Sinope'nin Karadeniz ticaretindeki yeri ve ticaret ürünleri

· ·

s

.

O . F e n -E d e b i y a t F a k o ı t e

s

ı E d e b ı y a t D e r g ı s ı 1 ·9 9 4 · - t 9 9 s • · 9 . . ı o . s a y ı

Sf.NOPE'NİN

KARADENiZ TI

.

CARETINDEKI

.-. . . .

YERİ

·

VE

:

TİCARET

ÜRÜ

.

N LERr

.

·

·Konumuı ·.

Karadeniz B.ölgesl ve hlnterlan91 ·

belllbaştı

'

.

~am~adde

yataklarına

sahip .

·

oıması!}dan

.

dol~yı

•. tarihi.n.

çeşitli

. dön~mlerinde

olduğu

.

gibi,

.

e

.

sldçağ

.

dün-

.

yasın.da

da önemli bir

yer

tutmuştur.

B~na,

·

deniz· ürünleri:

Çün~y .Rusya

tahılı

..

.

ıie

.

D~ğu

~e

duneydoğu

Karadeniz made.nle~ neden

olmuştur.

· .' . Tarihi yol.

güzergahlarının

bu

kıyılarda

son-

buluşu,

Karadeniz

ltmal)

şe~

.

. hlrle_rtnin

değerletlni

daha· da

arttim~ıştır;

.

Bu. g~rgah ·

'Kuzey.GU;ı~y

.

.Yoiu' denen ve

Akderiız ııe Karaderiız ıfman

k~nttertnr.

btrtitrın~ bağıay~

btr

hattır.

.

. ~ . . ' . . . . . ' : . . . : . .. . . ·.. . . . . . .

'

KJasik

_{. .} Dönemde Slnope ve Amlsos _{. . .} şehlrleı1nden inen

bu

yollar,Amasela'dan

' . . . ·. . . . ··:: . . .

. (Amasya) güneybatıya-yönelir.

H~ttu~

(Boğazköy) yakınlanndan ve Tavıon'dan .

(Tavlum)

sonra.Yozgat'tan

geçen

yoİ güneydoğu

yönünde devilD1 e~er

;

Bürada

do~~

.

batİ

·

anayolları Jle

:.

keslştikt~n sonra Boğazhyan

•

ı

·

ve sçnra

Kızılumağı

·1(ay-:-. . ·seri ..

yakı~

.

lanndaj<I

,ÇQkgö~

Köprü'd~

aşar.

.

~lkJlet· .ili'.erlnden · Ka~reia~ .

.

Mazaka'ya

{Kaysed)

vanr

(1).

Kaeserei~'dan ~deniz'e.olan

bağlantıyı

1kt

aııayol.sağlamaktaydı.

Bunlann

·

Iİkl

Kaesert~'dan so~ra

Develi,

Fıraktln, Taş~.

Cezbet,

KJrarllel'I '{Üskiyenbel) geç-_ · . tikten sonra Kozan. (Sislon) .. il.terinden 'KJliklaya inmekteydi.. iidnclsl

ise

Po-zantı'dan

(Pa~~anda;

Podand~) .<;tevanila. Gülek

B~ğ~'ndan

(Pylat

i<ıllkla}

ve

Ul~borlu'dan (Tyana)

_.

geçerek

.

gOıieyde

Klllkla Pedlas'a

inmektedir

{2);

. . .

s.~.Fen·Edeblyat FakOltesl T~rth Bö10mo Araşhrma Görevııs·ı.

.

.

.

... :

. • Bu çahşmam 'sırasında _değetll 'yardımlarin; esirgemeyen. ~İanm Ptof.'Dr. Mehmet ôlSAtr ve

Prof.Pr.M.TanerTA~AJıl'a ~kkDıtertml sunmayı blrborçblllrlin. ·

(1) Munro.·J.A.R., 'Roads in Pontus, Royal arnJ·Rmnan",JHS )00 (l~I)~

~.52

'yd.: .Leaf. W., ~ ·eomme~ ~f ·, .. .

· Slriope•, JHS;~I (İ916): s.3: . · . . .

(2) Munro, J.A .. R., a.g.m:.s.53 \/dd.

247

. .

Herodotos'da Slnope-Solol {Mezltll) ya da Amlsos-issos {İskenderun)

·arasinda yer _alan ve · Karadeniz'.! Akdenlz'e bağlayan bu yoldan -

~-. zedilmektedlr:

... Oemek

ki

H~ys Irmağı hemen bütün Asyayı bir ·kıylsından· öbürüne·

kesmiş oh,ır:

Bir y~da

Kıbns

·

Adası'nın

.

karşısına rastıa1an kıy!

(Kilikla), l?bür yarida Karadeniz

kıy~lan. Burası

bir

çeşit

boyun·

noktas

·

ıdır

ve

ayağına

çabuk bir

adam bu yolu beş·gonde alabilir: (3)

Buna ek olarak, bölgenin en önemli· uma_nlanndart birisine

sahip

olan Si- . ~op~. (4) 1 bu·

özel.Jiğinl

.

denizin kendi~ine

sağladığı

av~ntajlarla

birleştirmesini

.

. . . . .

.

. .

· bilmiştir. Bu ise hem~iı bütün eskiçağ tarihi boyun~ şehrin refah dOzeylriin ·

~IİI

·

bir

şeviyenin

üzerind~ olmasina neden .

olrrn.~ştur

.. Deniz. ürünlerinin

sağ­

lanması · başta olmak. ü~te: hlnterlanddan geie_n· farklı ticari ürünlerin pa-zarlanması da bu önemli avantajlar arası.iıdadır.

. .

Sözü edilen ihracat _{. .}

olayı

Slnope_{. .} 'nln

geniş

_. bir

coğrafyada

etki

g~s-termesine neden olmuş ve şehrin ticareti,. kıyı. bölgelerde Herakleia: Pontlka . {Karadeniz.

Ereğllsl), Kytortıs,

Karambls (Kerempe

Buhıu),

lonopolls; ·Amisos

.

.

.

{Samsun),. Kotyora (Ordu}, Kerasos.{Giresun), Tra~zus:

limanlannı:

daha

uzakta

ise. Rodos,_ Oelos ve Ege Adalanyla, Attika ve bütün Yunanistan'a ve hatta

. . ' .

Mısir'a kadar uzanmıştır (5) .

·

'.Tarllısel_Süreç*

· Sinope e~ erken

M.ö'.

.

7;

yüzyılın iki

ne\

yarı.sına

rastlayan kolonizasyonu . (6)

sonrası

siyasal. ve ticari yönl~rden

canlılık

göstermeye

başlar

.

Bu, GrekJer_'in Karaden.lz kolönlzasyonuyla paralel bir ivme göstennekt~dlr:

'

.(3) Herodotos; 1.72. Ancak bu iki kıyı arasinın yaklaşık 900 km. olduğu· gözönOne alınJJSa, Hel'Qdotos'un bu

· · yolun 5 gOnde alınabl!eceğl öner1slnln abartılı olduğu anlaşılır. · · ·

(4) Stoop, M.W., "Andent ~nnene

and

lts HarbQur",

Anatoııca:.

VI (1977-78};. s. 117

~dd.:

·

Graham,

A.J

..

'The

Colonlal Expanslon of Greecc_.'. CAH; _. 111/3 (1982),s.

122.

.

(5) Roblnson. D.M .• "Anclent Slnope•, AJP, .XXVll-2(1905), s.151 vdd.: Rostovtzeff, M.,lranlans ai'ıd G!eeks in South Russla, Oxford 1922, s.63.

Head, B., H/storla Numorum, London, 1911, s.SOŞ:. BMC, s.98, pl.XXJl/11-12.

• Bu bölOıiıde Slnope'_dekl Grek kolonlzasyonu, Phıyg ve Klmmer unsur!annın vaı1ığı gibi konulan ele al- ·

. ' . . .

'

.

madık. ÇOnkO bunlar hem tartışmalı ve hem de ayn bir c;alışmayı gerektirecek kadar geniş konulardır. Bunun

yanında konumuz~n da bir~ dışındadır. Aynntılı bilgi için bk. T~rha.n T; (Esklçağ'da Klmmer!~r Problemi,

is-'

... . .

• tanbu_ı._ 197~.). s. 12 ı vdd.: A'kurgal. E., 'Sl_nop K.azılan·, TAD, Vl-1 ( 1956), s.48 vd.; 8o)'$al, Y .. ·sinop'un

En

Eski Buluntt.ılan ve.Kolonlza.syonu Hakkında\ TAD. Vlll-l(1958), s.26 .

(6) S i ~· kolonisinin

kuruluş

t~r!hl · konusu

tartışmalıdır.Kaynaklanmızdan

Pseudo·-skymnos. (PhUologus: Ze -. · ltsc.hrlf für das _Klasslsche Alrertum, Suppl.Bd. XIV-1 ( 1921 ), s.30-3

i)

947'de M.Ö. 710/700 yıllannı ·ver-.·

M.ö.

6.

yüzyıl başlarından

_. itibaren bu

canlılık

artar." Özelllkl~ arkeolojik _.

malzeme

b~

_

ntın en önemli kanıtı durumundadır

0

(7) .

