O
steoporoz, kemi¤in k›r›k riskini artt›ran, kemik ya-p›n›n mikro mimarisinin bozulmas› ve düflük kemik kitlesi ile karakterize bir iskelet sistemi hastal›¤›d›r. Zirve kemik kitlesine genellikle 20-30 yafllar› aras›nda ula-fl›l›r ve bunu takiben y›ll›k %0.5-1 oran›nda kemik kayb› olur. Bu beklenen kayba ek olarak menopozda ve hemen sonras›nda, daha h›zl› bir kemik kayb› dönemi bafllar. Bu nedenle, osteoporoz, uzun süre kad›nlar›n hastal›¤› olarak düflünülmüfltür. Ancak kad›nlarda oldu¤u gibi ilerleyen yafl ile birlikte erkeklerde de k›r›k riskinin artmas› nedeniyle os-teoporoz erkeklerde de ciddi bir toplum sa¤l›¤› sorunu ola-rak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu nedenle aile hekimleri oste-oporozu iyi bilmeli, anlatmal›, riskli bireyleri belirlemeli, korunma ve etkin tedaviyi sa¤lamal›d›r.1Patogenez
Osteoporoz, kiflinin kemik kitlesinin yafl, cinsiyet ve ›r-k›na göre beklenen de¤erlerin alt›nda olmas›d›r. Kad›nlarda ve erkeklerde zirve kemik kitlesine yirmili yafllarda ulafl›l›r. Zirve kemik kitlesi kal›t›m, beslenme, hormonal etkiler, fi-ziksel aktivite, kullan›lan ilaçlardan etkilenir. Bu nedenle
özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde kötü beslenme veya düflük kalsiyum al›m›na ba¤l› olarak suboptimal ke-mik geliflimi osteoporoz yönünden risk oluflturur. Erkekle-rin kemikleri kad›nlar›nkinden daha büyük ve daha uzun ol-du¤u için total kemik kitleleri daha fazlad›r. Fakat trabekü-ler kemik say›lar› ve kal›nl›¤› her iki cinste ayn›d›r, bu ne-denle zirve kemik mineral yo¤unluklar› yak›n de¤erlerde-dir. Vertebra mineral yo¤unlu¤u bilgisayarl› tomografi ile de¤erlendirildi¤inde tamamen yak›n de¤erler bulunur. Yine benzer olarak vertebral kemik hacmi ve trabeküler konnek-tivitenin histomorfometrik çal›flmalar›, genç eriflkin erkek ve kad›nlarda hiçbir farkl›l›k ortaya koymam›flt›r. DEXA (dual energy x-ray absorbtiometri) ile de¤erlendirmede er-keklerde hafif olarak daha yüksek bulunmakta ancak ver-tebra boyutlar›ndaki farkl›l›k düzeltildi¤inde bu fark orta-dan kalkmaktad›r. Bu nedenle kemik yo¤unlu¤undaki erkek avantaj› do¤ru de¤ildir. Bu bilgiler proksimal femur için de geçerlidir.1-3
Otuzlu yafllarla birlikte kemiklerin yo¤unlu¤u ve gücü yavafl yavafl azalmaya bafllar. Hem kad›nlarda hem de erkeklerde kemik kayb› 50 yafl sonras›nda klinik önem arz eder. Herhangi bir yaflta ortaya ç›kan hipogonadizm ke-mik kayb›n› h›zland›r›r.2
Özet
Osteoporoz, kemi¤in k›r›k riskini art›ran bir iskelet sistemi hastal›-¤›d›r. Kiflinin kemik kitlesinin yafl, cinsiyet ve ›rk›na göre beklenen de¤erlerin alt›nda olmas› fleklinde tan›mlan›r. Elli yafl üzerindeki er-keklerin %4-6’s›nda osteoporoz, %33-47’sinde osteopeni vard›r. Erkeklerde risk faktörleri yoksa rutin tarama önerilmemektedir. Er-keklerde osteoporoz tedavisinde kalsiyum, D vitamini ve egzersi-zin yan› s›ra kabul edilen tedaviler hipogonadal erkeklerde testos-teron replasman›, bifosfonatlar ve parathormondur.
