Osteoporoz
D ü n y a s ı n d a n
Postmenopozal Osteoporozu Olan Kad›nlarda Risedronat›n Kemik Mineral
Yo¤unlu¤u ve Yaflam Kalitesi Üzerine Etkisi: 1 Y›ll›k Takip Sonuçlar›
Impact of Risedronate on Bone Mineral Density and Quality of Life in Postmenopausal Women withOsteoporosis: The Results of 1-Year Follow up
Ercan Madenci*, Savafl Gürsoy*, Sema Keven*, Emine Ar›ca*
(1
) Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›
ÖZET
Çal›flmam›z›n amac›, PMO’u olan kad›nlarda risedronat tedavisinin, kemik mineral yo¤unlu¤u (KMY) ve yaflam ka-litesi üzerindeki etkisini araflt›rmakt›r.
Çal›flmaya PMO olan 65 hasta al›nd›. Rast gele yöntem-le 45 olgu tedavi ve 20 olgu kontrol grubuna seçildi. Te-davi grubunu oluflturan 45 olguya 1 y›l süreyle, günlük 5 mg risedronat ve 1000 mg kalsiyum, kontrol grubundaki 20 olguya ise günlük 1000 mg kalsiyum verildi. Çal›flma-n›n bafllang›c›nda ve sonunda olgular›n yaflam kalitesini Nottingham Sa¤l›k Profili (NSP) skalas› ile de¤erlendiril-di. Olgular›n kemik mineral yo¤unluklar›, tedavinin bafl›n-da, 6.ayda ve 12.ayda vertebra ve femur bölgelerinden DEXA ile ölçüldü. ‹lk 6 ayl›k sürenin sonunda hasta ve kontrol gurubu ölçümleri aras›nda anlaml› bir fark saptan-mad› (p>0.05). Bir y›l›n sonunda tedavi grubundaki olgu-lar›n KMY ölçümlerinde anlaml› bir art›fl oldu¤u saptan›r-ken (p<0.05), kontrol grubundaki olgularda anlaml› bir düflme oldu¤u gözlendi (p<0.05).
Gruplar aras›ndaki yaflam kalitesi testinde tedavi öncesi ve sonras› sonuçlar›nda, tedavi grubunda anlaml› fark saptan›rken (p<0.05), kontrol grubunda ise anlaml› fark bulunmad› (p>0.05). Tedavi grubundaki olgularda, fizik-sel aktivite k›s›tl›l›¤› parametresinde anlaml› bir farkl›l›k bu-lunmad› (p>0.05).
Sonuç olarak; risedronat›n kemik mineral yo¤unlu¤unu artt›rd›¤›, k›r›k riskini azaltt›¤›, a¤r›y› azaltt›¤› ve yaflam ka-litesinin artmas›nda etkili oldu¤u kan›s›na vard›k.
A
Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Postmenopozal osteoporoz, risedro-nat, Nottingham sa¤l›k profili
SUMMARY
Our objective was to assess the impact of treatment with ri-sedronate on the bone mineral density and quality of life in the women who had postmenopausal osteoporosis (PMO). Sixty-five patients with PMO were included in the study. Forty-five of them were selected randomly, and constitu-ted the study group while the remaining 20 served as control. Forty-five patients comprising the study group were treated with 5 mg risedronate and 1000 mg calci-um for 1 year while 20 control patients were treated only with 1000 mg calcium. The quality of life of the patients was evaluated with Notthingham Health Profile (NHP) scale both at the beginning and at the end of the study. Bone mineral densities were measured in the vertebral and femoral regions using DEXA at the beginning, and at 6th and 12th months of the treatment. The results of pa-tients and controls were not different significantly after 6 months follow up (p>0.05). At the end of 1 year follow up, the bone mineral density of the treatment group inc-reased significantly while it decinc-reased significantly in the controls (p<0.05).
Quality of life increased significantly in the treatment gro-up (p<0.05) while it did not change in the control grogro-up (p>0.05). The parameters related to the limitation of physical activity did not change significantly in the treat-ment group (p>0.05).
