Amik Havzası, Gölbaşı Gölü'nden İki Farklı Midye Türünün (Unio Terminalis Ve Potamida Littoralis) Dokularında Ağır Metal Birikimi

17

AM

_{øK HAVZASI, GÖLBAùI GÖLÜ’NDEN øKø FARKLI MøDYE TÜRÜNÜN (Unio}

terminalis VE Potamida littoralis) DOKULARINDA AöIR METAL BøRøKøMø

Mustafa Kemal Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Antakya, HATAY e-mail: mturkmen@mku.edu.tr

ÖZET

Bu çalıúmada, Amik havzası Gölbaúı Gölü’nden örneklenen iki farklı midye türünün (Unio terminalis ve Potamida littoralis) kas ve solungacında a÷ır metal (Cd, Cu, Fe, Zn, Pb, Ni, Mn, Cr ve Co) birikimleri incelenmiútir. Yo÷un olarak tarımsal faaliyetlerin uygulandı÷ı Amik havzasında bulunan Gölbaúı Gölü tabandan kaynak suları ile beslenen do÷al bir göl olup, pek çok bitkisel ve hayvansal organizmanın yaúadı÷ı ekosistemdir.

Anahtar Sözcükler: Gölbaúı Gölü, Midye, Unio terminalis, Potamida littoralis, A÷ır Metal

HEAVY METAL ACCUMULATION IN TISSUES OF TWO DIFFERENT MUSSEL SPECIES

(UNøO TERMøNALøS AND POTAMøDA LøTTORALøS) FROM LAKE GÖLBAùI, AMøK BASIN

ABSTRACT

In present study, the heavy metal accumulations (Cd, Cu, Fe, Zn, Pb, Ni, Mn, Cr ve Co) were investigated in the muscle and gill of two different mussel species (Unio terminalis and Potamida littoralis) sampled from Lake Gölbaúı in the Amik Basin. Lake Gölbaúı located in Amik Basin where intensive agricultural activities are applied is a natural lake. Its main water supplies are groundwater and it is a unique ecosystem with many herbal and animal communities.

Key Words: Lake Gölbaúı, Mussel, Unio terminalis, Potamida littoralis, Heavy metal

______________________________________________________________________________________________

GøRøù

Sucul ekosistemler sürekli olarak lokal yada hava vasıtasıyla uzak mesafelerden gelerek çevreyi kirleten kirleticilerin baskısı altındadır. Bu kirleticilerin ço÷u sucul organizmalar için toksik olup, öldürücü düzeyde etkilere sahip olabilir. Bu toksik etkiler esasen kirleticinin türüne ve konsantrasyonuna ba÷lıdır. Pek çok durumlarda, konsantrasyonlar düúük olabilir ve kronik hastalıklara sebep olabilir. Halbuki, bazı durumlarda, göl ve nehirlerde balık ve di÷er farklı sucul organizmaların ölümleriyle sonuçlanan yo÷un kirlilikler de olabilir (Salánki et al., 2003). Hatay ilinin kuzey do÷usunda yer alan Gölbaúı gölü, Kırıkhan’a 10, Antakya’ya 50 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yüzey alanı yaklaúık 12 dekar olan gölün, 4 dekarı sulak sazlık alanlardan oluúmaktadır. Bölgede sulama amaçlı olarak kullanılan bu göl, çevresindeki tepelerin altından çıkan kaynak suları ile beslenmektedir. Bu kaynak sularının toplam debisi yaklaúık 2,5-3 m3

/sn’dir. Yazın sulama mevsiminden sonra suyu azalan gölün maksimum derinli÷i 4 metre olup, ortalama derinlik 1-1,5 metre civarındadır. Kıú mevsiminde ise maksimum derinlik 6 metre olup ortalama derinlik yaklaúık 3,5-4 metredir. Gölbaúı Gölü’nde bol olarak bulunan baúta karabalık olmak üzere yılan balı÷ı, sarıbenli vb. balık ve midye türleri ile kurba÷a avcılı÷ı yöre balıkçılarının ekonomilerine büyük ölçüde katkı sa÷lamaktadır.

Gölbaúı Gölü’ne herhangi bir dere yada akarsu ba÷lantısı olmayıp, kaynak suları ile beslenmesine ra÷men, Amik ovası ve çevresinde yo÷un olarak uygulanan tarımsal faaliyetlerden önemli ölçüde etkilenmektedir. Özellikle uçakla havadan yapılan ilaçlamaların bu etkilenmede önemli payının olması son derece muhtemeldir. Bu nedenle, baúta balıklar ve midyeler olmak üzere pek çok sucul organizmayı bünyesinde barındıran bu gölün biyolojik çeúitlilik açısından da son derece zengin olması, böyle bir çalıúmanın yapılmasının en önemli amacını oluúturmaktadır.