Anahtar sözcükler: Osteoporoz, erkek, kemik mineral dansitesi.
Summary
Osteoporosis is a disease of the musculoskeletal system which increases the risk of bone fractures. It is defined as low bone min-eral density expected for age, gender and race. The prevalence of osteoporosis is 4-6% and the prevalence of osteopenia is 33-47% among men older than 50 years. Routine screening is not recom-mended for men unless there are risk factors. Recomrecom-mended therapies for osteoporosis in men are testosterone replacement therapy for hypogonadal patients, biphosphonates and parathor-mone besides calcium, vitamin D and exercise.
Key words:Osteoporosis, male, bone mineral density.
Erkeklerde Osteoporoza Birinci Basamak Bak›fl
MALE OSTEOPOROSIS IN PRIMARY CARE
Çi¤dem Gereklio¤lu1, Gürhan Poçan1, ‹brahim Baflhan1, Ersin Akp›nar2
1) Baflkent Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal› Adana Uygulama ve Araflt›rma Merkezi, Aile Hekimli¤i Uzman› 2) Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›
Türk Aile Hek Derg 2007; 11(2): 87-91
Prevalans
Osteoporoz herhangi bir yaflta görülebilir ancak burada üzerinde durulan daha çok ileri yafl osteoporozudur. Elli yafl üzerindeki erkeklerin %4-6’s›nda osteoporoz, %33-47’sin-de osteopeni vard›r. Amerika Birleflik Devletleri’n%33-47’sin-de (ABD) yaflam boyu kalça k›r›¤› riski erkeklerde %6, kad›n-larda %17.5 bulunmufltur.2
ABD’de 2 milyon erkekte oste-oporoz vard›r, 12 milyon erkek de risk alt›ndad›r.4
Kana-da’da bu oran erkeklerde %2.4, kad›nlarda %9’dur. Oste-oporoz Derne¤i’nin verilerine göre Kanada’da 50 yafl üze-rindeki her dört kad›ndan birinde, her sekiz erkekten birin-de osteoporoz vard›r.5Yetmiflbefl yafl ve üzerinde kalça k›-r›¤› ile birlikte görülen mortalite oran› kad›nlarda %30, er-keklerde %9’dur. ABD’deki bir çal›flmada, bu oran erkek-lerde %31, kad›nlarda %17 olarak saptanm›flt›r. Bu durum, efllik eden hastal›klar›n da görülmesine ba¤l›d›r.1,2
ABD ve Kuzey Avrupa’daki tüm kalça k›r›klar›n›n %25’i erkeklerde görülmektedir.6
ABD’de her y›l osteoporoza ba¤l› 1.5 mil-yon k›r›k meydana gelmektedir: Bu k›r›klar›n 300.000’i kal-ça, 700.000’i vertebra, 250.000’i el bile¤i, 300.000’i ise di-¤er bölgelerdedir.7ABD’de, osteoporoz ve komplikasyon-lar› için yap›lan direkt harcama y›ll›k 14 milyar Amerikan dolar› üzerindedir.
Ülkemizde yap›lan bir çal›flmada erkeklerde osteoporoz oran› 50-59 yafl grubunda %15.8, 60-69 yafl grubunda %31.8, 70-79 yafl grubunda %25, 80-89 yafl grubunda %26.8 olarak bulunmufltur.8
Elli yafl›nda yaflam boyu kalça k›r›¤› insidans› kad›nlar-da %17-22.7, erkeklerde %6-11’dir.9,10
Altm›fl yafl üzerinde semptomatik k›r›k insidans› kad›nlarda %56, erkeklerde %29’dur.11 Erkeklerde prevalans ve insidans daha düflük oldu¤u halde kalça k›r›¤›n› izleyen bir y›ldaki mortalite ka-d›nlar›n 1.5-2 kat›d›r.12,13
Kesitsel bir araflt›rmada, erkekler-de kalça k›r›¤› insidans›n›n 5-6 y›l sonra kad›nlarla ayn› dü-zeye geldi¤i bulunmufltur. Örne¤in, 80 yafl›ndaki bir erkek-teki kalça k›r›¤› riski 75 yafl›ndaki bir kad›nla ayn›d›r.14
Niçin K›r›klar Erkeklerde Kad›nlara Oranla
Daha Az Görülür?
