiĢiğinde bulunan köy odasında yer almaktadır. Aynı zamanda köy camisinin kitabesinde Ali Zaim ismine rastlanılmaktadır1
.
1
Eserin beĢ satırlık kitabesi Sanat Tarihçisi Erdal Elmas tarafından okunmuĢtur. Kitabenin Türkçe okunuĢu Ģu Ģekildedir: Bihamdillah ve el-minne? eriĢdi avn sübhânı / Bu mescidin binasını Ali Zâim Ağa bâni / Nice ihya idüb bu mescid-i gülistanı / Hûda tevfik idüb mahâlinde kerem oldu / Bin iki yüz elli sekiz senesinde tamam oldu.
ġekil 2.4. Alizaim mahallesinde bulunan cami kitabesi.
Kitabede yer alan H.1258 tarihi günümüzde M.1842-43 yıllarına denk gelmektedir. Bu da köyde yerleĢimin en az 180 senedir var olduğunu göstermektedir.
1944 yılında yaĢanan Bolu-Gerede depreminde DudaĢ köyü büyük zarar görmüĢtür. Depremde onlarca kiĢinin öldüğü bilinmektedir. Konutların büyük bir bölümünün yıkıldığı söylenmektedir. Depremin ardından ayakta kalabilmiĢ konutların yapım teknikleri örnek alınarak yeni konutlar inĢa edilmiĢtir. Depremden sonra yapılan konutların depreme karĢı daha tedbirli yapıldığı söylenebilir. Depreme önlem olarak taĢıyıcı sistemde daha kalın ve sık aralıklarla dikme ve kiriĢler kullanıldığı, payanda ve kuĢaklarla yapının desteklendiği tespit edilmiĢtir (ġekil 2.5).
a) Yuvalar mahallesi b) Mıcık mahallesi
2007 yılının Ağustos ayında da yaĢanan bir yangın sonucu 12 haneli Ötegüvez mahallesindeki konutlar, samanlıklar ve ahırlar yanmıĢtır (Ġnternet 6). Mahallenin merkezine uzakta bulunan harman bölgesindeki samanlıklar bu yangından daha az etkilenmiĢtir. Günümüzde bu yapılardan sadece kalıntı Ģeklinde taĢlar kalmıĢtır (ġekil 2.6).
ġekil 2.6. Ötegüvez mahallesi yapı kalıntıları.
Çay mahallesi merkez mahalle olarak kabul edilmektedir. Çay mahallesinde ilkokul binası olduğu söylenmekle beraber bu okul günümüze kadar ulaĢamamıĢtır. Seçimlerde oylar bu mahallede kurulan sandıklarda kullanılmakta, diğer mahallelerdeki vatandaĢlar cuma namazı için yine bu mahalleye gelmektedir.
Köyde, gençlere yeterli istihdam olanaklarının bulunmaması gençleri büyük Ģehirlere göç etmeye itmiĢtir. Bu durum da köyün zamanla terk edilmesine sebep olmuĢtur. Köyde yaĢayan insanların yeniliklere kapalı olması, koruma bilinci konusunda bilgi eksikliği ve ilgisizliği, geleneksel konut örneklerinin aslına uygun olmayan Ģekilde tadilatlar yapılmasına ya da kendi kaderine bırakılarak sivil mimari yapıların zamanla yok olmasına sebep olmaktadır.
2.2.2. DudaĢ Köyünün Mimari Özellikleri
Arazinin eğimli ya da düz olması, konutun araziye oturum biçimini etkilemektedir. Bazı evlerin giriĢ kotu daha yukarıda kaldığı için merdivenle giriĢ sağlanırken, bazı konutlarda ahır olarak kullanılan zemin katın içerisinde bulunan merdiven sayesinde yaĢam katına ulaĢılmaktadır.
Konutları sınırlayan bahçe duvarları ile ilgili belirli bir düzen yoktur. Bazı konutlara giriĢ, duvarlarla sınırlandırılmıĢ bahçenin içerisinden sağlanırken, bazı konutlara doğrudan yoldan girilmektedir.
DudaĢ köyü sınırları içerisinde; 125 adet konut, 89 adet samanlık, 61 adet ahır, 14 adet çeĢme, 12 adet odunluk, 8 adet köy odası, 6 adet cami, 6 adet ambar, 3 adet besihane ve 1 adet ilkokul binası olmak üzere 325 yapı bulunmaktadır (Çizelge 3.1).
