6. Türkiye'de Çernobil sonrası radyasyon ve radyoaktivite ölçümleri

Ölçümleri

TÜRKİYE’DE ÇERNOBfL SONRASI RADYASYON

VE RADYOAKTİVİTE ÖLÇÜMLERİ

Türkiye A to m Enerjisi Kurum u Tarafindan Basılmıştır. N is a n -2 0 0 6

Türkiye A to m Enerjisi Kurumu'ndan izin alinm aksizn çoğaltılabilir. Referans v erile rek kullanılabilir

T O nK IY E A T O M ENERJİSİ KURUMU A dres : E s k i n i r Yolu 9.011 06٥3 0 A n k a r a / T iy e T .I : . 9 0 (3121 287 I S M

Fax : ٠3 0 < 3 ,2 76 6 7 ا؛٠٥ W eb : www.taek.gov.tr

Önsöz

2 6 N isa ft 1986 günü Ukrayna'da KieD'e 1 3 0 km uzaklıkta y e r a !a ft. Çernobil nükleer giiç santralinin 4'iiftcü ünitesinde meydana gcJen kaza, tarikin en büyük nükleer kazasıdır. Yüksek radyasyon dozuna m aruz kalan insanların bil- kısm ının b a ya tım kaybetm esi ile sonuçlanan bu ciddi kaza, kazadan etkilenen ülkelerde sağlık sorunlarının y a n i -,ıra, k riz yOnetimine ilişkin sorunlun d a gündeme getirm iştir. Bu kaza; sadece eski ؟ ODystler Birligi'nin degil, kazadan etkilenen pek çok ülkenin, de kendi ülkeleri dışında meydana gelebilecek bil- nükleer kazarım etkilei-ini azaltacak ünlemleri alm akta yetersiz kaldıklarım 01-taya çıkarmıştır.

Kazadan S0nı-aki 2 0 y i! boyunca, konu, ile ilgili, yetkin uluslararası kuruluşlar De iilkelei" tarafından yapılan çok sayıdaki bilimsel araştırma De incelemelerin sonuçlan balka De uluslararası bilim çeDrelerine aktarılmıştır, dncak, ayni soruların balen soruluyor olması konunun yeterince anlaşılamadığını gOstermektedir. Bunun en temel nedeni, radyasyonun insanlar tarafından doğrudan algılanamayışı De radyasyonun İ.nsan sağlığı üzerindeki etkileı-i ile ilgili, bilgilerin kapsamlı De karmaşık olmasıdıı-. Bu. durum, psikolojik, ekonomik De sosyalyOnden de Onemli kayıplara neden olmuştur De olmaya deDam ctmcktedii-. Ayrıca, kaza ile somut ilgisi 01-taya konulmadan, basında yel- alan babei’ler, iilke yOiletimlerine De niikleei- santrallere karşı 0

۶

e:i liir toplum yaratmıştır.

K a z a ile ilgili bugiine kadai" yayınlanan raporların incelenmesinden güı-üleceği g illi kuzey yaı-ım kürede yaşayan İnsanlaı-ın çoğu Çernobil kazası nedeni ile ؛ eşitli düzcylei'de i-adyasyon dozuna maı-uz kalmıştır. K a za d a n etkilenen değişik nüfus gruplarının aldıkla 1-1 doz değerleri, kazadan som-aki 2 0 y ı l boyunca yapılan

Ölçüm De analizlei- sonucunda elde edilen Deriler kullanılarak çeşitli matem atiksel modellei"yardımıyla yeniden değerlendirilmiştir.

K a zadan en çok etkilenenle!- eski SoDyetlei- B irliğinde yaşayan insanlar olmuştu!-. Bugiine kadai- yapılan bilim sel De tıb b i gOzlemler; eski SoDyetler B irliğ in d ek i kirlenm iş alanlarda k a za sırasında !'adyasyona m aruz kalan küçük çocuklai- De bebekler aı-asında til-oit kanseri Dakalannda Onemli bil. a rtış olduğunu ancak lOsemi De diğeı- kanser türleri, doğum anomalileri, konjenital anomalilei" y a da Çernobil kazasına bağlanabilecek !-adyasyonun sebep olduğu diğeı- hastalıklarda Onemli bil- artış olmadığın.! 01-taya koymaktadıı-.

Ü lkem iz, kazadan b ir çok ^Drupa ülkesi g ib i belirli b ir scDİyede etkilenmiştir. K a za sonrasında Türk toplumunu.il alacağı I-adyasyon dozunu., psikolojik D e sosyal problemleri, ülkenin, ekonomik kayıplarım en a za İndiı-mek üzeı-epek çok çalışma D e b u kapsamda y iiz binlerce Ol؛ üm yapılrm ştır.Yapılan çalışmaların sonuçları çeşitli !-aporlarda y e r almıştır.

Bu dokiiman seı-؛si, kazadan 2 0 y ı l sonra, Çernobil niikleei- santi-al kazasının etkileı-؛ııi en son bili.msel bulgular ışığında yeniden değerlendirmek amacıyla hazırlanmıştır.