In conclusion, by increasing the bone mineral density, rised-ronate increases the quality of bone, decreases the risk of fracture and pain, and positively effects the quality of life. K
Keeyy wwoorrddss:: Postmenopausal osteoporosis, risedronate, Nottingham Health Profile.
G‹R‹fi
Postmenopozal osteoporoz (PMO), kad›nlarda me-nopoz sonras›nda gözlenen bir sistemik kemik has-tal›¤›d›r (1). Düflük kemik mineral yo¤unlu¤u, kemik dokusunun mikro mimari özelliklerinde bozulmalar›n varl›¤› ve kemik k›r›lganl›¤›n›n artmas› ile karakterize metabolik bir kemik hastal›¤›d›r (2).
Yap›lan araflt›rmalarda PMO’un kad›nlar›n en az %30’unu etkiledi¤i bildirilmektedir (3). Önemli bir a¤r› ve disabilite nedeni olan osteoporoz, hastalar›n yaflam kalitelerini de olumsuz yönde etkiledi¤i için tedavi edilmesi gereken bir hastal›kt›r (4).
Risedronat, kemik döngüsünü düzenleyen, antire-zorptif aktivite gösteren pirofosfat analo¤udur (5). Di¤er bifosfonatlardan farkl› olarak fizikokimyasal yap›s›nda bir siklik yap›da nitrojen atomu yer almak-ta ve bu sayede düflük dozlarda dahi kullan›m›nda, terapötik özelli¤ini önemli ölçüde artt›rd›¤› ileri sü-rülmektedir (5-6).
‹n vitro çal›flmalar risedronat›n temelde kemik re-zorpsiyonunun aktif bölgelerine seçici olarak ba¤-land›¤›n›, buralarda osteoblastlar›n yeni kemik olufl-turmas›n› bozmadan osteoklastlar›n kemik y›k›m ak-tivitesini inhibe etti¤ini ve indirek etki ile de osteob-last aktivitesini ve kemik formasyonunu sitimüle etti-¤ini bildirmektedir (7).
Risedronat›n insan vücudundaki terminal yar› ömrü-nün 200 saat oldu¤u (8) ve oral tek doz kullan›m›n-da, aminobifosfonatlara göre gastrointestinal yan etkisinin daha az oldu¤u yap›lan araflt›rmalarda bil-dirilmifltir (9).
Risedronat›n, di¤er bifosfonatlar gibi biyoyararlan›-m› düflüktür. Su d›fl›ndaki içeceklerden ve besin maddelerinden etkilenir. Risedronat›n kullan›m› flu anda piyasada bulunan bifosfonatlara göre hasta aç›s›ndan kolaylaflt›r›lm›flt›r. Risedronat, sabah kah-valt›dan yar›m saat önce al›nabilmesinin yan› s›ra, herhangi bir ö¤ünden iki saat sonra veya yatmadan yar›m saat öncede bol su ile al›nabilir (10).
Çal›flmam›z›n amac›, PMO’u olan kad›nlarda rised-ronat tedavisinin, kemik mineral yo¤unlu¤u (KMY) ve yaflam kalitesi üzerindeki etkisini araflt›rmakt›r. MATERYAL VE METOD
Bu çal›flmada Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› polikli-ni¤ine baflvuran ve PMO tan›s› alm›fl olgulardan rast gele yöntemle 45’i tedavi grubuna, 20’si de kontrol grubuna seçildi.
Romatoid artrit gibi inflamatuvar romatizmal hastal›-¤›, endokrinolojik bozuklu¤u, böbrek ve karaci¤er hastal›¤› gibi sekonder osteoporoza neden olabile-cek hastal›k öyküsü olanlarla uzun süreli ilaç kulla-n›m öyküsü olanlar ve aktif peptik ülseri olan olgular çal›flmaya al›nmad›lar.
Tedavi grubundaki 45 olguya 1 y›l süreyle, günlük 5 mg risedronat ve 1000 mg kalsiyum, kontrol gru-bundaki 20 olguya ise günlük 1000 mg kalsiyum verildi.
