~ocuJ.<.
Hak
l
an ve Sozle§mesine Uygun Olarak <;ocuk Sll(,;lulugu
i
le
I1gili
1<;
Mevzuatmuzda Yapllmasl Gereken
Diizenlemeler
i.
HAMiT HANCIEge Universitesi, TIp Fakliltcsi. Adli Tip Anabilim Dall. izmir
NECESSARY ARRANGEMENTS SUITABLE TO THE CONVENTION ON THE RIGHTS OF THE CHILD ON INTERNAL REGULATIONS CONNECTED TO ,JUVENILE DELINQUENCY
Summary
According to the constitution, international charters are as law. For this reason. it is also necessary to make some arrengell1ents suitable to internal regulations on United Nations Dcclcration of the Rights of the
Child that was ccrtified hy Turkish Republic. In this study, kind of variations adaptable to the charter about the juvenile delinxquency were discussed.
()ze!
Anayasaya giire uluslararasl andla~malar kanun hlikmlindedir. Bu nedenle TOrkiye Cumhuriyeti'nin ill1zaladlktan soma onayLldlgl Birlqmi~ Milletter <;:ocuk Haklan S(izlc~mcsi'ne uygun olarak i~ mevwatla da bazi dcgi~iklikler yapilmasl gcrckmcktcctir. Bu ,ah~ll1ada, ,ocuk su,lulugu ilc ilgili olarak siizlqll1cye uyum saglaYlcl ne gibi degijiklikler yaplhnasl gcrektigl irdelenmijtir.
GiRiS
Birlqmi~ Milktlcr Genel Kurulu tarafmdan 20 Kastm 1989 tarihinde kabul cclilmi~
olan "C;:ocuk Haklan S(jzle~mesi". TLirkiyc Cumhuriycti tarafmdan 14.9.1 99()'da il11zalanml~, <).12.1 <)<)4 tarihindc 4058 say til yasayla BLiyLik Millct Meclisi'ndc onaylanarak it,: hukllkumuzul1 bir paryaSI haline gelmi~tir (1,2).
Siizlqmecle, onsekiz ya~lI1dan kLi<;:Lik insanlann tcmel haklan 54 maclc!c j Ie
dLizenlenll1i~tir (1.2).
C;:ocuk Haklan Si'izlqmesi, uluslarmasl andla~J1la olarak baglaYlcl gLicc sahiptir (1,2). BaglaYlclilk lIluslarmasl dLizcycle oldugu kadar katllan vc onaylayan devletlerin it,: hukuku bak1l11111dan da si)z konusuduL Bu nedcnlc 27 Ocak 1995 tarihindc Resmi Gazctcdc yaYlmlanan bu siizlqll1c, i<;: hukukumuZd kanun olarak girmi~ bulunmaktadlr
(1,2,3).
Anayasanll1 <)0/1. ll1acldcsinc gi'irc : TLirkiye Cumburiyeti adll1a yabancl devletlerle vc milletlcrarasl kurulll~larla yapdacak anclla~malann onaylanmasl, T.B.M.M.'nin onaylamaYI bir kanunla uygun bulmas1I1a baglldlr.
90/5. maddesine gi'ire : USlllLinc giirc yLirLirlLige konulmu~ milJetlerarasl andla~malar kal1lll1 hLikmLindcdir. Bunlar hakk1l1da anayasaya aykmllk iddiasl ilc Anayasa Mahkemcsi'nc ba~vurulaJ1laz (3).
SOl,lc~J1lc, i<;: hukllkumuzda kcndisi ile bagda~mayal1 hLikLimlcrin kalcltnimaSIt11 gcrcklinncktcclir (1,2).
Bu <;:all~macla "C;:ocuk Haklanna Dair SOl,le~mc" de ycr alan t,:ocllk sUyluluguyla i1gili hLikLimlcrc giirc i<;: hukukumul,da yaptlmasl gerckcn clLizcnlemelcr belirlenccektir.
94 i. H. HANel C;ocilk l/akla/"llUl Dair Sidqme'dc C;ocuk Su(.·lulu,qllyla ilgili maddeler;
I. madde : "Bu sijzlc~me uyartnca lIygulanahilecek olan kanuna giirc daha crken
ya~"ta re~'it olma dUl"lImll hari\', onsckiz ya~'llJa kadar her insall I'oeuk .\·ovllir"
9. maddc : "1.Yctkili makamlar uyglllanahilir yasa VI' /{sullcre giirc tcmviz v()lu a('lk olorak, aynli,qll1 \'OCI(qllll yiiksck yaral"/no oldu,qll yolunda kar(l/" \,crrncdik\'c, Tara! Dcvlcller, \'()cu.~un; ana-hahas/I1dan ol1lal'ln n:asl dl~"llIda aynlmama,\"11l/ giil'cl/cC altlna afu"lar. Ancak ano-hahasi lorafindan ~'ocu,~un kiJtii mllamclcve marllz Inrakilma.\'1
ya tla ihmaf cdilm.csi durumlannda ... hu tiir aynlzk karan vcrehilir ... "
19. madde "I. BII siizfqmeye Tarat Devletler, ~·ocu.~1I1/ ana-hahaslIllll (il/lardol/ hirinin yasal vasi ya da 1'asilerinin ya da haklnlll1l iistlenen herhangi hir ki,)'illill yall/nda ikel1 hedcnsel veya zihinscf saldl/"l, ~'iddet 1'C suistimale. ihmal ya da ihnwlkar muamc!cye, lrza gel'me dahil her tiirlii istismar 1'C kiitii mllameleye kaJ}1 koutnmasl
i\'il1; yasal, idari, topillmsal, e,~itsel hidiin iinlcm/eri alirlar ... " 37. madde : "Tara!Devlctler a}a,~ldaki hususlan sa,~larlar:
(0) Hi\'hir (·ocllk. i~"kencc 1'cya di.~cr zalimec, insanlik (h~"1 \'cya a~a,~i!aylC'l /Ill/amelc
VI' cezaya tahi tutulamayacakllr. Onsckiz ya~"lndal1 kii~'iik olanlara. i}1edikleri Sll("lar
nedcniyle idam CCzaSI verilcmcyecc,~i gihi salzvcrilmc krJ§llll/ hululll11aViln iimiir !JOVll
hapis cczasl da verilmeyeccktir.
(Ii) Hi~'hir I'ocuk yasadl§i ya da keyfi hi~'imde (j:giirlii,~iindell yoksull
hlraktlmayacaktlr. Bir ~.·OCU,~UIl tutllklanmasl, ahkonulma,\"1 veyo hapsi yasa gerc,~i
olacak vc ancak en .1'011 ha:jVllrulacak hir iinlcm olarak dii~'iiniiliip, l/yglln lilahilecek ell kl.m siirc ill' Slntr!1 tutulacakflr.
(c) 6zgiirli(~iil1den yoksl/I/ hlrakilan her ~'ocll,~a i//Sanci! hi~'imde VI' i/lsan ki:jili,~illin iiziinde hu/uJ1al1 saygtnflk VI' !..endi ya!jll1daki ki§i1erin gcreksinimleri gijz ijniinde tllllllamk davrall/lawktzr. Ozgiirlii.~iinden yoksun olan her rocllk kendi yiiksck yoran aksilli gerektirmedik<;·c. iizelliklc ycti~"kinlerden ayn tutulawk vc ola,~aniistii durumlar dl~'/Ilda
ailesi ileyaZ/!jl1w ve ghrii}me yoluyla ili~"ki kllrma hakkll1a sahip olawktlr.
(el) Ozgiirlii,~iinden yokslln hiraki/an her ~'ocllk, kfS(1 zamanda yasal ve lIyglln olan di,~er yardlfl/lardall yararlanma hakkll1a .whip olaw,~1 gihi iizgiirli(~iinden yoksun
hlrakz1mas/I'1l1J yasaya aykmli,~//Jl hir mahkcmc vcya di.~er hi!" yctkili, ha,~lm.l"IZ ve
taratl"lZ makam iiniinde iddia etmc VI' hiiylesi hir i:j/cmlc ilgili olarak ivcdi kO/'{/l"
verilmcsini istemc hakkllla da ,whip ()lacakllr.
39. madde : "Taraj"Dcvletler, her liirlii ihmal, siimiini ya da suistimal. i~"kcl1ce ya cia
her tiirlii zalimcc, insanllk d/~'1 veya a~'a,~i!aylCl muame!c yo cia ceza llygulal1wsl va da silahh ~'atl:;fl17a ma,~duru olan hir ~"(}Clt.~un, hedellsel \'C ruhsal hakil1ldan S(/,~h,~lno
yel/ic/clI kavu~'nwsl ve sa,~l'.~a kavu:jturma VI' toplumla hiitiinlq'{irme, ~'OCU,~1111 sa,q/I,~/IIt.
ijzgiivenini vc sayglllfl,~1111 gcliJtirici hir ortamda gcr~.·eklqtirilir"
40. madde : "I. Tara{ Devletler hakk/IJda ceza yasasull ililal etti,~i iddia cdilen ve 1m ncdcnlc itham celdcn ya da ihlal elli.~i kahul edilen her ~"()cu,~un; ~'()Cll,qlln ya~"1 Vi' ycniden topluf!7a kazandir/lmas//lIll VI' {oplumda yaplCl rol iistlcnmcsinin arZll edilir ()ldu,~ll hususlal"l giiziil1iinde hulundurarak, ta~"ldl,~l sayg/l1llk vc de,~er dUygUSlll1li g('li~·tir('cek VI' ha~"kalal"ll1lf1 cia insan hoklal"lna ve (emel iizgiirlliklerine saygl dllyma,\'11ll pcki~tirecek niteliktc mllamclc giirme hakklll/ kahul ederler.
2. Bu al1w<.)a \'C Illuslararasl helgelerin ilgili hiikiimleri giiz6niindc tlltlllara!.. Tarat"
Dcvletlcr. iizel1ikfc ~'llrl1al"l sO,qlarlor:
(a) 1 ~-[('ndi,~i zaman ulusal ya da uluslararasl IlUkllk~'{[ yasakfanrnamz,i' hir cylem va
cia ilill/al ncdeniyle hi~'hir ~'ocllk hakk/IJcla ("('7.a yasasll1l ihlal ctti,~i iddiast .va da it!wl1lt iine siiriilemcyccc,~i gihi h(jyle hir ihlalde hulltndu,qll cia kahul cdilmevecektir
(:ocuk Haklan vc Siizlc~mcsine Uygun Olarak .... 9S (Ii) Hakkllida ccza kallUI11/1l1l ihlal iddiasl va da ithaml hull/nan her ~'oCllk a~'a,qldaki
asgari giil'cllcc/cre sahi/ltir;
-(i) Haklanndaki su~"ama yasal olarak sahit o[ul1caya Kadar masum sayLimak (ii) Haklanndaki s[.{~·lamalardan kendilcrilli hemen vc dO,qrudan d{),~ruya; ya da uygun diiFIl dllrum/arela ana-hahalan ya da yasal vasilcri kanahyla haherli klilnmak
VI' sal'lInnwlann hazlrlalllJ! sUllulmaslnda gerekli yasal ya da uygull olan ha~-ka
Y(luiImdan yararlanmak
(iii) Yelkili, ha,qll11SIZ l'C yans/Z hir makam ya da mahkcmc iiniindc adli ya da h(/~'kaca lIygUIl yardzmdan yararlanarak v£' iizellikle U)Cl(~['{ll ya::;l l'e durumll giiziiniine
al1l1l1wk sllretiyle kendisinin yiiksek yaranna aykm oldu,~u saptanma(h,~l siirecc,
ww-hahasl l'eya yasal 1'CIsisi de haw' hulundurlllarak yasaya uygun hi~'imde adil hir
hi~'iI/Jde kOlllll1un gecikmeksizin karara ha,qlanmaslnzn sa,~/anmasl;
(iF) Talllkilk etmek ya da SU~· ikrarulda hulunmak i~'in zorlanmamak; aleyhine ulan
talllkian S()rgllya (ekmek veya sorguya ~'ckmi~' olmak 1'e lehine ohm tal11klartn hazz!'
hu/unmasllllll VI' sorgulanmasllllll c}it k()~'ullarda sa,qlanmasl:
(I') Ceza yasasll11l1 ih/al etl(qi S()JlllCUl1a van/masl halinde, /m karann 1'1' hI/nun
sontlCll o/arak a/mall iinlem/erill daha yiiksek yerkili, ha,qlmslz 1'1' yanslZ hir makam ya
da I/Jahkeme iiniinde yasaya uygun o/arak incelenmesi;
(vi) Ku/lallilan dili an/amamasl vcya kmlll,}amamasl halinele ~,'()cu,qun paraSlZ
~'el'irmcn yardlmzndall yararlanmasl
(l'ii) KOI'u~'turmalllll hcr a~'an1llsznd([ (5zel hayatll1 gizlili,qille tam saygl
giistcrilmcsine hakkl olmak
3. Taraf' DCl'letler, hakklllda ccza yasaslfll ihlal etti,qi iddiasz ileri sijriilen, hununla
itham edi/cll ya da ilz/al etti,qi kahul oilman ~'()cuk hakll1llndan, yallllzca ona
llyglliallahi/ir yasa/ann, uSlillerin, onLiIl/a ilgili makam ve kurulu~-!artn olu~,turulmaSllll
t('~'ik edeeek 1'(' iize/liklc ~'u k0I111larda ~'aha gijstereccklcrdir;
(aJ Ceca yasaSlt1l ihlal konusllnda asgari hir ya~' Slllln helirleycrek, /7/1 ya} Sllllnl1ln
a/tllJdaki ~'ocll,qun ceza ehliyetinin olmadz,qzlllll kahulii,
(h) Uygull hlliundll,qll ve istellilir ()/e/u,~u takdire/e, insan haklart l'C yasa/
gl'i1'cllce/ere tam saygl giisterilmesi kO§ltlll i/e hu tiir \,ocliklar i\'in adli kovu~'turmil o/nzak.\'LZlll (jn/emlcrin a/lllmasz,
4. Konmza teelhiri, vijnlclldirme VI' giizetim kal'{lr/art, dalll}fJ1wlllk, §artlz saliverme,
haklm i~'in ycrlq'firme, c,qitim VI' mesick ii,~rcnme programlan 1'(, di,~cr kurllmsal haklm
se(.'cnckleri gihi t,,'qitli diizenlemc/erin lIygulanmasznda, t,'ocuklam durumlan v(' s/{{,;/an
ill' omnttil 1'(' Kendi escnliklerille ()lacak hi~oifl1de muamcle edi/mesi saf,lanacaktzr (f.4).
Her ne kadar, Ceza Hukukuncla "yasanm cezalancl!rcllgl hareket su<;:tur" diye lal1lmlansa cia, bu kavram <;:oeuk ve gen<;: SU<;:llllugunda bLl kadar basit degildir. <;unkLi
<;:()cllklar larafmdan i~lenen su<;:lar gerek tLir, gerekse nedellsellik a<;:lsll1dan
yeti~kinlerinkinden [arklIdif (5,6),
Ki.i<;:lik ya~larda hemen tLim <;:ocuklar h<;:Lik su<;:lar i~lcrlcr. Ancak bu, onlann ileride de sue,: i~leyecck1cri anlamll1a gelmez, Zihinsel, fiziksel ye ruhsal yanden lam bir olgunluga eri~mcmi~, toplumsal rol ve gdrevlerini ogrenmektc olan, clogal cllirluleriy1c
<;:cli~en kurallara neden uyulacagml yeterince anlamayan ve henuz asosyal olan <;:ocuk,
gcli~im slireci i<;:inde toplumsalla~lr YC <;:eyreyc uyum saglar (5,6,7),
Her nekadar ergenlik, bazl kalIlsal elkenler ve beclen kusurlannll1 <;:ocuk
sLl<;:lulugunda elkili olabileccgi leorilcri destek gdruyorsa cia, gLinLimlizcle daha yok <;:eyre faktiirlerinin etkili olclugu kabul cclilmektedir. Sevgi yoksunlugu, yanlI~ veya eksik
j H. HANel kLillelr catlsll1alan, !2ecekondula~ll1a, yiirescl !2clenek ve !2iirenekler, ekonoll1ik bllnaliml'ar, 'e,;OClIgull ~all~mak zorunda kalmasl, p:ll'\'tlanml~ ail~ler, ailede sue,;lu birey iirnekleri ile kille ilcli~im araylanndaki ~iddct ve sue,;laria ilgili prograll1lar crgeni sue,;a itcn ncdenlcr araslIlcia sayIlabilir (1,5-41).
«()euk ve cr!2en .'';lIelulll''u ilc il"ili yapIian eall~malarda "encldc aile "clirinin dLisLik
()Idu~ll
!2iirLilIntis, su; ilc'Y()kSllll~lk
masll1da' iinemli biril
i~
ki saptal~11lstlr.
DLi~Llk
ekon'()[l1tk dLizl'Y suya yiinellcn tck nede olmasa da, Slle,;Cl clveri~li > bir ort:llllhazlrlamakt'ldlr. Ozclliklc yocugun ihtiyaylannl11 kar~Iianamamasl ve yan ae,;llk durumu .,u','I'lId I.cIlli n IElzlrlamaktadl I' (5 ,6.K. I 0, 12,14,15,16,19 ,2K .29 ,32.33,37 ,3KAI l. Aneak, ',Ideu: y,IS,lill ko)ulLml1lll geli~tirilll1esi sUyu clkilcl11ckle, fakal isvee,; ve ingiltere'de oldllgu gibi rdah biilgekrinde sosyal ve ekonomik degi~ill1 nedcniylc ba~ka sue,; tLlrlcrinin ortaya ~·Ikmasilla. "me~ill ceketliler" denilcn asi gcne,;lik yctclerinin dogmasl!1a yol ayabilll1ekledir (3lJ). Son yIilarda Lilkemizdc de bLiyLik ~chirlcrimizde hll tLir gen~'lik e,;ctelcline rasil,milmakla ve bunlar basl11a yanslmaktadlr.
Tehlikcnin en hLiyLigLi cheveynin scvgi, ~cvkat vc bakllmndan yoksun olmaktaclir. llIrslziIk yapan y(Jcllk bll yolla madcli gcrcksinill1krini gidcrll1cklcn yok ailenin ve OkLllllll dcnclimindcn Lizak kalmanlll vcrdigi bir ba~lbo~lllkla sue,;a yc)nelll1ektc, sevgi vc sevecenlik eksikligini gidermck iyin bLl yola ba~vurmaktadlr (llJ,37).
/\ile bireylerinin vc e,:()cLlgun egitimlcriin ycterli olmamasl cla bir ba~ka ctkendir (1.5-10,17,19,36,40). OkLll yoeugun ilk sosyal dcncyimlcri elde ettigi ycrdir. Suy islcmis e,;ocLlklar, ailenin eksikli0:ini !2;iderccek, dencllcll1cyi ve toplumsallasmalannl s;lglaY:lcak okul olanaklanndan ~da /Clcrincc yararianamaml~lar(hr. \'OCllgll;l egIlim dlii'.eyinin dLisLik o I III as 111111 yanlslra, SLle,: islcdi~i csnada gcnclliklc okulla iliskisinin
kcsik oidugLl ~likkal <;:ckmckledir (10). > ~ ~ ,
~chi r1e~mcylc i.izcll iklc ccbir ~idclct su<;lan azahrkcn sosyal kontrol I11ckanizmaSlI1111 azalmasl vc ~chirlcrdcki ya~am gLi<;ILikleri ve i~sizlik ncdcniylc mala yiinclik sUylar artmakladlr. BLiyLik ~ehirlcrdc kazan y saglayan mala yiinclik su<;lar iyin olanaklar ve sllylarlll gizli kalmasl olasliIgl daha fazlaciIr. Aynca toplum baskIsl iyicc azahll1~tlr. BLI
yLizden kcnt ya~amlllda sLle,:luluk oranlan daha fazla olmakta. kli<;Lik yerlc~im biri1l1lcrindc ise polisin daha az elkili olmasll1a ragmcn daha az 1l1iktarda su<; oranll1a ras t1anmaktad Ir (6, I 0, 12,20,22,23 ,26,2X,29 ,30,42-45).
Mala yiinclik sUylar go<;cclcnler araslI1da daha YLiksck oranlarda giirUlmektcdir (5.10.32,33,4!,44 ).
EndListri gcli~mcsi YLiksek dLizcye ula~ml~ Lilkclcrde nLifusun bLiylik oranl slk sik ycr degi~tirmcktedir. Ycr degi~tir1l1ek aileler, ozclliklc kLi<;Lik <;oeuklar vc ya~11 kimselcr iyin <;:oklllkia bask I nedeni olmakta, <;ogu zaman yeni bir <;:cvreye uymakta ve yeni clostlar ed i nmekte zorl uk e,;ckmcktcclirlcr (46
l.
ie,; giie,;lcr bcrabcrindc ban sosyal sorllnlara ncclcn olmaktadlr. Bu sLiree,; i~'inde arlan gecck()ndula~ma, kcntsel hizmctlcrin aksamasl, i~sizlik, gii<;cdenlcrin tnpluma uyumslIzlugu, ~ehir ki.i1tLirLinc yabanclhk vc kLilti.irlcrarasl e,;atl~n1a gibi sorunlar ya~anmaktaciIr (6,15,29,42,43,47 -55).
Klrsal alanclan kcnlc ~clcn!cr eski c1avral1ls ve ahskanllklanI1l. iirf vc adetlcrini de
gcti!lncktcdirler. -?chrin ~ kLiitLirLiyle birle~ip ycni > bir kLiitLir olu~turmaktaclIrlar.
Giiyeclcnlerin baziian ~ehirlc bLitLinlq irkcn baziian ~ehirde ayn gruplar mcycian<l
getimlekteciiricr. Gelenck ve giirencklcrin uymay\~1 nccieniylc kent degcrlcrini yacLIrgayan vc zaman zaman §ehirlc ~atl~<ll1 kendinc has bir gecckondu kLiitLir e,;cvrcsi ()llI~mll~tllr. Giie,: nedcniylc kLiltLirel farklIlIklar gcrginlik mcydana gclmcktcdir (5,6,15,3K,50,S2,S4-5K)
<;:oclik Haldan vc Siizlqmcsinc Uygllo Olarak .... 97
Kliltlir yatl§maSI en yok geny ku§aklan etkilemektedir. Kente ailesiyle birlikte ya da . tck ba~ma gclen yocuk yeni yevresinde farkma vardlgl heyecanh, serlivenli, renkli bir hayall dli§leyecek ve elde etmeye yah§acaktlr. Kenttc kavu§acagml sandlgl eglence, macera, ~i>hret ve zenginligin beklentisinin yanmda yetcrsiz egitim ve yetenek eksikligi gibi ncdcnlcrlc arzuladlgl i§ ve gelecegi elde edemcyecegi dli§lincesine kapiian yocuklann, kentte degi§en geleneksel aile torelerinin yocugu koruyan yaptmm gliclinlin zaYlflamasl, ailenin sosyal kontrol fonksiyonunu yerine getirebilecek ba§ka kurumlann olmamaSI nedeniyle suya daha kolay yonlenebilecekleri olasliIgl bliyliktlir. Kcnclini kallltiama, kcntli ya§ltlanna ozenme ve otoriteye ba§kalcllrma gibi etkenler yocugu suya
yoneltebilmcktcclir (5,6,38,41). .
KIrSal kesimden kentlere gi>y olaYl, ozellikle geny ku§aklan etkileyerek SUy potansiyclini de beraberinde getirmekteclir (5,6,29,31-33, 41,42,44,56-60).
. Ancak gclccektc Batl i.ilkelerinde gorlildligli gibi kent ki>kenlilerin sUylu <,;ocuklannm <,;ogunlugu olu~turmasl olasdlgl cla goz ardl edilmemeliclir.
Aile yocugun yi>nlendirilmcsinclc ilk elkin kurumdur. <::ocugun ki§iliginin gcli§mesinde ve ogrenmede aile ycvresi onemli yer tutar (35,36,38).
Aile bireylcrinin ve yocugun cgitimlerinin yeterli olmamasl, ailecle ornek bireylcrin ()lmaYI~1 ve sUylu birey i)rneklerinin buiunmasl cla yocuk sUylulugunu arttmm etkenlerdendir. Aile iyerisindeki her tlirlli olumsuzlugun yocuklan etkilcyerek suya cgilmc ctkcni olu§turabileccgi dli§linlilmekteclir. Sue,:luluk ogrenilmi§ bir davram§ olarak kabul edilmekte, aile iyinde bir yeti§kinlc kcndini ozde§le§tiren ergen bu ki§inin bozuk hjilik yaplSl11a sahip oimasl durumunda, bu davram§ ornegini alabilmcktedir (7,8, I 0-12, 17,36,44,61,62).
Yinc, ana ve/veya baba yokluguda e,:ocugun duygusal geli§imini etkilemekte, uyum vc davralll§ bozukluklanna yol ae,:maktadlr. Sue,:lu e,:ocuklar arasmcla gorlilen par<,;alanml§ aile oranlan, toplumun genelinc gore yliksektir (5,8,10,11,17,36,38,41,63).
KiHli ve tutarslz disiplin yontcmlcri cle e,:ocugu sue,:a itmektedir. Gereginclen sert ve siki disipl in kadar, yok gev§ek ve ihmalkar clisiplinde zararllcllr (6,8,10, 11,18,35,36,38).
Su~a sebep olabilecek fakti>rlerin varhgl, e,:ocugu mutlaka suva yoneltecek demek dcgildir. Bu fakti>rlerin dogrudan ve tek ba§ma su~ sebebi olarak kabuli.i elbette mlimklin degildir. Bire,:ok e,:ocugun bu faktOrlcr ie,:incle biiyiidiigli ama sue,: i§lemcyip normal bir ya§antl slirdlirdliklcri gorlilmektedir. Ancak bu etkenlerin herbiri, cliger ctkenlcrlc birlikte sue,: i§lenmesini kolayla§tlflCl, sue,: i~lenmesine cesaret verici etkenlcrdenclir. Sue,:lu yocuklar arasmda gorlilen saydan ctkcnlerin varhgl, bu fakt6rlerin sue,:a sebcbiyct vcrcbileccklerini dLi§iindi.irmektedir.
<::evre fakti>rlerinin son derece etkili oldugu e,:ocuk sUylulugunda, kendi dl~Jnda ncdenlerle sue,: i§leyen e,:ocugu cezalamhrmak degil, rchabilite etmek gerekir.
<::ocuklann Yargilanmasl : Klasik ccza hukukundan farklt olarak yocuk ceza hukuku sistcmindc ama~ yocuk psikolojisinden anlayan yargl~lar tarafJndan diger sUylulara
uygulanan yarg!lama kurallanndan daha hlzh vc daha yumu~ak yontemlerin
kullallllnulsi ve e,:ocuk ki§iligi gozoniinde bulundurularak tedbirlerin
ki~iscllc~tirilmcsidir (l ,64).
19. yiizydda itibaren ceza hukukunda ilkel nitclikli misilleme prensibinin yerini "su~ILlnun islahl ie,:in e,:areler aranmasI" dli~linccsi alml§, ceza uygulamaslI1da sue,:lunun korkutuiImlSl, uslanmasl ve sonue,: olarak sUylann onlenmesi esas amae,:h olmu§tur (l).
TLirk Ceza Kanunu ve <::ocuk Mahkemcleri ile ilgili kanununa gore eylemi
gcr~cklc~tirdigi zaman II ya~1l11 bitirmemi§ olupta 15 ya§JnI doldurmaml§ olanlarda
98 i. H. HANel anl§tmhr. TCK'nun 55. maddesine 15 ya§ml bitirmi§, 18 ya§lnl bitirmemi§ Siocuklar iSiin impuls kontroli.intin yetersiz olmaSI nedeniyle 1/3 indirimli ceza verilir (3).
Farik vc mi.imeyyiz olmaSI Siocuga ceza uygulamak iSiin yctcrli midir? SonuSita bu kavramla Siocugun 0 sUSi hakkmdaki bilgisi ve yctenegi degerlendirilmektcdir. Halbuki
Siocugun nasd bir Sievrede ve nas1l bir anne baba tarafmdan yeti§tirildigi, okul ortaml, bgretmenin rolti gibi Siocugu sUSia iten pek Siok etkenin degerlendirilmesi gerekir. Bunun dcgerlendirilmesi iSiin daha geni§ zaman dilimlerine ihtiyaSi vard1r. <;:ocuk Mahkemelcriyle ilgili kanunun 20. maddesine gore bu konuyla ilgili incelemelcrin yaptlmasl ongorti!mti§ttir (3).
Farik ve mtimcyyizlik muayenesi iSiin Siocugun yakaland1ktan Siok klsa bir slire soma hekime gonclerilmesi gerckmekteclir. Karakolda uzun stire btirokratik i§lemlerin yaptlmaSll11 bekleyen, etrafll1da gayet ciddi resmi gorevlileri goren adliye binasll1daki ortam1 ya§ayan Siocuk i§ledigi suc;:un farik ve mtimeyyizi olmasa bile, 0 zaman dilimi iSiinde yapt1g1 eylemin bir sUSi oldugunu ya da kotti bir §ey oldugunu ogrenmektedir.
Bu sorunlan Siozebilmek iSiin, <;:ocuk Mahkemelerinin btiyi.iklere aynlml§ adliyelerin iSiinden aynlarak, ayn binalarda hizmet vermeleri ve Siocuklar iSiin ayn ozel polis birimlerinin kurulmasl saglanmalldlr.
<;:ocuk iSiin en yararh ve en az zararh Sioztim tarzm1 bulmak amaClyla,,ilk Siocuk mahkemeleri 1899'cla ABD'nin Chicago eyaletinde kurulmu§tur (64,65). Ulkcmizde 1938-1944 ylilan araS1 Siah§malar yap1lml§, 7 Kaslm 1979'da 2253 saYlh "<;:ocuk Mahkemelcrinin Kurulu§u, Gorev ve Yargtlama Usulleri Hakkll1da Kanun" Silkanlml§, ancak <;:ocuk Mahkemeleri 1987 ylil sonunda faaliyete gCSiebilmi§tir. Bu mahkemelcrdc II ya§ll11 doldurup, 15 ya§ll11 doldurmaml§ Siocuklarla ilgili davalara bakdmaktadlr. ~u an Istanbul'da iki, Izmir, Ankara ve Trabzon'da bir <;:ocuk Mahkemcsi gi)rev yapmaktadlr. Kanunun 6. madclesine gore Devlet Gtivcnlik Mahkemeleri ve Askcri Mahkcmelerinin gorev alamna gircn sUSilarla ilgili davalara Siocuk mahkemelerine baktlamamaktadlr (1,3).
2253 saYlh yasanll1 20. maddesinc gore; ceza ve tedbir uygulamasll1dan ()nce gcrckirse ktiSitigtin aile, terbiye, okul durumu, gidi§au, iSiinde ycti§tigi ve bulundugu §artlar vcya bunlar gibi gerekli gortilen sair husular Siocuk mahkemesi neznindeki sosyal hizmet uzmanlan veya yardlmclian veya pedagog veya psikiyatr gibi uzmanlar marifetiyle ara~tlflhr. AYnl kanunun 29. maclclesine gore, i§ledigi sUSitan dolaY1 hakkll1da Ledbir uygulanml§ veya htikmedilmi§ cezasl ertelcnmi§ olan ktiSitik 3 ytla kadar gozetim altmda bulundurulabilir (3).
20. maddc de bclirtildigi gibi ceza ve teclbir uygulamasll1dan once Siocuklann sosyal Sicvreleriyle ilgili incelemc raporlan gerekirse cllizenlenmektcclir (3).
Sabit ikamctgah (yerlqim yerinin) olmarnasl CMUK 104 nedeniyle tutuklama sebebi olarak gosterilmekte, bu ylizden de bimekan Siocuklar daha soma sahverilecckleri Siok basit sUSilarda dahi tutuklanabilmekte ve iSieride yeni sUSilar ogrenerek topluma geri donmcktedirlcr (1,3). Bu gerekSieyle tutuklanan Siocuklann cezaevlerinin stibyan kogw,ilan ya da kurulacak Siocuk tutukevleri yerine, gozetim evlerindcki ozel birimlerdc
tutulmasl saglanmahd1r. .
Buglin Tlirkiyc'de Ankara'da 11-15, Elazlg vc Izmir'de 11-18 ya§arasl htiktim giymi§ Siocuklan bannd1ran 3 Siocuk lslahevi ile, kapah stattide Sinop Islahevi vardlr (66).
<;:ocuk tutuklular ancak htiktimleri kesinlqtikten soma <;:ocuk Islahevlerine ahnabilmekte, bliytiklcrc mahsus tutukevlerinin bir bbltimtinde "stibyan kogu§u" denilen yerlerde banndmlmaktacllrlar. Bir hayli slire bliyliklerle aym Siatll1ll1 altll1da
(ocuk Haklan vc Si>zlqmcsinc Llygun OIarak .... 99
kalan \;()cuklar, bliyLiklerdcn ayn cia llisalar bu ortamclan ctkilenmektclcr ve ycni su\;lar
i.jgrenerek lopluma diinll1ektedirlcr (66).
YargIlall1a sonueu ailesi yanl!1a diinll1esine izin vcrilen <.;ocuklar ilc tahliye sonucu
ailesi yanll1a (liincn <.;oeuklann takibi sosyal hizmct uzmanlanml1 yetersizligi scbcbi ile
yapdall1all1aktalhr (I).
\-ocuk mahkcll1cleri ilc i1gili kanunda bclirlilen \;oeuk kabul ll1erkezlcri. i§)erlik
kazanamachgl i<.;in yocuklar onlan su<.;a itcn ortall11ara geri donll1ektedirler (1). Or. IZll1ir
Santral Garajll1da kalan bimekan \;ocuklar SUy i~lcdikten soma -ki genelliklc basil
su\;larcl!r- yasa geregi cczalan tecil cdilip gerekli ijnlcmler alll1madan aylll orlamlara
gcri giindcri lmcktcdirlcr.
()NERiLER
(Parantcz. i\;indeki numaralar onerilerin dayandmJclIgl \-ocuk Haklanna Dair S(izlc~mcnin Ilgili Maddclcridir.)
1- Gcrck hukukta, gerekse sijzlqmede yocuk s(jzcLigLi ilc 11-18 ya~ grubu tarif
edilmcktcdir. Bu ylizdcn <.;ocuk mahkemclerindc yargdanma ya~lI1lI1 IS'den I S'c
\;ckilmcsi gcrckmckledir (\-ocuk Haklan Siizlc§mcsi I. ll1addesi).
2- Si)z\qll1ede ycr alan mlilteci t,;ocugun ailesi ve yakll1lannm bulma <.;alI,~malannll1
ikili anla~l1lalarla dlizenlenll1esi yahul Birlqmi§ Milletler ve Unicef kanal!yla bir programa alll1masl gcrekmekledir (II. m.).
Bu diincm i<.;inde de, yani <.;ocugun ailcsi vc akrabalan bulununcaya kadar olan
diincmdc <.;ocugun \-ocuk Esirgeme KlIrumllnda banndmlmasl vc gerekiyorsa bu
kOl1ucla aynca yasal dlizenleme yapIlmaiIciIr (22 111.).
2S2S sayIiI SH\-EK yasaslI1l11 3. maddesinde dcgi~iklik yapIlarak Korunmaya
MlIhtat,; \-ocuk ilc ilgili tal1lmll1a "valancla~ olsun ya cla olmasll1" ibaresi cklcnmelidir
(22. 111.).
3- \-ocuk sU<.;lularla ilgili olarak iizel olarak egitill11i~ polislerclen \-ocuk Polis
dcpartmanlan kurulmallchr (37. ve 40/3. m ). .
4- Kolluk kuvvcllerine intikal cden SlI<'; i~lcmi? yocuklardan II Sosyal Hizmeller MLidlirlligli haberdar edilmcli, bunu saglayabilmek i\;indc kurulacak <.;ocuk polis dcparllllanlannda kadrolu, geni~ yctkilere sahip, 24 saal hizlllet sunabilecek nitclikte ve niccliktc sosyal hizmct uzmanl ve pcdagoglar gorevlcndirilmclidir (37. vc 40/3. Ill.).
S- \-ocuklann lutuklanmalan halindc kelcp<.;c vurulmamaslI1a clair madcleler yasaya konullllah(hr (37. m.).
6-\-ocuklara kar~1 yaplian i~kcncc ve kiitLi muamclenin cezalan arttmlmahdlr (37. m.)
7- SLl(,:lanan hcr <.;ocugu hakkll1daki suc,;lallla k<lr~1 kar~lya geldigi tLi mercilcrcc
anlatIll1lall, susma hakkl l1lutlaka hatlrlatIllllahdlr. Her c,;ocllk avukat yardllnIndan
mutlaka yararlandmlmahchr. Delillcrin topianmasl slraslI1c1an avukat hazlT bulunmaiI,
avukalslz toplanan clcliller mahkcme karanna esas alll1l1lamaitdlr. GozaltI sliresi insan Haklan. Si:izJc~l11elerinc uygun hale gctirilmeliclir (40.111.)
8- Ozel hayatll1 gizliligi ilkcsi ihlal edilmemelidir.
Bu
ilkeye aykm olarak toplanandeli lIer mahkcmc karanna csas olmamaitciIr (40. m.).
9- Mcdyanll1 su<.;lu c,;ocuklan te~hir ctmelerini onlcyici yasal dlizcnlcmeler ve
yaplIrlmlar gctirilmelidir (40/1. m.).
I ()- \-ocuklarla i Igi Ii olarak giizaltl sliresinin a~Ilmasl ve bu sLircnin keyfi bi<.;imde
lIzatIlmasl onlcnmcli; sLirenin a~tlmasl halinde uyguJanacak yaptIrlmlar arltInlmalIclJr.
Tutllklal1lCl tedbiri <.;oeuklarla ilgili oze\ ko~ullara baglanmah vc cn son ba~vurulacak yol
100 i. H. HANel 11- Adliye orgUtUnUn bulundugu her il ve il<;:ede <;:ocuk mahkemeleri kurulmali; bu mahkemelerin adliyeden baglmslz <;:ocuklara uygun binalarda kurulmasl saglanmalidlr (40/3. m.). Bu imkanlar saglanamlyorsa belli mahkemelerin haftanm belirli gUnlcrinde <;:ocuk mahkemesi olarak kulla1111masl yolu a<;:dmalidlr (40. m.).
12- Yargdama sUresi kIsaltdmahdlr (37
lb.
m.).13- <;ocuk mahkemesi ile ilgili kanun 6. maddesinin degi~lirilerek DGM ve Askeri Mahkemelerin gorev alanma gircn su<;:larda da <;:ocuklann <;:oeuk mahkemelcrinde yargIlanabilmcsi saglanmahdlr (40/3. m.).
14-<;ocuk mahkemelerinin savel ve yargl<;:lanmn stajlan esnasmda bran~la~masl ve
en az inceleme raporunu dcgeriendirebileeek kadar pedagoji egitim psikoloji, sosyoloji cierslcri alarak aynca mesick i<;:i egitimcicn ge<;:mesi saglanmalidlr (40/3. m.). Duru~ma esnasmcia hakimlerin cLibbe giymemcsi saglanarak <;:ocuk Uzcrindeki baskl biraz olsun
hafifletilmeliciir (40. m.). <;ocuk Mahkemesi uzmanlanndan birinin duru~ma SlraSlllda <;:ocuga moral destek vermek amaclyla <;:ocukla birlikte mahkemc salonunda bulunmasl saglanmahcilr (40. m.).
15- <;ocuk mahkemelerindeki uzman saYISI arttmlmalicilr (40/3. m.).
16-<;ocuk mahkemeleri uzmanlannca <;:ocugun <;:evresi ile ilgili incelemeler zorunlu
hale getirilmelidir (40/4. m.). Odcnekler arttlfllarak <;:ocuk mahkemesi uzmanlannm inceleme ve mesleki <;:ah~malanl11 yapabilmelcrinc olanak saglanmahclIr (40/4. m.).
17 - Farik ve mUmeyyizlik raporu ilk gozlem raporu gibi degerlendirilmeli, yargdama a§amasmcia dUzcnlenen inceleme raporuna esas te§kil ctmeliciir (40. m.).
18- Yargdama slrasmda <;:apraz sorgu sistemi yerlqtirilerek, avukatlara samk ve talllklara soru sorma hakkI verilmeliciir (40/2.b.(iv). m.).
19- OzgUrlUgUnden yoksun blrakIlan <;:ocuklann ailesi ile olan ili§kisine ozel on em verilmcli gijrU§me ve haber alma ozgUrlLigLi klsltlanmamahdlr (37/e. m.). <;ocuk Ceza
ve Islahevleri Ybnetmeligi 46. maciclesincie <;:oeugun cezalandmlmasl ile ilgili hUkUmlerden "1 ay kaclar ziyaret<;:i kabulUnden mahrumiyet ve 1 aya kadar mektup yazmaktan vcya almaktan mahrumiyet" cezalannm kalcllfllmasl saglanmalidlr (37 Ie ve 40/1. m.).
20- SLibyan kogu~u uygulamasl kalciIrllarak tutuklu <;:ocuklar ayn <;:ocuk tutukevlerindc ya da lslahevlerinin i<;:inde yapilacak ayn b6li.imJerde banndmlmalidlr
(37/C. m.).
21- Ccza ve tedbirlerin mutlaka bUyUklcrden ayn iizcl egitilmi§ kimsclerin c1enetiminde <;:<t11§an kurumlarda infaZi saglanmaiJciIr (37 ve 40. m.). <;ocuk Ceza ve Islahevlcri Yiinctmcligi 46. maddesincle <;:ocugun cezalanclmlmaSI ile ilgili hUkUmlercien "1 gUnden I haftaya kadar bir odada katIkslZ tecrit" cezaSllllll kaldirilmaSI saglanmalIdlr
(37/c ve 40/1. m.).
22-<;oeuk tutukevlerinclc <;:ocuklara bu konuda egitim alml~ ki§iler nezaret etl11elidir (37 vc 40. m.).
23- Islahevlerinin birer rehabilitasyon merkezi oldugu dU§UnUlerck savcl-gardiyan yiinetil11indcn rehber-egitiei y6netimine gc<;:ill11clidir (37 ve 40. m.).
24-<;ocuk suc,:lulugunda hLikLimJUlUk onccsi, yargIianma esnasmda ve hLikUm sonrasmc!a <;:ocuga yiinelik hizmct sunan tLim kamu kurum ve kuruJu§lannlll koordineli olarak <;:alI~masl saglanmall, bunun i<;:in gerekli yasal dLizenlcmeicr yapilmaiIclir (40/4. m.).
25- Su<;:lu c,:ocuklar ic,:in lahliyc sonucu ya§l uygun olanlann i§e girebilmelerinde belli bir oranda kontenjanlann aynlmasl saglanmalIdlf. Bunun c!enetimi II Sosyal Hizmcller MUdLirlUgLi taraflllclan yapilmalI, uygulamalarda ortaya <;:lkan aksakhklarda yaptirimlar <;all§ma Bakanitgl tarafmdan uygulanmalIdlr (40/4. m.).
<;'ocuk Haklan vC S,lZic~lllcsinc Uygul1 Ola,.aL 101
26- Ergenlik diineml bunalmllan olarak ortaya <;!kan su<;lan onlemek !<;in aile danl~ma mcrkczlcri vc genylik merkezleri yaygll11a~tlfllmah, genylerin sosyal kliltlircl raaliyetlerden yararlanabilmesi i<;in bclediyeler dLizeyinde uygun imkanlar saglanmallclIr (40/4. m.).
~27- Tahliyc somas! <;()cugun takibinin yapdarak gerekli rehberlik hizmctlerinin sunulabilmesi iyin uzman pcrsonelin saYlsl arttlfllmahdll' (40/4. m.).
2X- Saglik ocagl bLinycsinde ailcye ve slI<;lu yocuklara yonclik dam~manhk hizmcti vcrcbilmesi amaClyla Sosyal Hizmetier Uzmanlannll1 gorcvlendirilmesi (40/4. m.).
29- Ceza tayini esnasll1da, il Sosyal Hizmetler MLidlirlUgLi'nLin koruyucll aile, kurum baklml, i~e yerle~tirme, ailcyc lcslim gibi allernalif <;iizLimli olmaciIgl takdirde hLikLim bran verilmclidir (37 lb. m.).