Büyüme s›ras›nda iskelet kütlesinin (yo¤unluk de¤il) bi-rikimi pubertede erkeklerde daha fazlad›r. Erkekler daha genifl kemiklere sahiptir. Özellikle de uzun kemiklerde bu fark %20-30 civar›ndad›r. Erkekler eriflkin dönemden önce daha büyük kortikal genifllikteki uzun kemiklere sahiptir ve bu bütün yaflam boyunca devam eder. Uzun kemiklerin k›-r›¤a olan direnci, total çap› ve kortikal kal›nl›¤›yla ilgilidir. Bu nedenle erkeklerde, uzun kemiklerle ilgili k›r›k
kad›nlar-dan daha az olur. Kad›nlar yaflla ilgili olarak bariz bir trabe-küler kay›p gösterirken erkekler trabetrabe-küler kayba oranla da-ha çok trabeküler incelme gösterirler. Femoral boynun çev-re ölçüsü, erkeklerde yaflla birlikte artar fakat kad›nlarda artmayabilir. Proksimal femurdaki bu farkl›l›k, erkeklerde kalça k›r›klar›n›n daha az olmas›n› aç›klar. Erkeklerde bek-lenen yaflam süresi kad›nlardan daha k›sad›r. Kad›nlarda menopozla birlikte ortadan kalkan östrojen uyar›s› menopo-zun ilk y›llar›nda h›zl› bir kemik kayb›na neden olur.1,15
Risk Faktörleri
Vaka-kontrol ve popülasyon çal›flmalar›, risk faktörleri-nin erkeklerde ve kad›nlarda benzer oldu¤unu göstermekte-dir. Bunlar; ince yap›l› olmak, ileri yafl, ailede osteoporotik k›r›klar›n olmas›, ailede osteoporoz öyküsünün olmas›, di-yetle düflük kalsiyum al›m›, kostikosteroid, antikonvülsan, heparin, tiroid hormonu gibi ilaçlar›n kullan›m›, düflük and-rojen düzeyleri, inaktif yaflam tarz›, hipertiroidizm, sigara kullan›m›, kronik hastal›klar, mide veya barsak operasyonu geçirmifl olmak, devaml› olarak ve fazla miktarda sodyum, fosfor, kafein, protein ve alkol (haftada 27 kadehten fazla) kullan›m›, uzun süre hareketsiz kalmak, son 12 ay içinde düflme, günefl ›fl›¤›ndan az yararlanmak fleklinde s›ralanabi-lir (Tablo 1).2,3,5-7,15,16
Erkeklerde rutin tarama önerilmemektedir. Ancak düflük enerjili travmalara ba¤l› k›r›klar, hipogonadizm, radyogra-fik osteopeni, kompresyon k›r›¤›, uzun süre glukokortikoid tedavisi almak, primer hiperparatiroidizm gibi durumlarda kemik mineral dansitesinin ölçümü uygundur.17
Yap›sal ve genetik faktörler Yafllanma Düflük kemik kütlesi Kad›n cinsiyet Beyaz ›rk
Annede osteoporoz varl›¤› Erken menopoz Zay›f vücut yap›s› Yaflam biçimi ve/veya beslenme ‹naktif ve sedanter yaflam
Kalsiyum ve D vitaminden fakir beslenme Alkol al›m›
Sigara
T›bbi durumlar ‹laçlar (kortizon, metotreksat…)
‹mmobilizasyon Amenore
Düflmeye yönelik kiflisel ve Denge ve normal yürümenin bozulmas› çevresel risk faktörleri Sedatif kullan›m›