Hastalara risedronat›, sabah aç karn›na veya her-hangi bir ö¤ünden yaklafl›k iki saat sonra bol su ile almalar›, ald›ktan sonra en az yar›m saat herhangi bir fley yiyip-içmemeleri, bu süre içinde dik durum-da kalmalar› önerildi. Hastalara kalsiyum ile risedro-nat› birlikte almamalar› gerekti¤i anlat›ld›.
Tüm olgular›n yafl, boy, kilo, vücut kitle indeksi (VK‹), menopoz süresi, menopoz yafl› gibi demogra-fik verileri kaydedildi ve gruplar aras›ndaki karfl›lafl-t›rmalar yap›larak istatistik olarak anlaml›l›klar›na ba-k›ld›. Yine tüm olgular›n L1-4 lomber vertebra, fe-mur (total) ve wards üçgeni T ve Z skorlar›na göre KMY; tedavinin bafl›nda, 6. ve 12. aylarda Dual Fo-ton X-ray Absorbsiyometre (DEXA, Hologic Q2000) cihaz› ile ölçümleri yap›ld› ve ç›kan sonuç-lar›n ortalama, minumum, maksimum de¤erleri her iki grup aras›nda karfl›laflt›rmal› olarak tablo halinde sunuldu.
PMO’un komplikasyonlar›ndan etkilenmifl olabilece-¤ini düflündü¤ümüz yaflam kalitesini, olgular›n be-densel, emosyonel ve sosyal yaflamlar›n› ilgilendi-ren ve bir disabilite ölçe¤i olarak kullan›lan Notting-ham Sa¤l›k Profili (NSP) skalas› ile çal›flman›n ba-fl›nda ve sonunda tüm olgular de¤erlendirildi (11). ‹statistiksel analizler Windows için gelifltirilen SPSS program› (10.0 versiyonu) ile yap›ld›. Olgu ve kontrol grubunun, demografik veriler aras›ndaki de-¤erler ile tedavi öncesi ve sonras› KMY ve NSP pa-rametre de¤erlerinin karfl›laflt›r›lmas›nda Student-t testi kullan›larak anlaml› farkl›l›klar›n olup olmad›¤›na bak›ld›.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan 65 postmenopozal osteoporozlu hastan›n yafl, kilo, boy ve VK‹’leri, menopoz yafl ve sürelerine ait veriler Tablo I’de sunuldu. Her iki grup aras›nda; yafl, menopoz yafl› ve süresi, boy, kilo ve VK‹’leri aras›nda anlaml› bir farkl›l›k bulunmad› (p>0.05, Tablo 1).
Z skorlar›na göre) KMY’nunun ilk 6 ayl›k ölçüm so-nuçlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›nda k›smi bir art›fl olsa da bu istatistik olarak anlaml› bir fark de¤ildi (p>0.05). 12. ayda yap›lan kemik mineral yo¤unlu¤u ölçüm sonuçlar›na göre tedavi grubunda anlaml› bir art›fl oldu¤u saptan›rken (p<0.001, Tablo 2); kontrol grubunun KMY’nda L1-4, femur (total) ve wards üç-geni t-skorlar›nda anlaml› bir azalma oldu¤u gözlen-di (p<0.001, Tablo 2).
NSP parametrelerinin tedavi öncesi ve sonras› de-¤erlendirmesi Tablo 3’te sunuldu. Tedavi grubun-daki olgular›n NSP parametresinin alt bafll›klar› olan
a¤r›, enerji, emosyonel durum, uyku ve sosyal izo-lasyon da tedavi öncesine göre önemli bir iyileflme-nin oldu¤u gözlenirken (p<0.001, Tablo 3), fiziksel aktivite k›s›tl›l›¤›nda anlaml› bir farkl›l›k görülmedi (p>0.05, Tablo 3). Kontrol grubunda ise tüm para-metrelerde anlaml› bir farkl›l›k bulunmad› (p>0.05, Tablo 3).