Dairesi Başkanlığı ,

,؛ t١r. Bu çalışmaların yürütülmesinde, s.^îife Bakanlığı Kanser Saw ؛

yeniden ۶nfi!m١

D evlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Maden Tetkik ve Araştırma Genel Müdürlüğü v e Türkiye t,r . ؛ ıdan destek al١nm١ '؛ istatistik K«r«mM

ernobil Sonras, Radyasyon ve Radyoaktivite Ölçümleri“ isimli 6'ncı ؟

Bm doküman serisinin “Türkiye'de

cildinde; Çernobil nükleer santral kazasından sonra Türkiye Atom Eneljisi Kurumu tarafından yafilan radyasyon ve radyoaktivite Ölçüm v e an aliz sonuçları v e T J E K arşivlerinde buluna n tüm belge v e raf Ollardaki veriler ile konuyla ilgili yayınlanmış makalelere dayanarak hazırlanmıştır. Bu belgeler, Trakya v e Doğu Karadeniz BOlgesi başta olmak üzeı-e ülke çafinda yafilan radyasyon Ölçümleri, t oflanan Örneklerde yafilan radyoaktivite analizleri ve ülkemizden ibra.ç edilen veya ülkemize İ'tbal edilen bel" tiirlii gıda maddesin.de yafilan ölçüm v e analizlerin sonuçlarım içermektedir

.

Ha ikin v e ilgili, çevrelerin sorularına cevaf verebilmek v e bilim insanlarımızın bu alandaki çalışmalarına i.m ؛ ernobil” isimli, bu doküman serisinin ülkemize ve bi ؟

katfel sağlamak amacıyla hazırlanan "20. Tilinda

dünyasına yararlı olmasını diliyorum. Bu. seri, balen, sürdürülen v e gelecekte yafilacak olan çalışmaları İçeren ,

yeni ciltlerle devam ettirilecektir

ernobil kazasının iilkemiz üzerindeki etkilerini tesfit etmek ve kaza sonrası gerekli Önlemleri almak iizere ؟

geçmişten bugüne gOrev ya fa n tüm T E K çalışanlarına v e bu dokiiman serisinin hazırlanmasında büyük bi.ı

-. alışan T f K f ersoneline teşekkürlerimi sunartm ؛

Ozveri' ile

Okay ؟ akiroglu

İÇİNDEKİLER

ﺍ .

2

. 14 14 17 19

22

24 25 26 I. GİRİŞ...

2- DIŞ RADYASYON ÖLÇÜMLERİ 3R ADYOAKTİVİTE ÖLÇÜMLERİ

3.1 Hava Radyoaktivite ö lçüm leri

3.2Yağmur Suyti ve Su Kaynaklarındaki Radyoaktivite Ölçüm leri...17

3.2.1 Yagmur S u y u . ™ ... 3.2.2 Gül. Bara, ve Musluk Suyu... 3.2.3 Gül ve D eııiî Suyu... 3.2.4 N ehir Suyu... 3.2.5 Sediment... 3.3T٠ prak Radyoaktivitesi ö lç ü m le ri... ﻉ-3-4 Gıda Maddelerinde Radyoaktivite ö lç ü m le ri... 33

3-4-1 Süt ve Süt ürünlerinde Radyoaktivite ö lç ü m le ri... 34

3.4.2 Etlerde Radyoaktivite ö lç ü ıııle i'i... 44

3.4.3 Sebze ve Meyvelerde Radyoaktivite ö lç ü m le ri...46

3.4- 4Tah٠l ve Bakliyatta Radyoaktivite Ö lçüm leri... 50

3.4- 5 Balık ve Su ürünlerinde Radyoaktivite ö lç ü m le ri... 53

3.4.5.2 Miriye ....57 3.4.5.3 Deniz salydiıgczu.... ....58 ... ... ﺀ )... ﻻ ١ ﻻﺍ 5 ﻩ ٢ deniz ( ؛؛ 3.4.5.4 Al : : 58 3 4 .6 Yağlarda Radyoaktivite Ölçüm؛lcri';... 59

3.4-7 Fındık ürününde Radyoaloii^te Olçümleri... ﺫ ﺫ 61 3.4- 8 Baharat ürünlerinde Radyoaktivite ö lç ü m le ri...66

3,4,8,1 Kekik... 3.4.32 Defne... 3.4.8.3 Sumak... 3.4.8.4 Mahlep... 3.4.8.5 Kimyon... 3.4.8 6 Nane... 3.5 Diger ürünlerde Radyoaktivite ölçümleri,, 3.5- 1 Çay-, ...66

...68

...70 ... 70 ...70 ...70 ...71 ...71

3,5-2 Adaçayı ürünlerinde Radyoaktivite Ö ^ ü m le ri...80

3.5.3 Ihlamur- ürünlerinde Radyoaktivite ö lç ü m le ri... 81

3.5.4 Anason ürünlerinde Radyoaktivite ö lç ü m le ri... 82

3,5.5Tütünde Radyoaktivite Ölçüm leri...83

3-5-6 O t ve Saman Ürünlerinde Radyoaktivite Ö lçüm leri... 84

3,5.7 Liken ve Kara Yosununda Radyoaktivire ö lç ü m le ri...89

3.5.7.1 lik e n ... 89

3.5.7.2 Karayosunu... 90

4.T Ü M ٧ Ü C ٧ T YÜKÜ SAYIMLARI...92

102

şekiller

dizini

Çekil 1.

Edirne-Merkezde alman ortalama doz hızı ölçüm değerleri...7

Çekil 2.

3-15/05/1986 Edirne yöresinde alman ortalama doz hızı ölçüm değerleri ...7

Çekil 3.

Trakya Bölgesi ortalama doz hızı ölçüm değerleri...8

Çekil 4.

İstanbul'da alman ortalama doz hızı ölçüm değerleri...8

Çekil 5.

Marmara Bölgesi ortalama doz hızı ölçüm değerieri...9

Çekil 6.

Mayıs 1986 Bati Karadeniz ortalama doz hızı ölçüm değerleri...9

Çekil 7.

Doğu Karadeniz Bölgesi ortalama doz hızı ölçüm değerleri...10

Çekil 8.

İç Anadolu Bölgesi ortalama doz hızı ölçüm değerleri... 11

Çekil 9.

