Popüler sanatçıların etik dışı davranışlarının algılanması: üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma

Popiiler

Sanatgrlann

Etik

Drgr Davranrglarrnrn Algrlanmasr: Universite

Ofrencileri

Uzerinde

Bir

Aragtrrma

Yrd.

Dog.

Dr.

Giizde

YILI4AZ,

Yrd.

Dog.

Dr.

Nazhm

T[JZEL,

Levent SEViNQ

Ozet

Popiiler sanatqrlann etik drgr davranrglar sergilemesi toplumun srkhkla kargrlaghlr bir olgudur. Bununla birlikte gerek sanatgtlar gerekse e!lence dtinyasrnrn profesyonelleri bu tiir davranrglar kargrsrnda toplumun nasrl tepki

verdili konusunda yeterince bilgi sahibi delildir ve pazarlama ycinetimi agrsrndan bilinqli hareket etmemektedir. Bu dogrultuda bu gahgmada, toplumun popi.iler sanatgrlarrn etik drgr davranrglannr nasrl algrladrlr iiniversite cigrencileri iizerinde (n=491) gergeklegtirilen araltlrma ile saptanmaya gahgrlmrgtrr.

Anahtar Siizciikler

Etik Drgr Davranrglar, Popiiler Sanatgl, Eilence Pazarlamasr Abstract

Exhibition ofunethical behaviors by popular artists is an often encountered situation by society. In addition to this. neither artists nor entertainment world professionals have enough knowledge about how the society react to these behaviors and both sides don't act consciously in the realm of marketing management. In this direction, this study aims to investigate how the society perceive unethical behaviors ofpopular artists by a research conducted on university students (n=49 I _).

Keywords

Unethical Behaviors, Popstar, Arts Marketing

1. Giriq

Poptiler

bir

sanatgrnrn korkulu rtiyalannrn baqrnda, hig gtiphesiz

gtintn

birinde kendisi ile

ilgili

bir

skandahn ortaya glkmasr gelmektedir. Sanatgrnrn bu korkusu, b6yle

bir

olayrn onu halkln

goziinden dtigiirecefii, i.iri.inlerinin ragbet gdrmeyeceli, sonug

olarak da kariyer hayattntn sona ereceEi ydntindeki dtigtincelerinden kaynaklanmaktadlr.

Bu

elbette

ki,

sadece popUler sanatgllar

igin

de$il,

onlan

ydneten

ya

da tirtinlerinin prodtiksiyonunu iistlenen kigi ve iqletmeler igin de

bir

sorundur. Nihayetinde toplumun deler yargrlarrna aykrn davranmanln, iirtin satr$lannl ve

ttketicinin

tinin hakkrnda sahip

oldu[u

imajr olumsuz etkileyecepi dtigiiniilmektedir (Folkes

&

Kamins, 1999).

Tiirkiye'de

e[lence dtinyasr hala geligme evresinde

olan

sektdrlerden biridir. Profesyonel

ydnetim anlayl$l hentiz

bu

sektorde

kendini

gosterememigtir. Bunun kagtntlmaz

bir

sonucu,

yukanda belirtilen

endigelerin,

bu

alanda

faaliyet

gdsteren igletmelerin

ya

da kiqilerin

eylemlerine sezgiscl olarak ycin vermesidir. Ttiketicinin tepkilerinin dlgtilmesi ve bu

do!rultuda

pazarlama stratejilerinin belirlenmesi, e[lence sektdrtintin uzak

oldu[u

bir hareket tarzrdtr. Yakrn zamanda yaganan, sevilen bir dizinin bayan oyuncusunun,

evli

iken

baqka

bir

erkekle

sevgili

hayatr ya$amasl nedeniyle, dizinin senaristi tarafindan dizinin imajrnr zedeledi[i gerekgesiyle diziden aynlmasrnrn istenmesi

ve

sonugta sanatglnln

kendini

diziden

aynlmak

zorunda hissederek istifa etmesi, buna

bir

ornek olarak gdsterilebilir. Oyuncunun

etik

drgr davranrgrnrn dizinin

imajrnr

ya

da

izlenme

oranlnr (reyting)

etkilediline dair

elde

veri yoktur;

sadece

senaristin hisleri ile hareket edilmektedir.