TARTIfiMA
Dünyada ortalama yaflam süresinin artmas›, oste-oporozun önemini artt›rm›flt›r. PMO 50 yafl›n
üstün-T
Teeddaavvii GGrruubbuu ((nn::4455)) KKoonnttrrooll GGrruubbuu ((nn::2200)) P
Paarraammeettrreelleerr OOrrttaallaammaa MMiinn.. MaMaxx.. OOrrttaallaammaa MMiinn.. MMaaxx.. tt pp Y Yaaflfl ((yy››ll)) 60.4 ± 9.43 46 81 58.5 ± 7.41 45 78 0.797 0.428* A A¤¤››rrll››kk ((kkgg)) 69.3 ± 16.2 56 113 66.3 ± 11.7 57 109 0.745 0.459* B Booyy ((ccmm)) 156.3 ± 8.5 148 177 155.9 ± 7.1 149 176 0.184 0.854* V Vüüccuutt KKiittllee 28.5 ± 5.34 25 35 27.4 ± 4.25 24 31 0.813 0.419* ‹‹nnddeekkssii ((kkgg//mm22 )) M
Meennooppoozz yyaaflfl›› ((yy››ll)) 50.4 ± 5.23 44 57 49.5 ± 4.45 45 58 0.676 0.501* M
Meennooppoozz ssüürreessii ((yy››ll)) 17.4 ± 9.43 2 27 15.5 ± 7.61 3 18 0.793 0.431*
*: Anlaml› de¤il
T
Taabblloo 11:: Olgular›n demografik verileri.
T
TEEDDAAVV‹‹ GGRRUUBBUU T
TÖÖ 66.. aayy tt pp 1122..aayy tt pp L
L11--44
tt--sskkoorruu 2.6 ± 0.6 2.5 ± 0.8 0.671 0.504* 2.0 ± 0.7 4.366 0.000** zz--sskkoorruu 1.4 ± 0.5 1.3 ± 0.7 0.780 0.437* 1.1 ± 0.9 1.955 0.05** F
Feemmuurr ((ttoottaall))
tt--sskkoorruu 2.2 ± 0.6 2.1 ± 0.7 0.728 0.468* 1.8 ± 0.7 2.910 0.004** zz--sskkoorruu 1.2 ± 0.6 1.0 ± 0.9 1.240 0.218* 0.8 ± 0.6 3.162 0.002** W Waarrddss üüççggeennii tt--sskkoorruu 3.1 ± 0.7 3.0 ± 0.5 0.780 0.437* 2.8 ± 0.6 2.183 0.03** zz--sskkoorruu 1.1 ± 0.7 0.9 ± 0.8 1.262 0.210* 0.7 ± 0.6 2.910 0.004** K KOONNTTRROOLL GGRRUUBBUU T
TÖÖ 66.. aayy tt pp 1122..aayy tt pp L
L11--44
tt--sskkoorruu 2.9 ± 0.8 2.9 ± 0.6 0.000 1.000* 3.4 ± 0.7 1.961 0.05** zz--sskkoorruu 1.8 ± 0.9 1.8 ± 0.7 0.000 1.000* 2.0 ± 0.8 0.743 0.452* F
Feemmuurr ((ttoottaall))
tt--sskkoorruu 2.6 ± 0.6 2.7 ± 0.7 0.485 0.630* 3.1 ± 0.6 2.635 0.01** zz--sskkoorruu 1.5 ± 0.8 1.5 ± 0.6 0.447 0.657* 1.8 ± 0.7 1.262 0.214* W Waarrddss üüççggeennii tt--sskkoorruu 3.3 ± 0.8 3.1 ± 0.5 0.948 0.350* 3.4 ± 0.4 2.000 0.05** zz--sskkoorruu 1.3 ± 0.9 1.3 ± 0.6 0.000 1.000* 1.5 ± 0.5 0.869 0.390*
*: Anlaml› de¤il **: Anlaml›
T
Taabblloo 22:: Tedavi ve kontrol grubundaki olgular›n KMY ölçüm sonuçlar›n›n (tedavi öncesi (TÖ), 6.ay, 12.ay) da¤›l›mlar› ve ista-tistik de¤erleri.
deki beyaz kad›nlar›n yaklafl›k %45’ini etkiledi¤i ya-p›lan araflt›rmalarda bildirilmektedir (3). Oran›n bu kadar yüksek olmas› hastalar›n tedavilerini zorunlu k›lmaktad›r. Tedavisinde farkl› protokoller önerilmek-le birlikte günümüzde kombine tedavi protokolönerilmek-leri- protokolleri-nin daha etkin oldu¤u görüflü desteklenmektedir. Kalsiyumun çeflitli tedavi kombinasyonlar›n›n vazge-çilmez bir bölümü oldu¤u bilinmektedir (12). Çal›fl-mam›zda risedronat ile birlikte destek tedavisi ola-rak kalsiyumu kulland›k.