2.2.2.1. Kamusal Alanlar
Kamusal alanlar; köy halkının özel günlerde bir araya geldikleri ya da herkesi ilgilendiren ortak konuların konuĢulup tartıĢıldığı halka açık “etkinlik meydanı” olarak nitelendirilebilir.
Ġncelediğimiz 11 mahallenin üç tanesinde; Alizaim, Dağdibi ve Mıcık mahallelerinde kamusal alan özelliği gösteren alan tespit edilmiĢtir (ġekil 2.7).
a) Dağdibi mahallesi kamusal alan örneği b) Alizaim mahallesi kamusal alan örneği
2.2.2.2. Kamuya Ait Yapılar
Köy odaları, okullar, camiler ve çeĢmeler kamuya ait yapı türleri olarak değerlendirilmiĢtir.
Köy odaları köy halkının düğün, cenaze, dini bayramlar gibi özel günlerde bir araya geldikleri toplanma mekânıdır. Köy odalarında daha önceki yıllarda, köye gelen misafirler konaklamaktaydı. Köy odaların alt katı genellikle ahır Ģeklinde yapılmıĢtır. Gelen misafirlerin atları, eĢekleri de bu ahırlarda kalmaktaydı. Misafirlerin yatma, yemek yeme gibi ihtiyaçları ise köy halkı tarafından karĢılanmaktaydı. Misafirin az olduğu durumlarda sırayla her gün bir aile gelen misafirle ilgilenirdi. Kalabalık misafirlere ise tüm köy halkı hizmet etmekteydi. DudaĢ köyünde hemen hemen her mahallede köy odası bulunmaktadır. Günümüzde de zaman zaman köye misafir geldiğinde misafirleri ağırlamak için köy odaları kullanılmaktadır (ġekil 2.8). Aynı zamanda bayram, cenaze, düğün gibi etkinlikler mevsim koĢullarına göre köy odalarında gerçekleĢtirilmektedir (ġekil 2.9). Fakat köyde azalan nüfus sebebiyle bu mekânlar eskisi kadar kullanılmamaktadır. Alizaim mahallesinde bulunan köy konağının Ģematik olarak plan çizimi ġekil 2.10’da gösterilmiĢtir.
a) Beri Güvez mahallesi köy konağı b) AĢağı Kayalar mahallesi köy konağı ġekil 2.8. Günümüzde kullanılmayan köy konakları.
ġekil 2.9. Alizaim mahallesinde aktif olarak kullanılan köy konağı.
DudaĢ köyünde günümüzde okul olarak iĢlevini sürdüren bir yapı bulunmamaktadır. 1960 yılında Çay mahallesinde bir ilkokul binası inĢa edildiği bilinmektedir. Köy nüfusunun kalabalık olduğu o dönemlerde okuldaki öğrenci sayısının 125 civarlarında olduğu, okulda iki öğretmenin görev aldığı söylenmektedir. Fakat bu yapı günümüze kadar ulaĢamamıĢtır. Daha sonraki senelerde Yuvalar mahallesinde bulunan köy odası ilkokul binasına dönüĢtürülmüĢtür. Ancak okul, öğrenci azlığından ve çeĢitli problemlerden dolayı 5-6 sene hizmet verdikten sonra kapatılmıĢtır. Yapı, günümüzde kullanılmamaktadır (ġekil 2.11).
ġekil 2.11. Yuvalar mahallesinde bulunan ilkokul yapısı.
DudaĢ köyünde bulunan 12 mahalleden 6 tanesinde cami bulunmaktadır. Bu camiler köyde nüfusun fazla olduğu dönemlerde aktif olarak kullanılmaktayken, günümüzde yeterli cemaat ve imam olmaması sebebiyle kullanılamamaktadır. Sadece cuma ve bayram namazları Çay veya Alizaim mahallelerinden birinde bulunan camide kılınabilmektedir. Alizaim mahallesinde bulunan cami, en eski tarihli camidir (ġekil 2.12). Diğer camiler yakın zamanda inĢa edilmiĢtir (ġekil 2.13).
a) Alizaim mahallesinde bulunan caminin içi b) Caminin dıĢarıdan görüntüsü ġekil 2.12. Alizaim mahallesi tarihi cami yapısı.
a) Dağdibi mahallesi cami ve köy odası b)Yuvalar mahallesi camisi
c) Çay mahallesi camisi d) Kızılelma mahallesi camisi ġekil 2.13. DudaĢ köyü mahallelerindeki cami örnekleri.
DudaĢ mahallesinde 13 adet çeĢme tespit edilmiĢtir. Bazı mahallelerde iki adet, bazılarında bir adet çeĢme mevcut iken, bazılarında ise hiç çeĢme bulunmamaktadır.
ÇeĢme kaynağını, köy içerisinden geçen Çatak deresinden almaktadır. ÇeĢme yapıları süslemesiz, oldukça sade bir görüntüye sahiptir. Çoğu çeĢmede su sürekli akar. Önlerinde “yalak” adı verilen suyun biriktiği bir bölüm vardır. Hayvanlar da su ihtiyaçlarını bu bölümden karĢılamaktadır (ġekil 2.14).
a) Çataklı mahallesi çeĢmesi b) Alizaim mahallesi çeĢmesi
ġekil 2.14. DudaĢ köyü çeĢme örnekleri.
2.2.2.3. Konutlar
DudaĢ köyünün mimari özellikleri açısından incelendiğinde en dikkat çekici yapı türü olarak konutlar karĢımıza çıkmaktadır. Bazı konutlara doğrudan sokaktan, bazı konutlara ise bahçeden girilmektedir (ġekil 2.15). Bahçeler sokaktan ahĢap korkuluklar, tel örgüler ve duvarla ayrılmıĢtır (ġekil 2.16).
a) Çataklı mahallesi Hüseyin ġimĢek evi b) Yuvalar mahallesi Recep Temam evi ġekil 2.15. Sokakla direk bağlantısı olan konut örnekleri.
a) Mıcık mahallesi Kamil Ayvalık evi b) Kızılelma mahallesi Ahmet TaĢ evi ġekil 2.16. Bahçeden girilen konut örnekleri.
DudaĢ Köyü evleri 1 veya 2 katlı yapılmıĢtır. 3 katlı konut örneği oldukça sınırlıdır. Ġki katlı konutlarda zemin kat genellikle servis mekânı olarak kullanılmıĢtır. Zemin katlarda; depolama, mutfak ve bazen de ahır yer almaktadır. Depolama, kat içerisinde yer alan ambarlarda yapılmaktadır. Çok az örnekte zemin katta da yaĢama birimlerinin de olduğu odalar bulunmaktadır. Üst katlarda ise o evde yaĢayan çocuk sayısına göre odalar ĢekillenmiĢtir. Geleneksel Türk konut mimarisinin önemli özelliklerinden biri olan her ailenin kendine ait bir odaya sahip olması, DudaĢ köyündeki konutlarda da görülmektedir. Bu odalar yatma, oturma, yıkanma gibi iĢlevleri karĢılayabilecek donanıma sahiptir. Aile büyüdükçe konuta eklemeler yapılmıĢtır. Odalar arasındaki sirkülasyon, çardak mekanından sağlanmaktadır (ġekil 2.17).
a) Mıcık mahallesi Kamil Ayvalık evi b) Kızılema mahallesi Ahmet TaĢ evi ġekil 2.17. DudaĢ köyünde çardak örnekleri.
ġekil 2.18. Kamil Ayvalık evi üst kat planı (Ölçek 1/100).
Mahremiyet açısından oda duvarları birbirine bitiĢik değildir. Odalar arasında boĢluklar bulunmaktadır. Bu boĢ alanlar; ambar veya süt odası olarak değerlendirilmektedir. Ġki katlı konutlarda merdiven boĢlukları genellikle iki oda arasındadır. Cephesi uygunsa bu boĢluklardan bir tanesi de eyvan olarak değerlendirilmektedir. Hela ve abdestlik mekânlarına geçiĢ de iki oda arasında yer alan uzun holden sağlanmaktadır (ġekil 2.18).
Odaların içerisinde ocak, yüklük, gusülhane, sedir, sergen, göz göre gibi elemanlar bulunur. Ocak sayesinde ısınma ve yemek piĢirme ihtiyacı giderilir. Odalar gece yatma birimi olarak da kullanıldığı için, gündüz kullanılmayan yataklar yüklükte saklanır (ġekil 2.19). Gusülhane yıkanma amacıyla kullanılır. Bazı odalarda pencere üst hizasında ahĢap raf silmeleri bulunur (ġekil 2.20). Odalarda, eĢyaların sergilendiği sergen adı verilen raflar da yer alır.
a) Mıcık mahallesi Kamil Ayvalık evi b) Yuvalar mahallesi AyĢe Hanım evi
ġekil 2.20. Oda içerisinde raf silmeleri.
Pencere önlerindeki duvarlarda yerden 25-40 cm yükseklikte ahĢap sedirler bulunmaktadır. Sedirlerin üstlerine minderler koyularak oturulacak hale getirilmektedir. Sedir ve pencere yükseklikleri sedirde oturan bir kiĢinin pencereden baktığında rahatlıkla dıĢarıyı görebileceği Ģekilde ayarlanmıĢtır (ġekil 2.21). Çardak mekânının dıĢarı taĢan bölümünde de sedire rastlanmaktadır.
a) Çataklı mahallesi Yunus Portakal evi b) Alizaim mahallesi köy konağı ġekil 2.21. AhĢap sedir örnekleri.
DudaĢ köyünde 1986 yılına kadar elektrik olmadığı için, aydınlanma gaz lambalarıyla sağlanmaktaydı. Gaz lambalarını koymak için odanın sofaya bakan duvarlarında “göz göre” adı verdikleri raflar yapılmıĢtır (ġekil 2.22). Çoğu örnekte, sofaya bakan duvara pencere açılarak odada yanan gaz lambasıyla sofanın da aydınlatılması sağlanmıĢtır.
a) Çataklı mahallesi Yunus Portakal evi b) Çataklı mahallesi Halil Çelik evi ġekil 2.22. Göz göre örnekleri.
Odaların iç duvarları alçı sıva ile sıvanır. Zemin ve tavanlar ahĢaptan oluĢur. Bazı evlerde tavanlarda özel süslemeler yer alır. Genellikle çıtalı tavan uygulaması yapılmıĢtır.
Oda boyutları çok büyük ölçekli değildir. GeniĢlikleri en fazla 4-4.5 metredir. Kat yükseklikleri ise yaklaĢık 2-2.5 metredir. Zemin kat yüksekliği, üst kata göre daha düĢüktür. Yöre halkı yapım maliyetlerinden ve ısınma problemlerinden dolayı kat yüksekliklerini kısa tutulmasını tercih etmiĢtir.
Zemin katı ahır olarak kullanılan konutlarda üst katlara dıĢardan yapılan merdivenle ulaĢılır (ġekil 2.23). Ancak bazı yapılarda, üst kata ulaĢım zemin katta bulunan merdivenle sağlanır.
ġekil 2.23. GiriĢi dıĢarıdan merdivenle sağlanan konut örneği (Mıcık mahallesi Mustafa Ayvalık evi).
DudaĢ köyü geleneksel konutlarında helaya sofadan ince uzun bir koridorla geçilmektedir. Lavabonun bulunduğu kısma yörede “abdestlik” denilmektedir. Abdestlik ve hela bölümü ahĢap kaplama tahtalarıyla kaplanmıĢtır. Zemin döĢemeleri ahĢap malzemeden yapılmıĢtır ve dıĢarıya doğru eğim verilerek suyun akması sağlanmıĢtır. AhĢap döĢeme aralarında bulunan yivler ile suyun mekândan uzaklaĢtırılması kolaylaĢtırılmıĢtır. Özgün örneklerde hela taĢı ve lavabo, ahĢaptan yapılmıĢtır (ġekil 2.24). Bazı hela taĢları ahĢap döĢemenin oyulmasıyla oluĢturulmuĢtur. AhĢap tuvaletin ortası boĢtur ve atıklar buradan doğrudan dıĢarıya atılır (ġekil 2.25). AhĢap kaplama tahtası oyularak buraya alaturka kiremit parçası yerleĢtirilmiĢtir. Bu Ģekilde günümüzde kullanılan pisuvarın geçmiĢ dönemlerdeki kullanım Ģekli oluĢturulmuĢtur (ġekil 2.26). Zamanla eski tuvalet taĢları ve lavabolar yenilenerek günümüzde kullanılan tuvalet taĢları ve lavabolarla değiĢtirilmiĢtir. Bazı örneklerde bu bölüme duĢ da yapılmıĢtır.
ġekil 2.25. DudaĢ köyünde özgün hela örnekleri.
2.2.2.4. Samanlıklar
DudaĢ köyünde 89 adet samanlık tespit edilmiĢtir (Çizelge 3.1). Samanlıklar genellikle eğimli arazilere oturmuĢlardır (ġekil 2.27). Üst kotta bulunan açıklıktan samanlar samanlığın içerisine atılır. Bu açıklık kullanılmadığı zaman kapıyla veya ahĢap tahtalarla kapatılır. Yukarıdan samanların doldurulmasındaki amaç, samanlığı daha çok saman ile doldurmaktır. Saman, zemin seviyesinde yer alan kapıdan alınarak hayvanlara verilir.
ġekil 2.27. Mıcık mahallesi samanlıkların genel görünümü.
Samanlıklar, belirli bir seviyeye kadar yığma taĢ duvar Ģeklinde inĢa edilmiĢtir. TaĢ duvarın üzeri ise ahĢap çantı yapım sistemiyle inĢa edilmiĢtir. AhĢaplar kurtboğaz tekniği kullanılarak birbirine geçirilmektedir. Samanlıklar, genellikle beĢik çatılı yapılardır (ġekil 2.28).
ġekil 2.29. Samanlık iç düzeni örneği (Çataklı mahallesi). 2.2.2.5. Ahırlar
Genellikle iki katlı evlerin zemin katları ahır olarak kullanılmaktadır. Ġhtiyaç halinde ahır konuttan ayrı olarak da düzenlenebilmektedir. DudaĢ köyü genelinde 61 adet ahır tespit edilmiĢtir (Çizelge 3.1). Genellikle su basman kotuna kadar yığma taĢ duvardan yapılan ahırların duvarları çantı ahĢap duvarlarla tamamlanmıĢtır. Zemin döĢemeleri taĢ veya topraktan yapılmıĢtır. Çatıları ise beĢik çatılıdır (ġekil 2.30).
Ahırlarda büyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvanların yem yedikleri “afur” denilen yemlik bulunur. Hayvanların pislikleri ise taĢ duvarda “temek” adı verilen pencere boĢluklarından dıĢarı atılmaktadır. Temek pencereleri, mazgal pencere formunda iç kısımda geniĢken, dıĢarı kısma doğru daralacak biçimde yapılmıĢtır (ġekil 2.31).
ġekil 2.31. Temek penceresi.
2.2.2.6. Odunluklar
Köyde ısınma ihtiyacı sobayla karĢılanmaktadır. Soba yakmak için genellikle odun, kömür gibi yanıcı malzemeler kullanılmaktadır. Ormanlık bir alanda bulunduğu için köylü daha çok odun yakarak ısınmaktadır. Bu odunlar, konutun giriĢ katında uygun bir yer olması halinde orada muhafaza edilirken, yer bulunmadığı takdirde konuta yakın bir alanda ayrı olarak inĢa edilen odunluk adı verilen yapıda depolanmaktadır. ÇalıĢma alanında 12 adet odunluk tespit edilmiĢtir (Çizelge 3.1). Odunluklar, çok özenilerek yapılan yapılar olmadığı için birçoğu yıkık veya kötü durumdadır. Genellikle sundurma çatılı, küçük ölçekli yapılardır (ġekil 2.32).
2.2.2.7. Ambarlar
Ambarlar, genellikle konutların içlerinde bulunmaktadır. Konut içinde yer alan ambarlara; genellikle sofada, odaların arasında bulunan boĢluklarda veya çatı katında rastlanılmıĢtır (ġekil 2.33). Evlerin içi müsait olmadığı durumda ya da evdeki ambarın ihtiyacı karĢılayamaması halinde, evin dıĢında tercih edilmiĢtir. ÇalıĢma alanında konutun dıĢında inĢa edilmiĢ altı adet ambar tespit edilmiĢtir (Çizelge 3.1). Bu ambarlar, ait olduğu konuta yakın bir konumda yer alırlar (ġekil 2.34). Böceklerin ve farelerin girmemesi için zeminden belirli bir miktarda yükseltilmiĢtir. AhĢap çantı sistemde içerisi nem ve hava almayacak Ģekilde inĢa edilmiĢ yapılardır. Ambarların yapımında ahĢap çantı sistemin kullanılmasında en büyük etken çivisiz olarak inĢa edilmesi ve bu sebeple dıĢarıdan içeriye hava girmemesidir. DudaĢ köyünde ambarlar “hambar” olarak isimlendirilmektedir.
a) Boy ambarı dıĢarıdan b) Boy ambarı konut ile bağlantısı
BÖLÜM 3
ÇALIġMA ALANININ ANALĠZLERĠ
DudaĢ köyü sınırları içerisinde yer alan Alizaim, Beri Güvez, Çay, Çataklı, Dağdibi, Dudan, Kayalar (AĢağı ve Yukarı), Kızılelma, Mıcık ve Yuvalar mahallelerinde iĢlev, yapım sistemi, strüktürel durum, kat adedi, üst örtü ve özgünlük durumu analizleri yapılmıĢtır. Öte Güvez mahallesinin 2011 yılında geçirmiĢ olduğu yangın sebebiyle nitelikli yapı kalmadığı için kapsam dıĢı bırakılmıĢtır.
3.1. ĠġLEV ANALĠZĠ
ÇalıĢma alanında yer alan yapılar iĢlevlerine göre; konut, samanlık, ahır, çeĢme, odunluk, köy odası, cami, ambar, besihane ve okul olmak üzere 10 grupta sınıflandırılmıĢtır. Analiz çalıĢmaları esnasında niteliksiz depolar, garajlar, kümesler, arılıklar ve çardaklar dikkate alınmamıĢtır.
DudaĢ köyünde toplam 325 adet yapı tespit edilmiĢtir ÇalıĢma alanında bulunan yapıların 125 adedi konut iĢlevlidir. Bazı konutlarda zemin kat ahır veya depo olarak kullanılmaktadır. Bu yapılar da konut sınıfına dâhil edilmiĢtir. Yuvalar mahallesinde bulunan Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı’na ait lojman da konut sınıfında değerlendirilmiĢtir.
DudaĢ yerleĢiminde yer alan yapıların iĢlevsel analiz tablosu Çizelge 3.1’de gösterilmiĢtir. Köyde bulunan tüm mahalleler, kapsamlı bir Ģekilde incelenerek bulgular analiz edilmiĢ ve grafik ve haritalara aktarılmıĢtır2.
2
Bu bölümde kullanılan haritalar Karabük Ġl Özel Ġdaresi’nden alınarak üzerlerinde iĢlev analizini açıklayıcı eklemeler yapılmıĢtır.
Çizelge 3.1. ĠĢlev analizi sayısal dağılımı. MAHALLE Konu t Sa manlı k
Ahır ÇeĢme Odunlu
k Köy Oda sı Cami Am ba r Besihan e Okul TOPL AM Alizaim 20 20 12 1 1 2 1 1 - - 58 Beri Güvez 5 3 3 1 - 1 - - - - 13 Çataklı 15 12 6 2 - 1 1 1 - - 38 Çay 10 12 7 1 - - 1 2 - - 33 Dağdibi 9 5 4 1 2 2 1 - - - 24 Dudan 8 4 3 2 1 - - - 18 Kayalar (AĢağı) 7 6 5 - 1 1 - - - - 20 Kayalar (Yukarı) 7 3 3 1 3 - - 1 1 - 19 Kızılelma 12 6 6 2 - - 1 - - - 27 Mıcık 10 5 6 1 - - - 22 Yuvalar 22 13 6 2 4 1 1 1 2 1 53 TOPLAM 125 89 61 14 12 8 6 6 3 1 325 Alizaim Mahallesi
Alizaim mahallesi, DudaĢ köyünün en çok yapıya sahip mahallesidir. Bu mahallede toplam 58 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapıların 20 adedi konut iĢlevlidir. Bu mahallede 1 adet cami ve 2 adet köy odası bulunmaktadır. Köy odasının bir tanesi camiyle bitiĢik olup, içerisinde Alizaim Ağa’nın mezarı bulunmaktadır. Mahalledeki diğer yapıları; ambar, odunluk, çeĢme, ahırlar ve samanlıklar oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.1).
Beri Güvez Mahallesi
Beri Güvez mahallesi DudaĢ köyünün en küçük mahallesidir. Bu mahallede 13 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapılardan 5 adedi konut iĢlevlidir. Mahallede bir adet köy odası vardır. Mahalledeki diğer yapıları; samanlıklar, ahırlar ve çeĢme oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.2).
Çataklı Mahallesi
Çataklı mahallesinde 38 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapılardan 15 adedi konut iĢlevlidir. Mahallede birer adet cami ve köy odası mevcuttur. Mahalledeki diğer yapıları; ambar, samanlıklar, ahırlar ve çeĢmeler oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.3).
Çay Mahallesi
Çay mahallesinde bulunan 33 adet yapının 10 adedi konut iĢlevlidir. Bu mahallede bir adet cami bulunmaktadır. Günümüzde köydeki mahallelerde bulunan camilerden aktif olarak kullanılanı bu mahalledeki camidir. Çevre mahallelerden cuma namazı için bu mahalleye gelinmektedir. Mahalledeki diğer yapıları; çeĢme, ambarlar, ahırlar ve samanlıklar oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.4).
Dağdibi Mahallesi
Dağdibi mahallesi 24 adet yapıdan oluĢmaktadır. Bu yapılardan 9 adedi konut iĢlevlidir. Mahallede ayrıca bir adet cami ve iki adet köy odası bulunmaktadır. Köy odalarından bir tanesi kullanılamayacak haldedir. Diğer köy odası cami yapısının hemen bitiĢiğinde bulunmakta ve günümüzde aktif olarak kullanılmaktadır. Mahalledeki diğer yapıları; çeĢme, ahırlar, samanlıklar, odunluklar oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.5).
Dudan Mahallesi
Dudan mahallesinde 18 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapılardan 8 adedi konut iĢlevlidir. Mahalledeki diğer yapıları; odunluk, samanlıklar, ahırlar ve çeĢmeler oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.6).
Kayalar Mahallesi (AĢağı)
AĢağı Kayalar mahallesinde 20 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapılardan 7 adedi konut iĢlevlidir. Ayrıca mahallede bir adet köy odası mevcuttur. Mahalledeki diğer yapıları; odunluk, samanlıklar ve ahırlar oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.7). Kayalar Mahallesi (Yukarı)
Yukarı Kayalar mahallesinde 19 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapılardan 7 adedi konut iĢlevlidir. Mahalledeki diğer yapıları; çeĢme, ambar, besihane, samanlıklar, ahırlar ve odunluklar oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.8).
Kızılelma Mahallesi
Kızılelma mahallesinde 27 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapılardan 12 adedi konut iĢlevlidir. Mahalledeki diğer yapıları; cami, çeĢmeler, ahırlar ve samanlıklar oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.9).
Mıcık Mahallesi
Mıcık mahallesinde 22 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapılardan 10 adedi konut iĢlevlidir. Mahalledeki diğer yapıları; çeĢme, samanlıklar ve ahırlar oluĢturmaktadır (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.10).
Yuvalar Mahallesi
Yuvalar mahallesinde 531 adet yapı bulunmaktadır. Bu yapılardan 22 adedi konut iĢlevlidir. Diğer mahallelerinde kullandığı okul binası bu mahallede yer almaktadır. Ayrıca bu mahallede cami ve köy odası vardır. Mahalledeki diğer yapıları; okul, ambar, besihane, çeĢmeler, odunluklar, ahırlar ve samanlıklar oluĢturmaktadır. (Çizelge 3.1; ġekil Ek A.11).
3.2. YAPIM TEKNĠĞĠ ANALĠZĠ
ÇalıĢma alanında yapılan analizler sonucu karkas ve yığma sistem ile inĢa edilmiĢ yapılar tespit edilmiĢtir. Kullanılan malzemeye göre bu yapılar modern ve geleneksel olarak sınıflandırılmıĢtır (ġekil 3.1). Karkas sistemde, geleneksel yapı sınıfında bulunan yapılarda taĢıyıcı sistem ahĢapla oluĢturulmuĢtur. Karkas sistemde modern