//

Alyattes ve Krolsos (M.Ö ..

561/560

-

547

/546) devrinde S!nope ile

hln-terl~dının

Lydla

egemenliğinde olduğu anlaşılır

(8). Fakat M.Ö.

547

/546

yıl-..

.

' . .

la~mda Pers

KraJı

Kyros'un Kroisos'u yenmesiyle bu

şehir

·ve

çevreşi

de Pers ·

egemen~lğlne girer (9) .

:-Dareios l'den

(M.Ö.

521~486)

itibaren Pers·. topraklan·.

satrapJıkl

.

ara

. . ., . .· .

(nomos: vergi bölgesi) aynlmıştır. Stnope ve. hinterlandı· da üçüncU satraplığa.

k~tılriuş

_. ve Perslere vergi· vermeye

başlamıştır

_. (

1

O) _. ·

' . .

M'.Ö.500 yılında patlak v~ren · İoni~ . İhtilali Karadeniz.· Bölgesi ve

Bo-ğazlar

'

ın

n.e derece stratejik öneme ·sahip.

oldi.ıklannın

göstergesidir. Ana-.. dolu'~aki . Pers

egemenliğinin

.

Batı

Anadolu Grek

şehlrleri~lr:ı tl~rethı~

~~rbe

vurması sonucu. ortaya çıkaı:ı

bu

ayaklanma · kısa zamanda bastınlmış:

ayak-lanmanın elebaşı ve Slnope'nln ana şehri olan Mjlet?s zapt ve tahrip edtİmlştlr

(M

.

.

Ö.494).

Aynı şeklide diğer

.

şehirler

de öne':11erlnl

yitirmiş oln1;~,ıdı~lar.

. Bun-lardan Slnope de ticaretle beslendiği _. için olumsuz ol_{. .} .arak etkllenn1lştlr ( 11) :

, \ ', .

. . M:ô .480

yılınd~ Grekle

_rle Persler

arasındaki

Salamis

Savaşt

.

'na

katı'lan

t.200:·ge~llik Pers filosu i~indekl .. 80 geminin Pers

işgali ~!tındaki şehirlerd~n

toplandığı

bilinmektedir.

Dİodoros'dan

.

öğrendiğimize

.'

göre

bunların ar~ında

. ,, ' '

mµhtemelen Siriope'nln de gem ileri vardı { 12) . .. ·

mektedlt. Euseblus (Chronlca, İl.86) Trapeı.us'un kurul~u olarak M.Ö. 756 tarthtnı verir.Kaynaklarda ·sı-.

nope'nln.bu kolonının ·ana şehri olarak geçtiği dQşOnUlürse, Euseblus'a göre ilk kuruluş M.Ö. 756'dan önce

olm~ıdır. Bu iki görilş Slnope'nln ilk kolonlzasyonunu ka~ılamaktadır ve bu dönemle llglll elimiz.de her-.

hangi bir arkeolojik malı.eme yoktur. Slnope'nln ikinci kolonlz.asyonu için Herodotos (iV. I

i)

M.ô. 678 s<;>n~

rası: Eusebtus oİ.89) M.Ö.630: Pseudo-Skymnos (949) M.Ö. 600 tarihlerini vermektedir. Ancak ·c.Akurgal (a.g.m., ~.48) şehirdeki en erken Grek keramlğlnl M.Ö.61o-600 yıllanna tarlhlemektedlr. Y.~ysarlse :

(a.g.m., s.26 vd.) M.Ö.580 tarihini vermektedir. Aynntıh bilgi lc;ln bk. Dailolf, M .• •pontos E.uxetnos·. RE.. IX

(196i). s. 1055 ~dd .. : Mlltner, F., 'Ole Erste Mile.si~ Kolonlsatlon im Südpontus', Anatollan Studles (W.H.Bukler. Mancheste'r, 1939), s:191 vd: Şehrin k~lonlzasyonu \le ilgili aynntıli bİtgl için bk. K~k. ö.

(Esklçağ·Tarlhlnde Sfnope, lstanbul , 1993), s. 42. vdd.

· (7) Akurgal, E.-L.Budde, Vor1auftger .Bencht über dle Ausgr4\l>ungen in Slnope, Anka.-a. 1956. s.4, dpnt.10,.

Lev.11: Akurgal, E ••

a.g.m.,

~.48, dpnt.·1C>:·Soy~I, Y.,

a.g.m

.,

s.26. ·

· (8) Herodotos, ı:ıs. (9) Herodotos. 1. 75-86.

(10) Hetodotos, 111.90. ·

(11) Herodotos, V.~vd.

( t 2) Olodorus ~cllus, Blbl(otheka Hlstorlka, Xl.3 ..

Aynı tarihlerde bu .şehirde gümüş staterlenn* basildığı. görül!llektedir

.(13):Sözü edil~~ iki olay,_yani Sln~pe'nin hem.askeri ~ir güç

ol~rak

.

görülüş

_

ü

ve .

hem de -slkke.darbedlşl şehrin bölgedeki gQdlnün bir- göstergesld~r.: ·.

. ... . .

. Atlha Arhonu Perlkles'ln M.Ö.435.

yılında

( 14) Sino~y~

yaptıijı.

sefe_r

Piutarkhos ~rafından şöyle an!atılır: ·

'Tiran Tlmeslleos'a saldirarak

13

g~rrıl ve birçok askerle birlikte La-·

makhos·u·

·

sınopelllere

.

bıraktı.

Bu . tiranla

etrafmdakiİer

kovulduktan sonra, Pe~

-r1kles

Atlnalılardan

·60Q gönOllüniln Slriope'ye gidip

tiranların

eyvel~e sahip.

ol-d~ğu

ev ve arazileri ele .geçirerek·

Slnopeİllerie birleşmeieri~i

.

meclise kabui · ettirdi". (

15) .

.

Atliıa

'

nın

bu hareketi Karadeniz

tıcaretıne

hakim oima

çabasının

bir so:..

nucudur.

Bu,

Ati~~'nin bölgedeki önemli ~keri noktalar y~rlne Sinope. ve

Amı~

·

sos

-

gibı t~carı

üslerde

koı~rıııer kurmasına

nede_n

oı~uştor

Cl6> .

.

.

· .

. · . Bölgede sözü.· edilen-taıihl~ri veren slkk~lerin birden çoğalan üretimi,

S1-n.6pe'dekl

A1:lnalı

· kolonlstlerin_. ticari

_ve

ekonomik yönd~n ·çok.

güçlenmiş

.91:

duklarına işaret etmektedir.

Aynca

Persler döneminde . de şehirde bui'unan, ·

a~ca~

bir .

v~rtık:-

göst~remey~ri

yeril

haİI<,

_

P~rlkles'i.n·seferi

sonr~ı

ortaya

çıkan

ttçarl ca~l~nmayla _.

zenginleşmiş

ve

g~çlenmiştlr.

,

Özelltkle sikkelerde

lo~

Bir-.

llğl'nln .koruyucusu Poselçion Helikonius v.e Mlletos'un baştanrısı : ApolJon'un

·

gözükm~si

_

bun~~

kanıtıdır

( 17) . · · · · · · ·

. ı · . . . . . .. . .· .

.. Xenophon'da . geçen bazı kayıtlar, . Slnope'nin geçirdiği · b'u gelişimin

. .

M.Ö. ·4.· yüzyıl ·başlann~~ da sürdüğünü ·göst~rmektedlr. "Artık o· da anaşehlı'·

·

oı~rak koİonner

kunnakta

ve

bunıardan ver

8

ı

..

atmaktadır.

·sinope·nın

kay-naklarda geçen kolonil~rl

şunlardır/

Keraslis (Giresun), Kotyora ·cqrdu), Krom na,··

Kytoros, Tielon, ~eru_m

(18)

·

.

·

. .

.

. .

· • Statcr: E.sklçağda kullanılan bir çeşlt·madenl para: . . .

. (13) BMC,

~

:

xı.

p;

.

xx,

:

10:

H~ad. 8.V., a.g.e:, s.508. Bu ~!lra;ann' ön_yOzlerlnde'kartal

~ı.

arkad~ lre.ikJ

c~

·

p

-raz) çukur kare yer almaktadır.

(14) ~LI .seferin .tarihi konusu tartışmalıdır.· Ruge, W., "Slnope•, Rı:al-Encydr;,padle. d~r C/aslsche{I

Al-. teıtumswlssenscha.lt, 111/A (1929), s. 252-255) M.Ô. 440-435 ·: F~nch. D., (c),. 'Slnopean Note.s 2", Eplg.

_Anat .. 18(1991), (s.15°1) M.Ô.435 tarihlerini vermektetilr. ·' · · · · ·

(1'5) Plutarkhos, Perikles:20.

(16). R.o.stovtzelf, M .• a.g.e., s.67:.Roblnson, D.M .. a.g.m.', s.143. 149: Head, 8.V., a_.g:e .. s.508.

·(t 7) Head, B.V .. d.g.m., s. 508:-French, ·0. .. ,<b), "Slnopean.Notes 1· Eplg Anat., 16(1990),.s.45 vdd.: french, D .. ..