Ankara ili ortalama doz hızı ölçüm değerieri...11

Çekil 10. Ege Bölgesi ortalama doz hızı ölçüm değerleri...12

Çekil 11. Doğu ve Güneydoğu Anadolu ortalama doz fıızı ölçüm değerleri...12

Çekil 12. Akdeniz Bölgesi ortalama doz hızı ölçüm değerieri... 13

Çekil 13. Ankara hava partiküllerinde radyonüklit deriçimleri (30 Nisan-17 Mayıs 1986)...15

Çekil 14. Ankara hava partiküllerinde radyonüklit deriçimleri... 15

Çekil 15. Istanbul hava partiküllerinde radyonüklit deriçimleri (3-18 Mayıs 1986)...16

Çekil 16. Istanbul hava partiküllerinde radyonüklit deriçimleri... 16

Çekil 17. Ankara yağmur suyunda radyonüklit derişimi... 17

Çekil 18. Istanbul yağmur suyunda radyonüklit derişimi...18

Çekil 19. Edirne-Kapikule ve Istanbul yağmur suyu radyonüklit dağılımı... 18

Çekil 20. Istanbul baraj göllerinde radyonüklit derişimleri (04-05.05.1986)... 19

Çekil 21.

İstanbul'a İçme suyu sağlayan baraj ve göllerde (A-Alibeyköy, E-Elmali, ö-ömerli,

B-Büyük؟ ekmece, T-Terkos) toplam beta radyoaktivite derişimleri,

Mayıs-Haziran 1986... 19

Çekil 22. Istanbul musluk suyu '37Cs radyoaktivite derişimleri...20

Çekil 23. Istanbul musluk suyu '3'I radyoaktivite derişimleri...20

Çekil 24. Istanbul musluk suyu 1985-1993 toplam beta radyoaktivite derişimi ...21

Çekil 25. Ankara musluk suyunda '37Cs ve

١

3

١

1 radyoaktivite derişimleri... 21

Çekil 26. Ankara musluk suyu toplam beta radyoaktivitesi derişimi... 22

Çekil 27.

Istanbul KÇekmece gölünde 1985-1993 döneminde toplam beta radyoaktivite

derişimi... 22

Çekil 28.

Istanbul K.؟ ekmece göl-den؛z bağlan

.1

bölgesinde 1985-1992 döneminde toplam

beta radyoaktivite derişimi... 23

Çekil 29. 1985-1993 Marmara Deniz suyu toplam beta radyoaktivitesi derişimi ...23

Çekil 30. Bati Karadeniz saliil sularında toplam beta radyoaktivite derişimi...24

Çekil 31. Edirne-Meriç Nehri radyonüklit aktivite derişimi, 04.05.1986 ...24

Çekil 32. Trakya nehir sularında ' 37Cs radyoaktivite derişimi, 11.07.1986... 25

Çekil 33. Nehir sedimentlerinde ortalama '37Cs radyoaktivite derişimi... 26

Çekil 34. Deniz sedimentlerinde ortalama '37Cs radyoaktivite derişimi...26

Çekil 35.

Karadeniz toprağında (0-5cm) 1990 yılı ortalama '37Cs radyoaktivite derişimleri...29

Çekil 36.

Mayıs 1986 Edirne-Eskikadm Köyü sütlerinde ortalama

١

31

ﺃ

ve ' 37Cs

radyoaktivite derişimi...34

Çekil 37.

Mayıs 1986 Edirne-ismailce köyü sütlerinde ortalama '3 I ve '37Cs

aktivite derişimi... 35

Çekil 38. Mayıs 1986 Edirne-KemalkOy sütlerinde ortalama 3

١

1

ﺍ

ve '37Cs

radyoaktivite derişimi... 35

Çekil 39. Mayıs 1986 Edirne-Yenikadın Köyü sütlerinde ortalama

١

3'1 ve ' 37Cs

radyoaktivite derişimi...36

Çekil 42.

Mayıs-Temmuz 1986 Istanbul-SEK sütlerinde ortalama 1

' ١ﺍ

ve

١

3'Cs

radyoaktivite derişimi...

Çekil 43.

Mayıs 1986 Istanbul-GUlüm süt örneklerinde ortalama 1

ﺎﻗﺍ

ve

١

3'Cs

radyoaktivite derişimi....

38

Çekil 44.

Çekil 45.

Mayıs-Temmuz 1 8 6

ﺓ

AnkaraAOÇ sütlerinde ortalama ’3)1 ve

٠

3؛'Cs

radyoaktivite derişimi...

Mayıs-Temmuz 1986 Ankara SEK sütlerinde 3

ﺍ١

| ve

١

3'Cs

radyoaktivite derişimi

...39

39

Çekil 46.

Mayis-Tenimuz. 1986 Ankara-Aya^ yolu sütlerinde '3

١

l ve 13'Cs

radyoaktivite derişimi

40

Çekil 47.

Çekıl 48.

Mayıs-Temmuz 1986 Ankara ؟ a y if- Mera Zootekni Araştırma Enstitüsü

sütlerinde

١3 ' ﺍ

ve '37Cs radyoaktivite derişimi...

Mayıs-Temmuz 1986 Ankara-Çubuk yolu sütlerinde '3)1 ve 137Cs

radyoaktivite derişimi...

Mayıs-Temmuz 1986 Ankara-Eskişehır yolu sütlerinde '3'I ve C s

radyoaktivite derişimi....

...40

Çekıl 49.

41

....41

Çekil 50.