MATERYAL VE YÖNTEM

Bu çalıúmada araútırma materyali olarak gölde do÷al olarak bulunan Unio terminalis ve Potamida littoralis türleri kullanılmıútır. Midye örnekleri A÷ustos 2004 tarihinde her iki türden de 10’ar adet toplanıp, aynı gün içerisinde laboratuara getirilerek, analize kadar –20 0C’de dondurulmuútur. Boy ve a÷ırlıkları kaydedilen midyelerden plastik bıçak yardımı ile kas ve solungaç örnekleri alınmıútır. Kül fırınında yakılan doku örnekleri nitrik asitle (HNO3) ekstrakte edildikten sonra tamamen berraklaúan çözeltiler, filtre ka÷ıdından geçirilerek, deiyonize su ile 25 ml’ye tamamlanıp, analize hazır hale getirilmiútir. Bu doku örnekleri okutulmadan önce çalıúılacak elementlerin (Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb ve Zn) standart aralı÷ı belirlenmiútir. Örnekler, Multi IV (Merck) element standardı kullanılarak hazırlanan standartlarla kalibre edilen ICP-AES Varian Liberty Series–2’de analiz edilmiútir. Sonuçlar µg g-1 _{yaú a÷ırlık} olarak ifade edilmiútir. Türler ve dokulardaki a÷ır metal konsantrasyonları arasındaki farklılıklar t testi ile incelenmiútir (p=0.05). østatistiksel analizlerden önce de÷erler logaritmaya dönüútürülerek varyansların homojenlik testi yapılmıú olup, bütün hesaplamalarda SPSS paket programı kullanılmıútır (Özdamar, 1999).

18

BULGULAR

Gölbaúı Gölü’nden toplanan Potamida littoralis ve Unio terminalis türlerinde a÷ır metal birikimi Tablo 1’ de verilmiútir. Tablodan görüldü÷ü gibi, Potamida littoralis türünün kas ve solungaçlarındaki kadmiyum, krom, bakır, mangan ve nikel birikimleri arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmuútur (p<0,05). Aynı úekilde, Unio terminalis türünün kas ve solungaçlarındaki kadmiyum, krom, bakır ve kurúun birikimleri arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmuútur (p<0,05). Di÷er taraftan, her iki türün kas dokusundaki a÷ır metal birikimleri karúılaútırıldı÷ında, sadece demir ve çinko birikimleri, solungaçlarındaki birikimler karúılaútırıldı÷ında ise, nikel ve çinko birikimleri arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmuútur (p<0,05). Genel olarak sonuçlar incelendi÷inde görülece÷i gibi her iki türde de solungaçlardaki a÷ır metal birikimlerin kas dokusundan daha yüksek oldu÷u görülmektedir. Çalıúmamızda elde etti÷imiz sonuçlar EPA ve FAO’nun bildirdi÷i kabul edilebilir sınırların altında bulunmuútur.

TARTIùMA VE SONUÇ

Mevcut çalıúmada, tür ve organ farkı gözetmeksizin midyelerdeki ortalama a÷ır metal konsantrasyonları; Cd için 0,009, Co için 0,003, Cr için 0,021, Cu için 0,112, Fe için 2,54, Mn için 9,286, Ni için 0,019, Pb için 0,01 ve Zn için 0,831 µg/g yaú a÷ırlık olarak bulunmuútur. EPA (Environmental Protection Agency)’ya göre kabul edilebilir de÷erler Cd için 1,4, Co için 27, Cr için 4,1, Cu için 54, Fe için 410, Mn için 190, Ni için 27 ve Zn için 410 mg/kg olarak bildirilmiútir (Anonymous, 2005). FAO (Food and Agriculture Organization)’ya göre ise yumuúakçalarda kabul edilebilir de÷erler Cd için 2, Cr için 1, Cu için 10-30, Pb için 1-6 ve Zn için 40-100 µg/g olarak bildirilmiútir (Wagner and Boman, 2004).

ùekil 1. Çalıúma Alanı, Gölbaúı Gölü. Figure 1. Study Area, Lake Gölbaúı.

Tablo 1. Gölbaúı Gölü’nden Potamida littoralis ve Unio terminalis Türlerinde µg g-1 yaú A÷ırlık Olarak A÷ır Metal

Konsantrasyonları (Ortalama±Standart Hata)*, **

Table 1. Heavy Metal Concentrations as µg g-1wet weight in Potamida littoralis and Unio terminalis species from Lake Gölbaúı (Mean± Standard Error). *: Aynı harflerle gösterilen a÷ır metal ortalamaları arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık yoktur (p>0,05)

**: a ve b harfleri aynı türün farklı dokularındaki; x ve y harfleri ise farklı türlerin benzer dokularındaki a÷ır metal konsantrasyonları arasındaki farklılıkları ifade etmek için kullanılmıútır.