Bir çal›flmada, PMO’lu hastalarda 5 mg oral rised-ronat, iki y›l süre ile kullan›lm›fl ve bir y›l sonunda plasebo grubuna göre lomber bölgede %3.2, kal-çada %2, iki y›l sonunda ise lomber bölgede %5.5, kalçada %3 oran›nda KMY’nda art›fl saptanm›flt›r (13). Baflka bir çal›flmada 5 mg risedronat› 821 hasta 3 y›l süre ile kullanm›fl ve KMY’nda plasebo grubuna göre lomber bölgede %5.4, femur boy-nunda %1.6, intertrokanterik bölgede %3.3 oran›n-da art›fl olmufltur (14). Ayn› çal›flmaoran›n-da vertebra ve vertebra d›fl› fraktür insidans›n› önemli oranda azalt-t›¤› ileri sürülmüfltür. Bizim çal›flmam›zda da risedro-nat kullanan grupta bir y›l›n sonunda lomber ve fe-mur bölgelerinde KMY anlaml› derecede artm›flt›r (p<0.001). Olgular›n bir y›ll›k izlenmesi s›ras›nda hiç birinde osteoporoza ba¤l› oldu¤u düflünülen herhangi bir fraktür görülmemifltir.
Osteoporozun en s›k semptomunun bel ve s›rt a¤-r›s› oldu¤u, bunun osteoporoza ikincil geliflen mik-rofraktürlerle ilgili oldu¤u görüflü yayg›nd›r. A¤r› hastalar›n günlük yaflam aktivitelerini ve psikolojile-rini olumsuz olarak etkileyen önemli bir problemdir (15). Lips ve arkadafllar› vertebra fraktürü olan
has-talarda yapt›klar› bir çal›flmada, olgular›n yaflam ka-litelerinin azald›¤›n›; ancak a¤r›, hareket k›s›tl›l›¤› ile ruhsal durum parametreleri aras›nda iyi bir korelas-yon olmad›¤›n› göstermifllerdir (16). Bizim çal›flma-m›zda da hastal›¤a ba¤l› olarak olumsuz etkilenen NSP’nin a¤r›, enerji, uyku, emosyonel reaksiyonlar ve sosyal izolasyon parametrelerinde bir y›ll›k rised-ronat tedavisi sonucunda anlaml› derecede düzel-me olurken (p<0.001), fiziksel aktivite k›s›tl›l›¤›nda herhangi bir farkl›l›k bulunmad› (p>0.05). Kontrol grubunda da hiçbir parametrelerde anlaml› bir fark-l›l›k görülmedi (p>0.05).
Sonuç olarak; risedronat›n kemik mineral yo¤unlu-¤unu ve buna ba¤l› olarak kemik kalitesini artt›rd›¤›, k›r›k riskini azaltt›¤›, a¤r›y› azaltt›¤› ve yaflam kalitesi-nin artmas›nda etkili oldu¤u kan›s›na vard›k.
