Başlık: Sakız x Karayaka melezi Gı koyunlarının kan parametreleri üzerine cinsiyet ve yaşın etkisiYazar(lar):YİĞİT, Arzu;KISA, Üçler;ARIKAN, Şevket;AKÇAPINAR, Halil;TAŞDEMİR, UmutCilt: 49 Sayı: 2 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001666 Yayın Tarihi: 2002 PDF

Arıkar;ı ıllıil Vet Fak Derg. 49, 1()1-1()6. 2()()2

Sakız x Karayaka

melezi Gı koyunlarının

kan parametreleri

üzerine

cinsiyet ve yaşın etkisi

Arzu Yİ(;İTı, Üçler KISA2, Şevket ARıKAN!, Halil AKÇAPINAR\ Umut TAŞDE:VIİR~

iKırıkble Cnıyerstlesı. Veıermer Fakliltesi. Fizyoloji Anahilim Dalı. Kırıkkale: ~KlI1kkale lJnin:r,llcsi. Tıp FakIIIIL"1. Bımkıım;!

Anahilını Dalı. Kırıkble:'Anbra Üniversilt:si. Veteriner Fakliltesi. Zooıekni Anabılim Dalı. i\ııkara. :'''ınancılık 1"1crkCl Ara~tırma Enstitiisli. Lılahan. Ankara

Özet: Bu araşltrma Sakız x Karayaka melezi Gı koyunlara ait bazı hematolojik ve hiyokimyasal k;ın p;ILııııeırelerıııın fızyoluJık deği~im sınırları ile ya~ ve cınsiyeıin bu değerler lizerine olan etkilerini saptamak amacı ilc y;ıpılmıştır. ;\raşıırınadd. i Tsı ıoklu li yaşında) ve 22'si ergin (2-3 yaşında) olmak lizere toplam 39 sağlıklı koyundan alın;ııı kan (irııcklcriııde org;ıııık. ınarsanık maddeler ve enzimleri içeren hiyokimyasal parametreler ilc alyuvar (RBC) ve akyuyar (WBC) sayısı. hemoglohin ıHlıı ınikt,ırl. heıııaıukriı değer (Hte). alyuvarların sedimentasyon hızı tespit edilmiştir. Ayrıca notrofıl. lenfmil. 11l0nosll. e()/\ll<Ifll vc ha/.ofıl ylizde oranları belirlenmi.ştir. Elde edılen kan parametrelerınden bazılarının yaş ve eın,iyeltcn etkilendi~ı glJlulııııışıiır. Toklııhrı!;ı ergınlere göre erıtrosit. hemoglobin (Ilb). hematakrit. glikoz. lire. kreatinin. albumın. albumın/glohuliıl. ıriglıscrlt. bl"yııın. doyıııamış deıııir hağLuna k;ıpasııesi. aspartal amino transferaz (/\ST). laktat dehidrojenaz ıLDllı. alk;ı1m fmLıt;1I IAIY). krcdıın kın<ız (CK) değerlermin dah;1 yıiksek. glohuliıı ve dcmir (Fe) mıkıarlarınm ıse daha dlişlik olduğu gıi/.!cmlenmışltr .. \yrıca krC<ıllrıll1. IndllTk! hilırııhın. kalsiyum. LDII. albumin (ALS). doymamış demır bağlama kapasııc,i. AST yc CK dc~crlcrıııin dc cııı,ıyeıc hağımlı olarak farklılık gösıerdiği ıespit edilmiştir. Araştırınada elde edilen bıılgu!"r. Sakıı. x Karayaka melen C; koylıllLırın<ı ;111 kan tahlosunun fızyolojık değişım sınırlarını ortaya koymanın yamnda, bazı kan par;ımeırelerinin yaş iT cın,iycııeıı cıkıleııdığinı cle gösıcrıııışıir.

An;ıhtar kelimelcr' K,1Jl değerleri. koyun. melez

Influencc of age and sex upon blood parameters in Sakız x Karayaka Bı crosshrcd sheep

Summary: Thıs .sıudy w;ıs earried out to invesltgate normal physıological values of soıııe hacll1<1lologlc<ıl ;ıncl hıochenıledl hlood pdrdnıeters including age and sex rel;lted cflect in sheep. crossbred of Sakıı. raııı ,md Kardyaka cwes. Iıı the sıııdy. :LL) he;ılıhy ,hcep. 17 yoııng and 22 adult. were used. In the eoursc of bıoehcmıcal analysıs, some arganic eoıııpoıınds. ıııorgaıııc cı)lllpoıınds dnd cn/yıııes wcre ıııcasured. Howevcr. in thc haematological exaıııination erythrocyıe, (RBC) aııd !eııkocyte' (WBC) nııınhcrs. Iı;ıeınoglobiıı conccnır;ıtion (Hb). hematocrıt raıio (PCV). sediıııcntation. and perccnt;ıges of neııtrophıls. Iyıııphocyıes. 11l\ılıocyıcs. cosıııophıls. and basophils were analyscd. Soıııe of blood paraıııeters measurcd were etlected by age ur ,ex of ,lının;ı1s. Youııger ,hcep ,howed sıgııifieantly higher crythrocytes, Jıaemoglohin. hacmatocrit. glueose. urca. cre;ııininc. albuıııin. ,ı1hıınıııı/glohlıllll. ırıgli.,erid. calcıuııı (Cı). ıın,;tlur;ııed ının binding capacity. aspartat amino transfcrase (AST). lactalc ddıydrı);.~en;ı'L' (LDI-1). ,ılblıne phu'ph;ıı;ıse (ALP). creatine kinase (C K) and lower glohulin and ironlevcl., th;ın older sheep. Howcver. sex rclaıcli ,ıgnıfinııll cllcLl v..eıe ohsel'lTd in ıhc followıng blood parameters: creaıinine, indireel bilinıbııı. cakinııı. LDH. ;ılhıııııin. IIlh;ıIIIı';ıle'li ının hındıııg eıp"cıı)'. AST ancl CK. As a resıılt. in order to establishing normal physiologıcal valııc, of SOlııc hlood p;ır;lllletcr' fOl S;ıkı/ >. Kar"y""" Bi cro,sbrcd sheep. preSl'ni rcsıılts also indieatc thaı age and sex related faetors may dfcct soıııe of hlood p;ır;lıılClcr,.