Pek gok tilkede

oldu[u gibi

Tiirkiye'de de

srkhkla popriler sanatgrlarla

ilgili

medyada gegitli magazin haberleri yer almaktadrr. Bunlann dnemli

bir

krsmr, poptiler sanatgllann toplumun gofiunlulunun etik drqr olarak kabul edeceSi ttirden davranrglanna

iligkindir.

Bu

ttir

davranrqlann

agrla

grkmasr kargrsrnda, sanatgtntn

ya

da

sanatgryr

yoneten

profcsyonellerin

vcrdigi tepkilerin

genclde beklcnilcndcn f-arkh sonuglar

dolurdu[u

gozlenmektedir.

Ornefin:

son

donemin

halk

tarafindan

en gok

sevilen, dolayrsryla

albiimleri en gok

satan,

bayan

pop mrizik

sanatgtst

birkaq

ytl

dncc uyugturucu

ile

yakalanmrgtrr. Sanatgrntn

-bclki de

onu

yoncten

profesyoncllcrin zorlamasr

ile

sergiledi[i-

uyugturucu bafirmhhlrndan kurtulma qabalan psikiyatristlcr

egliIinde

aylarca

ekranlara tagrnmrqtrr. Sonugta,

bu

ba!rmhhktan

kurtuldulu

ilan edilmiqtir.

Ancak,

toplumun gencl

dclerlerine

aykm

dtgen

bu

davrantgtna rafmcn, albi.imleri eskisinden daha

gok

satmaktadrr. Bagka

bir

6rnek,

ozellikle

gcng krzlar tarafindan gok sevilen pop miizigin gozde crkck sanatQrsrnln, erkek sevgilisi

ile

qrplak pozlannrn basrna srzdrnlmasrdrr.

Olay

giinlercc bastna malzeme olmugtur. Bugtin ise

popstann sadece krz arkadaqr ile pozlan haber olmakta, cl altrndan

ikilinin

evlenecckleri yolunda dedikodular dolagtrnlmaktadrr. Sanatgtnrn hayran kitlesinde

fark

edilir

bir

azalma gcirtilmemekte; albi.imleri

yine

en gok

satanlar listcsinde

ycr

almaya dcvam etmektedir.

Bu ve

benzeri saylslz

ornek,

sanrlantn dksine

popiiler

sanatgtlann

etik

dtgr

davranrglannrn hayran

kitlesi

ya

da tiiketiciler

i.izerinde olumsuz

etki

yaratmadrlr diigiincesini uyandrrmaktadrr.

Bu

durum,

sanatgtlann

toplum

tarafindan

"dr;

grup"

olarak gori.ildiigiinil

di.igi.indiirmektedir.

Drg gruplar,

kiqilcrin psikolojik

olarak

bir pargasl

olmadrklan

ya

da

kendilerini

6zdegleqtirmediklcri sosyal

birimlcr

olarak tanrmlanmaktadrr

($erif

ve $erif,

1996). Toplumdaki bireylerin,

popiiler

sanatqtlan,

fark|

normlan ve de[erleri olan ayn

bir

grup olarak gormelcri, yukanda agrklanan etik

drqr davranrglanna ralmen olumsuz tepkiler vermemelerini agrklayabilir niteliktedir. Bu noktadan hareketle bu gahgmada, poptiler sanatgtlann

ctik

drgr davrantglanntn toplum tarafindan nasrl algrlandrlrnrn

vc

sanatgtlann drq grup olarak g6ri.ili.ip gonilmediginin incelenmesi amaglanmrgtrr. Boylece,

etik

dtgt

davranrglar

ballamtnda,

sanatqtlarrn

toplumun

bir

tiyesi

gibi

algrlanmasr

ile

dclerleri

ve normlarr farkh

bir

drq grup olarak algrlanmasr

alternatifleri

arasrndan,

hangisinin

kendileri

igin

daha yararh

olacagr sorusuna yanrt aranmaya gahgrlmrgtrr. Popi.iler sanatgtlarrn ttiketim grubunun daha gok genglerden olugmasr

nedeni

ile

(Hogg

ve

Banister,

2000)

ara$tlrma iiniversite ofrencileri iizerinde gergckleqtirilmigtir.

2.

Yiintem

2.1.

Katrhmcrlar

Aragtrrma istanbul'daki devlet tiniversitelerinde 6!rcnim. gdrmektc olan lisans

olrencilerini

kapsamaktadrr.

Buna gdre

araqttrma Istanbul'daki

devlct

tiniversitelerinden 5 tanesinde, tesadi.ifi olarak segilen boliim

vc

stntflardaki

o[rcncilcr

tizerinde gerqeklegtirilmigtir. Ogrencilere

tek

sayfadan olugan arka sayfasr bo$ ankct formu dalrtrlmrg, daha sonra yanrtlan goriinrneyecek gekilde dcirde katlanmasl istenerck geri toplanmrgtrr. Aragtrrmada toplam 600 anket da[rtrlmrg; geri d6nen gcaerli ankct

sayrsr 491 olmugtur (geri doniig oranr %8 I _).

Konunun mahremiyet igcrmcsi ncdeniyle, katrlrmcrlann igtcn yanlt vermclerini saflamak amacryla demografik

bilgiler

sadccc

cinsiyct

ilc

stnrrlt tutulmugtur. Buna karqrn katrfimcrlarrn o%17'si

cinsiyctlerini

belirtmemigtir.

Gcriyc

kalanlann

o/o44'n

bayan, oh39'u

erkck

d[rencilerden

olugmaktadrr.

Cinsiyetini

bclirtmeyenler harig

tutuldulunda, orneklemin cinsiyetlere gore dengeli

dalrldrlr

gori.ilmektedir. Araqtrma lisans

dlrencileri

iizerinde

gergeklegtirildili

igin

katrhmcrlarrn bi.iyiik golunlulunun yaplannrn

l8

ile 24 arasrnda degiqti!ini sdylemek miimkiindiir.

2.2. Olqiim Aracr

Aragtrrmada

etik

olmayan davrantqlann deperlendirilmesi amactyla

bir

6l9ek geliqtirilmigtir.

Etik

dry

davranrglar, yasal ya da ahlaki olarak toplumun gogunluguna gdre kabul edilebilir nitelikte olmayan davranrglan ifade etmektedir (Jones,

l99l).

Bu

do!rultuda

olgekte, toplumun gogunlugu taraftndan

etik

drqr

olarak kabul

edildili

diigiiniilen toplam 30 davranrqa yer verilmigtir. Katrhmctlardan her

bir

davrantgt hem

kendisi, hem de popiiler

bir

sanatqt igin ne diizeyde yiizklzartrcl buldu$unu

5'li

Likert

olgelinde

belirtmesi istenmigtir. Olgekte ahnan

yiiksek

puan, davrantgtn yijzkl.zartrcr olarak

dclerlendirildilini;

diigiik puan ise davrantqtn

yizknartrct

bulunmadrfrnr ifade etmektedir.

Aragtrrmada kullanrlan

tilgelin

bolutlarrnr

belirlemek amactyla fakt6r analizi gergekleqtirilmiqtir.

Analiz

sonuglanna gore (Tablo

l)

<ilgelin 5 boyut

igerdili

ortaya grkmrgtrr

(KMO=.95; p<.01, Toplam

Agrklanan Varyans

%63). Boyutlar

igin

hesaplanan Cronbach

a

delerleri,

tiim

boyutlarda Olgelin yeterli diizeyde i9 tutarhhga

sahip oldulunu gristermigtir (o >.60) (bkz. Tablo

l.)

Bolutlar,

igerdikleri

etik

drqr davranrglara gtire isimlendirilmeye gah$llmlghr. Buna g<ire

ilk

bo1ut,

alrrlrkh

olarak kiginin kendisine maddi grkar sallamasrnr igeren

suglan (vergi kagrrmak, zimmetine para geqirmek, yolsuzluk yapmak vb.) kapsadr!r igin "maddi _Qrkar igeren davrantqlar" olarak nitelendirilmigtir.

Bu

boyutta yer alan "yalan sriylemek"

ve

"cinsel

tacizde bulur:mak"

fiilleri,

bo]'uttaki

diler

fiillerden

farklt gtiriinmeklc birlikte, yalan soylemcnirr difierlerinin tamamlaytctst

nitelili

taqrmaktadr. Cinsel tacizde bulunmantn ise,

kiqiye

parasal anlamda grkar sallamasa da, fiziksel anlamda gtkar sa!ladr[r diiqiiniilebilmcktedir.

ikinci

boyut

alrrhkh

olarak hapis

cezasr

gerektiren,

adi

suqlar

olarak

adlandrnlabilecek tiirden

fiilleri

(adam yaralamak, adam oldiirmek, lrza tecaviiz vb.)

igerdi!i igin

"hapis

cezasr gerektiren davrantglar"

olarak

adlandrnlml$tlr. Boyut igerisinde yer alan

"iftira

atmak" igcrik olarak

difcr

davrantglardan fbrkh g<iriinse de, soz konusu davranrslan desteklcr niteliktedir.