(c), s.141 vdd.: Grahaı:n, Af "The Colontal Ex~ıon·of Greece·. CAH, lll/3(1982), s.122: Magie. D .• · ··

. . .,. .

Roman Rı.ı/e in Asla Mlnor, ·ı-ıı, Princeton,. ı 950; s.• 183.

' . . ' . .

(18) Xerıophon:·v.s.3. 7, 10: Bu ~hlrlerden Kromna, Kytorus ve :llelon _Amastrls şe_hrin( oluşturan dört

• j

.:kenophon Onblnler'ln-

yağm~ına karşı

.SinopelUer'in teplqlerlnl ·

an-latırken

sözünü

ettiğimiz

.kol~nllerd~n··de bahsetmektedir:_. ,

\ .

. · · "Oysa

Kotyoralılar

bizim

kôlonlstıe

·

ıimtzcİlr

ve

ti1,.1

Olkeyl barbarlardan

aı:.

·

..

dıktan

S?nra onlara :biz. verdik.·· Bu yüzden Kerasuslular ve. Trap~iuslular gibi.,

. bize

·ıs.tediğlmiz

vergiyi ödemektedirler, Bundan

dolayı

onlara zarar verirseniz,

·

sınope şe

.

~rl

kendisini z.a.rar

görmüş saya~tır

>

( 19)

Bu,

ş.~hrtn

.

gellşlmln!n

ve

Ka·rade.nlz tl~~~tlndekl rolünün

açık kan~tıdır.

.

.

özeıuki.e ko

_

ıonnerınden ver$ı atması

·

sıyasaı

guconun

~e

bir göstergestdir. .

Strabo~'da bu

yerteşrriel~rden

Kytoros'un

Şinope

'

yle ilglşi anlatılır:

. • • ' ' · . •• ı . : .• • .

"Kytoron bir zamanl~r Slnopeİllerin ticaret

y~rl

ldJ .. : (20) .· ·.

Ayn

·

ı ş~kllde

Slnope'nln ticaret

limanı

olan ve aritik kaynaklarda Armene .

(Ha~ene:

Akfünan)

.

dlye-'geçen. liman

d~

~inope

tlc;.aretı açİsmdan

büy.ük

bir

öneme· sahiptir (21} .. Onbinler Slnope'ye geldiklerinde (M~Ö ..

400}

genıiler,ni

bu··umanda

·

de.n,lrler,:tlşlerdL

Slnöpelll~~·

ıse

o~lan

dostça

karş{lamışl~r

ye

ko-nukseverlik

a~

·

ağanı

olmak üzere

3000

kile.

ç1rp~

~nuyla · 1

soö

ölçek ~rap yol- ·

lamışlardır {22} . ·:

· . . M.Ö, 370

yılınd~

Kappadokla Satrabt·

Data~es Sİnope'y;

:

satdırmış.

fakat

Pers

Kralı

·

A~erxes'ln emriyle bu

'

kuşatm':'yi

·

kaldırmıştır.

Aricak ·oat~~es'ln

.

şehri

daha sonra.·kontrol

,

altı~a

. ,

_

alq

.

ığı

Ve-

b~rad~

:

kısa

sUrell

blr

·

h.ili9ı:nlyet

·

kur~

duğu ~ti.laşılır (23) .. ·

· Bu ·dön~mde

şehirde

_

Dataines

·

adına

sikke de

darbedllmlşttr.

Bu sikkeler

. · · · gümüştür ve

'basımı

·

kısa

süren

olmuştur

(24) · ..

. . Büyük

İ$kender;in

.

Doğu

~fe,rt

_

·sm,sında

Slnope'dekI

Pers:

eg

_emenİlğlnJn

sürdüğü görülme_ktedlr' (25) . · ·

· (19) Xenophon, .V.5. 1 O. . ..

(20) Strabon. Xl!.3. JO;

(21) Xenophon,

VI.

t.ıS; 17: Strabon. Xll.3.10.

. tiıı· Xenophon, Vl.1.f 5, 17. ·

· (23) . Polyaenus: Sfrategamata, vıp.1.2, 5 .

. (24) Head, B.V., a:~.i. s. 508: BMC, s:96, pf:XXJ.17. Datames'ln ismi slkkel~rde

DATA!-/ıA şeklinde y~lmıştı

r

. .

. . : Oğlu Syslna.s ile bir tutulan Absasan'ın (Abslsln, M.Ô .. 362-353) ismi ise A·ramı tartİrida.yaıılınıştır.

(25) . An1anos, Al~androl ~ I s, 111,

24

.

4.

B.lskender'

Hy~k~nlı,. 'nın Zadral{.aıta (İs~rabad) şehrinde

ordu~aha · ·d.öndUğO sırada Hellen i.lcretll.ask~rler1 ve bazı eJçl heyetlerine rastla~. Bu_nlar arasında Slnope'nln de.elçileri

. vardı. 8.lskender·Slnope elçilerini Hellen. Birliğine. dahil olmadıkla~ ve. P.ers Devletl'n.e tabi olduİtla.rİndan.

kraİlanna elçi göndemıeİerlnln suç olmadığı ·,çın serbest bıraktı:'sınope'nln Peıs merkezine eic;ı gönde~ecek

bir dunıma· erlş~lş olması, M.Ö. 4. ylliyıl sonlanndakl tlcaı1 ği.lcünUn ve yayılımının bir göstergesi ~~.,

M.Ö. 323 ve 322 yıllarına tarihlenen si~elerlh bulunması .bu

dö-. . .

nemlerdeld bağımsızlık teşebbüslerine işaret _etmektedir (26) .

M.Ö. 323-183

yıllan

Anadolu'da

olduğu

gibi;

bu.

şehirde

de Hellenistik

k~aHarin mücadelesine sahne

-

olmuştur.

M.Ö .

.

396~290

yıllannda

da sikke .

dar-~İnın

devam

ettiği

··

gqrlllmektedlr. Bu sikkelerin arka yüzlertnd~ gemi

pru-vasının

resmedilmesi .

şehrin

. ticaret.ine. :olan . ilgiyi

güzel

bir. şekilde

gös-

.

tennektedlr (2 7} .

.

·

·

M.Ö.

220

yılında

Pontos

Kr~lı

-

lLMltİuadates;ln

Sinope'ye

yapt;ğ, saldın

·

başarısız olmuştur

_. (28) .

Bu

.

yıldan

(M_.Ö.220).

şehrin

Po~tos

-

ege~enllğine

·

geç-, .

. tlğl M.Ö. 183 yıllarına. kadar. Attlka ağırlık .bir~mine göre tetradrahmi ve drah-·

mi.

basılması

Sinope'nln

'

bağımsızlığının yan!sıra

tlcart

üstünlüğü

-

nün

de dev~-.

. ·ettiğinin bir göstergesidir (29) :

. . .

M.Ö.· , 183

yılında

gene Pontos

Krallarında~

·

I.Pharnakes

şehre

·

hücum :

• 1

etmiş ve burasmı almıştır

(30) .

Ay111 kral

M.ö ..

t

78

yılı sonrası başkentini

Am~-seia'dan Slnope'ye

taşıriıiş

(31) ve

.

şehrin

kolonilerini d~

korumuştur.

Bunlardan

i<.o~ora

~~.

Ker~us'dakl

halkı

Ke~asus'dan. faz!~ ·uzakt~ olmayan bir' bölgeye·

· yollayarak burada Pharnakla adında bir koloni kurmuştur·(32) .

.

Mithradates VI

.

Eu~toı'

dönemi·

{M~ö".-ı

i

ı

-63)

Sinope'nln her

ypnüyle ·

. kalkındığı bir çağdır'.

au

dönemde şeh.ır~e "yoğun. bir şekilde sikke darbının

göz-. lenmesi bunun kanıtıdır {33) .

(26) ~blnson, E.S.G.,""A Ffnd ~f Colns of Slnope·, Numlsmatı~ Chronlde •. XX(1920), ·s.10: Head, B.v.: a.g.e., .

, s.508. Bu sikkelerin Ö'.1 yüzleı1nde Slnope 00:ŞI, arkada yunus üzerinde d_eniz kartalı .veya yalnızca kartal ile

l:INQ yazısı resmedllmlştır: .

. . . . ..

(27} ·Head, B.V., a.g.e .• s.508. Bu sikkelerin ön yüı)erlnq~ Slnope başı, arkada ise I:IN'1 yazısıyla gemi pruvası

yer·alır. : · · · : · · · ·

(28} Polyblus, IV.56-57.

(29) Head, B.V:, a.g.e., s.~08: BMC, s.Xlll. Bu tetradrahml ve drahmllerln ön yUzler1nde kulell Slnope başıyla:· .

a_rka ·yQzlerde elinde dal ve vw;; Man Apollon ya da yunus balığıyla otunnuş vazJyette Pos~İdon res-medllmlştlr. Tetrobol. tı1obol v_e dlobollerde ise ön yüzde Slnope, Apolk;>ıi ve·Hennes başlan: arkada l:INQ

.yazısıyl~ beraber kartal ve trlpocS"(Oç ayakl_ı sehpa) bulunur. Tetradrahml, 4 drahm.l değerindeki sikke: Dld-rahml, 2 drahmi değ~rindekl.slkke: Obol, ı drah~lnln altıda biri: Dİobol. 2 obol değerindeki sikkedir. · (30) Strabon,' Xll.3.11, Bu dönemde (M.Ö. 189-i 83) şehirde kısa· süreli de olsa sikke darbının ~lduğu göz

-ıenmektedlr. Bu konu hakkında bk: BMC, s.xıı.