Key words Blood par"llleters. crossbred. sheep

Giriş

Türkiye hayvancılığında koyun yetiştiriciliği önemli hır yerc sahiptir Farklı coğrafi yapıya ve iklim şartlarına s:.ıhıp olm:.ısından dolayı Türkiye'nin değişik hölgelerinde çeşitli koyun ırkları yetiştirilmektcdir. Yerli ırklar ara-sında yapağısı en kaba olan Karayaka ile özellikle süt ve-rimi ve döl verimi yüksek olan Sakız ırkı da bunlar ara-sında hulunmaktadır. Karayak<! Karadeniz k;yılarında özel-likle Sinop, Samsun. Ordu, Giresun ve Tokat illerinde ye-tı~ıiriımektedir. Sakız ırkı ise, en çok Çeşme ilçesinde olmak üzere Ege kıyı şeridi boyunca yetiştirilen hir koyun ırkıdır (I).

Türkiye'de yetiştirilen koyun sayısı giderek azal-makta ve buna paralel olarak koyunculukt;ın elele edılen yapağı. et ve süt üretimincil: de dü~me giıriilmektedır (13). Bu yüzden düşük verim özellikleri ne sahip 1)lan yerli ırkıardan daha verimli ırkıarın elde edilmesi için ça-lışmalar yapılmaktadır. Sakız ve Karayaka ırkıarı ara-sında da bu amaçla. Ankara Üniversitesi. Veteriner Fa-kültesi, Zootekni Anahilim Dalı' nın hi limsel yönetiminde Bafra Karaköy Tarım İşletmesi'nde Sakız x Karayaka melezlemesi ile Gi düzeyinde melez hir koyun tıpi elde edilmiştir. Bu koyun tipinin Orta Anadolu çevre şart-larına uyuııııımı sağlamak aınaeıyla Ankara Üniversitesi,

1()2 Arzu Yiğit - Üçlcr Kısa - Şevket Arıkan - Halil Akçapınar - Umut TaşLIemir

Veteriner Fakültesi. Zootekni Anabilim Dalı ile Tarım ve

Küyı~leri Bakanlığı. Lalahan Merkez Hayvancılık

Araş-tırma Enstitüsü' nde ortak bir çalışma yürütülmektedir. Bu

ara~tırma ik (liil verimi oldukça yüksek olan melez

ko-yunlar elde edilmiştir. Mekzleme ik elde edilen bu

ko-yunlara ait hematolojik ve biyokimyasal değerlerin daha

önce saptanmamış olması: hem fizyolojik değerlerin elde

edilmesi. hem de bu fizyolojik değerlerlerde bir sapma

gürüldüğünde karşlJa~tırma yapabilmek için elde edilmiş

verilerin bulunması açısından önemlidir.

Yurdul11lııda yeti~tirilen koyun ırkıarının birçoğuna

~\iı hematolojik değerler daha ün ce belirlenmi~ olup. Ak

karaman kuwları (31). Merinos kuzuları (19). Karayaka

kuzuları (S). Hamdanİ koyunları (7.10). Karagül

ko-yunları (6). ızmir biJlgesi koyunları (28). Tuj ve

Mor-karaman koyunları (<) ile yapılan çalışmalar bunlar

ara-sıııdadır. Ayrıca, diğer koyun ırkıarının hem hematolojik

hem de biyokimyasal değerlerini belirleyen pek çok

ara~-urmaya da rastlanmıştır (2.12,21.22). Baumgartner ve

Pernthaner (5) Karakul koyunları ile yaptıkları bir

araş-tırmada i yaşııı altındakilerde P. Ca, ALB. Hb. RBC, AP

ve eK düzeylerinin erişkinierden daha yüksek olduğunu

ve bu değerlerin

ı

yaşıııdan sonra azaldığım. Ramos ve

ark. (25) Arugenese koyunlarında serum üre, ALT

dü-ı.eylerinin ya~ ile paralel olarak arttığını, total protein.

globulin. kolesterol ve GGT düzeylerinin ise azaldığını.