Mayıs-Temmuz 1986 Ankara.GOlbaşı/Haymana yolu sütlerinde

١

3'1 ve

١

3"Cs

radyoaktivite derişimi... . . . 4 2

٩

1

|

pki

؛

c

_{Mayıs-Temmuz 1986 Ankara-Samsun yolu sütlerinde '؛ '! ve}

_Cs

radyoaktivite derişimi... . . . 4 2

Çekıl 52.

Çekil 53.

Çekil 54.

Çekil 55.

Çekil 56.

1986 umnU peynirde ortalama '3?Cs radyoaktivite denşimi...

1986-2001 yıllan arasında Türkiye'den ihra؟ edilen süt ve süt ürünlerinde

radyoaktivite analizleri yapılan Ornek sayısı...

1986-1987 yıllarında dana etinde ortalama

١

37Cs radyoaktivite derişimi...

1986-1987 Koyun etinde ortalama

Cs radyoaktivite derişimi...

...43

...44

44

198 2 00 1

-ﺓ

yıllan arasında Türkiye'den ihra؟ edilen et ve et ü binlerinde

46

Çekil 57.

Çekil 58.

Çekıl 59.

Çekil 60.

Çekil

6 1

.

Çekil 62.

Çekil 63.

1986 yılı Ankara kıvırcık marul örneklerinde

١

3G s radyoaktivite derişimi...

1986 yılı Ankara maydanoz örneklerinde

١

3 Cs radyoaktivite derişimi...

Ankara taze soğan örneklerinde '37Cs radyoaktivite derişimi...

Karala.;;;ornekVerinde ’3,Cs radyoaktivite delişimi

،8

Sebzelerde

Cs radyoaktivite derişimi...

M e y ^ C rd e

ﺍ

37

ﱃ

radyOaktivitCdişimi ..

.49

1986-2001 yılları arasında ihra؟ edii؛ n meyve ve sebzelerin toplam Cs

radyoaktivite derişimlerine göre dağılımları... ....5 0

Çekil 64.

Çekil 65.

Çekil 66.

Buğday urununde

Cs radyoaktivite derişimi... ...50

EylüM986a;palarında 13?CsTadyaâktivTte^enşimi...

: : " s i

İhraç edilen mercimeklerde

١

»7Cs radyoaktivite؟deri؟imi... ...51

Çekil 67.

1986-2001 yılları arasında Türkiye'den ihra؟ edilen tahıl, bakliyat ve unlu

gıdalarda radyoaktivitC analizleri yapılan Ornek sayısı... ...53

Çekil 68.

Çekil 69.

Çekıl 70.

Balıklarda ortalama

١

3G s radyoaktivite derişimi...

Karadeniz hamsi örneklerinde ortatama

١

3;Cs radyoaktivite derişimi...

.

54

...55

Midyede ortalama '37Cs radyoaktivite derişimi...

: : 5 7

1986-1987 yılları arasında deniz salyang.zunda .d a la m a '37Cs aktivite derişimi ...58 58 .. ... 1989 Deniz yosunu (alg) örneklerinde odalam a '37Cs radyoaklivite derişimi

edilen balık ve su ürünlerinde ؟

1986 -2001 yılları arasında Türkiye'den ihra

59 ... radyoaktivite analizleri yapılan örnek s a y ıs ı

59 ... ١37Cs radyoaktivite d e rişim i Fındık yağında odalam a

60 ... ١37Cs radyoaktivite derişim i Bitkisel yağlarda odalama

edilen yağlarda radyoaktivite ؟

1986 -2001 yılları arasında Türkiye'den ihra

61 ... analizleri yapılan örnek s a y ıs ı

62 ... ١3٥Cs radyoaktivite d e rişim i ١37Cs ve 1986 Yılı odalama fındık 65 .. ... ١37Cs ve ' 3٥Cs radyoaktivite derişimi 1987 yılı fındık örneklerinde odalama

edilen fındıklarda radyoaktivite ؟

1986 -2001 yılları arasında Türkiye'den ihra

66 ... analizleri yapılan Ornek s a y ıs ı 67 ... ١37Cs radyoaktivite d erişim Kekiklerde odalam a

١37Cs radyoaktivite edilen kekiklerin aylık odalama ؟

1987 yılında İzmir'den ihra

67 ... d e rişim i

edilen kekiklerde radyoaktivite ؟

1986 -2001 yılları arasında Türkiye'den ihra

68 ... analizleri

yapılan Ornek s a y ıs ı

Temmuz-Ağustos 1986 Ege Bölgesi defnelerinde en yüksek '37Cs ve ’34Cs

69 ... radyoaktivite

derişim i

Ege Bölgesi Temmuz-86 / Ocak-88 döneminde defne yaprağı ’37Cs

69 ... radyoaktivite

derişim i

edilen defnelerde bulunan ؟

1986 -1988 yılları arasında ülkemizden ihra

70 ... ’

3 Cs ve ’ 37Cs radyoaktivitesi toplamlarının yıllara

göre dağılım ı

edilen kekik ve defne dışındaki ؟

1986 yılından itibaren ülkemizden ihra

71 ... baharatlarda

radyoaktivite analizi yapılan Ornek sa yısı

72 .. ... aylarında ortalama '37Cs radyoaktivite derişimi

؟ 1986 Yılı Artvin Bölgesi

72 .. ... .

aylarında ortalama ’37Cs radyoaktivite derişim i ؟

1986 yılı Rize Bölgesi

73 .. ... aylarında ortalama ’37Cs radyoaktivite d erişim i ؟

1986 yılı Trabzon Bölgesi

73 ... aylarında ortalama '37Cs radyoaktivite derişim i

؟ 1986 yılı 74 .. ... ....