Kas zay›fl›¤› Kognitif bozukluklar
Tablo 1
Tan›
Osteoporoz genellikle hiçbir belirti vermeden sessizce ilerleyerek aniden geliflen bir k›r›kla da kendisini gösterir, bunun yan›s›ra bel, kalça ve s›rt omurlar›nda k›r›lma veya çökmeye ba¤l› boyda k›salma gibi belirtiler de gösterebilir. Erkeklerde osteoporozdan flüphe edildi¤inde, önce kifli os-teoporoz riski aç›s›ndan de¤erlendirilir, ard›ndan fizik mu-ayene yap›l›r. Radyolojik incelemelerin yan›s›ra osteoporo-za neden olabilecek birincil patolojiyi ekarte etmeye ve ke-mik turnover h›z›n› de¤erlendirmeye yönelik ek laboratuar incelemeleri gerekli olabilir.15
Kemik mineral yo¤unlu¤unun (KMY) ölçümünde kulla-n›lan yöntemler; ultrasonografi, kantitatif bilgisayarl› to-mografi (QCT), tek foton absorbsiyometri (SPA), dual fo-ton absorbsiyometri (DPA), dual enerji absorbsiyometri (DEXA) ve nötron aktivasyon analizidir (NAA).
Osteoporozun radyolojik tan›s›nda yayg›n olarak kulla-n›lan yöntem DEXA’d›r. Daha az s›kl›kla kullakulla-n›lan di¤er yöntemler ile karfl›laflt›rmas› Tablo 2’de verilmifltir.
Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün kad›nlar için belirledi¤i dan-sitometrik de¤erler, erkeklerde de kullan›labilir. Kemik mi-neral dansitesi (KMD) sonuçlar› tipik olarak T skorlar› ve Z skorlar› fleklinde rapor edilir. T skoru, bir hastan›n KMD de¤eri ile ayn› cinsiyetteki genç, sa¤l›kl› yetiflkinlerin orta-lama zirve de¤eri, Z skoru ise ayn› yafl ve cinsiyetteki kifli-lerin ortalama de¤eri aras›ndaki standart sapmay› ifade
eder. Tan› için T skoru esas al›n›r; “-2,5”dan küçük ise os-teoporoz tan›s› konur.18
Tedaviye yan›t› de¤erlendirmek için DEXA y›lda bir kez tekrarlanabilir, daha k›sa aral›klarla ya-p›lmas›n›n yarar› yoktur.
Vertebra k›r›klar›n›n tan›s›nda standart radyografiler kullan›labilir. Bu amaçla vertikal grafilerde vertebra kor-puslar›n›n ön, orta ve arka yükseklikleri ölçülür. Bir verteb-radaki arka yükseklik, komflu vertebran›n arka yüksekli¤in-den %15 daha küçükse “kompresyon k›r›¤›”, bir vertebran›n ön/arka yükseklik oran› 0.85 veya daha az ise “ön kenar k›-r›¤›”, orta/arka yükseklik oran› 0.85 veya daha az ise “cisim k›r›¤›” tan›s› konur.
Osteoporoz tan›s› alan erkeklerin %50’si için tan›mlana-bilir ikincil neden vard›r.19
En s›k rastlanan ikincil osteopo-roz nedenleri; glukokortikoid tedavisi, hipogonadizm, hi-pertiroidizm, fazla miktarda alkol kullan›m›, kemik ili¤i ne-oplazisi, hiperkalsiüri ve hemokromatozistir.17,20-22
Ay›r›c› tan›ya iliflkin bilgiler Tablo 3’de sunulmufltur.