(31) · Polyblos, 25.2 vd.

. . .

(32) Stra.bon, Xll.3. J 9.

(33). BMC.

s.XIII

vd:, 99 vd .. Lev.XXlll/1-5. Buradaki sikkeler bronzdur ve ön kısımlarda Zeus, Pallas, Nlke, Genç

., ... , Perseus,

Genç

Ares, Artemls başlan 've GÔrgon'un kesik başıyla A~gls resmedllmlştl_r. Arka yüzlerde ise pen- .

. çeslnde.·yıldınm tutan kartal, kınında kılıç ve tri~ gibi tavtrler resmedilmiştir. Gene ~rka yOzdekl bu

. .

..

. \ . •. . . . .

M.O. 70 yılında şehir Romalı komutan Lu~ullus tarafından zaptedilir. Lu-.

. .

kullus şehre özgürlüğünü verip halka da mallanm .iade eder (34) • ·

. . Slnope d~ha sonra .Pompelus tar'afmd~ kurulan Blthynla-·Pontos · çifte .

eyaJetinl

.

n

(tvtö. 64)

sınırları İçerisinde kalmıştır.

M.Ö. 45

yılin~~

da Caesar

ta-. ra~ndan ,koloni statüsü ·verilerek Colonia ·Juli~ Felix Sfno~n~ls (C.1

:

r.s:)

ismini

. almıştır (35} ..

Roma

idaresinin

bu

ilk

dönemİerlnde

(M.Ö.

1 ..

yüzyı'I

orbllan)

Sinope'~in

·.

·

kırmızi aşıboY,ası ihracınm

azalarak .da

oısa sürdüğü garuıor

~

Ancak patarnut

ve

.

ton

balığı başta

olrnak üzere

denlz

.

UrU

.

nlerl

lhraGının

ön.emlerlnl

korudukları

an-. . .

laşılmak.tadır (~6) . Bu. ·dön~m ticari canlılıği ele geçen sikkelerin· varlığıyla da

kanitlanma.ktadır (37) .

. .

imparator Augustus

(M.Ö.27-

:·

M.S.14),

·

Callcuta·

(M.S.37-

4Ü, ··.Nero ·

· (M.S.54- 68)

adlarına

da

şehlrde

.

slkke

·

darbedildlğl

·gorülm~ktedlr (38) .

• t • • • • • • • • •

M.S. 11 1-

~

13

yılların~a Bıthynia-Pontos

Eyaletl'.nln vallllginl y~pan Genç

. .

. Pllnius Slnope şehrinin kalkınması yolunda· önemli çalışmalarda b.uJunmuşti.Jr .. ·

. . . . . . . . . . . t.~.:,,,l·,.·. . . . ~ .

(39) . . _.

~

.·

:···

Hadrlantİs

döneminde C.Aellus Caesar

(M.s

·

.

1

,

29-

137}

daha sonra An

-tonİnus

Plus

(M.S~

138·161), S.Severus-

M.A

·

.°c:aracalla-

s.~ta

(M

:

~

:

'

i93-217):

·

M.O.Macr.lnus

(M

:

s. it7-218),

M.A.S.Alexander .(M.S.

i22-i3s)

·

;

M.A.

Gor-dianus

UI

(M.S.

238-244)

ve C.M ..

Q.D.Tralatıus

(.M:S .. 249-251)

·

adİ~rıria

da Si~

n<>pe'de sikke

daıbedllm~ştir

(40) . .

M.S. 395 yılına kadar Slnope'deki düzenli Roma kontrolü.sürmüş: bu dö

-. · nemde Roma'ntn·

ikİye

·

bölünmesiyle

şe

.

hir

.

Do~ ·

~

.

ma'~Ul

sınırlan

4çiJlde ·kal- . ·

mıştir.·

(34) Plut.aı1dıos. Lukullus. XXlll.3.

(35) Strabon. xıı. 3. ı 1: Head, ıı.v .. f'-·l!·e .• s.509:.BMC, s.101. pl .. XXlll .. 8. En eri(en Roma sikkelerinde 1111

-parator ~rtreleı1 yer almaz. ön yüzde Ceres ya da boğa·başı arka yOzde·.ıse hilal şekllll. ob}eler. slmpulum

(küçük.kepçe) bulunur. Augustus'tan itibaren· sikkelerde lı:nparator portreleri resmedilmeye başlanır, C.1.F,S. kısal~alan ne· çift.süren koİonlstler, Sİnope pensi, Sarapls. Apollo; Nemesls, Dlonysos. Dloskurlar ve balık

m.~dfterl de.görillOr.: · .

. (36) Ma~le, D .• a.g.e., s.493: Munıo, J.A.R., a.g.~ ..

!i-5.4·

(37) Head, B.V., <1.g.e., s.509: BMC, s. 100 vd.;-pl.6~8. (38) BMC: s.100 vd .• pl.XXlll.6; 8. · ,

· (39) c.Pllntus, Eplstulae, ·x.40. · . ·

··(40) BMC, ~.101 vd., pl.XXlll.9-10: franke, P.R.. K/ein~len ZurR.öinerzelt, Mlloch<:n, 1968; s.61:

Ebdoğ

l

u

,

i.'..

'Neş~edllmemlş Ye~I Bir Slnope (Sl~p) Şehri -Sikkesi ve ·onunla ilgili Bazı Sorunlar". Anadolu (Anatolla) •.

XVlll(t974), s:95 v<kt., İ..ev.1.1 vdd.

ı

.

Ticaret

ÜrOnleıt

.

_Balık

ve

Balıkçılıic: Eskiçağdan gün~müze ~dar Slnope tkareti ve

ek():.. .

·

:

.. : norrilslnln·~ha gelir

~ynağı

_

m balık

ve'

balıl:<çılık oluştı.mnuştur. Şehrin doğal

ko- . .. · ..

: numundan

'

dolayı-

bunu

.

nç,rinal

karşılamak

gerekir ..

Pal~s

·Maeotisiln (Azak. D~;. . . .

·.· nlzl):

bataklık

.

kiyılannda

.

geniş

yavrulama:

alanlarındaki

pal~ut,

·orklho~ ve. ton,

·_.

balıklan

buradan

ıo;,

boyunca

ctoğu

ve

8

aney

.

yönıerd~ yoiıanna

dev~ ed~r~k:

. . T~~pezus.ve

PharrtakJa'ya

gelirler. Bur~larda uygun bir

'

?gırlığa eriştİİ<lerinde

av- .· .

.

'..

lanriıaktaydilar

:

Bunları~

Slnope'ye

ulaşab

_

llenlerl

-

d~a

büyük

boyda·

idiler ~e

::

.

·.

. . .. . ···: . . . . . . '·· . . · ..

·: bol ml.ktarda ay.lanıyç>rlardı (41) :

. : · ·_:.'. l<4racfenli'dekl {Ponto.s :·Euxeln_os) mersin

balığı,

.

uskµmru, kalkan,· teki_r

. ve yunus

balığ

.

ı

gibi ·yenebilecek

~lıklardan

özellikl~

soıi

ikisi .

Slnope'de

av~· · ·

.·

.

lann:,aktaydı

(42)

.

~

Bu

balıklar

~zlanarak veya. salamura·

yap;İarak,

·

_

başta

Yu-

·

~ani·s~n-

~lmak

·

üze;e birçok· bölgeye

yoll~nma~taydı

..

Böyİt?C~

;

b~lıkçılık

-~~;;. : .._- ·:·

radeniz · sahillerinde Slnope . Vf! . Trapezu~ ..

başta

·

olmak

.

üzere,·· koloni

: .. ı ı ', . . . . . . . . .... : • . . . -: . : ! ' .:~ . ;· ·. '{. . :... . . . . ..

yerleşmelerinin -gellşm~lne ilk basamagı teşkll etmlştlr '(43) ..

. . : . : . : . . ! .ı; t ·: ,, ; ,· . ~-: ' .• : .. : '. : . . . ·, • • ·. .~. . t • • • •

Sınope balıkları ve · balıkçılığı konusunda Ath~eaus şu bilgileri :

ver-mektedir:

- •; ' :.; :·

.

.

·

.

,

.

:

"Abde;a

~

da avlan~

·

kefallenn

.·

-

harlka

.

e>.lduk1an

·

ve Slnope

kefallerinin de

. b~n~-

ya~ı~

.

-

olduğu~~

-

~yleylp,

·

ay

_

ndı

.bunl~rin salamuraya

yatırıidığında sağhğ~

.

. . ,..

..

.. . . . . . : ' ' .