ayda radyonüklit dağılım ı ؟

Rize-Gündoğdu'da 1986 yılı birinci sürgün

aylarında ortalama ’37Cs radyoaktivite ؟

1987 yılı Doğu Karadeniz Bölgesi

75 ... d e rişim i

aylarında ortalama ’37Cs radyoaktivite ؟

1988 Yılı Doğu Karadeniz Bölgesi

76 ... d erişim i

aylarında ortalama ’37Cs radyoaktivite ؟

1989 yılı Doğu Karadeniz Bölgesi

77 ... d e rişim i

78 ... aydaki ortalama ’37Cs radyoaktivite d e riş im i

؟ illere ve yıllara göre

aylarda ortalama ’ 37Cs radyoaktivite ؟

1986 -1987 yıllarında piyasadan alman

79 ... d e rişim i aylarda radyoaktivite analizi ؟ edilen ؟ 1986 yılından itibaren ülkemizden ihra

80 ... yapılan 80 ... Ege

Bölgesi adaçaylarinda ortalama ’37Cs radyoaktivite d e rişim i

edilen adaçaylarmda radyoaktivite analizi

؟ 1986 yılından itibaren ülkemizden ihra

81 ... yapılan

Ornek s a y ıs ı

Ege Bölgesi Ihlamurlarında ortalama ’ 37Cs radyoaktivite

81 ... d e rişim i edilen Ihlamurlarda radyoaktivite ؟ 1986 yılından itibaren ülkemizden ihra

82 ... analizi yapılan Ornek s a y ıs ı ?ekil 71. ?ekil 72. ?ekil 73. ?ekil 74. ?ekil 75. ?ekil 76. ?ekil 77. ?ekil 78. ?ekil 79. ?ekil 80. ?ekil 81. ?ekil 82. ?ekil 83. ?ekil 84. ?ekil 85. ?ekil 86. ?ekil 87. ?ekil 88. ?ekil 89. ?ekil 90. ?ekil 91. ?ekil 92. ?ekil 93. ?ekil 94. ?ekil 95. ?ekil 96. ?ekil 97. ?ekil 98. ?ekil 99. ?ekil 100. ?ekil 101.

göre örnek sayısı...84

Çekil 105. 1986 Yılı ot örneklerinde ortalama ı37Cs,

١

34Cs ve

١3 ﺍ١

radyoaktivite

derişimleri...85

Çekil 106. Samanda ortalama

١

37Cs radyoaktivite derişimi...85

Çekil 107. 1986 yılından itibaren ülkemizden i lira؟ edilen ot ve samanlardaki

١

34Cs ve

١

37Cs radyoaktivite düzeylerine göre örnek sayısı... 86

Çekil 108. 1986-2005 tarihleri arasında ülkemizden İhraç edilen gıda maddelerindeki

١

34Cs ve

١

3?Cs radyoaktivitesi toplamlarının yıllara göre dağılımı... 87

Çekil 109. 1986-2005 yılları arasında ülkemize ithal edilen gıda maddelerindeki

١

3C s ve '37Cs radyoaktivitesi toplamlarının yıllara göre dağılımı...88

Çekil 110. TAEK’nun gezici tüm vücut yükü sayım sistemi...92

Çekil 111. ؟ ernobil reaktör kazasından hemen sonra gerçekleştirilen tüm vücut yükü

ortalama radyoaktivite ölçüm sonuçları... 93

Çekil 112. ؟ ernobil kazası sonrasında yeni doğum yapmış anne ve bebeklerde toplam

١

37Cs değerleri (Bq tüm vücut)... 93

Çekil 113. Edirne ili erkek ؟ocuklarda radyoaktivite dağılımı... 95

Çekil 114. Edirne ili kız ؟ocuklarda radyoaktivite dağılımı... 95

Çekil 115. Edirne ili erkeklerde radyoaktivite dağılımı... 96

Çekil 116. Edirne ili kadınlarda radyoaktivite dağılımı... 96

Çekil 117. Rize ili tüm vücut yükü değerierinin yörelere göre dağılımı... 97

Çekil 118. Rize ili erkek ؟ocuklarda radyoaktivite dağılımı... 98

Çekil 119. Rize ili kız ؟ocuklarda radyoaktivite dağılımı... 98

Çekil 120. Rize ili erkeklerde radyoaktivite dağılımı... 99

TABLOLAR

d iz in i

Tablo 1.

Dış iadyasyon ölçüm sonuçları... 3

Tablo 2.

13-15 Mayıs 1986 tarihleri arasında Edime toprak örneklerinde ölçülen

radyonüklit derişimleri... 27

Tablo 3. Edirne ve çevresinde 1986-1992 yıllan arasında yüzey toprağında (0-5 cm)

ortalama

١

37Cs ve

١

3C s radyoaktivite derişimleri (B

٩

/kg)... 28

Tablo 4.

1990 yılı Doğu Karadeniz toprak örneklerinde '37Cs radyoaktivite derişiminin

derinlikle değişimi... 30

Tablo 5.

1987-1989 yılları arasında Doğu Karadeniz çay bahçelerinde farklı derinliklerden

alman toprak örneklerinde ortalama

137

Csradyoaktivite derişimleri...31

Tablo 6. 1990-1992 yıllarında Marmara Bölgesi toorak örneklerinde ortalama ’37Cs

radyoaktivite derişim değerleri...32

Tablo 7.

1995 Yılı Ege ve Akceniz Bölgeleri toprak örneklerinde ortalama ' 37Cs

radyoaktivitesi derişim değerleri...32

Tablo 8. Karadeniz Bölgesinde 12-15 Mayıs 1986 tarihleri arasında Ordu ve Samsun’dan

alman süt örneklerinde radyoaktivite derişimleri... 43

Tablo 9.