Gundacker (2000), Viyana nehir habitatında yaptı÷ı çalıúmada çift kabuklulardan Anodonta sp. ve Unio pictorum türlerinde a÷ır metal birikimlerini karúılaútırmıútır. Çeúitli dokularından aldı÷ı örneklerde a÷ır metal seviyelerini incelemiútir. Anodonta sp.’nin solungacında Cd, Pb, Cu ve Zn için sırasıyla 0,25-0,67, 1,09-21,3, 2,9-8,3, 317-862 ppm., kasında Cd, Pb, Cu ve Zn için sırasıyla 0,16-0,72, 0,16-3,18, 0,9-8,5, 111-328 ppm. ve Unio pictorum‘un solungacında Cd, Pb, Cu ve Zn için sırasıyla 0,3-0,82, 1,13-4,68, 7,2-9,2, 316-430 ppm., kasında Cd, Pb, Cu ve Zn için sırasıyla 0,23-0,9, 0,29-2,2, 5,2-6,1, 142-276 ppm olarak bulmuútur. Gölbaúı Gölü’nde yaptı÷ımız çalıúmanın bulguları ile karúılaútırıldı÷ında her iki midye türünün solungaç ve kas dokularının sonuçları Viyana’da yapılan çalıúmanın sonuçlarından düúük oldu÷u görülmektedir. Buna karúılık, dokular arası karúılaútırma yapıldı÷ında solungaçta kastan daha fazla a÷ır metal birikti÷i görülmektedir. Bu sonuçlar mevcut çalıúmanın sonuçlarını destekler niteliktedir.

Potamida littoralis Unio terminalis

Metaller

Kas Solungaç Kas Solungaç

Kadmiyum, Cd 0,002±0,001ax 0,012±0,009bx 0,004±0,001ax 0,019±0,012bx Kobalt, Co 0,004±0,000ax 0,003±0,000ax 0,002±0,000ax 0,003±0,000ax Krom, Cr 0,015±0,003ax 0,024±0,000bx 0,017±0,002ax 0,029±0,003bx Bakır, Cu 0,110±0,023ax 0.089±0,016bx 0,074±0,020ax 0,175±0,063bx Demir, Fe 3,431±0,582ax 3,740±0,710ax 0,908±0,433ay 2,082±0,973ax Mangan, Mn 7,021±1,567ax 13,03±2,018bx 5,633±2,504ax 11,46±3,953ax Nikel, Ni 0,011±0,002ax 0,016±0,003bx 0,018±0,004ax 0,030±0,005ay Kurúun, Pb 0,006±0,004ax 0,011±0,009ax 0,008±0,002ax 0,015±0,003bx Çinko, Zn 0,410±0,067ax 0,614±0,081ax 1,035±0,173ay 1,265±0,223ay

19

Liu ve Kueh (2005), Hong Kong kıyılarındaki 5 istasyondan topladıkları Perna viridis’ in homojenize edilmiú örneklerinde a÷ır metal ve iz organiklerin konsantrasyonlarını ölçmüúlerdir. Çalıúmada, Cd için 0,24-0,86, Cr için 0,7-2,5, Cu için 9,2-43,8,, Fe için 330-934, Mn için 37,4-57,6, Ni için 1,7-9,6, Pb için 4,4-10,7 ve Zn için 102,8-143-3 ppm sonuçlarını bulmuúlardır. Bu de÷erlerin, mevcut çalıúmamızın kas dokusundaki Mn dıúında di÷er metal konsantrasyonlarından yüksek oldu÷u tespit edilmiútir.

Yapılan di÷er çalıúmalarda ise, Macaristan’nın Balaton Gölü’nde yaúayan mollusklardan Anodonta cygnea’da Cd, Cu, Hg ve Pb birikimlerini sırasıyla 14,7-13,4, 10,7-28,3, 1,12-2,04 ve 4,2-12,4 ppm (Salanki et al., 2003); Vietnam’ın kuzeyinde, tatlı su midyelerinden Unionidae familyasına ait olan Pletholophus swinhoei türünden 10’ar örnekte Cd, Cr, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb ve Zn konsantrasyonlarını sırasıyla 0,05-0,08, 0,14-0,36, 2,4-3,2, 390-1900, 520-1600, 0,42-0,88, 0,49-0,53 ve 120-150 ppm (Wagner ve Boman, 2004); Malezya Yarımadası’nın batı sahilinde Perna viridis (L.)’in yumuúak dokusunda metal konsantrasyonları Cd için 0,68-1,25, Cu için 7,76-20,1, Pb için 2,51-8,76 ve Zn için 75,1-129 ppm (Yap et al., 2004); kuzeybatı Akdeniz’ in Nice ve Cannes Körfezlerindeki Mytilus galloprovincialis örneklerinin yumuúak dokusunda Cd, Cu ve Zn konsantrasyonları sırasıyla 0,55-0,94, 4,7-27,5 ve 144-394 ppm (Romeo et al., 2003); Hong Kong’da Perna viridis’de Cd, Cr, Cu, Pb ve Ni konsantrasyonları sırası ile 2,02-3,13, 3,54-6,39, 14,4-15,7, 8,66-9,21 ve 2,75-4,37 ppm (Chiu et al., 2000); Brezilya’da Perna perna örneklerinde Cd ve Zn konsantrasyonları sırası ile 0,52 ve 9770 ppm (Alamara et al., 2005); Faro Gölü’nde (Sicilya, øtalya) Mytilus galloprovincialis örneklerinin yumuúak dokusunda Cd, Cr, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb ve Zn konsantrasyonlarını sırasıyla 0,24-0,86, 0,7-2,5, 9,2-43,8, 330-934, 37,4-57,6, 1,7-9,6, 4,4-10,7 ve 102,8-143,3 ppm (Licata et al., 2004); øspanya’nın Galicia bölgesinde Mytilus galloprovincialis örneklerinin yumuúak dokusunda Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb ve Zn konsantrasyonları sırası ile 0,2-0,77, 0,5-2,69, 2,2-45,7, 6,8-29,9, 174-715, 4,3-15,8, 0,85-19,0, 0,3-6,1, 85-447 ppm (Beiras et al., 2003) olarak bildirilmiútir. Araútırmada elde edilen bulgular, yukarıda bahsedilen çalıúmalardaki de÷erlerle karúılaútırıldı÷ında Gölbaúı Gölü’nden alınan midyelerdeki a÷ır metal konsantrasyonlarının daha düúük oldu÷u görülmektedir.

Sonuçlar, biyomonitör özellikleri ile sularda kirlili÷in önemli göstergelerinden biri olan araútırma materyali midyelerin a÷ır metal birikimlerinin tüketilebilir sınırlar içerisinde olu÷unu göstermektedir. Bu da Gölbaúı Gölü’nde biyolojik ve ekolojik dengeyi tehdit edici herhangi bir metal kirlili÷i riski bulunmadı÷ının bir baúka ifadesidir.

KAYNAKLAR

Amaral, M.C.R., Rebelo, M.F., Torres, J.P.M., Pfeiffer, W.C., 2005. Bioaccumulation and depuration of Zn and Cd in mangrove oysters (Crassostrea rhizophorae, Guilding, 1828) transplanted to and from a contaminated tropical coastal lagoon.. Marine Environmental Research, v. 59, n. 4, p. 277-285,

Anonymous, 2005. EPA Region III RBC Table http://www.epa.gov/reg3hwmd/risk/human/rbc/rbc0405.pdf

Beiras.R., Bellas, J., Fernandez, N., Lorenzo, J.I., Cobelo-Garcia, A., 2003. Assessment of coastal marine pollution in Galicia (NW Iberian Peninsula); metal concentrations in seawater, sediments and mussels (Mytilus galloprovincialis) versus embryo-larval bioassays using Paracentrotus lividus and Ciona intestinalis. Mar Environ Res. 56(4):531-53.

Chiu, S.T., Lam, F.S., Tze, W.L., Chau, C.W. and Ye, D.Y., 2000. Trace Metals in Mussels from Mariculture Zones, Hong Kong. Chemosphere, 41,101-108.

Gundacker, C., 2000. Comparison of heavy metal bioaccumulation in freshwater molluscs of urban river habitats in Vienna. Environ. Pollut. 110:61–71

Licata, P., Trombetta, D., Cristani, M., Martino, D., Naccari, F., 2004. Organochlorine compounds and heavy metals in the soft tissue of the mussel Mytilus galloprovincialis collected from Lake Faro (Sicily, Italy) Environment International 30, 805– 810.

Liu, J.H., Kueh, C.S.W., 2005. Biomonitoring of heavy metals and trace organics using theintertidal mussel Perna viridis in Hong Kong coastal waters. Marine Pollution Bulletin (Article in Press).

Özdamar, K. 1999. SPSS øle Biyoistatistik. Kaan Kitapevi, Eskiúehir.

Romeo, M., Hoarau, P., Garello, G., Gnassia-Barelli, M., Girard, J.P., 2003. Mussel transplantation and biomarkers as useful tools for assessing water quality in the NW Mediterranean. Environmental Pollution [Environ. Pollut.].122, 369–378.

Salánki, J., Farkas, A., Kamardina, T., Rózsa, K.K., 1995. Molluscs in biological monitoring of water quality, Toxicology Letters, 140-141: 403-410.

Wagner, A., Boman, J., 2004. Biomonitoring of trace elements in Vietnamese freshwater mussels. Spectrochimica Acta Part B 59, 1125– 1132