çok faydalı.oldµğuı:ıu.lşaret eder" (44) .· Ylne·Athenaeus ayn bir pasajında~

. ' . ,. . . . .· . ··.' . . ·. . . ...

"Bir

d~ctilus (o

ôcxtctuıı.oÇ)

boyundaki

~lıklara

gelince;

-bunlar

lkı'dactllus

·

boyµ~d~\{llerd~m-'

~atla

g~l.

bir.

l~zzete

.

~iptir. 'Abdera'

açıkl~rında

tutulan

· · kefal'l~.~~~r

cJn

_

sİe~

•

.

Arch~tr~t~~·un

söylectiğİ

·gibi

·

harlkadır-:ve 5.ınope'den ğe-

_

· let1ler de lezzetçe buna yakındır' '(45) demektedlrı: . ·

. .

. Madenler:. Anadolu yarımadası maden. rezervleri bakımı_ndan. ö_ldukça

şanslı

bi( konuma sah~ptlr.

jşte

bu

rrtadenlerJıi

en ·ö.nemlllert .de

Güneydoğtı

~-_. . ·

..

r~denii

dağlarından çıkan T~nrıe

(Theimodori}

Çayİ Y,ataklaı:rnda buh.inanlarıdır.

(41) Mlnn:s;.E.H., Scytlılans ancf Gree/cs, Cambrtdge,· .1913, s.6:· q,arıesworth,_

M

.

A

..

_Trade Routes;and

q,ni

-

·

·' ·merce of tlıe Roman Emplre, Cambrtdge. 1926,.s.84: Danolf. M •• a.g.n:, .. s.978 vdd.: Cramer. A ..

Ge-ographlC:4/ and Hlstorft:al Desatptfon ofAsla Mlnor. OXfurd, 1882, s.288 vd. Bu 'konu ve diğer ticaret Urtın.-.

lert için bk., Koçak, Ô.; a.g.e., s.92 vdd. · · ·

. .

·ı (42) Atheneaus, ili. B_unla,-daıryunus baliğı yağı ve ciğerinin hastalıktan lyflcşt1ıkl etkisi nedeniyle avlanmaktadır. .

.

. . '• .·

· (43) Leaf, W., a.g.m., s.2: Danoff, _"'!'·•

a

.

g.4.,

S.978 v~d. ·

(44) Atheneaus, 111.ıt&.

(45) Athena~.-\İlı:307b. Aynca bk. Vlll.338-339.

J

dactllus (o &xıqu~~) yaklaşık 1,80 cm. gelmc_ktcdl;. ·

. .

Aslında, _. bu kıyılar özelllkle batıya olan _. maden ihraçlarından dolayı _. önem taşı

-yorlardı. Başta Sinope ve Trapez.us olmak üzere, böige kolonileri hinte~landdan

gelen madenlerinYu~anistan·~

v,a batıya

~vkinde baş~ol oynamaktaydılar (~6)

Khalyb Çeliği başta olmak üzere· bqlgen_ln madenleri bütQn A:kdenlz dün

-yasında ü_nlü idi. Sinope, .hinterland ve kıyı yerleşmelerinden gele~ diğer ürün- ·

ler gibi madenlerin de ihracını gerçekleştirmekte idi .(47) .

Kınnı~ı aşı bpyası: Bu aşı boyası 'mlltos' (µtA'COO') ya da 'Slnope toprağı'

(I:ıvomO') diye isimlendirilmektedir. -Aslında Slnope'den ziyade Kappaqokia'da

. '

bulunmaktadır. Fakat ihraç edildiği ana merkezin Sin9pe olması nedeniyle,

za-manla Slnope

toprağı

diye

anılmaya başlanmıştır

(48) . Parlak

kınnızı

··rengi

ve

kumtaşı

içermeslnd~n

dolayı rağbet

görmekte idi. Geneld~ ev, .gemi ve tah.ta

eşyalarda ·kullanılmaktaydı. Mobilya dekorasyonu, ·tahta· oymacılığı, küç~k

· terra-:kota heykelciklerde bile sanatsal amaçl~rla kull~nılmaktaydı (49) .

Vitrivlus :bu aşıboy~ının çıkarıldığı yerlerden ba~setmektedlr: ·

'

'.BqJ

·

miktarda aşı boyası birçok yerde çıkarılıyordu. Fakat en k.alltelisl

sa

-dece ~ontos'daki Si~ope

yerleşmesinde, Mısır'da

;

lspanya'da Baleaf

Adal~rı

'

nda

ve

~ma

hükümetinln yıllık gelirini Atlnahlara bıraktığı Lemn.os gibi birkaç

yerde·bulunmaktaydı" {50) . , .... ,_.

Pllnlus ise bu toprak hakkında şu bilgileri kaydetmektedir:

"Slnope ~opraği ilk olarak Pontos'da bulundu ve. o günden

sonr~

ismini Si

-. . .

· . nope şehrinden aldı. Aynı zamanda Mısır, Balear _.Adalan* ye A,frika'da

bu-·Junmaktadır:

fakat

.

en. iyisi yUksek kayalıklarda yer alan Kappa:dokJa ve Lemnos

büyük

mağaralanndan

elde edilir.

Esklçağlarda kırmızılık

venl't6i için

~ullanılırdı.

Üç

çeşit

Slnope

toprağı vardır: kırmızı,

soluk

kırmızı

.

ve ikisinin

~rası" (51 ).

. .

(46) Rostovtzeff, M .. • H.A. Oımerod, ."Pontos and lts Neighbours· CAH. IX (1951). s.212: Drews, R.. 'The ~

-arllest Greek Settlemen~ on the ~lack ~a·. JHS. xcvı (1976). s.322 vd. ·

(47) Roblnson·, D.M., a.g.~ .• s .. 141: Rostovtzeff,M.~ H.A.Onnerod, a.g.m .• s.212: Rostovtzeff, M .• The Sodal

and Ec.onomlc Hlstoıy of the Hellenlst1c Wortd ı.ııı, London, 1964,. s.571: Magte,

o

..

a.g.c., s.341: Drews.

. . ' .

R., a.g.m., ş.319 vdd.

(48) Pllnlus. XXXVl.13. Aync.ı bk. Vltruvlus. Vll.2. Ephesos'da da bu toprağın t ~ t i başladığında eski lşmlnin

kullanımı,devam etmlştfr.

(49) PUnlus, XXXVl.13.

(50) Vltruvlus, Vlll.7.2.

• Bu adalar lber Yanmadası'nın doğusunda yeraımaktadır.

(51 ı Pllnlus, XXXVI. ~ 3.

Plinius Slnope aşıboyasının resim yapmakta kullanıldığından ~özederken,

· bunun ~phesos'daki benzerine terclh ·

edildiğini

de . ~ydetmekteçtlr (Sl) .. Plu-tarkhos ·ise Sinope kınnıZl toprağını mineroiojik _olarak ln_celemektedlr (,53):

. :M.Ô:

.

4

:

yüzyı

.

I

sonlannda Ephesos'.u.n· Lykaonl~'da

Sızma yanındaki

ma·

-denlerden toprak getirip Slnope aşıboyası pazarına darbe vuı:masıyla bu ticareti .

de azalmıştır

_.

(54). ·

.

. . Kereste: Karadeniz

kıyıla~ının

orman

bakım

.

ıncfaıi

ne dereçede zengin

ol-~uğu açıktır

.. ~elllkle ·gemi

yapımı~da kullanılabn

_

ecek

!ürden

ağaçlar

Sinope

ve çevreslnc1~ri sağlanabllmektedlr. xunanlstan'a gemi kerestesi yollayan bel-.

libaşiı-' merkezlerden. biri Pantlkapaion · (Kerç) iken, daha sonraları · buna Sinope

de

katıl111ıştır

'

(55).

Günümüzde bile.

şehir

ve

hi~terlandı lncel~ndiği

.

~de

'

bt;

zen"'.'. gln:onnan varlığı gözlemlenebilir. :

.

Canlı'hayvan:

Kappadoklc;l ve Paphlagonia'd~

başta

koyun, keçi,·

kafır

ve .

~t olmak Ozere pekçok evcil

h~yvanıiı

.

yetlştlrlldlğİ

bilinmektedir.·

Eskiçağda

bunlanh Slnope'ninki gibi merkezi bir

llfl'\andarı

·

taşınmış olması

.

nı

da

doğal

.

kar-şılamak gerekmektedir (56).

Zeytinyağı

:

~inope'de zeytin· ağacı günUmüzdekJnden. ço~ daha·

önem-liyc!I v_e o~dan elde edilen zeytinyağının ihracı da belllbaşlı gelir kaynaklan.ara..:

. . . .. . .

sındaydı.' ·S!r:ıope Kuzey Anadolu'daki zeytinliklerin

_

en

batı sınırını olu~

. tunnaktaydı. Buna ek olarak doğuda üretilen.zeytinyağının da ihracat limanıydı ..

Böylece

zeytinyağı

Karadenlz~ln

diğer kiyılan

.

yunanlst~. Kappadok..ia ve gü~

. . .

. neydeki ülkelere hemen bütünüyle Slnope'den taşınmaktaydı {57).