Sebze ve meyvelerde 1986 yılı radyoaktivite ölçümleri... 48

Tablo 10. Tahıl ve bakliyatta 1986 yılı radyoaktivite ölçümleri... 52

Tablo 11. Denizlerde balık, midye ve deniz salyangozlarında yapılan radyoaktivite

ölçümleri (B

٩

/kg)... 56

Tablo 12. 1986 yılı fındık örneklerinde en fazla ve ortalama ' 37Cs

radyoaktivite derişimleri, B

٩

/kg ...63

Tablo 13. Fındık, fındık yaprağı ve toprakta

١

37Cs ve

١

3

٥

Cs radyoaktiviteleri

toplamı (B

٩

/kg)...64

Tablo 14. 1986 yılı çaylarında '37Cs radyoaktivitesi ölçümleri (B

٩

/kg)...74

Tablo 15. 1987 yılı çaylarında '37Cs radyoaktivitesi ölçümleri, B

٩

/kg ...75

Tablo 16. 1988 yılı çaylarında '37Cs radyoaktivitesi ölçümleri (B

٩

/kg)...76

Tablo 17. 1989 yılı çaylarında '37Cs radyoaktivitesi ölçümleri (B

٩

/kg)...77

Tablo 18. 1989 yılından sonraki çaylarda radyoaktivite ölçümleri...78

Tablo 19. likenlerde ؟ ernobil öncesi ve sonrası Cs radyoaktivitesi derişimleri (B

٩

/kg)...90

Tablo 20. 1989-1991 yılları arasında Doğu Karadeniz ve Istanbul bölgesinden toplanan

karayosunu türlerinde

١

3

٥

Cs ve

١

37Cs radyoaktivitesi derişimleri (B

٩

/kg)... 91

Tablo 21. Edirne ve civarında Şubat 1988 yılında yapılan toplam bütün vücut yükü

ölçüm sonuçları...94

Tablo 22. Rize yöresinde Mart 1988 yılında yapılan toplam tüm vücut yükü ölçüm

sonuçları...97

Tablo 23. Kayseri ve civarında Haz؛ran1988 yılında yapılan toplam bütün vücut yükü

ölçüm sonuçlan... 100

Tablo 24. Ankara ve İstanbul’da Şubat 1988 yılında yapılan toplam bütün vücut yükü

ölçüm sonuçları... 100

I. GİRİŞ

؟ e rn ob il nükleer santral kazasının T ürkiye üzerindeki e tkile ri, 29 Nisan 1986 tarihinde kaza duyumunun alınmasını takiben TAEK tarafından, 30 Nisan 1986 tarihinde Ankara, Istanbul ve Trakya Bölgesinde yapılan ö lç ü m le r sonucunda, ؟evresel gama radyasyon düzeylerinde yükselm elerin te sp it edilmesiyle anlaşılmıştır. D evle t M e te o ro lo ji İşleri Genel M üdürlüğü (D M I) ile tesis edilen Icoordinasyon sonucu alman bilgiler doğrultusunda TAEK tarafından radyasyon izleme program ı başlatılmıştır.

Trakya, M arm ara Bölgesi, Karadeniz kıyı şeridi ile Ankara ve Istanbul başta olm ak üzere ülke ؟apmda başlatılan radyasyon ölçüm program ı, T ürkiye A to m Enerjisi Kurum u'nun Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Dairesi (RSGD), ؟ ekmece N ü k le e r A raştırm a ve Egitim Merlcezi (Ç N A E M ) ve A nkara N ü k le e r A raştırm a ve Egitim Merkezi (A N A E M ) tarafından yürütülm üştü.-. Bu ؟alışmalar sirasindaTürk Silahlı Kuvvetleri ve Sivil Savunma Genel M üdürlüğünün imkanlarından da faydalamlmıştır.

Radyoaktif b ulutun ülkemizden geçişi sırasında yeryüzüne inen radyoaktivitenin belirlenm esi amacıyla Ankara ve İstanbul'da düzenli olarak alman hava ö rn e kle ri, ؟eşitli yö re le rde n alman su, to p ra k , o t gibi ؟evresel Ornelder ve in d ika tö r organizm alar ile gıda m addelei'inin radyoalctivite analizleri A N A E M 'd e N ü k le e r Kimya ve Nükleef- Fizik B ölüm leri ile ؟ N AE M 'de Sağlık Fizigi, R adyobiyoloji ve Endüstriyel Uygulamalar B ölüm leri tarafından yapılm ıştır İzm ir ve Giresun'da analiz laboratuvarlan kurulm uş,G aziantep٨ ntakya,M ersin'de m obil radyasyon ciliazlari hizm ete sokularak ؟evre ve gıdalarda ölçüm ve analizler yapılm ıştır K işilerin doğrudan ölçülm esi ve kazanın daha sonraki e tkile rin in izlenmesi amacıyla A N A E M 'de I adet sabit, ؟ N AEM 'de 2 adet sabit ve 2 adet de gezici olm ak üzere to pla m 5 adet "T ü m ٧ ücut Sayım Sistem i" kullanılmıştır.

Bu seride, Türkiye'de ؟ e rn ob il nükleer re a k tö r kazası sonrasında TAEK tarafından gerçekleştirilen radyasyon ve radyoaktivite ö lçüm leri, arşiv kayıtları esas alınarak grafik ve çizelgeler halinde sunulmuştur. Belirli b ir sistematiğe uygun olarak değerlendirilen bu v e rile r halkın alabileceği ilave dozun liesabi İ؟in tem el oluşturm uştur.

2. DIŞ RADYASYON OLÇUNLERI

Dış radyasyon ölçümleri: ha٧a, su, toprak ٧s dlger ؟e٧resel ortamlarda bulunan radyoaktif izotopların yayınladığı gama radyasyonundan kaynaklanan ışınlamanın pR/saat cinsinden ölçülen doz hızı değeridir.