Ugiincii boyut

alrrhkh

olarak cinsellik igcren eylemleri

(evlilik

dtqt

cinsel iligkiye girmek, para karqrhlr cinsel iliqkiyc girmek,

evlilik

drgr gocuk sahibi olmak vb )

igerdipi igin "cinscl igerikli davranrqlar" olarak nitelendirilmighr.

Ddrdtincii

bolutta yer

alan davrantglar (uyugturucu kullanmak, intihar etmek, egcinsel

iligki

kurmak,

igki

igmek) toplumda yaygrn olarak gergeklcgtirilmeyen tiirden

fiiller

olarak dii$tiniilmiis

ve

"marjinal

davrantqlar" olarak

nitelendirilmiftir. Her

ne

kadar

"igki

igmek"

diler

davranrqlar kadar marjinal ozellik tagrmasa da, fakttir analizi sonuglanna gdre deneklerin algtlamalanntn bu ytindc

oldulunu

soylemek m0mkiindiir. EEcinsel

iligki

kurmak

da

toplumun genelinin onaylamadrlr

bir

eylem

oldulu

igin

araqtrrmada etik drqt davranrg olarak delcrlcndirilmigtir.

Be$inci boyutta yer alan cylemler isc (fakirlere yardtm etmemek,

verdili

sozti

tutmamak, yakrn akrabalan

ile

dargrn durmak, ba;kasrntn aytplartnt ortaya grkarmak) yasal anlamda cezai yapttnm igcrmeyen ancak bireyin vicdanr

ile

ilgili

olan eylemler

oldulu

igin "vicdani yaptrnm igeren davranrglar" olarak adlandlnlmr5trr. 3. Sonuqlar

Arafttrma sonuglarrna gcirc deneklerin

tiim

boyutlardaki

etik

dr5r davranr5larr

kcndileri igin

yiizkrzartrcr

buldufu

gririilmcktedir (Tablo

2).

Hapis cczasr gercktircn davranrglar (M=4.61; SD=.48) son dcrece

yiiz

klzartlcr olarak degcrlendirilirkcn,

dilcr

davranrglar onlar kadar yiizkrzartrcr bulunmamrgtrr.

vicdani

yaptrnm igcren davranrglar ile

(M:3.66;

SD=.67) marjinal davranrglar ise (M=3.64; SD:.89) digcrlcrine gOrc daha az yijzk.a,arttct olarak delerlendirilmiqtir. (bkz. Tablo 2)

Deneklerin popiiler

bir

sanatgr

igin

yapttklan de$e rlendirmcler incclcndigindc

ise

sadece

maddi grkar

igeren

(M=3.90;

SD=.52)

ve

hapis

cezasr gerektiren davranrglarrn (M=4.251'

SD=.88)

sanatgrlar

igin

ytizkrzartrcl

bulundugu

ortaya grkmaktadrr.

_Diler

boyutlarda

yer

alan

davranrglar

isc,

sanatgllar

igin

krsmen

yiizklzarhcl

bulunmaktadrr.

Bu

davranrglar arasrnda

en diigiik

ortalama puanr cinsel igerikli davranrglar (M=3.3 7; SD= I . I 2) almrstrr.

Deneklerin kendileri

ve

popiiler

bir

sanatgr

igin

yaptrklarr _{delerlendirmelerin} birbirlerinden farkh olup olmadr!rnr saptamak amacryla gergeklegtirilen eglcqtirilmig z

testl sonuglan, deneklerin ttim boyutlarda kendilcri ile popiiler sanatgr arasrnda anlamlr diizeyde farkh _{de[erlendirmeler yaptrklarrnr gdstermektedir. Denekler her boyutta yer} alan

etik

drgr davranrglan kendileri igin, popiiler

bir

sanatgrya gOre daha yiizkrzartrcr

olarak

delerlendirmiglerdir.

Buna g0re,

dencklerin

poptiler

sanatgllarr

etik

drgr

davranrglar

sergileme

konusunda

kendileri kadar

ayrplamadrklarr giiriilmckteclir.

Ornelin;

denekler

kendileri

igin

son

derecc

yiizkrzartlcr

bulduklan

hapis

cczasr

gerektiren davranrglan, popiiler

bir

sanatgl

igin

sadece yi.izklzartrcr bulmaktadrr.

ote

yandan,

kendileri

igin

yiizkrzartrcr

bulduklarr

cinsel igerikli, marjinal

ve

vicdani

yaphflm

igeren davranrqlan

ise

poptiler

bir

sanalgl

igin

sadece krsmen ytizkrzartrcr bulmaktadrrlar. Istisna olarak denckler, maddi grkar igeren davranrElan, hem kendileri hem de pop0ler sanatgrlar

igin

yiizkrzartrcr olarak dcferlendirmektedirler; ancak bu boyutta da _{popUler sanatgllar goreceli olarak yine hoggtiriilmektedir.}

Araihrma

sonuglannrn

deneklerin

cinsiyetlerine

gcire

farklrhk

gdsterip gdstermedigi incelenmig; sonug olarak

bclirli

boyutlarda bayan

ve

erkck cilrcncilerin

farkh

dcgerlendirmeler _{yaptrklan gdrtilmiigttir. Buna grire, bayan dcneklerin maddi}

grkar

igeren

davranrglan,

hapis

cezasr gerektiren davranrglarr

ve

cinsel

igerikli davranrglarr

kendileri

igin

erkeklere

gore

daha

fazla yizktzartrcr

bulduklarr ortaya grkmaktadrr. Bayanla.n erkeklere gdre sdz konusu davranrglan kcndileri igin daha fazla ylJtzklzartrcr

bulmalarr,

Gilligan'rn

(

1982)

_bayanlann

etik

_konulardaki

_yargrlama

tarzlannln

erkeklerden

farkl

oldulu

yrintndeki

bulgularrnr destekler niteliktedir.

Gilligan'a gtire

erkekler

etik

konulan

daha

gok

adalet,

kurallar

ve

bireysel haklar ballamrnda elc alrrken; bayanlar insancrlhk ve gelkat duygulan ile de!erlcndirmektcdir.

Popiiler

sanatgr

igin

yaprlan delerlendirmelerin cinsiyetlere

gdre

farkhhlr

incelendilinde

ise,

sadece

marjinal

davranrglarda

bayan

ve

erkcklcrin

f'arkh diigiindiikleri gdriilmsktedir. Buna grire, bayanlarrn bu boyuttaki

ctik

drgr davranr5larr

poptiler sanatgrlar igin daha diigiik

dclerledi[i;

baqka deyiglc crkeklerc gdrc bayanlann bu davranrglarr sanatgrlar igin daha fazla hoggtirdtilii _{gdriilmekrcdir. Ote yandan kiqinin}

kendisi

ve

popi.iler

sanatgr

igin

yaptr!r

delerlcndirmelerin

t'arkhhk

gcistenncsi

cinsiyctlcr dikkatc alrndrlrnda de!igmemektedir. Bagka deyiglc, kigi cinsiyeti ne olursa

olsun

kendisini

ve

poptilcr

sanatqlyr

etik

drgr

davrantqlar konusunda

farkh dcferlcndirmekte; her

iki

cinsiyet de

etik

drgr davranrglarda popiiler sanatgrlarl mazur gormcktedir.

4. Tarhgma

Arastrrma sonuglan

bireylerin ahlaki

sorumluluklar

agtsrndan kcndilerini popiilcr sanatgrlardan farkh algrladrklarrnr ortaya glkarmr$tlr' Buna grire, birey kendisi igin

ctik

drqr olarak kabul

ettili

bir

davrantgt, poptiler

bir

sanatqr

igin

golunlukla etik rfipt olarak gormemektedir. Bagka

bir

agrdan bakrlrrsa, genglerin

popiilcr

sanatgrlarl

gcncl olarak etik drgr

fiiller

iglcyen ya da en aztndan iglemeyc daha yatkrn kigiler olarak algrladrklarrnr soylemek mImkiindtir.

Sonuglara g<irc deneklcrin

kendilerini popiiler

sanatqrlardan

farkh

bir

grup

olarak gdrdtiftinii

soylemek

miimktindiir.

Deneklerin

etik

olmayan

davrantqlarl

kendileri

icin

kabul

cdilemez

bulmast

noktastnda benzegmelcri.

onlarrn

iiyesi olduklarrnt dtisiindiiklcri tist bir grup olan toplumun normlartnt igsellegtirdiklerine igaret

ctmektedir. Deneklcr, benzer deler ve normlara sahip olmalan nedeniyle aynr i9 grubun

0yesidir;

popiiler

sanatgllar

ise

bir

dr9 grup

olarak

algrlanmaktadrr.

Drg

grubun 1'arkhhklan, ig grubun

fikirleri

ve

delerlcri

igin bir tchdit geklinde delerlendirildiginde, drg grup brr de[ersizle qtirme ve aynmctltk yaqayabilmektedir. Ote yandan dl9 grubun

farkLhlr,

i9 grubun g<irtiqlcrrni zenginlcqtirir ya da onaylar nitclikte olursa, farkhhklar

kabul

cdilmekte

vc

drq

grup olumlu

olarak delcrlendirilmektedir (Mummendey ve

Wenzel,

1999).

Bu

ncdcnle

ara$trrma sonuglart,

etik

dr;r

davrantglart ncdcniyle sanatqrlann

hoqgoriildiiliinti

dclil,

d19

grup

olarak

karqr kargrya

kaldrklan

sosyal

aynmcrhk dolrultusunda, aga!rlandrklannr da gdstcriyor olabilir.

Sanatqrlann bu

ttir

etik

dtgt davrantqlannrn kabul

cdilebilir

bulunmaslna, kitle iletiqim araglannda yer alan haberlcrin goklulu ncden olabilir. Hcmen her giin medyada toplum tarafrndan

etik dl$l

bulunan davranrglann sanatgrlar taraftndan scrgilendiline dair haberlcrc rastlamak mtimkiindtir. Kaqrnrlmaz olarak

popiilcr

sanatgllar hakkrnda bildiklerimiz medyantn bize onlar hakkrnda sunduklartndan ibarettir. Medya, tiraj ya da

reyting

kayglslyla sanatgtlan yaptrklarr iglerin yantsrra yagam

tarzlan

ile

de

haber

konusu

yapmaktadrr.

Ote

yandan

sanatqtlar

da

popiilaritelerini korumak

adrna kcndilerindcn

sdz

ettirmek

ve

giindcme kalabilmek

igin

gerqek

ya

da

gerqek dtgt

haberlerlc medyada yer almaktadrr. Soz konusu haberlcr kin.ri zaman toplum tarafindan

etik

drgr olarak kabul edilen davranrglarr igerebilmckredir.

ozcllikle

cinsellik olesinin mcdya

tirtinlcrinin

satrlmasrnda

tinemli

bir

role

sahip olmasr

(Gill,

2001)

popiiler sanatgrlann

a!rrhkh

olarak bu iqcrikteki habcrlerle giindcme gelmesine

yol

agmaktadrr.

Bu durum ise, yukanda belirtilcn popiiler sanatgllarln ctik dl$l

fiiller

sergilemeye yatkrn

oldu!u

ytiniindcki

algrlamayr

desteklcr

niteliktcdir.

Ara$tlrma bulgulanna

gOrc,

sanatqrlann

cn

fazla

cinscllik

igeren davranrglarda

ho;gdrtilmclcri

bunun

bir

sonucu

olarak gclriilcbilir.

Bircy,

karqrsrndaki

kiqiyi

algrlarkcn

onun kigili$inin

birlik vc

b0tiinliik sergilemesini

bckler.

Bagka dcyigle

bircy,

kar;rsrndaki

kiginin

davranrglannrn kendi iQinde tutarhhk gostcrccclini diiqiiniir

ve

bu gckilde sahip

oldufu deli;mez

dofastnt sergilcycccgini varsayar. Bircy kargrsrndaki kigi hakkrnda izlenim oluqtururken, siirekli

bu

birlik

ve

biitiinliilii

yakalamaya gahgrr (Hamilton ve Sherman, 1996). Buna gore,

bir

kere

ahlaksrz

bir

davramgla

anrlan

kiginin

bundan

sonra

sergilcycccgi

digcr davranrqlarrn da bu yonde olacalr diigiintilecektir.

Bu

da medyada yer alan haberlerin popiiler sanatgrlara

iliqkin

algrlamalar iizerindeki

etkisini

gostermektedir. Poptiler

bir

sanatgr ile

ilgili

etik drqr kabul edilen bir davranrgrn mcdyada en az bir kere sergilcnmcsi

kitlelerin

sdz konusu sanatglyr sergiledigi davranrg dolrultusunda delerlcndirmcsinc neden olacakhr.

Haliyle

bu durum sanatgrlarrn

etik

drgr davranrglar sergileyen kiqiler olarak algrlanmasrnda <inemli bir role sahiptir.

Sanatgrlann

etik

drgr davranrglara

yatkrn olarak

algrlanmalarrnrn temelinde,

bireylerin

karqrlarrndaki

kiqileri

tanrmlarken

ahlaki

olmayan

davranrglarr ahlaki davranrqlara g<ire daha fazla kullanmalannln

yattlgl ileri siiriilebilir

(Skowronski

&

Carlston, 1987). Buna gdre, etik drqr bir davramq sergileyen kiqinin kotii bir insan olarak algrlanmasr,

etik

kurallara

uygun

bir

davranrg sergileyen

kiqinin

diiriist

olarak algrlanmasrndan

daha

olasrdrr.

Ornefinl para

qalan

bir

kiginin

ahlaksrz olarak

nitelendrrilmesi,

fazla

verilen para

iistiinii

geri

veren

kipinin

ahlakh

olarak nitelendirilmesine

gdre

daha

kolaydrr.

Sonug

olarak popiiler

bir

sanatgrnrn ahlaki olmayan

bir

davranrg sergilemesi onun ahlaksrz olarak algrlanmasrna destek olurken; ahlaki

bir

davramq sergilemesi ise onun ahlak sahibi

bir

kiqi olarak algrlanmasrna aynr oranda destek olmamaktadrr.

Ara$hrma sonuglan

ellence

pazarlamast agrsrndan

delerlendirildilinde, kimi

zaman popi.iler

bir

sanatgrnrn yrpratrlmasr adma ortaya grkanlan skandallann sanatglnln

tiiketicinin

gOziindeki

imajrnr

zedeleyecek

etkiye

sahip

olmadrlrnr

gdstermektedir.

Sanatgrnrn

yaph$

etik drgr davramqrn ortaya qlkmasr tiiketici iizerinde olumsuz bir etki yapmamaktadrr;

giinkii ttiketici

zaten sanatgrnrn

bu

tiir bir

eylem

yapabileceline

<inceden

ihtimal

vermekte

ve

bu

kiqileri farkh

normlan

ve delerleri

olan

bir

grubun

iiyesi

olarak

g6rmektedir. Sanatgmrn

ahlaksz

davranr$lnln

ofiaya

grkmasr, bireyin sanatgllann ahlaken zayrf

oldulu

ydniindeki genel varsaymrnr giiglendirmekte, baqka

deyiqle onun drg grup

tiyelilini

vurgulayan giiglii dayanaklar oluqturmaktadrr. Bu durum sanatgllara,

etik

dr$r davranrqlar baflamrnda

ister hoqgtirtliiyor

isterse aqafrlanryor olsun, sanrlamn aksine hareket dzgi.irliipii tanrmaktadrr. Buna gdre, sanatgrlar toplumun

deler

yargrlanna uymama hakkrna

sahiptir

ve bu

tiir

davranrqlan sonucunda

alrr

toplumsal yaptlnmlara maruz kalmayacaklardrr. Ote yandan sanatgrlann siirekli olarak

baglurdulu

"ben

sizden

biriyim"

s<iylemi, sanatgllann

dtq

grup tiyesi

olarak gciriilmemelerine yol agacak ve asrl o zaman, i9 grubun deler ve normlanndan en

kngik

bir sapma gdsterdiklerinde, sanatsal iirtin ve itibarlan olumsuz etkilenebilecektir.

Kaynakqa

Folkes, Valerie S. ve Michael

A.

Kamins (1999). "Effects of Information About Firms' Ethical and Unethical Actions on Consumers' Attitudes." Journal

of

Consumer Psyc ho logy 8 (3): 243 -260.

Gilligan, C. (1982). In a

Dffirent

Voice. Boston: Harvard University Press.

Hamilton,

D. L.,

ve

S.

J.

Sherman (1996). "Perceiving persons and Groups." Psychological Review I 03: 336-355.

Hogg, Margaret K. ve Emma N. Banister (2000). "The Structure and Transfer

of

Cultural

Meaning:

A

Study

of

Young

Consumers

and Pop

Music."

Advances in

Consumer Research 27: 19-23.

Jones, T.

M.

(1991). "Ethical Decision Making by Individuals in Organizations: An _{Issue-contingent Model." Academy of Management Review 16:366-395.}

Lines,

Gill

(2001).

"Villains,

Fools or Heroes? Sports Stars as Role Models for Young People." Leisure Studies 20:285-303.

Mummendey, Amelie

ve

Michael Wenzel (1999).

"social

Discrimination and

Tolerance _{in Intergroup Relations: Reactions to Intergroup Difference." Personality and} Social Psychologlt Review 3 (2): 158-174.

$erif,

Muzaffer ve

carolyn

w.

gerif

(1996). sosyal psikotojiye Giris

I,

_eev.,

Mustafa _{Atakay ve Aysun Yavuz. istanbul: Sosyal Yayrnlan.}

Skowronski,

J. J. ve

D.

E.

carlston (1987).

"social

Judgment

and

Social

Memory:

The

Role

of

Cue

Diagnosticity

in

Negativity,

Positivity

and

Extremity Biases." Journal of Personality and Social Psychologt 52:689-699.

TABLO

l:

Varimax Ytintemi

ile

D0ndiirii

Faktiir

Analizi

Vcrgi kagrrmak

Rtiqvet vermek

Zimmetine para gegirmek Haksrz kazang sallamak Yalan soylemek

Yolsuzluk yapmak

Kasrth olarak borcunu ddememek Cinsel tacizde bulunmak

$antaj yapmak Kumar oYnamak

Adam dldtirmek Adam yaralamak lrzatecaviz etmek

Adi

sugtan hapse girmek

Htrsrzhk yapmak

iftira

atmak

Evlilik

drqr cinsel iliqkiye girmek Qrplak

fotolraf

gektirmek

Para kargrhlr cinsel iligkiye girmck Egini aldatmak

Evli biriyle birliktc yagamak

Evlilik

drsr Qocuk sahibi olmak

intihara tegebbtis ctmek

Uy'ugturucu kullanmak

igki

igmek

Fakirlere yardrm etmcmek Verdigi s6zii tutmamak

Yakrn akrabalan ile dargrn durmak

Cronbach's cr .83 .81 .55 .53 .52 .47 .69 .69 .65 .64 .63 .43 .76 .66 .60 .51 .71 .62 .49 .48 .61 .68 .81 .78 .80 1.ta .ikurmak Faktcirler .79 .79 .69 .61 .62 .57 .56 .54 .54 .49

=

sls'lR

a

* s't+ts i

_tsl >7 /D --6 !j 5: <;c

o)-Jq

(D

?e

<q 4A =N .,v .D o F .0 Xl*r i t* :*ti ? _^A - T:-1 = w3 u.-2 o ^(D

<x-a?

-O -') a

5

-rrXl\l|n

>- x t* |

*-tl-li-la -.stFt>- t! |

xt\

x t*

:-ti

a-4 <o ii< Ti 6 .D CD \llF1

r

_-lx

t+

^.J :-e

_\

w

r

Y

N -.1 (D

\

\o \ \o l.J

\

\o \t9\o 19 (j

\

\o \tJ \o

\

\o \tJ\o U(,

\

\o \lJ \o (, -l b. (^ A i.^

{

\) ;n (, 5 bo \o

;

i^ y"

\]

a 5 19 ao -J !pf U-l S(, ! -J i.r * 5 A

€

\

s

i

5 A ** 5

{

(l A i.r t^ t-J

If

UJ \O F

5

c. * 5 qU N r

x

L

p \o A UJ Li :^

{

b

;-5 ij :^ -l )-N) :^ -J N)

{

:

* i'J iJ -J N.,)

-i^ 5

:-s

ir) (rl 0a 6 5 tJ 5

;-s

N A

{{

t, \o UJ:^ i\ UJ 6 bo oa i^ ? q l-r tt

-\

\

(t

tl b. 5 *

I

A A * IJ

:.

19 * t, * rc p * * 9o x ;-* 5 5 * * cc * i

{

O * * t.) -l * * 5{ a i.^ :\ ;.r

**

**

6 5 * + (rJ O\ 5bo

;-:

**

**

tt

\

F G z i\

{=

-. t.l (,

€

**

(I t)

;^

_^,

****

I.JI 5

**

(ru

-JA

****

(.rl

**

s

i.) LAS

****

l.J co

**

S l.J c\

****

p 'Jl

**

ir ig uco

****

:

Tt'.

_{Y {a'} c'-:-t;

:i

s]

^\ >.

-$g

S(j