Kemik döngüsünün bafll›ca biyokimyasal belirleyicileri alkalen fosfataz, osteokalsin ve üriner hidroksiprolindir. Osteokalsin yüksekli¤i, osteoblastik aktivitenin artt›¤›n› gösterir. ‹drarda hidroksiprolin art›fl›, kemik rezorpsiyonu-nu gösterir. Bu biyokimyasal belirleyiciler haricinde, 24 sa-atlik idrarda kalsiyum (Ca) at›l›m› ve bunun idrar kreatinin (Cr) düzeyi ile oran› da (üriner Ca/Cr) kemik turnover dü-zeyinin bir göstergesi olarak kullan›lmaktad›r. Normalde 24 saatlik idrarla kalsiyum at›l›m› 4 mg/kg'› aflmamal›d›r:
Ka-Yöntem Radyasyona maruziyet Maliyet Takipte kullan›m
DEXA Düflük Orta Kullan›labilir
Kantitatif kalça US Yok Düflük Kullan›lmaz
Kantitatif CT Yüksek Yüksek Kullan›lmaz
Tablo 2
Osteoporozun radyolojik tan›s›2
(DEXA= Dual enerji X-ray absorbsiometri, US=Ultrasonografi, CT=bilgisayarl› tomografi)
Hastal›k Test
Diabetes mellitus, nefropati, kronik Açl›k kan flekeri, kreatinin, AST,
Karaci¤er hastal›klar› ALT, GGT, serum protein elektroforezi
Hematolojik maligniteler, multipl myelom, Tam kan say›m›, eritrosit sedimentasyon h›z›,
metastaz protein elektroforezi, Bence-Jones proteinürisi
Hiperparatiroidi Parathormon, kalsiyum, fosfor, ALP, el grafisi,
boyun US, sintigrafi, kreitinin kleiensi, 24 saatlik idrarda kalsiyum
Hipertiroidi TSH, serbest T3, Serbest T4
Hipogonadizm FSH, LH, testosteron
Cushing Sendromu Deksametazon supresyon testi
Tablo 3
d›nlarda günlük 250 mg, erkeklerde ise 300 mg üzeri, her iki cinste 100 mg alt› patolojik olarak kabul edilir. D Vita-mini düzeylerinin mevsimsel farkl›l›klar gösterdi¤i de unu-tulmamal›d›r. Özellikle k›fl›n güneflin yetersiz oldu¤u kuzey bölgelerinde D vitamini düzeyleri Ocak ay›nda en düflük, Temmuz ay›nda ise en yüksek düzeydedir. Kemik metabo-lizmas›n›n iki amaçla de¤erlendirilir: Tedavi bafllang›c›nda kemik kütle kayb›n›n derecesini saptay›p uygun tedavi pro-tokolünü belirlemek ve uygulanan ilaç dozunun etkinli¤ini saptayarak gerekirse doz ayarlamas› yapmakt›r. Rutin labo-ratuvar testleri birincil osteoporozda genellikle normal s›-n›rlardad›r.1-3
Tedavi
Erkeklerde osteoporoz tedavisinde kalsiyum, D vitami-ni, diyet ve egzersizin yan›s›ra kabul edilen tedaviler, hipo-gonadal erkeklerde testosteron replasman›, bifosfonatlar ve parathormondur. Ancak vurgulanmas› gereken en önemli konu, düflme ve k›r›k riskini azaltacak yaflam tarz›na ve günlük hayata iliflkin de¤iflikliklerdir (Tablo 4).
Kalsiyum ve D Vitamini
Günlük kalsiyum al›m› 1000-1500 mg, D vitamini al›m› 400-800 IU/gün olmal›d›r. Yafll›larda derideki sentez, oral al›m ve gastrointestinal emilim azald›¤› için D vitamini dü-zeyleri azal›r.2
Bifosfonatlar
Erkeklerde bifosfanatlarla ilgili çal›flma fazla de¤ildir. Glukokortikoidlerin neden oldu¤u kemik kayb› ile ilgili er-keklerin yer ald›¤› bir pamidronat çal›flmas›nda, tedavinin, metakarpal kortikal alan ve vertebral kemik dansitesinde yararl› oldu¤u görülmüfltür. Erkeklerde osteoporoz tedavisi için onay alm›fl olan alendronat›n kemik dansitesini art›rd›-¤› gösterilmifltir. Bu çal›flma, alendronat›n k›r›klar› azaltt›-¤›n› göstermekle birlikte, azalma istatistiksel olarak anlam-l› de¤ildir. Uzun süre glukokortikoid kullanan erkeklerde alternatif bir tedavi risedronatt›r, kemik dansitesini art›rd›¤› gösterilmifltir ancak k›r›k riskine iliflkin veriler yetersizdir.1,2
‹bandronat, pamidronat ülkemizde henüz bulunmayan, doz aral›klar› daha uzun olan bifosfanatlard›r.
Paratiroid Hormon
Paratiroid hormonunun osteoporotik olgularda trabekü-ler kemi¤i art›rd›¤› gösterilmifltir. ‹diyopatik osteoporozlu erkeklerden oluflan küçük bir grupta, paratiroid hormonu ve 1-25 dihidroksivitamin D’nin kombine kullan›m›n›n trabe-küler, spinal kemik yo¤unlu¤unu ve intestinal kalsiyum ab-sorpsiyonunu art›rd›¤› gösterilmifltir. Paratiroid hormonun rolü henüz yeterince aç›k olmasa da kad›nlarda ve erkekler-de benzer potansiyel özellik gösterir.1
Birincil veya hipogo-nadal osteoporozda 20 mikrogram/gün subkütan uygulan›r. Kontrendikasyonlar›; hiperparatiroidizm, kemi¤in Paget hastal›¤›, osteomalasi, son dönem böbrek hastal›¤›, primer veya metastatik kemik kanseri, böbrek tafl› ve serum kalsi-yum ve alkalen fosfataz de¤erlerinde aç›klanamayan yük-sekliktir.2
Androjen Replasman Tedavisi
Hipogonadizm erkeklerde osteoporozla iliflkili bulun-mufltur.12
Hipogonadal erkeklerde androjen replasman› ke-mik rezorbsiyonunu azalt›p keke-mik kitlesini artt›r›r.23,24
Fakat androjen tedavisinin k›r›k üzerindeki etkilerini araflt›ran herhangi bir çal›flma yoktur.
Sonuç olarak günümüzde bifosfonatlar erkek ostreopo-rozunda ilk tedavi seçene¤i olarak görülmektedir, bifosfo-natlar›n etkisiz oldu¤u çok düflük BMD de¤erleri olan vaka-larda k›sa süreli paratiroid hormonu kullan›labilir.1,25 Korun-ma ve tedavide testosteron replasKorun-man› tart›flKorun-mal› olKorun-makla birlikte kan›tlanm›fl hipogonadizmi olan hastalarda fayda sa¤lamaktad›r.26
Osteoporozdan Korunma
• Testosteron eksikli¤i erkenden tan›nmal› ve tedavi edilmelidir.
• Alkol kullan›m› s›n›rlanmal› ve sigara içilmemelidir. • Yaflam boyu düzenli fiziksel egzersiz yap›lmal›d›r. • Yüksek riskli erkekler erken tan›nmal›d›r.
• Kronik glukokortikoid tedavisinden kaç›n›lmal›d›r. • Birlikte görülen hastal›klar tedavi edilmelidir.
• Yaflam boyu yeterli (1000 mg/gün) (65 yafl üzerindeki erkeklerde 1500 mg/gün veya daha fazla) kalsiyum al›nma-l›d›r.
• Yaflam boyu yeterli vitamin D (400-800 IU/gün) al›n-mal›d›r.