D oz hızı ölçümleri: düşük doz değerlerinde yüksek hassasiyete sahip yüksek basınçlı iyon odalı radyasyon ölçüm cihazları (Reuter-Stokes) ve Geiger-Müller tipi cihazlar kullanılarak yerden I metre yükseklikte yapılmıştır Kaza öncesi ülkemizde bölgelere göre 5-22 pR/saat civarında olan dogal fon radyasyonu düzeyleri, 29 Nisan 1986 tarihinden itibaren yükselmeye başlayarak 4-7 Mayıs 1986 tarihleri arasında en yüksek değerine ulaşmıştır. DMI Genel Müdürlüğünden elde edilen bilgiler doğrultusunda başlatılan radyasyon izleme ve ölçüm programları sonucunda, 30 Nisan 1986 tarihinden itibaren ölçülen radyasyon düzeyleri Tablo 1'de verilmiştir.Tablo 1'de yer alan değerler, dogal radyasyon düzeylerini de içermektedir.

T a b i . 1'den görüldüğü gibi Trakya'nın Edirne çevresi, Düzce-Akçakoca lıattı ve Dogu Karadeniz BOlgesi'nde tarla, mera, çeltik alanı, çay ve fındık bahçeleri ve yerleşim yerlerinde ölçülen dış radyasyon değerleri, yagmui" miktarına bagil olarak farklılıklar göstermektedir. Kapıkule genelinde 3-5 Mayıs 1986 tarihleri arasında yapılan dış radyasyon ölçümlerinde: Kapilcule gümrülderde 55 pR/saat, gümrük girişinde 100 pR/saat, gümrük çıkışı 10. km'de 45-50 pR/saat, gümi'ük İÇİ su birikintisinde 180 pR/saat, su birikintisinin yanındaki toprak alanda 79-80 pR/saat, PTT önünde 41-44 pR/saat,TIR pai'kmda 68-70 pR/saat, TIR pai'kindaki su birikintisinde 108-116 pR/saat, su birikintisinin hemen yanındaki toprak üzerinde 79-80 pR/saat, Edirne-Kapikule 5. km asfalt üzerinde 37-38 pR/saat, toprak üzerinde 96-98 pR/saat bulunmuştur.Tablo I 'deTürkiye genelinde yapılan tüm ölçüm ler yer almamış, sadece ölçüm değerlerinin yüksek oldugu yerler ile örnek olması açısından diger büyük yerleşim alanlarına yer verilmiştir.

3

Tabi. 1. Dış radyasyon ölçüm sonuçları

Tarih 0 l؟um Yapılan Yer Doz Hızı (pR/saat) Eskikadın Koyu Yenikadm KOyu 6 3 7 0 BaD^sta H ayrab.u ^ 2 5 Kınaİrk.y Tekirdağ 1314 Srfivn (slanbul 1319 1 9 8 6 Edirre 1319 EskikMin Koyu Yeni kadın Koyu f r ^ a r c a Koyu

Doğanca Koyu merası ٠ﺃﻶﻟ٠ﺀﺓ

Istanbul 1318 9/5/1936 Edime 1ﺀ21 KapitaJle çevresi Turca N٠ ١ kenan 19-20 Babaeski 17.18 H u r g a z 1ﺀ17 Çorlu 18-20 Tekirdağ 15-20 Slivn 1ﺅ16 KUflik Çekmrce 1ﺅ16 istanbul-Trpkapi 16.17 istarttul-KocamuSalapaşa 1314 1 0 - 1 1 9 8 6 E O ،^ 12-19 Eskik»1ın Köyü 28-30 Kapıkule 36-38 Saray*pm ar DogancaKoyU 4٥ 45 Istanbul 1014 Izmir 1014 25/5/1936 Edime ﺅ ﺍ3 Kapıkule 16-20 Eskikadin Koyu 1019 Saray*pm ar 16-17 ism alceK ٩ /U 1ﺅ15 i c a r c a KOyU 18-28 Istanbul 23/5-4/6/1986 Edinre DSI OnU

؟ EdiTOl Edirre çakısı

Menç Nehn kıyısı 1315

Kapitolle çıkışı 3 1 0

Eskikalin KOyu y . kavşağı

E skık^ın Koyu i . 17٠ﻵ

Yenlkadm KOyu yol k .ş a g ı

Yenikadm Koyu 1. _17.20 Kapıkule PTT ٥ ١ û 13-20 Kapıkule gan Kirkpinar Ismailce K tyu 12-18 Saray*pmarKOyU 13-18 Doganca Koyu ^ a r c a Koyu goleti Karabulut K ^ u 1017 Ahi KOy 1017 UzgaçKoyU

Uzgrc KOyu merası 28-30

Y m f ; Y ، ( î٠u

Tarih Olcum Yapılan Yer D .Z Hızı (pR/saat. a.TRAKYA. MARMARA. EGE BOEGESI

3 0 / 4 / 1 Istanbul B .gesı 1/5/1936 Istanbul B .gesı 2/5/1986 Istanbul B .gesı Kumbiîgaz-Stıvn ₁₀₃₁ Kınalıkopru C«kezkoy 29-30 Pinamsar 20-21 3/5/1986 ignwda 1011 i r a l o i s Edime Kapikule-gjmrukler

Kapikule-ai binton. yeden 1 1 0 -1 .

Istanbul 12-14 4/5/1986 Ccdu 1314 Babae٥ ı<NrcatıKtyU. 17-18 Edime 1321 Kapıkule 40-55 tzmit 1012 Yalova 1311 Bursa Karac»ey Suajduk 1319 B alık^ır 1314 ».lamsa Izmir Istanbul 1321 5/5/1986 Izmir 1311 AJiaga AJtincva 24-25 A٣ . ı k 1 3 . Edr٠ t 17-18 Ezine 2 3 . Çanakkale 1 3 . Lapseki 1319 G ^ e n 1316 Bandıma Edime Kapıkule gınşı 1 ^ 1 0 3 Kapıkule gumrUk İÇİ 4370 Yunanistan sının 5 3 . Bulgaristan sının 94-96 ^ a r c a KOyu m ^a sı 43108 Eskıkadm-Yenkadın Koy meralan 5 3 .

E&ikadm KOyu 5358

Istanbul 1 3 .

6/5/1986 Edime . . 2 4

S a ra y ^ p m *

Allbey K٥ aköy merası ve sınır k a ra k .u ile Paşa 4 3 . Lalapaşa. Sm ankty Havl٥ K^rù 1 3 . Keşan ».talkara . . Şarköy Istanbul 1 7 - . Çanakkale G . ib . u Biga G taen 1315 Bandıma 1311 7/5/1986 Edime 12-16

Bosna Koyu

Pazarkuie 12-13 , ﺈ ﺌ ﻨ ﻬ ﻓ ﺩ

Sınır Asken Birlik Karakolu 14-1Ç n r

Bulgar sınırı 2025 H i ﺩ Pmarhisar _{L .}

:ﺕ;;

KırMaröı 010

-ﺉ

1987 Istanbul 8 ﺝ 19 İstanbul

:ﺕ

Edime 10-11

ﺫ

Kırklar. 1ﺀ11 .V jr b . ﺅ٦. ﺯ٠ Tekirdağ _{٦ ٠ ٠ ٩ ٠} ﺉ Çanakkale 10.11 ﻵ٠ﺀ Bursa Balikfôir Mamsa 12-٠j'٠K6 ،V.M Izmir OIO ﺀ ﺬ ﺳ KUfâhya 1011 ١ﰟﺀﰈﺩ٠١ﺀ 1 ﻝﺀ 1989 Istanbul _،ﺏ« Edime 11-12 H Çanakkale 1011 :٠،»٠٠٠ 11-12,1,1. Edime OIO F.rv١١ ،'٠،؛' Bulgaristan sının 1012 ﺂﺻ.١ﺍ١ﺃ١١

Mene Nö١n çâresi OIO irtm

؛ ıs^anbu CytM. Çanakkale 1011 -ﺊ ﺳ 1991 ISarftul ٩ﺱ 13.1992 Edime OIO Ntfn k^an ؟ M»ı OIO ,٦٠٠١«

Tunca Netin kenan OIO .٩ ٩ ٥

ﺀﻡﻻﺍ 3 ﺍ 6 ﺍ iw .-W i Çanakkale 1011 16.1992 Enez-Edime 12.13 Edime OIO ﺀﺏﻸﻠﻋ٠ﺍ ﺍ ﺍ٠ ٠ ١ﺫ١5 IstartJul _I b) KARADENİZ taLGESi ﺀ ' ﺎ ﺻ 4/1986 ﻷ / Akcakoca ﺍﺀﺪﻟﺀ٠ _{٠ﺃ ﺍ٩20} 30,4,1986 Akçakoca 1011 1,5/1! Akcakoca ،٠ﻻ٠ﺍ 3/5,1986 Akçakoca ﺀ ﺲ ﻣ٩ ٠ Hendek 20 ^ _؛٠ﺃ 1 0 2 Adapazarı 2027 ٩؛r Bolu 29-30 TrilWfn 10» 4/5/11 Karasu Cam Akçakoca 11-16 ﻱ , ﺍ 1>٠ﺏ Duzce ﺍ ﺩ ﺀًﺍﱉ »-07 Bolu 'rrejm ١ﺥ٩ﻭ fcrede Cm Kızılcahamam ?ﺹ ﻵ ﻵ ﺍ ! Akcakora 23-26 ،seal : o 6/5,1! ٥ızce 1014 8/5/1986 Akcakoca 1014 ﻵ ﻵ ﺍ ! Cuzce ÇATpUTM Akcakora 1015 İzmît ﻭ10 :ﺏ ﻭ Adapazarı 7-S ﺃ٠-ﺀ.٠ﺁ ﺃ.ﺁ, E n un Hendek ﻩ ﺬ ﻌ ﺳ ﻶﻫ١\ 10/5/1986 Dzce 1012 -Bolu /ﻙ ﺩ0ﻞ ﻟ ﺍ ﺃ Gerede ﺡ ﺎ ﺳ » Karabük 1012 8٠ﻻ Safranbdu ‘r liW ١ﺃ ﻻ ﺎ ﺳ Kasamonu 010 ﺏﺀﻪﺋ-ﻉﺍﺍﺀﺝ 17 Taskcoru OIO ﺍﺎﻫ»٠٠ﻉ llaazDaQiLOm zlm٥1e) ﻱ ﺔ ﻫ_____________________________

ﻞ ﻟ ' ه 0، ؛ س ا ، ﺀ ﻼ ﻠ ﻣ ا٠ا D w H i f l ﻪ ﺳ ا ﴼ ﻋ ﺎ ﻫ ٠٠ . ٠ ١ O l c u n D w H i f l ا ٠ س „ — - 6 7 ﺪ ﻳ 7ﺀ ﺎ ﻫ ' ا ة ا ؟J rﺀ٠ا ﺀ ل٠«٠ل ﺀ ﺀ « ا ا ا٠ل ﻷ ﺀ٠١ا٠ﻷ ