7 T
BİR DÖNEM
RESM İN _______
YERİN İ TUTAN
HAT SANAT»
UNUTULMAYA
YÜ Z TUTTU
Haydi
Vaktiyle Osmanlı
hükümdarlarının da
severek ilgilendiği hat
sanatı günümüzde
yeterince ilgi
görmüyor. Çeşitlerine
göre isimler alan hat,
o dönemlerde resim
sanatının yerini
tutuyordu.
Kur’an - / Kerim, (Selçuk) Hasarı Ibn - i
Ali Hariri, h. 790, ketebeli, eksiksiz. ,
Dr. Behmz BUYUKOGLU
H
at, kökü çok eskiye dayanan sanat dal larından birisidir. Basit şekillerden ve çizgilerden olu şan hat, zamanla gelişerek çeşit li dönem ve yerlerde farklı gö rünümler almış, daha doğru bir deyişle "tedricen" gelişmiştir.îslamiyetle birlikte bu dalda büyük ilerlemeler göze çarp maktadır. Başlangıçtaki kufi ya zı zamanla sülüs, nesih ve diğer hat çeşitlerine dönüşmüştür. Is- lamiyette resim sanatına rağbet edilmediğinden hat sanatına
Q K f / P : ■ A ...•*.** > .A t
M f i S H İ
ı%.-. A v - . v . i .
reis
n m
diril artık
çok önem verilmiş ve böylece o- lağanüstü güzel ve kendine has bir sanat dalı ortaya çıkmıştır.
Türk hükümdarları ve üst düzey yöneticiler hat sanatı ile bizzat ilgilenmişlerdir. Hatta birçok Osmanlı padişahı halkı teşvik etmek amacıyla bu sanat dalı ile uğraşıp değerli eserler yazmışlardır. Zamanla Osmanlı İmparatorluğumun gelişmesi ne paralel olarak hat sanah da en üst düzeye ulaşmıştır.
Meşrutiyetin ilanından he men önce Rüşdi Mekteple rimde hat eğitimi (Hüsn - ü hat) verilmekteydi. Fakat bu eğitim yeterli değildi ve dolayısıyla bu dönemde yetişmesi arzu edilen düzeyde sanatçıların yetişmesi mümkün olmadı.
Meşrutiyet döneminde ise beklenen gelişme yine olamadı. Çünkü bu kez de baskı tekniği ve matbaacılık, hat sanatım o- lumsuz yönde etkiledi. Yazı ya zarak geçimlerini sağlayan hat tatlar, artık geçinemez hale gel diler. Ancak sanatseverlerin hi mayesi ile hattatların bir bölü ntünün ayakta kalabilmeleri sağlandı. Bu dönemdeki okur yazar kesimin sapça azlığı da bu sanatın icrasını zorlaştır maktaydı.
Bu arada her gün daha çok heba olan el yazması eserler, Evkaf - ı Islamiye Müzesi'nin kurulmasıyla birlikte muhafaza altına alındı ve burada hat eğiti minin devamına çalışıldı.
Cumhuriyet döneminde harf devrimiyle okur yazar sa yışırım artmasına karşın hat sa natına olan rağbette düşüşler
göze çarpmaktadır. Medreseler ve hattat mekteplerinin kapan ması da bu konuda etkili ol muştur. Hat sanatına bağlı olan tezhip, kağıtçılık, ciltçilik, ka lem, makta v e benzeri araçların ticaretinin yanı sıra ebru ve al fan ezme sanatları da geriledi. Beyazıt'ın, Mürekkebciler Ka pısı denilen mahallesindeki dükkanlarda bunların hepsini birarada bulmak mümkündü.
Sanayi - i Nefise Mekte- bi'nin yerine Güzel Sanatlar A- kademisi kuruldu. Bu akademi de yeniden hat, tezhip, ebru ve teclid sanatlarının eğitimine başlandı ve birçok önemli hat üstadının yetişmesi sağlandı.
Halen çağdaş hat ve tezhip sanatçılarımız İslam ülkelerin de düzenlenen hat yarışmala rında en üst dereceleri almakta dırlar. Osmanlı döneminde ol duğu gibi bugün de Türk hat tatları sanatta üstünlüklerini korumaktadırlar.
Kufi hat ilk kullanılan yazı dır. Türkler daha çok sülüs, ne sih, muhakkak, rika, talik, diva ni ve celi yazılarım kullanmış lardır. Bugün müzeler ve özel koleksiyonlarda K ur'an - 1 Ke- rim'lerin yanı sıra Hilye - i Şe rifler, hat levhalar, icazetname ler, Delail - ül Hayratlar, En'am - Şerifler bulunmaktadır. Yine birçok cami, tekke ve türbede bu nadide eserlere rastlanmak- tadır.
• Hat levha: Genelde sülüs ve ya nesih ile yazılan bu levhalar da değişik stiller ve kompozis yonlar bulunmaktadır. Alfan yaldız ile yazılanlara "zerendut
levhalar" denir.
• Hilye - i Şerif: H z Muham- m ed'in fiziksel ve kişisel özel likleriyle örnek davranışlarım yazıyla anlatan yapıtlara veri len isimdir. Bir rivayete göre Hz. Muhammed, Hz. A li'ye "Hilyem i yaz, niteliklerimi gör mek beni görmek gibidir," de miştir. Bunun üzerine zamanla bu alanda bağımsız yapıtlar or taya çıkmıştır. Bilinen ilk hilye- yi Hafız Osman'ın yazdığı ka bul edilir. Hilye - i Şerif yazılır ken belli bir kompozisyona bağlı kalınır.
• En'am -1 Şerif: En'am suresi i- le Kur'an surelerinin bazılarım içine alan küçük kitaptır. Bazıla rında çeşitli Hilye'ler ve kutsal emanetlerin resimleri vardır. En'am suresi Kur'an'm yedi u- zun suresinden biridir. Eskiden diğer çok okunan surelerle bir likte hattatlara yazdırılırdı. En'am'ı üzerinde taşımak eski geleneklerdendi.
• Delail - ül Hayrat: Çeşitli ayet ve hadisleri içeren küçük ebat larda yazılan kitaplardır. Hafta nın her gününde okunması ge reken bölümleri ihtiva eder. Bir çoğunda minyatür, M ekke ve Medine resimleri bulunmakta dır. Çok zarif çizilen bu resim lerde derinlik verilmemeye çalı şılmıştır.
• İcazetname: Hat eğitimini ba şarıyla bitiren kişi en az iki hoca tarafından onaylanan hat ör nekleri hazırlar. Bunlar diplo ma yerine geçer. İcazetnamesi olmayan hattat eserlerine imza koyamaz. İcazetnameye "kete- be kıt'ası" da derler.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