:vIarai ve ark. (20) ()ssimi koyunlarında PCV. Hb ve total

lıpidin erişkinkrde yanularına oranla daha yüksek,

gli-kozun ise daha dü~ük olduğunu bildirınişlerdir. Rico ve

ark. (2(ı) ise 3 ay ile 1,5 yaşlarındaki kuzularda K ve

pro-tein düzeylerinin deği~mediğini. aneak Na, Ca, Zn, Cı.

inorganik fosfat. üre ve kolesterolün yaşın ilerlemesine

paralelolarak düştüğünü. Mg'un ise yükseldiğini, Jelinek

ve ~ırk. (\4) da koçlarda yaşla birlikte eritrosit. Hb, Htc.

ıııorganik fosfor ve glikozun azaldığını

gözlemlemiş-!crdir. Bunların yanında. 5 aylık erkek kuzularda Hb.

he-matokri!. ALT. AST, Mg, re. toplam demir bağlama

ka-pasitesi ve total protein içeriğinin dişilerden daha fazla

olduğu (17): total protein. total lipid ve total kolesterolün

cınsiyetten etkilenmediği. ancak erkeklerde albumin

mik-tarının yüksek olduğu (23) bildirilirken. total proteinin

ya~ııı ilerlemesine bağlı olarak arttığı da bildirimler

ara-sındadır ( i(i)

Kan değerlerinden bazıları ırka. yaşa, cinsiyete ve

beslenme durumuna güre değişiklik göstermektedir nA).

Çe~itli hastalıklar ve beslenme bozukluklarında da kan

parametrelerinde önemli değişiklikler oluşmaktadır (4).

Hekimlikte klinik bulguları tamamlayan ve güçlendiren

incelemeler arasında hematolojik ve biyokimyasal

ana-lizierin ayrı bir (inemi vardır. Bu analizler. h~ıslalığJn

ıe~-hisi. patogenezisi ve prognozu hakkında hekime (inemli

bilgiler verir (2<). Bu nedenle hastalıklı h;ıyvanlara ait

hematolojik ve biyokimyasal parametrelerin helirlennıesi.

bu değerlerin fizyolojik değerlerle kar~ıla~\ırılm~ısın~ı ola.

nak sağlayabileceği gibi. hu koyunlar li/eıınde yapı\;ıc~ık

daha sonraki araştırnıalara da referans olll~turabılecekıir

Bu çalışma. Sakıı. x Karayaka melClI cii

koyunla-rında. klinik te sıkça kullanılan hcnıatoloıik ve biyokiııı

yasal parametrelerin fizyolojik deği~inı sınırları ile. ya~

ve cinsiyeti n bu değerler lizerine etkisini ara~ıırmak ama

cıyla yapllml~tJr.

Materyal ve Metot

Bu çalı~mada. Tarım ve K(iyi~lerı Bakanlı~ı' na

bağlı Lalahan Merkez Hayvancılık Ara~tııma Ensıiıli

sü'nde aynı ko~ul\ar altında beslenen ll'i di~i ve (ı'sı er

kek olan 1 yaşıııela 17 toklu ve IYi di~i ve 7'sl erkek olan

2-3 yaşlarında 22 ergin olmak li/ere toplam .'il) sağlıklı

hayvan kul\amlmı~tlr.

Hayvanlardan aynı glinde venalııgu1aris'ten henı

antikoagulanlı hem de antikoagulansıı tliplere

k~1I1alın-nıış ve antikoagulansız tliplere alınan kan pıhııla~ııktan

sonra 2000 devir/dak'da lA dak santrifüı edılerek seruıııu

elde edilmi~tir. Biyokimyasal analizler o\o;ıııaliz(ir

(Hi-tachi 7 i7) yardımı ile kan serumund~ı yapılml~tır. Al.

yuvar ve :ıkyuvar sayımı hemositomeırik. hemogl()hin

miktarı spektrofoıonıetrik (Shimatzu. L;V -L20S).

he-matokrit değer mikrohematokriı (Heııich /,enırırugeıl.

EBA 12), alyuvarların sedinıentasyon hııı Wesıergrcen

yöntemİ ile saptanmıştır. Akyuvarların yli/de oranları ıse

May-Grünwald Giemsa karışık boyama tekniği ile bo

yanan frotilerde 100 akyuvar sayı larak yapılılll~llr

(18.27). Elde edilen \'erilerin istatistiksel ~\Ilali/inde.

SPSS 6.1 istatistik programıııda t testi kullanılmı~ıır.

Bulgular

Sakız ve Karayaka koyunlarından elde edilen Ciı

melezierine ait e1eğerler tablolarda verilmi~ıir. Tablo i ve

2'de yaşa bağlı. Tablo .1'te de cinsiyete ba~:lı deği~im!cr

görülmektedir.

Dişi toklular ile di~i koyunlar karşıla~tırııdığll1Lb

(Tablo i). dişi koyunlarda alyuvar sayısı. heıııatokriı.

Icn-fosit, üre, kreatinin. albumin. trigliserıd. Ca. AS"l'. LDII

ve CK oranlarındaki azalmanın p<O.05: hcnıoglohın.

gli-koz. albumin/glohulin ve doymamış demi i bağlanı~ı ka.

pasitesindeki azalmanın ve demir miktarındaki arıl~JIl

p<O.O i, alkalin fosfataz miktarındaki ~mılmanın ise

p<O.OO i oranlarında istatistiksel önemi olduğu

Ankara Üniv Vet rak Derg. 49.2002

ıın

Erkek ıoklu ve koyunlara ait veriler incelendiğinde de (Tablo 2). erkek koyunlarda akyuvar sayısı, sc-dimenıasyon hızı. glikoz, indirekt biliruhin ve Na miktarı ile doymamış (!cmir bağlama kapasitesinde yaşa paralel olarak azalma: toplam demir bağlama kapasitesinde artma ve alkalen fosfataz miktarında azalma (p<O.O i) tes-pit edilmiştir.

Cinsiyet göz{)nüne alındığında ise CLıbl() .1): tok-lularda, indirekt hiliruhin maııının erkeklerde. Cı ora-ııının ise dişilerde daha yüksek olduğu (p<()() i ).ergın er-keklerde kreatinin, alhumin, fosfor ve LDl idli/.eylerının (p<O.05), demir miktarının (p<O.O I). doymamış (iel11ir bağlama kapasitesinin ve kreatin kinaz aktivıtesınin (p<O.OOI) dişilerden daha yüksek olduğu tespit edilml~tir.

Tablo I. Genç ve erışkın dişi koyunlara ait ba/.1 kan değerleri. Table i Somc hematological values of young and adult female slıeep.

---_._---Değişim sınırları K<ın değerleri Alyuvar ii Ol'/mm;) Akyuvar (i nı/mm') Sec\ımelıt,ısyon (mm/s i lIemoglobın (g/I 00 ml) HemaLOkrit (Dk) "!ötnıfıl

(~n

Lcnı'osiıı%) Monosıı ('!o) EO!.ll1orll ('Yr) Hamril (%) Clıko!. (mg/dı) Üre (ıng/di') Crik asıl ııng/dl i Kreaıinin (mg/dJ) Total bilirubin (mg/dı) Dırekt bilinıhın (mg/dı) Indırekt bılinıbin (mg/dı) Total protcin (g/dl) Albumın (g/dl) Glohu!ın ıg/dı) Alhnmın/Globulin Trıglıserid (mg/dı) Toul kolesterol (mg/dı) Kalsıyum (mg/dı) rosror (ıng/dı) VLıgne!.yuın (mg/dı) Sodyum (nıEq/L) POla.syull1 (InEq/L) Dell1lr (~f;!dll

D<JYIllCllııı.Şdemir bağ. kap. (~g/dl) Topl<ıll1 demir bağ. bp. (~g/dl) AST (CIL)

ALT W/Lı LDH (U/L)

I\lblin rosl'aıa!. (U/L) GGT (U/L)

1\11111<11. (U/Li

Kre<ıtin kına!. (U/L)

p<I).05. "* pdJ.O!. ''''':' pdU)OI

Genç dişi (N=! i) 8.9-

ı

3.2 0.5-9.7 11-17 5.8-11.1 32-36 35-42 40-57 2-0 1-4 O-I 00-95 39-5S 0.1-0.7 0.9- ı.4 0.1-0.3 0.1-0.2 0.1-0.2 0.S.S.3 3-4.1 3.2-4.8 003-1.13 i!-22 44-70 10.2-1 1.3 5.1-78 211-269 145.~-156. i 4.0S-5.70 113- 137 141-169 255-300 84-141 15-30 365-030 102-200 33-54 3-15 109-221 Erişkin dişi ıN=15) 0.0- i 1.2 5.0-9.4 12-20 5.S-S0 20-35 37-50 34-51 5-8 1-7 O-O 49- 70 30-47 0.1-0.9 O.8-! .3 0.2-0.4 O. !-0.3 O.i-0.2 6S-92 2.3.3.4 3.7.6 0.43-0.89 7-20 46-82 9.2-11.3 3.3-6.8 2.4-3.79 148.5- 155 4.75-5.93 i 13-391 44.145 157 -490 57-123 11-22 299-525 38-165 24-55 5-222 S7 -273

Genç dişi ("!=II) iO.36:t0,4 75hO.5 125üO.8 8.33:tO.5 33.72:tO.6 39.72:t1.3 5 !.45:t 1.5 6,45:tO.5 3.00:tO.7 O.2hO i 77.lh--l.9 47.33:t3.6 0,4hlL.2 L22:tO.

ı

O.2S:tO.1l2 O.lhO.1l2 O. i 3:tO.1l2 7.52:tO.2 3.4ho.2 -UJ5:tO.3 O 88:t0 08 i S.oo:t 1.7 61.RO:t3.9 i i .1l2:tO. 2 6.12:tO.5 2.33:tO.08 151.43:t!.9 5.0(ı:tO.3 121.33:t4.9 15333:t5.2 274(ıh i 0.0 i 17.ohS.5 20.50:t2.2 482.33:t35.0 IS'J.OO:t14.6 42.6h2.8 IO.07:t1.7

ı

96.33:t8.(ı Erışkın dışı 1"!=I)) 8.7S:tOS' (ı.S2:,:1)--I 12'J0:t 12 (ıSI1:IL.2" .,O.15:t0 7. 7.--I5:t0.33 ., .'J0:tO.7 ihO 5'J.27+. i .'I" ,SOO:t lA 0.n:t0()7 1.1i1.t01l3' 031 :tO O i O.ı5:t0.1l2 0.15:t1L.1)1 I.SIl:tOI,) 205:t1)07' 4.S5:t1) i s IL.62:,:1)113 1--1.11111:Il))' iiil) i :t0.2' ./.'N:t0.3 2.S1 :tO. i 15Ih4:tI).5 5.10:tI).OS IS9--1:t212 ')(,(;7 1:S.2' 2S(ı()h22.S i 7.117:t0.S 3')')').1:t167 94.'11.118' --i

ı

.93:t2.1

ı

S33:t50 i 32.87:t

ı

2

ı

11)-1 Ar/u Yiğit - Üçler Kısa - Şevket Ankaıı Halıl Akç,ıpıııar - Umuı Ta~demır

Tdhı,) 2. Geııç ve erişkiıı erkek koyuıılara aıl bazı kan değerlen.

'Lıhle 2. Soıne hematnlogieal values of young and adult mak sheep.

Değışim sıııırlan On,ıl,ıma x:t5x

K,m değerlerı Genç erkek (N=6) Erişkın erkek (N=7) Genç erkek (N=6) Erışkın erkek (i\=7)

Alyul'dr (iO"/mm')

sn

4-i1.7i 86S-I033 iO.6S:t04 lJ-14:tO.5

Akyu'<ır (i O'/mm') 700-lJ65 (ı.9-6.')5 8X4:t05 (ı')~:tOI 12

Sedııııenıa'yon (mm!.s)

ı

1.16 11-17 14.6:tO.7 11:t1

Iieınoglohin (gIlOO ml) 6.5.10.3 6.0-11.1 X.X3:t iX S.IL):t l'i

Ilclıı<ıtokriı ir+) 3i-36 26.5-34.S 324:t 1.3 :.1 :t24

:\illrofil (Oki 30-S7 2R-54 36.R:t64 .:ı3.33:t

ı.52

Leııfosıı (Ok) 32-65 38-44 52.2:t87 -lXHı:t 1.'i7

Monosil (%) 5-7 3-X 6.6:t09 'i 33:tIIS

Eo/ınnfıl (%) 1-3 ı-s 1.2:tO,4 2 .h(ı:ti.2

Hamril (Cii') O-I O-O O.2:tO.03 1):tO

C,lıkoı img/dı) 62-90 60-66 75.50:t39 M11I1:t2ıı"

L.;re (ıng/dı) 32-56 39-43 42.17:t3.'i -11.11I1:!:12

L.rik<ISlI (mg/dj) O.20.X 0.2-0.6 O.52:tO i IUhll.l'i

Kredıının (mg/cil) 0.9-1.5 12-1S 1.12:tOI In:t(I.I)')

Tolal hillrLıbin (mg/cil) ıU-OA (U-lU O.33:tO.1l2 IUI):tO.III)

Dırekı hılırubin (mg/cil) IL.1-0.3 0.1-0.2 OI3:t003 O 17:toll3

lııclırekt bılinıhın (mg/dı) 0.2-0.3 0.1-0.2 O.2S:tOO2 OI3:tO.m:

Toı,ı1 proıeın (g/dl) 6.R-X.7 8.I-R.X 7.S0:tO.3 XX':tO.2

.\Iiıuınin (g/dl) 2.43.S 3-3.7 3. [S:tO.2 ].J7:!:().~

C,l"iııılın (g/dl) 3,46.3 4.7-S.R 4.35:t04 'i11):tO-1

1\ Ihıımiıı/Globulııı 03X-I.03 0.52-0.7 O.77:tO.09 l)lı7:tIIl)X

Trıglıserid (mg/d/) 12-20 13-i7 16.37:t11 i ).J:i:t i.:

Tolal kolesıerol (mg/dı) 4'777 47-72 63. OO:t3. 7 5(,III):!:XI12

K,ıl,ıyum (mg/dı) 91-10.6 9.X-IO.S IO.12:!:O.2 i(i.~iI:tO.2

Fosf"r img/dı) 397.2 3.9-99 5.40:t06 6:3:!:O7

Magııezyıım (mg/dı) 2.27-2.96 2.33-362 2.54:tO.1 ~7X:!:04

Sodyum (mEq/LJ 145R-ISO.3 IS 1.6-iS8.i 14S.08:!: LO i'i 'i 43:!: i ')

I'ol<ı'yum (InEq/Lı 483-S.48 4.SR-S.n 5.21:tO i :) 35:!:113

Demır (pg/cil) 94-144 96-i34 121.Cı7:t67 i 2 II iil:t-;:)

Doyııı<ıınış deınir bağ. kap. (pg/dı) 132- 172 IS8-204 15717:tS.5 211-133:t')5:

TopLıın demir bağ. kap. ipg!cllı 266-293 284-337 27883:t35 )~) JJ:t6.lJ

:\5T iU/Lı 77-133 91-168 i04.00:tR.3 1_11(1i1:t12..1 .\LTıU/Lı 14-24 14-33 20.()():t 16 ~2.67:t),5 LDH IUlL) 346-S13 397-544 43250:t262 4')()()(1:!:-l67 1-\lk,ı1iıı fosLıı,lı. (LlL) S9-262 71-126 i62.67:t13.6 1111.6:t 10.2 GC,'! (U/L) 36-46 39-47 -ll.50:t i.(ı -1-UIII:t2.:) l\ııllld/lL:/U 7-26 6-26 12.02:t3.4 1.'.11Il:t5X

Krl'dıin kındı. (L}/L) ICı7-20S 196-206 i l)').67:t lli.OR 2(1'1.(ı7:!::)(,

p<II.OS . .. ... p<lJ.O i

-Lınin 3. Geııç \e erı~kııı koyunlarda cinsiyeıe hağlı olarak

hıı-lundn Lırklılıklar.

Tdnle 3. Dillereııee, with regard lo sex relaıecl signıfieanee

rolint! ın young dmı adult sheep.

Genç dişi-genç erkek Krcaıinın (mg/cil i Indırekı hılınıbııı (mg/dı) 1\lbıılllJn (g/cll) K,ı1slyum (mg/dı) hı,for (mg/dı) Dcmir (ıng/dı)

J)oyındımş deınir bdS. kar. (pg/dı)

LDII (U/Lı

Krcatin kin<ız (CIL)

Ip<I)()5) .• " (p<I)()I). ,.",,, Ip<O.OOI)

Ergin dişi-ergin erkek

Tartışma ve Sonuı;

Hekimlikte klinik hulguları tamafl\l<ıy~ın \'L: onl<ırı

destekleyip güçkndircn incelemeler ar;ısında hem

he-matolojik hem ele hiyokimyas~ıl ~ınalizkrin ('nemli hir

yeri vardır. Bu analizkr. hastalığın erken ıe~hısl. ciı

yolnjisi ve gidişatı ilc uygulanan ıed~ıvinin konırolıi

hak-kında hekime önemli hilgiler vcrir. AyrıGl. hu araşılrııı~1

da kuııanılan mckzler gihi. yüksek vcrimlı h'IYI,IIl!,lrdall

oluşan sürülerde hu değcrlerin rizyoloıık sımrlarının hı

linmesi. mctabolik hir hozukluğun tcspiı edılmesi ve hıı

bozuklukların vcrimi eıkiIemesinin (iniine geçiimc,i

a~ı-sından da ayrıca önem taşır. Koyunlar i~in ıerılen

Ankara Üniv Veı Fak Derg. 49.2()02 1(J~

e;ekmeklc birlikte bu değerlerin kendi ırkıarının özel-lıklerini göstermesi doğaldır.

Sağlıklı geııe; ve eri~kin dişi koyunlardan elde edilen kan değerleri incelendiğinde (Tablo 1), ergin koyunların gene;lere oranla alyuvar sayısı. hemoglobin miktarı. he-maıokrit değer ve lenfasit yüzdesinin daha dü~ük olduğu ıespit edilmi~tir (p<OJ)S). Bununla birlikte, erkek hay-v,ınların hematolojik değerlerinde ya~a bağlı fark sadeee ,ıkyuvar sayısında gözlemlenmiştir (Tablo 2), Doğumdan snma alyuvar sayısının. hemoglobin değerinin ve he-matokrit değerin yüksek olduğu. fakaı daha sonra hızla bu değerlerin dü~tliğü ve bu düşüşün i yaşına kadar devam eııiği bilinmektedir (27), Baumgartner ve Perıı-thaııer (5) de hemoglobin miktarının i yaşın ü/,erindeki koyunlarda daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Yaşın ılerlemesiyle birlikıc lenl'osit sayısının azalması da Hae-keıı \'e ark, (i i

r

nın hildirimleriyle uyum ie,:erisindedir. Gen~' ve erişkin erkeklerde de bu oranlarda azalma gö. rülmesıne rağmen istatistiksel bir anlam kaydedilememi~-tir.

Di~i koyunların üre. kreatinin, albumin. trigliserid. Cı. .'-\ST. LDl-I. CK, glikoz. albumin/globulin, doymanliş demır bağlama kapasiıesi ve alkalin fosfataz mik-tarlarında di~i toklulara oranla azalma gözlemlenmiştir. 8u bildirimler Ca. ALB. ALP. CK'nın (S), glikozun (20), [irenin (26) i yaşından önce daha yüksek olduğunu bil-direli araştırmalarla uyum içerisindedir. Albuminl globulın oranında 2-L aylıktan sonra azalma olduğu Prab-haharan ve ark, (24) ıarafından bildirilmekte olup bu e,:a-lı~madaki bulgutın destekler niteliktedir.

Erkek koyunlarda da glikoz, indirekt bilirubin. Na, demir hağlama kapasitesi. alkalin fosfataz düzeyinde ,ııalma. toplam demir bağlama kapasitesinde artma (p<U05) ıespiı edilmi~ıir. Bu bulguları liıcratür bil-dirimleri de desıeklemektedir (I 5.26),

Cınsiyeı gii/önüne alındığında ise erkek toklLılarda indirekı bilirubin oranının. dişi toklLılarda Ca miktarının daha yüksek olduğu. erginlerde de kreatinin. al bumin. fosfor. LDH. demir. doymamış demir bağlanıa kapasitesi \e CK düıeylerinin erkeklerde daha yüksek olduğu gö-rülmekıedir (Tablo l), Kmiee ve 8aranowski (17) ile Pa\'lovic ve Viıic (2l) tarafından yapılan ara~tırma so-nue;Lırı da bu çalışmadaki bulguları desteklemektedir.

Bu araştırmada verim özelliklerini artırmaya yönelik bir \'alışmanın ürünü olan ve daha önce hiçbir hemato-lı).Iik \c hiyokimyasal değeri belirlenmemiş olan Sakız x Karayab melezi Gı koyunlarına ait fizyolojik kan pa-rametreleri ve hiyokimyasal değerler ile bu değerlerin ya~

\ı' cinsıyet ile ili~kisi helirlcnmi~tir. Bu açıdan

ba-kıldığında elde edilen değerlerin daha sonra hu melezier

ile yapılacak araştırmalara referans değerler ()llI~turacagl düşünülmektedir.

Kaynaklar

i. Akçapınar H C ()()())Ko\'uıı Yel/"l/mıli,'!1 ISMAT

.vbı-haacılık Lıd Ştı. Ankara,

2, Alonso A.I, Teresa R, Garcia M, Gonza1ez .iR. Val1ejo M, De-Tcresa R (1997) The ef/i,cls oj ({ge "ııd 1'('1'-rodUcl{)'e sıuıus "II s{'rum "ııd h/""d 1'(ll'lIme/erl III /111'1'111" hrn:d .1'/11'1:1,JVeı Med A. 44. n3-2~ i.

3. Altınta~ A, Fidaneı UR (1993) /,'11';/ iJıı\I,,,nI,,rd,, 1'(' il!-\'iıııdo kOlilii /J/\'"kim\'uı',,/ ıı"mwl de,,!ı'rı,'r;'\ıı~~ır,, iiii'

Vet Fak Derg, 411. 173-1t'()

4. Ayluğ C:"i, Alaçanı E, Üzkoç Ü, Yalçın Be, (;iikçen H. Türkcl' H (I'J'J()): ,'v1l'"t/){)liZIlW 1'1'N"ks"ıı/d H"lw/ık/1ı1'! KoYUII K{'I'1 H{fS/iI/ıklart VI' YeI;,wJ-u:lIl,,!i Tüm Veı

I-Lıy-"ancılık Hizmetlerı Sanayi Ticırcı. Rursa. 277-~114. 5. Baunıgarlııcr W, Pernthaııer A(1'J')4): /1ı/1I",'1ce "j age

,{'asoıı, aııd 1"'('gIıWIC\' UpOIl h/(){,,/ pw'ıımdı'ı'ı iiiAU,llrulı1 Karaku/shel"jJ. Smail Rum Res, 13.14/-151

6. Belge F, Yur F, Bildik A, Değer Y. Dede S ı 1<)'J7,.

K,,-ragü/ ko\'ıııı/artııda ha:ı k"ıı IJ(II'lIII1<'ıre/ert"III Iım,I-ım/ması. yyU VeLFak Derg.ll. 43-46,

7, BBdik A, Yur F, Belge F, Değer Y, Dede S(1997) Hum

dwıi kO\'ulı/artııda hu?ı k"ıı ı)(ırıııııı'ıre/el'llllll 111'11,1/11'1111111" Vet Bil Derg. 13.17-21.

8. Cengiz F, (;alip

:'i

(I'J'J'J): Karm'ııkıı ı"k/llll1rtııdu Incı kuıı /}(Il'llmNr{'/el'lllilı a}'([,Wrt/IIW,I'1 L.T' Veı F"k Dng. lll. i i

17,

9, Çelebi F, Lzuıı 1\'1(2()()(J): TUI ı'e,"'"d"mm!1ı1 ",,)'{(ıılo1'1 11111bu?ı heıııııı"/,,jik deifer/nı Veı Bıl Derg, J(ı, 1113-IIIS. LO. Ekseıı M, Ağaoğlu ZT, Keskin E i1')'J2) SII,,!likli

f-/II/ıı-dwıi (hııreki-/lIlreki) kOI'lI/I/al'llu/ıı hıı:ı hellllll"I"I;k dı'. ifer/er SU Veırak Derg. ll.37-41l,

iI. Haekett PL, Ga)'lor DW, Buslad LK (1'J57)

m""d

,-"11.1'-ıilueııls iııSUI/;J/k {'11'es aııd I"mbs Am J Veı Res. iX, 33S-345.

12, Hawkey C:\'I, Hani \'11;, Fitzgenıld AK (i 'JR4)

/111-I'l11aı%gicu/"u/ues iıımlılı/lıJI! liJI'I.' mııı';,nıııı) 1111/1'''~','(' lll uge, se\" snısoıı uııd ";111111111 E sıulll'\ Re' Veı Su. 36. ,r

42.

13,

ı.

Hay Kong SOIlUÇ Raporu i 19')X) Y,'II,'1nCl/ık Kıı misYlmu Ral'0/'ll, 4-5 Kasım. Ank"Lı.

14, Jelinek P, Frais

Z,

Helano"a iii 9Xh) Dı'1ı1111llC'\ LLLhuııı hl"lIl11l%gic ı'u/ues iıı I"wes dunııg lı", 1.11111',\1,oj il Y,'UI' Vct \!Icd (Praha). 3

ı.

35'J- 37(),

15. .Ie1iııek P, IIIek .I, Helanma 1, Fı'ai, i. ı 1')X41 8,1,-chemıca/ Iıl1dheıııııııı/"gıuti ı'ulueı ıı/ılw I>lııııd iii /'(Im'\ tiıı. 1'1l1g I'euriııg. Acta Vel Bmo, 53, 143-15()

16, Kessahi 1\'1,Lamnaquer D (i'JXii: Serum 1"'1111'1111iLLit! ıh{'il' jmclioııs iıı ıhe riııwlıdl/e "hel'I' OL ;\-Iıım«.1I ı.u-riaıioııs wiıh ilgI' aııd wl/h /iı'('/'ıır ıııııg ti'\('<I,ln Ann Reclı

Vel.

ıı.

233-237,

17, Kmiee M, Baranowski P (ı'J99i, /3l1d) 1I'1'lghl, 1111('-mıı/Ocriı VII/Ul', IwelllOglohilı <-DilleıII uııd seledn/ hl"<ıd I" ochemiC'1ı1 purumeıers iıı 5-lıullıllı-ııld Pıı/ııh Lıııı,~II'1I111 /wnhs, iıı re/aıill/ıııı sn, Bul Veı In,ı l'ul,I\\f 43. X9-')4, 18. Konuk, T(ı <JR i): Pmıik Ft~-'D/ııji i. ~,B~ı,kı. ,.\nbr~ı Ün;'

II)Cı Am! Yiğit - Üçler Kısa - Şevket Arıkan - Halil Akçapınar - Lmııı 'Lı~denıır

19 Küçükersan K, Küçükersan S (I995): Bni kuzu

ms-.wıılurlnu kuıtlun Iıııdık iç'i kUlJUi{UllUlI huzı kwı Vf' rumen

,11'ISI IIl1'liIholillertlll' pıkisi. Ankara Üniv Vet Fak Derg. 42. iOS- 109.

20. \1araİ 11"\1, Daadcr AH. Mckkawy MY, Gabr HA,

11)-rahim H (1992): FJJi'el of housin;: sysıem. seu.ıon of reur

uııd u;.:e on some IJhrs/()logicul und IUlemulologiut/ [LCI-mmelen und hloml e{)/ı.ııilıwnls of OSSIlIlI shpep. J Arıcl

Envıronments. 22. 277 -2R5.

2ı. :Ylcrt :\, Gündüz H, Ekin S (19971: Furkıt ırkıukı

ko-rıııı/um uiı IJıyokim\'osul kun pUl'wlıell'eleri II. Enzimler.

YYÜ Vet Fak Derg. 2.31-33.

22. Oduye O (1976). f/oellUllOlotical I'ulun of Nigerüın gouıs

uııd sheep. Trp Anım l-kalLh Prod. ll.

ı

31-136.

23. Pavlovİc O. Yitic .l (1979): Pmleıns und lipoproıeins of

,heep hlood serum Aeta Veı Yogııslavıa. 29. 147-154.

24. Prahhaharan SK. Rao RG (199-1): Tolul pmıein,.

ul-hu/IJIII. ;.:Iohıılin ond AI(J ml/o in Mudms red sheep. Che-ıron. 23. 62-64.

25. Ramos U, Yerde MT, Marea MC, Fernandez A (1994):

Clııl/col ehemiutl mluel ond mrioıioııs in Rosu Amgone.w

i

Amgont'sej ewn und IU/IJhs. SmaIl Rıım Res. 13.

133-139.

2(,. Rico AG, Braun .ll'. Benard I' (1976): Blaod reference

I'ulııes III ıhe lamh iNa. K. Cu, P. Mg, Cu. Zn. Ci, LllHI.

lOliii prOleins. eremine. lIrlC uCIlI. ulkulııle l,ho'/ihuICl.le. (/s. purlıııe wııiııo ırunslerıı.le. eholnlel'ol Iıl1d iıe/IJogloln!!)

Ann Reeh Vet. 7. 241-252.

27. Sehalm OW, .lain ~C, Carroll E.l (1')75) .V,m1wI \'''llIt'S

in Blood Morphologr wiıh CO/IJ/lJelıls '"i SpeCl/:'s Cl1I/-mcıerisıics iıı Respolis/:' lo Dısell.w Lea 'llld Fchıgcr. Phı-ladelphıa.

28. Tiftik AM. Doğanay S(1997) bm!' 1)(,lg"'l kuıulıl"l/l1llu kwı serlilllU Imkır (Cui. dpııııl' ıFe). 10ןil1 de/ml' hu:.fl,{/ıı{/ kupusilesi ITDUKi I'e pnko (711) dıiZI"'lel/l/I11 oImşl/l/lm<i"

Vet Bil Derg. 13.147-156.

29. Turgut K(2()(J()): Velertııer Klimk L<ıhol,l/ııı',,1' Te,'lııs 2.

Baskı. Bahçıvanlar Basım Sanayı AŞ. Kony'ı.

30. Yılmaz II (19R4): Kun Fizroloiısi. I'Lieellc[K Ta~ Kitapeılı"

Ltd Şti. Ankara.

31. Yılmaz B, Emre B i

ı

9R I):AkkıırulJllIlJ kıcııl,mlcı hlıZI

/ıe-mıııoloiik ııl'II,IIII'II1I/Iur Ankeırd Unı\' Vet 1:.1" Deri~. 2ll.

144-156.

Gdi,~/(Irihi 27.1)2001 i Kulwl /lInlıi 8.i12(j1ı)

Yazışma adresi:

Yrd.Doç. Dr. Arzu YI,ı'{il

Kırrkkııl" Üııiı'ersiıesi. Veleriııer Fuklilını Fizyoloji Anuhıtim Dıılt