KAYNAKLAR
1. Eskiyurt N, Akyüz G: Osteoporoz: Genel bir de¤erlen-dirme. Karaaslan Y, Akyüz G, (Ed) Osteoporoz Top 40. MD Yay›nc›l›k, Ankara 2002; s:1-22
2. Kanis JA, Delmas P, Burckhardt P, et al. Guidelines for diagnosis and management of osteoporosis. Oste-oporosis Int 1997; 7: 390-406
3. WHO Study Group: Assesment of fracture risk and its application to screening for postmenopousal osteopo-rosis. World Health Organization, Geneva, 1994 4. Consensus Development Conference: Diagnosis,
prophylaxis, and treatment of osteoporosis. Am Med J 1993; 94: 646-50
5. Devide G, Silvano A: New bisphosphonates in the tre-atment of bone disease. Drugs & Aging 1999; 15(4): 285-93
T
TEEDDAAVV‹‹ GGRRUUBBUU KOKONNTTRROOLL GGRRUUBBUU T
TÖÖ 66.. aayy tt pp TÖTÖ 1122..aayy tt pp A
A¤¤rr›› 95.2±9.3 15.4±5.5 80.5±6.3 78.4±7.6
(50-100) (0-75) 49.545 0.000** (40-100) (30-90) 0.951 0.348* F
Fiizziikksseell aakkttiivviittee 20.4±4.5 18.7±6.9 23.3±6.5 20.5±4.5
kk››ss››ttll››ll››¤¤›› (0-40) (0-20) 1.384 0.169* (0-50) (0-30) 1.584 0.122* E Enneerrjjii 65.6±12.1 17.4±5.2 55.7±11.3 52.6±12.3 (46-90) (0-33) 24.551 0.000** (33-85) (33-80) 0.830 0.412* U Uyykkuu 87.3±11.3 22.2±9.5 80.4±10.4 78.6±11.2 (60-100) (0-40) 29.581 0.000** (70-100) (55-95) 0.527 0.602* S
Soossyyaall iizzoollaassyyoonn 63.5±18.2 19.7±8.9 55.7±13.4 53.6±11.3
(40-100) (0-40) 15.099 0.000** (45-90) (30-85) 0.536 0.596* E
Emmoossyyoonneell 89.5±8.7 20.6±9.2 85.2±9.2 81.2±7.6
rreeaakkssiiyyoonn (66-100) (0-33) 36.502 0.000** (70-100) (56-90) 1.499 0.143*
*: Anlaml› de¤il **: Anlaml›
T
6. Lieata AA. Bisphosphonate therapy. Am J Med Sci 1997; 313: 17-22
7. Richardson AC, Tinling SP, Chole RA. Risedronate activity in the fetal and neonatal mouse. Otolaryngol Head Neck Surg 1993; 109: 623-33
8. Mitchell DY, Barr WH, Eusebio RA, et al. Determinati-on of intravenous pharmacokinetics, absolute and re-lative bioavailability and intra and intersubject variabi-lity of risedronate using a four period replicate study design (abstract no. 3444). Pharm Res 1997; 14: 610 9. Blank MA, Ema BL, Gibson GW, et al. Nonclinical mo-del for assessing gastric effects of bisphosphonates. Dig Dis Sci 1997; 42: 281-8
10. Mitchell DY, Eusebio RA, Heise MA, et al. The effect of dosing regimen on the pharmacokinetics of risedro-nate administered to healty subjects (abstract no. M661). J Bone Miner Res 1996; 11: s:347
11. Sindel D, Dilflen G, Kubat A. Postmenopozal osteopo-rozda yaflam kalitesi sonuçlar›. Romatol T›b Rehab 1995; 6 (3); 144-8.
12. Adami S, Baroni MC, Pedrazzoni M, et al. Treatment of postmenopausal osteoporosis with continuous daily oral alendronate in comparison with either placebo or intranasal salmon calcitonin. Osteoporosis Int 1993; suppl.3: 21-7
13. Mortensen L, Charles P, Bekler PJ, et al. Risedronate in bone mass in an early postmenopausal population: Treatment plus one year of follow up. J Clin An Metab 1998; 83 (2): 396-402
14. Steven TH, Nelson BW, Harry KG, Clark DM, et al. Ef-fects of risedronate treatment on vertebral and nonver-tebral fractures in women with postmenopausal oste-oporosis. Jama 1999; 282 (14): 1344-52
15. Akyüz G. Osteoporozda a¤r› ve osteoporozun yaflam kalitesi üzerine etkileri. Prospect; 1998; 3: 130-2 16. Lips P, Agnusdei D, Caulin F et al. The development
of a European questionnaire for quality of life in pati-ents with vertebral osteoporosis. J Rheumatol Suppl, 103;84-85; discussion 1996; 86-8