Günümüzde bile Sinope ve Gerze taraftarında·. seyrek de .ol~ zeytin

. .

ağaçlan·nın bulunduğu gqrülür. Bu 'ise esklçağda zeytlnyaği üretiminin daha

. büyük boyutlarda olabileceğine işaret sayılabilir (58). Arkeolojik malzeme de

· (S2) Pllnlus, XXXlll.39. Aynca bk. Strabon, xıı.z. ıo.

. . (53) _. Plutartdıos, 436 b-c.

. (54) Strabon, xıı.z.ıo.

(55) Strabon, Xll.3:11: lheophrastus, nEPI clıYTQN J:tTOPIA:t, iV. 53 ...

(56) Chartesw~ı'tti. MA. a.g.e., s.83: R.oblnson, D.M. a.g.e .• s.141 vd.

. . . .' . .

(57) Strabon. 11.1. 15:. 111.2.6. Zeytin · ve zeytin. ağacı esklçağ Yunanlstan'ınd~ kutsal · kabul · edll

-. mekteydl.Söylenceleıde · Ells Bölgesl'nde Olympla'dakJ Zeı.ıs Tapınağı'nm b~lnd~ bir zeytin ağaa bu

-. . . t, #

lunduğu ve Grek anne ve babadan doğan bir gencin altın bir orakla bundan zeyttn·döktOğO anlatılmaktadır.

Zeytin dalı da zaferi slmgelemektedlr:M.Ö. 490 Maraton savaşi sonrası Ath~na'nın başına zeytin dal! konur.

O_lympla oyunlannın gallpleılne de armağan olarak zeytin dalı verilir.

bu~u

doğ

_

rulayıcı

~iteliktedtr:

D.Freıich

tarafmd~n tespit ~dllen

ve

M.ô: 4.· yüz..:

-.

yıla

tarihlenen bir mezar stellnde "Zeytl~

tlkcarı

Manes"

yazısı

.

bulunmakt~dır

. . . . ·.

(59) . Bu

da,

yörede· .. es.kiçağda zeytlnyağı· .. tıcaretlnln varlığını kanıtl~aJdadır. · .

. Sinope ·amfora/an: Ele.

gein malzemelerden,

amfora ihraç eden

ilk

me~-

.

.

. keziri Thasos

olduğu anlaşılmaktadır.

Thasos'un. ünlü

şarabının Batı

Pontös

pa-·zarlannda ilk

görünüşü

·

-b~kı~ı:? amforaıa

·

r

da hesaba

.

katıldığında~

M.Ö.

5.,yüz-yıl ortaları

,

hatta daha kesin ol~rak M.Ö. 4:

yüz.yıl sonlandır

(60); .

Sinope

şehri

lse M.Ö.

5.

yüzyı~dan

itibaren a~fora imal-ve

ihracına baş­

·.

Jamıştır.

·

Aync.a

..

geİlşm~ine

·

·paralel olarak

bu

konudaki

-Ostünlüg<il_:!ü de

art-. , tirmıştır (61.) • Kentin baskılı amforaları daha çok B~tı ve'.Ktızey .

Karadenl;)q-.

yılannda

bul~nur ve bonlann

sayılan

da 2()()()()·1

aşar

(62) . Ö~llikle bµ

baskılı

aınforalar

_. saye~lnde _.

Poİıtos .Trakyası,

Akdeniz ve Karadeniz _.

arasındaki

. tiçari.

ilişkileri daha net olarak inceleyebiliriz _{. .} (63) . . . ·.

Slnope bu gelişmesi sayesinde Rodos, Knldos, Thasos, Akanthos ve

He-rakleia Ponti~ gibi,

b~kılı

.

amfora imalat ve

ihracatçısı

merk~ler~

karşı

b~Uk

..

.

µstünlük

kumıuştur: Aynı şeklide, amfora m~rkezlerlnde .üretilen .kiremitlerin ·

. . ' .

. . üzerlerlne ·

de

baskı yapılmıştır: Bunların .Ust kısımlarında bare,ı:ı imalatçının,··

. bazen

de

atölye

şefinin adı

bulunur. Kartal, yunus

baliğı

~

üzüm

;ikıriıı,.

hayvan

ve

·

tann

başları

.

blllneri

runblemlerdir. Ö~lllkle yunus Uzertnde

~rtal

.motifi Si-..

. . nope slkkelerlndekl

ı:notiflerıe

'

büyük .. benzerlik gösterir ·(64) ; ·

. .

(59) Frenm. O.(b). a.g.m., s.47, no.3.

(60) J .. aza~v.

·

M

i

,

·ı..es Tlmbre.s

Amphoıigues

Grecs et

Les Probleırie.s

·

Commerd~ux en Thrac.e Panttg~e·, BCH, Xll (1986), s.403: Hind, J:G.F •• "Greek and Barbarian P~opİeş of ttıe·Shores of

tht

Black ~-. Arc.kp, 30

(1983-84), s.95. ·

:(61) Gai'tan,

Y

..

.

~Quelgu~

'

ReRexıons

Sur Les Tlmb~ Amphorlgues S1r19pe", TBK Kong.81/.; 11/1 (1~). s.550;

. Lazarov, M:, a.g.m., s.401; Frendı, D.(a), "Slnopen 'Amphoras', BCH, ·xııı· (1986), s.393 vd •• Sc.elov,AN.,

l,es Amphores Timbrees d'Am~tr1s; BCH. XIII (1986), s.371. ·

. . :

(62) Gaıtan, Y., a.g.m., s.550.' Ömeğln KallatlS:dekl Slnope baskılan bOtOn baskılı m0hüıter1n %42'sl oran.ındaclır.

Sfnope, Batı Karadeniz paıanna hakimdir. Buranin baskılı amf'Oralannda Slnope'.nlnkller %32 ile birinci sırada·

· yer alırlar. bk. ~aıarov, s.402. ,

(63)' Lazarcw, M., ~.s.m .• s.401: Hind, J.G.f'., . .i.g.m., s.95.

(64) -Gaıtan, Y .. a.g.m .. s:54~:.Frendı, O., (a). a.g.m .. s.393:.Hlnd, 8., a.g.e., s.~5: Atabe,f •• cl:S'·m.;s.376 ve

aynca s.38.7'de 11k tiplerde yunusun kuyruk yüzgecinin hÜal·~kllnde olduğunu' belirtmektedir: Bu. dikkat

edllm.esl gereken bir durumdur. Çünkü hilal Mlthradatester hanedanının simgesidir' ,ve bu .da Ay Tannsı

Mcn'e day~~aktadır. M.Ö. ıiı. binlerden itibaren .Anadolu'da tapınım gören Men, özelllkle Phıygler ta-"

· rafından t>enİmsenerek ulusal tanplan niteliğin~ b<lrünmOştilr. · Anadplu'nun · diğer böigeleıtnde d~

ta-pınımı na rastlanmıştır. P..ynntıh bllgl için bk. Lesky, J •• · ('Men'. Realencydopadle der Oasslschen

Al-tertumswlssenschaft. XV/1 ( 1931 ), s. 690. Strabon cİa Anadolu'dakl

Men

tapınaklanndan s32edcr (Xll.3.31,

8ı20).

Bü

motlfledn sikkelere yansımasrlçln bk. Head, B.V,. iJ •. g.e .. s.508 ~d;: BMC.

s.98

vd. · ..

Son

yıllarda

Bulgar ve Romen _{. .} .uzmanlar

tarafından yazı~lı

amforalarda ya-.

pılan incelemeler, amfora baskıları ile Geç Klasik Çağ. ve Hellehlstlk Çağ'daki

deniz

taşımaqligının gelişimi hakkında

daha çok bilgi sahibi

plmamıza

·

neden olmuştur. Ancak bu malzemelerin .geniş bir alana yayılması incelemeleri güç

-leştlnnektedir

(65) ·sözünü

ettiğimiz araştırm~~ılardan

Lazarov

yaklaşık 4()00

amfora baskısını 11 farklı imalat.merkezine· ayırmıştır. Bunları da 3 büyük , böl-gede vermektedir:

. 1. Ege Denizi'nin k~y

kıyıları

{Thasos, Parmenlskos ve Zenon Grubu};.·

. . ' . . . .

·2. Güney Ege (Rodos. Kos, Knldo~. Paros veAlexandria Troas},

. .

~~ ~radenlz Bölgesi (Slnope, He"rakfela Pontika ve Khersonesos) (66) .

. Y.Garlan Slnope'nln bu

koı:ıudakl

rolünü

-

şöyle

belirtmektedir:

;'Sinope keramlk _. baskıları

büyük

miktarda, Karadeniz'_, .in batı ve kuzey _. kı

--yılanndaki. yerleşmelerde . bulunmuştur. Bünlann sayılan . 20000-'i aşmaktadır.

Doğru .tarlhlendlrlldlklerlnde. bunların yörede çalışan arkeologlara. kıymetli kro-.

.

. .

. nolojl~ işaretler vermesi mümkündür. Tarihçilere de Sin.epe ticari değişimleri ve ·;yörilenmelerini'(keramik,

yağ

ve

şarap)

gösterirJer" {67) .

F.) ..