3()- <:;ocugu SUy i~lemeye lqvik eden ailelerin velayel hakk1l11 Sll1lrlayan vesayet daireleri kurulmahclir (9 ve 19. m.).
31- <:;ocllgun suva yiinlenmesincle anne ve baba aile yoksunillgunun rol oynaciIgl g i.i I.
iinLinde tUlularak korunmaya l11uhtay yocuklann kUrLIm bakimll1a alll1malan alternalifi en son dli~linLilmeli, bunun iyincle koruyucll aile, ayni-nakdi yardllTI gibi cliger yiintemlcrin kalitesi YLikseltilmelidir (40/2 m.).
32- <:;ocuk toplumdan soyul, bagllTIslz bir birey olarak ele allnamayacagll1dan <;ocugun SUy i~lemcsinde olumsuz etkide bulunabilen aile, arkada§, i~ <;evresi vc lopluma yiinclik egitil11 <;alI§malannll1 yapIlmasl saglanmalIdlr (40/4. m.).
33- <:;ocuklan suva tc~vik ve aZl11ettiren ki~ilerc yiinelik ccza ve yaptirimiann bLiYLiklcrinkinden daha fazla olmasll1l saglayacak ozel dLizenlemeler olu~turulmal!, azmcltircn ki~i cbevcynlerden ya da akrabalardan biriyse yaptIrlI11 daha da arttlfllmalIdlr (39. m.).
34- <:;ocuk Mahkcmeleri YasaslI1l11 10. madclesinde ongi.irLilen kUfLImlar aci len olu~turulmaiI, yocuk gozelim evleri grup evlcri moclelinde clLizenlenerek gLincellqtirill11clidir (39 ve 40. m.), alt yapll1lI1 saglal11la~t\fllarak <;ocuk kabul I11crkczlcrinin i~lerlik kazanmasJ bu yocuklann SUy i~lcmclerinde etken ki.itLi ortamlara !Tcri diinl11c1erini enoelleyecekti r.
o 35- Giizctil11 e"vlerinin sadece tedbir uygulamalan iyin kullal1llmamasl, aym zamanda hLikLimlLilLik somasl <;ocuklan suva iten ortamLl geri donmelerini onlcyici korllYlIclI bir i~lcv kazandmimasl sag;ianmall(lir (39 vc 40. m.).
36- Sabit ikal11elgahll1 (ycrlc~im ycrinin) oimamasl CMUK 104 nedeniyle tutuklama sebebi olarak giislerilmekte, bu yLizdende bimckan yocllklar daha sonra saiIverilecekleri yok basil sllylarda dahi tutuklanabilmcktc ve i<;eride yeni su<;lar ogrenerek topluma geri diinmektcdirlcr. Bu gcrek<;eyle llltuklanan yocuklann cczacvlerinin sLibyan kogu~lan ya da kurulacak yocuk tutukevlcri yerine, gozetim cvlerindcki iizcl birimlcrdc tutulmasl saglanmallclir.
~ Giizetim evlcrinin en az 3 birim ~eklinde (gerckirse ayn binalarda) dLizenlencrck tedbir amayiI, SUy ortamlI1a donmeyi engcllcyici amayli ve bimekan yocuklann lutuklanmalan yerine i<;lcrinde muhafaza edilebilme amayll mckanlar o 1 n1C\S 1
102 i. H. HANCI
KAYNAKLAR
Hancl, LH., Tlra~, B., Makar<;:, S., Kele~, H., Tamar, M .. Demirci, A., Oztiirk. A. (1996) C;:ocuk
Haklan C;:ail~ma Gruplan, izmir, 6. Grup Acil Durumlarda ve Vasa Kaqlsll1da C;:ocuk.
2 Aklliloglu, T. (1995) C;:ocuk Haklanna Dair Sbzlqmc: Yorum. A.D. SBF insan Haklan Mcrkezi YaYll1lan No.13 Andla~malar Dizisi No.1, Ankara.
3 C;:oker, F., Kazancl, F., Kazancl, M. (1991) Tiirkiye Cllmhuriyeli Kallunlan, KazanCI Matbaaclilk,
BlIylik~ekmece.
4 C;:ocuk Haklanna Dair Sbzlqme.
5 Yavuzcr, H. (1990) C;ocuk ve SUI', S.Basnll, Remzi Kitabevi, istanbul.
6 Donmezcr, S. (19R4) Krinzin%ji, Filiz Kitabcvi, istanbul.
7 Tuncer, O. (1976) C;o('uk Su,'lulu,~II, Biyo-psiko-sosyal a~ldan ergcnlik. Ayll1 Kitabl, Egc
Oniversitesi MatbaaSl, izmir, pp.12-13.
8 Ylicel, M.T. (19R6) Kriminoloji. Adalet Tqkilatlm GlIylendirme Yakfl, Ankara.
9 Chazel, J. (1969) Annales Internationales de Criminologie (C;:eviri: Kazuk, K. (1971) Adalel Dergisi, 4: 206-219).
10 Hancl, LH., Ege, B. (1993) Adli TIp Dergisi, 9 (1-4): 3-9.
11 Hancl, LH. (1993) 7. Ulusal Adli TIp Gunleri Posler Sunulan, 199-208.
12 Hanel, LH., Egc, B. (1993) 7. Uillsal Adli TIp Giinleri (1-5 Kaslm 1993, Anlalya) Posrer Sunlllan, 333-342.
13 Ege, B., Hancl, LH., ErtUrk, S. (1992) 1992 C;ocuk ve Ergen Psikiyalrisi Giinleri Serhesr BildirilN Kilahl,316-322.
14 Hancl, i., Del1lir~in, S., Co~kunol, H., Ege, B., Ertiirk, S., Yemi~c;igil, A. (1992) 1992 C;ocuk ve Ergol PSlkiyarrisi Glinleri Serhesl Bifdiriler Kilahl, 332-342.
15 Hanel, i.. Egc, B., Demiryin, S., Co~kunol, H., Ertilrk, S., Yemi~yigil, A. (1992) 1992 ~:ocllk I'C Ergcn Psikiyalrisi Glin/eri Serhest Bildiriler Kilahl, 343-349.
16 Akglin, N. (1987) Adli Psikiyatri, pp,69-71, Ankara.
17 Glueck, S., Glueck, E.T. (1950) Unraveling Juvenile Delinquency, Harvard University Press, Cambridge, Mass.
18 Ya~ar, H. (1975) Adalet Dergisi, 5-6: 465-502, 19 Ulugtekin, S. (1983) Adaici Dergisi, 4: 639-652.
20 GlirplIlar, S., HancI, LH., Akta~, E.O., Ylicel, S, (1995) Karadeniz TIp Giinleri'nde (31 MaYls-3 Haziran 1995, Trabzon) sunulmu~tur.
21 GiirplIHlr, S., HancI, LH., Akta~, E.O., Glindliz, M., Ylicel, S. (1994) Karadel1lz TIl' Dergisi, 7:1,
39-41.
22 Hancl, LH., Demir~in, S" Ege, B., Co~kunol, H. (1993) Ege TIp Dergisi, 32 (3-4), 357-360.
23 C;:oltu, A., Hanel, LH., Ege, B., Demlf(;:in, S. (1993) 7, Ulusal Adli Tip Gunleri (1-5 Kaslm 1993,
AI/ralya) Posler Sunil/an,S I-58,
24 Diilger, H.E., HancI, LH., Ertiirk, S., Co~kunol, H. (1992) Adli TIp Dergisi, 8: 131-136.
25 Hancl, i.H., Dlilger, H.E., Toy, E" Demir~in, S., Ertlirk, S., Co~kunol, H. (1993) Ege Til' Dergisi, 32 (3-4); 343-345.
26 Yavuz, Le., Hanel, LH., C;:akmak, M.A., Ansoy, Y., Ege, B. (1992) I. Adli Bilimler Kongresi
(12-15 Nis{11l 1994, Adana) Poster SUf/u/an Kitahl,
27 Hanel, LH., Akta~, E.O., Kele~, H" Yavuz, Le., Ertiirk, S., Demin;:in, S, (1994) Adli TIp Dergisi,
10: 29-35, '
28 Diinmezcr, S. (1974) $chirle~mcnin D()<~lIrdu,~u Ceza Adaleli SOl'llnlan SCI11!'OZYIlI11U (1973,
istanbul), Faklilteler Matbaa", istanbuL 9-J 3.
29 Ozek, C;:. (1974) $ehirle}menill Do!illrdll,~/1 Ceza Adalcli SOTUnian Sempozyumu (1973, istanbul), Fakiilteler MatbaaSl, istanbul, 27-87.
30 Akin, i. (1974) $chir/cplcnil/ Do!illrd/l<~/I Cez(l Adaieli Srmmian Sempozyul1111 (1973, istanbul), Faklilteler MatbaaSl, istanbul, 5-7.
31 Hancl, LH. (1995) Adli TIp Dergisi , II (1-4), basklda,
32 HancI, LH., Ak~ic;:ek, E., Akta~, E.O., Batuk, G" Co~kunol, H., Erol. Ege Univcrsiresi Felchlyol Fakiiilesi Dergisi (basklda),
C;:ocuk Haklan ve Sozlc~mesine Uygun Olarak .. 103 33 Hancl, i.H., Akla~. E.O., Ak<;:i<;:ek, E. Dokuzeyliil Vniversitesi iktisat Fakiiltesi Dergisi (basklda).
34 Lewis, D.O. in Comprehensive Texthook of Psychiatry, pp.1754-1760, Williams and Wilkins,
Baltimore,
35 Bekman, A.K. (1965) Adalet Dergisi, 10, 1225-1232.
36 Manglr, M., Ba~ar, F. (1993/1-2) KlI'1kkale Barosu Dergisi, 8, 35-38,
37 Fricdlunder, K. (1971) The psycho-analytical approach to juvenile delinquency, Routledge and Keagan Paul Ltd., London (Yavuzer, H. (1990) C;:ocuk ve Sue;:, 5. Baslm, Remzi Kitabevi, istanbul)'den al!nml~tlr.
38 Ba~aran, i.E. (19R6) E.~ilim Psikolojisi, Emel Matbaactllk, Ankara 39 Ylicel. M.T. (1971) Adalet Dcrgisi, 11: 696-7IX.
40 Yavuzer, H., Giingormii~, 0., Miniba~, J. (1988) 24 Ulusal Psikiyatri ve N(jroloji Bilimler
KO!lgresi,1000-1003.
41 Erdogmu~, Z. (1993) SosyoloJide son geli~meler ve Tiirkiye'de etkileri, Abant, 26-27 Kaslm 1992, Unesco Milli Komisyonu, 114-131, Ankara.
42 HapylOglu, B., Aysan, M.K., Giiray, O. (1992) 3. Ulusal Halk SaglIgl Kongresi,
43 Onsel. S. (1985) ~ehirc GOyLin C;:ocuk Saghgl Ozerine Elkisi, istanbul TIp FakUltesi Ooktora Tezi. 44 Tamar, M. (19~5) izmir C;:oeuk Islahevinde HlikiimlUlerin Genel Ozel1ikleri. Mezuniyet Tezi, Ege
Oniversitesi TIp FakLiltesi, izmir.
45 Hemel, i.H., Ege, B., Ertiirk, S. (1991) Ad" TIp Dergisi, 7 (3-4): 103-109. 46 Alan, T. (1975) Sa,~/lk Dngisi, Mart-Nisan.
47 Etiz, S. (19X I) Anadolll TIp IJergisi, 3: 563-572.
48 Sozer, A.N., Oemirbilek, T. (1993) Ege Bolgesinde istihdam ve C;:ah~ma Ya~am!O!O Genel GorUnLimu, Ege Sanayicileri ve i~adamlan Oernegi (ESiAD) YaYInI No. 93/ESA-4, Ne~a Of set vc Ambalaj San. ve Tic. A.~., izmir.
49 Tatlrdil, E. (I 9ll9) Kentlqmc ve Geeekondu (Sozer, A.N., Oemirbilek, T. (1993) Ege Bolgesinde
Istihdam ve C;:alI~ma Ya~amlnll1 Genel GorUnUmU, Egc Sanayicileri ve i~adamlan Oernegi
(ESiAO) Yayllll No.93/ESA-4, Nqa orset ve Ambalaj San. ve Tic. A.~., izmir)'den alInml~l!r.
50 Gijrmez, K. (1991) Sehir ve illsall, Milli Egitim Baslmevi, istanbul.
51 Toprak, Z. (1988) Kent Yijnctimi vc Polilikasl, Akevler Akdcniz Bilimsel Ara~tlrma Merkezi YaYll1lan No.3. Anadolu MutbaacllIk, izmir.
52 Sevgi. C. (1988) Kentlqme Siirecinde izmir ve Gecekondular, Kuvvet Matbaaclllk, izmir. 53 izmir'in <:-'('vre Sorulllan RaJloru. izmir C;:evre MUdiirliigii, 1992.
54 Gun<;okan, B, (1995) Cumhuriyet Dergi, 459, 8 Ocak, 6. 55 Arkonan~, S. (1995) Cumhuriyet Oergi, 459, 8 Ocak, 6.
56 ~enyapdl, O. (1981) Kentlqmeyen iilke, kentlile~en koyliiler. OOTO, Mim. Fak. Ara. Yay., Ankara, s.19.
57 Alq, T. 15.2.1995 HBB TV Yiiksek Tansiyon Program!. 58 Ccyhun, O. 15.2.1995 HBB TV YLiksck Tansiyon Program!.
59 i~li, T.G. (1993) TLirkiye'de Su~lular, AtatLirk KUltUr, Oil ve Tarih Yuksek Kurumu, Atatiirk KultUr Merkezi YaYll11 sayr: 71, Ankara.
60 Saran, N. (Gormez, K. ~ehir ve insan, istanbul 1991, Milli Egitim Baslmevi)'nden aI1l1111l~tlr. 61 ~ener, ~., Oral, N., Boyacloglu, ~.G. (1988) 24 Ulusal Psikiyatri ve Niirolojik Bilimler Kongresi.
353-360.
62 Kaufman, I. (I 9R3) J.. Am.Acad. Child. Psychiatry, (YorUkoglu, A. ve ark. (1988) 24. Ulusal Psikiyatri ve Nijrolojik Bilimlcr Kongresi, ~47-855)'den alrnml~tJr.
63 YbrLikoglu, A., Sonuvar, B., Gbkler, B., Oy, B. (1988) 24. Ulusal Psikiyatri ve N(jr%jik Bilimler KOllgrl'Si.847-855.
64 BIYlkll, H.i. (1973) Ai/aiel Dergisi, 2-3,169-182. 65 Ocnizli, N. (1993) O:giir KII}, 1-5.
66 Levent,~. (1992) i:mirBarosLi Dergisi, 3, 81-84.
AYfi Baskl i~in : Do<;.,Dr. i. Hamil Hanel Ege Universitesi, TIp FakUltesi, Adli TIp Anabilim Dalt, Izmir