• Düflmelerden korunmal›d›r.1
Doz Endikasyonlar Yan etkiler ve riskler
Alendronat 5mg/gün Önleme Gastrointestinal bozukluklar
10mg/gün veya Tedavi (abdominal a¤r›, bulant›,
70mg/hafta dispepsi, özofagus ülseri)
Risedronat 5mg/gün veya Tedavi Alendronatla ayn›
35mg/hafta
Paratiroid Hormon 200 IU Tedavi Vasküler kalsifikasyon, kemik ili¤i fibrozisi, osteosarkom
(hayvan çal›flmalar›nda)
Tablo 4
Osteoporoz ve Beslenme
Süt ve süt ürünleri en önemli kalsiyum kaynaklar›d›r. Süt, yo¤urt ve peynir en fazla kalsiyum içeren g›dalard›r. Bir bardak süt günlük ihtiyac›m›z›n yaklafl›k 1/4'ünü karfl›-lar. Ya¤ ve kaloriden kaç›nmak için düflük ya¤ içeren süt ve süt ürünleri kullan›labilir. Kalsiyumdan zengin di¤er g›da-lar; yeflil sebzeler, kabuklu deniz hayvanlar›, sardalye bal›-¤›, soya fasulyesi, f›nd›k, badem, pekmez, kalsiyum ile zen-ginlefltirilmifl meyve sular›, ekmektir.26Çeflitli g›dalara ait kalsiyum içeri¤i Tablo 5’de belirtilmifltir.
Kaynaklar
1. Akgün K. ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi Sürekli T›p E¤itimi Etkinlikleri, Osteoporoz Sempozyumu, 26 fiubat 1999, ‹stanbul, 63-72. 2. Campion JM, Maricic MJ. Osteoporosis in men. Am Fam Physician 2003;
67: 1521-6.
3. National Osteoporosis Foundation. Osteoporosis-men. http://www.nof. org/men adresinden 07/07/2006 tarihinde eriflilmifltir.
4. Siminoski K, Leslie WD, Frame H ve ark. Recommendations for bone min-eral density reporting in Canada. Can Assoc Radiol J 2005; 56: 178-88. 5. Clowes JA, Peel NF, Eastell R. The impact of monitoring on adherence and
persistence with antiresorptive treatment for postmenopausal osteoporosis: a randomized controlled trial. J Clin Endocrinol Metab 2004; 89: 1117-23.
6. Bibero¤lu S. Osteoporoz tedavisinde yenilikler. Erkek osteoporozu. Turkish
Journal of Endocrinology and Metabolism2003; 7: 104-5.
7. National Institutes of Health. Osteoporosis and Related Bone Diseases-National Resource Center. Osteoporosis in Men 2005.
8. Kocao¤lu S, Ceceli E, Karao¤lan B, Yorganc›o¤lu ZR. Toplumumuzdaki Erkeklerde Osteoporoz. Osteoporoz Dünyas›ndan 2002; 8: 178-81. http://www.osteoporozdunyasindan.com/sayilar/14/178-181.pdf adresinden 09/07/2006 tarihinde eriflilmifltir.
9. Melton LJ, Kan SH, Wahner HW, Riggs BL. Lifetime fracture risk: An approach to hip fracture risk assessment based on bone mineral density and age. J Clin Epidemiol 1988; 41: 985-94.
10. Oden A, Dawson A, Dere W, Johnell O, Jonsson B, Kanis JA. Lifetime risk of hip fractures is underestimated. Osteoporos Int 1998; 8: 599-603. 11. Jones G, Nguyen T, Sambrook PN, Kelly PJ, Gilbert C, Eisman JA.
Symptomatic fracture incidence in elderly men and women: The Dubbo Osteoporosis Epidemiology Study (DOES). Osteoporos Int 1994; 4: 277-82. 12. Kaufman JM, Johnell O, Abadie E ve ark. Background for studies on the treatment of male osteoporosis: State of the art. Ann Rheum Dis 2000; 59: 765-72.
13. Jacobsen SJ, Goldberg J, Miles TP, Brody JA, Stiers W, Rimm AA. Race and sex differences in mortality following fracture of the hip. Am J Public
Health1992; 82: 1147-50.
14. De Laet CE, van Hout BA, Burger H, Hofman A, Pols HA. Bone density and risk of hip fracture in men and women: Cross sectional analysis. BMJ 1997; 315: 221-5.
15. Erkeklerde osteoporoz. http://www.hacettepem.org.tr adresinden 09/07/2006 tarihinde eriflilmifltir.
16. Akp›nar E. Menopoz ve postmenopozal osteoporoza birinci basamak yaklafl›m. Türkiye'de Aile Hekimli¤i Dergisi 2006; 1: 63-72.
17. Finkelstein JS, Hayes A, Hunzelman JL, Wyland JJ, Lee H, Neer RM. The effects of parathryroid hormone, alendronate, or both in men with osteo-porosis. N Engl J Med 2003; 349: 1216-26.
18. World Health Organisation. Guidelines for preclinical evaluations and clini-cal trials in osteoporosis. 1998.
19. Eastell R, Boyle IT, Compston J, Cooper C, Fogelman I, Francis RM. Management of male osteoporosis: Report of the UK Consensus Group. QJM 1998; 91: 71-92.
20. Iqbal F, Michaelson J, Thaler L, Rubin J, Roman J, Nanes MS. Declining bone mass in men with chronic pulmonary disease. Chest 1999; 116: 1616-24. 21. Adams JS, Soing CF, Kantorovich V. Rapid recovery of bone mass in hypercalciuric, osteoporotic men treated with hydrochlorothiazide. Ann
Intern Med1999; 130: 658-60.
22. Sepici V. Osteoporoz tan›s›nda laboratuar testleri. http://www.osteoporoz. org/html/laboratuvar/html adresinden 07/07/2006 tarihinde eriflilmifltir. 23. Finkelstein JS, Klibanski A, Neer RM ve ark. Increases in bone density
during treatment of men with idiopathic hypogonadotropic hypogonadism. J
Clin Endocrinol Metab1989; 69: 776.
24. Sih R, Morley JE, Kaiser FE, Perry HM, Patrick P, Ross C. Testosterone replacement in older hypogonadal men: A 12 month randomized controlled trial. J Clin Endocrinol Metab 1997; 8: 1661-7.
25. Kamel HK. Male osteoporosis: new trends in diagnosis and therapy. Drugs
Aging2005; 22: 741-8.
26. World Health Organisation and Agriculture Organisation of the United Nations Vitamin and mineral requirements in human nutrition, 2004.
Ölçü Kalsiyum (mg)
Ya¤l› süt 1 Su Barda¤› 291
Ya¤l› yo¤urt 1 Kap 400
Beyaz peynir Kibrit Kutusu 190
Kaflar-çedar-permesan peynir Kibrit kutusu 200-300
Ayran 1 Su Barda¤› 285 Bal›k 1 Porsiyon (100 gr) 200 Sardalye 1 Porsiyon 300 Ispanak 1 Porsiyon 125 Börülce 1 Porsiyon 160 Soya 1 Porsiyon 225
Salata ( yeflil yaprakl› sebzeler) 1 Porsiyon 235
Mercimek 1 porsiyon 59
Nohut 1 Porsiyon 92
Portakal 1 Orta Boy 72
Muz 1 Orta boy 100
Kivi 1 Orta Boy 170
Yumurta sar›s› 1 Adet 147
F›nd›k 100 gr 200
Badem içi 100 gr 250
Tablo 5
Çeflitli g›dalar›n kalsiyum içerikleri
Gelifl tarihi: 17.01.2007 Kabul tarihi: 05.04.2007
‹letiflim adresi: Yard. Doç. Dr. Ersin Akp›nar Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal› Balcal› Adana Tel: (0322) 338 60 60/3087
Fax: (0322 ) 338 65 72 e-mail: eakpinar@cu.edu.tr