ıabe

ise Slnope

amforaları

.

içi_n

farklı

'

kronol~jlk

cetvelİeri .verdıkten

.. sonra, kesin bir sıraJ_amanın yapılamayacağını belirtmektedir (68) . Aynca, amb-. lemlerdeki tekdüzelik, astyn9m* ve amblem lslrr,lerlndeki karışıklık bunun bir

diğer

nedenidir

(69) .

Grako_v'un

M.Ö.300-70:

Sem~nov'un

·M

.

Ö. 350

-

110:

Braslnsklj'fn M.Ö'. 360-100 ve Vassilenko:nun

M

;

Ö. 400-130 _

tarihleri bu

ko-. . .

-nuda başlıca önemli kronolojik verilerdir _{. .} ·(70) _.

.

.

. Atina Agorası'nd_a . bulunmuş . olan Slhope baskılı amforalarının ta

-rlhlenmesl konusu da oldukça tartışmalıdır. Vassllenko'nun burilan M.Ö.

220-(65) Lazarov.M., a.g.m .. s.402.

(~) Laz,aro'"'., M., a.g.m., s:401 vd.

(67) Garian, Y., a.g.m'., s:549 vd. B0t0n bunlar. amfora lrnalatı ve bu ürünlerin ticari aktlvlteye yansımasın·dakl

paralelllğl gözönOne serer. . · · ·

(68). Alab:e,F ••. a.g.m .• s.380. Sürekli olarak yeni amfora baskılannın ortaya çıkışı da buna neden olmaktadır .. . • · Astynomlar. şehirlerde· 1 yıllık bir süre için -se<;İıen görevlllerdl.' qddelerl temiz tutmak, . festlvalleı1e

u

.

. · · · gllenmek ve ~ I hayatı dOzcnleyen kanunlan uygulamak gibi va.z.lfelere sahiptiler. Küçük para cezalannı ve •.

· · rebllinekteydller. Liman ve

pazar

vergilerini toplamaktaydılar. ·; (69) Garfan. Y., ·a.g.m., s.55 {.

. :

po

(

~*

·

'.

F.; a.g.m . ."s.377: french. D{~). a.9.m .. s.392 vd.: Garlan, Y .• a.g.ni.,, s.551 vd:

M

.

Ö

.

ıı.o

ile

M.Ö.

185 yıllannda Pontos krallannın satdınlan ve şehri ele gcçırmelerl bunıann Sfnope baskılıları krorİoloJlslnde

. . . .

t

30 yıllan ·,irasına yer~eştirmeslne rağmen {71), Alabe .bu buluntularla böylesine

kesin bir kr~noloJi

verileineyeceğlni.bildi~ektedir.

Aynca Vassilenko'nun M.Ö. 220-110

yıÜanna

:n~ran;te.mklnU davranarak

M.(?.

:

200-.160

yıllannin

daha

.m~tıkh ol~cağım bl.ldim}ektedir (72) ·: .

·

9üneybatıda

Sinope bas~h

~foraJannın ulaştığı

. en uzak-nok~

1~ Apol

-. .

lonia Ponti~'.dır (Burgaz.). Burada Grakov tarafmqan bulunan malzemeler

üze-• üze-• < • • • •

rinde Astynom Apo_llonides, Posldonios'un oğlu ve. lrpalatçı Mantkkos .ile.

amb-. . . . .. .

lem olarak Uz~m salkımı bulunmaktadır. _Bu mühür Sinope ile Kyrene (EI-Beida)

arasındaki

tl~ret.~c;Jn.delil olarak görülse bile

tek

-

başına

faz.la

bı~

:

anıam

ifade

et-n:1emekt~dlr. iAlabe bu mühürü Vassilen.ko'~un' kronolojisine göre

M.Ö.

·

180.

yılına yakın blr dö~eme tarlhlemektedlr (73) . ·

Aynı şekilde Thasos'da yapılan araştırmaJ~r ~nuc~ ele geçen 250 baskı

arasında

_-

lkl Sinope mühür.

baskısına

·

rastlanmışti~.

_Bunlar M.Ö: 370-330

yıl-. . .

. la~na tarlhlenmektedir ve blllnen bazı karakterts~iklerl taşırlar. Yunus üzerinde

. .

kartal ~b~eml bunlarda da vardır. _Her iki baskıda da Em takısı. kullanılmıştır.

Apollodoros ·için aaıtu Unvanı kısaltn:ıası verilmiştir. Dionysos mütttünde ise.ild ijzel

ismln

.

~saltıldığı: tanı

Unvan

b~lirtllmedlğl

görQ.lrnektedlr

(74).

..

Slnope

için

yalnızca

.

amfora

tmal·ve

ihracı değll,

.

aynı

zamanda çevre y~r

-·

ıeşmelere

bir

etkİ

de söz.ko~usudur.

:

Örneğin:

A~astrls

ş~hrl~ti1

amfora l~a- ·

·ıatında Slnope ve Herakleia · Pontlka {Karadeniz Ereğlisl) uns!-irlarinin varolduğu

.

. . ' . .

görUIQr~ Bu da şehrin kurul~şu ve sonrasinda Slnope ve Heraklela'dan ·buraya gelen çö~lekçflerde_n dolayıdır. A.N:Scelov.bunu şöyle açiklamaktad.ır: ·

~

sınope

ve Heraklela'dan gelen çömlekçiler, Amastrls··e

yerleştikten

. . ' .

.

. . . . .

. sonra .sadec~ önceden yapmak~ oldukları mo.rfolojlk modeller! çalışma~a

kal-madılar -ağ~zdakl

belirgin

değişikliği

katarak-.. aym ~ar,d~ minerolojik

ana-. . ll~erden .gö~leceği gil?i, teknol.ojik reçetelerini korudular.. Mu~teniele~. aynı

maden yatağından gelen ve diğerlerinin de kullandığı mineral katkıları··

kul-. ' . .

.lanmak istediler. Bu verU~r. keramlk atölyelerinde yaptıktan

AMAQPIOC

ve

(71) Alabe, F .• cı:g.m .• s.382..

(72) Alabe, F., cı.g;m., s.384. Ancak F.Aıabe ylne de net bir kronoloji sunulamayacağını belirtmektedir.

(73) Alabe,F., a.g.m . .-s.383 vd.;flg.1. Burada amblem olarak OzOm salkımı kullanılmıştır:

. Ao't\lvo[µ~(v)'toÇ} A1toUcılv[ıöov] · ·' -çou nom6 l wvıou 1 . Mavı.xxoÇ (74) Alabe; F., a.g.m., s.386:

259

AMAl:TPJOL

baskılı amforala.nnı Slnope ve Herakleialı sanatçılarla birlikte yap;.

tİkJannı

gösterir. Bu ürünlerin heterojen karakteri ve

aynı

'orunde Sinope v~

He-rakJela ö~lllkJe;ine

~astlanması

böyl~

açıklan~bil!r

.. ~uhtemelen,

bu

amforaları

·

prototiplerinden ayırmak için, yeni bir karakte_rlstlk, özel ağız şekJj. oluştunnuş

. olabilirler" (75) . ·

. Her nekadar, bu

amforaların

iricelen'mesi kronolojik ve sanatsal

geİlşİm

.· . . .

için bazı veriler ortaya koysa da bize ·gerekJI 01an birçok malzemeyi sunm~.

' .

Scek>V: "Keramik yazıtlarının incelenmesi konusundaki Herlemeler, birçok amfora

baskı~ının

oldukça net olarak tarihlenmesine imkan

~ğİamıştır.

Amfor~

taşımacılığı

ile ilgili malzemelerlri incelenme~i de,

bünların gelişmeleri

ve_.cti-.

namlk değişimleri hakkında bllgl vermlştir"'(76) demektedir.

~ .. ~ . . . . .

· . . Ancak, amfora malzemesinin ve taşımacılığının incelenmesinde. geçici v~rUerd,en · yola

çıkılması·,

.

·

karşılaşılan

en· büyük

güçlükİerden olmaktadır.

Sü-ı:e~l •. arclŞtırrnalar sonucu ele geçen mal~meler de _kesin bir değerlendirmeyi

. . ' ., . . . . .

.

'

lm,kap~ı;.~ımaktadır. Hele de .Sln?pe gibi, o dönem ticaretinde başrol ·oynayan

ı;ır

.

şehir

için bu, daha da_{. .} _ güçtür. Fakat

açıkça anlaşılan eskiçağda Slrİç,pe'nin

.

' .

amfora imal ve l~racında önemli bir rol oynadığıdır.

; ·~· ~ .'_. ~ ' . . :

_ .. · :. ~s~~ğda Slnop~'nin. Karadeniz tlcaretind~ki yeri ve tlcar~t Orünlert ·

k~-nusıınun, · bir . makalenin sınırlan . içerisine sığdınlmasının gUçlUğü

Ôr-· ·· . . ' . . '

..

taqadır.Burada sadece ·. sözü edilen konuya anahatlarıy!a · değinmek

du-. .

rumundaydık. Ancak.yine de elde ettiğimiz veriler. bu. dönem ticari değişim ve

. . . . . . .

gelişlrnlerlyle, ticaret ürünleri hakkında genel bir bilgiye sahip olrnamız için ye-terli_ -

~)muştur.

Özellikle Sinope;nln

M

.

Ö

.

.

1.

yüzyıla

kad~r Karadeniz ticaretinde

.

.

. .

önemU bir rol oynadığı ve bölgenin . en . gözde limanı oiduğu .açıkça an

-laşılmıştır

·

.

Daha

sonra

ticaret

yollarında

görôlen

değişme

ve bu

kıyılarda

Ami-• • • t • •

sos'un önem kazanmasıyla Slnope'nln değerini yitirdiği gözlenir.

Bu -dönemde Slnope ticari ürünleri arasında balık, madenler, kırmızı aşı ..

boyası,

kereste,

canlı

hayvan, amfora ve

zeytinyağının

önemli· yer

tuttuğu

an-laşılır

.

Ö~lllkle

kırmrzı

"

aşıboyasının

bu

şehlrle

'özdeşleştlğl: balık, zeytinyağı

ve

r

(75) Scelov, A.N.,. a.g.m., s.371. Ancak kültürel etkll~lm gözönilne alınmalıdır. Amastrts'e yerf~en çömlek lma

-latçılannın eski yerfeşmelerfndekl malzemeden biraz faıklı olsun diye bazı değişikliklere gldeblleceğl savı ha~

talıdı~. Herhalde SlnopP. ve. Heraklela sanatsal unsuıfan yerel kllltOr unsurlariyla blc ·senteze uğramış:·

so-nuçta, bu iki yerletme OrOnlerlyle de kısmen benzeşen yeni malzemeler ortaya çıkmı~tır.

amfora ithalinin de birindi önemde

olduğu

.görülür: ~caret .ve tica_ret

ün-surlannın arkeolojik malzemeyle

de

teyit edilmesi bunun en açık kan,tıdır .

. .

Ancak , arkeolojik çalışmaların yetersi~ oluşu da gözden kaçmamalıdır.

ÖZelllkle t~splt edilen .amfora,

çeşitli yazıtiar

.

ve

~iğer İn"teryallerin

.zamanla

.çoğ~lması bllgllerimlzln s.~rekli artmasına neden olmaktadır.

Bu

ise de

-. .

ğerlendirmege güçlüklere yol a~~kta_dır.

Bütün _. burılara rağmen esltJ~ğ Sinope'sinin, doğal limanı ve Kuzey

-' .

, Güney yol güzergahının ~ç· nok~ında olması <:tolayısıyla hlhterlanddan gelen ·tlcart· OrQnlerl rahat~·

pazarlayabildiği açı~tır.

Bu

da M.Ö. 7.

yüzyıl sonlarından

.

M.Ö

.

l.

yüzyıl

_:

·

başlanna

k~daf

olan dönem_de Slnope'nln Akdeniz

dünyasının

·en önemll l~raç

limanlarından

btrt

olmasın~

neden

olinu

_

ştur

.

81blly~ğrafya ve·Kısaltmalar*

a.Kaynakları

ATHENAEUS, ·

Delpnosophlstae,

ed.Ch.B.Gullck (Loeb), London, 196 ı

.

.

HERODOTOS,

. .

Herodot Tarihi (Historiai),

çe~.M.Ökmen, t"stanbul. 1983 .

.

PLİNİUS,

. .

Natura/Is Historlae,

ed.H.Rackham (Loeb), London, 1961.

PLlIT

ARKHOS,

Moralia,.

ed.F.C.Babbitt (Loeb}, London, 1962. ·

POLYBİUS,

Hlstorlae, ·

ed.W.R.Paton (Loeb), London; 1 ~60.

S'fRAB

.

ON

,

. .

Coğrafya XJI-XIV (Geographika),

. c;.ev.~.Pekman, İstanbul, 1985.

• Blbllyoğrafy~ seçne eşeıterden oluş~aktadır. Dl~er eserler dlpnotla!da vertlm~tfr.

VİTRUVİUS, . .

De Architectura,

. .

ed.F.Granger {Loeb), London, 19~2.

XENOPHON,

Anabasls;

ed.C.L.Browson (Loeb), London; 1947.

b.Yenl

E.seılen:

AKURGAL, E.,

· ""Sinop Kazıları-Die Ausgrabungen von Sinope",

Türk Arkeoloji Dergisi, vı.:.1

(

1.956),

s.4

7-6 .

. · ALABE,

F.,

"Les. llmbres Amphc.>riques de Slnope Trouves en Dehors· du Domaine

· Pontique",

. . .

·Bu/Jetinde Çoirespondance He/Jenique, Xlll (.1986), s.375-386.

BOYSA~, Y.,

_"Slnop;un En

Eski

Buluntuları ve Kolonlzasyonu Hakkında'',

Türk Arkeoloji Dergisi, Vlll-2 (1958), s.23-29, Lev.XXI-XXIV.

CHARLESWORTH,

.

M.A.,

·

.

Trade

Roııtes and Commerce·

of

the Roman Em pire,

Cambridge,· 1926.

DANOFF, M.,

"Pontos Euxeinos·,

Real Encyclopadle Supplementband, IX ( 1962), S.865-1175.

·

DREWS,

R.,

'

The Earllest Greek Settlements on the Black

.

Sea

"

,

Journal of Hellenic Studles, XCVI ( _{. . .} 1976), s.1.8-31.

.

French(a}

FRf.NCH, D.,

"Slnopea~ Amphoras",

. . . .

Bu/Jetin de Correspondance Hellenlque, Xlll ( 1986}, ~.391-393. ·

french(b)

"Sinopean Notes ı

·,

French (c}

"

SJnopearİ

Notes

·

Z-,

· EpJgraphicaAnatolica, 18 (1991), s.141-J56, Lev.6-9. ·

GARL!'.N

,

Y

. ,

.

_. .

0

q.uelques Reflexlqns Sur Les llmbres Ampho,riqu~s ~e

Sinope

"

,

Tarih

Boyunca Karadeniz Kongresi Blldlr/Jerl, U/1 (1988), s.549-554. ·.

G~HAM, A.J.,

. .

.

· ·

·

Toe

Colon

ı

aı

Expanslon of Greece•,

Cambrldge An.~lent, Hlst9ry. (The Expanslo~· of the Gteek World, Eight to

Si;th Centurles

B

.

C

.

)

,

ed.J.Boardma~~ N.G:L.Ham·mond,·

İll/3

(19Bi).

s;83-162.

HEAD, B

.,

.Historl~ Num·oruin,

A Manuel

of

Greek Numis~atlcs,

. L~nd~n:. t 91

L

.

-HiND, J.G.~ .•

. Greek and Barbarlan Peoples·ofthe Shores of the Blac~:Sea",

-/l,chaeo/oglcal Reports,

30 (1983-84}, i71

-97

.

:

·

....

. KÖÇAK,Ö.,

Eskiçağ Tarihinde Sinope,

(Yayırilan

_

rriamış

Yüksek Lisans Tezi)

,

istanbut

1993.

LAZAROV,

M.

,

.

,

~Les ·Tımbres Amphoriques Grecs .et Leş Problemes ~mmerçlaux en·

·Thrace Poritlque",·

Bul/etin d,e

Cor~spondance

Hel/enlque, Xlll ( 1986) ,·

s.~ 1-405.

LEAF, W.,

. .

"The Commerce

C)f

Sinope",

. . '

Joumal.of Hellenlc Studle~, xxxvı· (1916),

s

.

1

-

ts

~

MAGIE,

D.,

. .

Roman Rule

in Asla Mlnor

1-11

,

Princeton,

-

1950

.

MUNRO,

J.A.R.,

'

"Roads i~

ı>ontus, Royal

,and Roman",

.

.

.

Joumalof He/lenic Studies,

XXI (

1901), s. 52-66.

ROBINSON; D.M.,

• Ancient Sinope",

Amcri~n Joumal of Philology, XXVll-2 (1905),

s .

.

ı

25-153.

·

.

ROSTOVTZEFF,

M.,

.

.

.

. .

lranians and Greeks in South Russia,

Oxford, ··1922.

ROSTOVTZEFF, M,-H.A.ORMEROD,

· "Pontos

and

lts

Nelghbours:

lJle

first

Mithridat.ıc·war:;

1he -~brldge Anclent Histoıy, IX ( 1951 }., s.Z 11-260.

/

· SCELOV, A.N.,

"Les Amphores

llmbrees

d'Amastris",

. Bul/etin de Corr~spondan~ Helleniqu~, XJII (1986), s.365-373.

BMC

WROTH,W., .

. · BrWsh Museum Catalogue, Pontus, Paphlagonla, Bithynla and the· King-·

dom of-Bosporus, Landon, 1964.

: .. _..

,.

q ~

·

I.'.

•

_•

~

.

ı ~

..

,

•

l

·

·

il 1

!

•

ı

.

~

•

ıı

;.

_{. !l-}

...

,;, 't

o

z

'l w "\. -t C: 'ı ıt -\.. (/)

..

~ :ıı. rrı v! C _\ l! X ~ 'tJ

z

~

,

C

.

·

.

J!!

,•

. ı; .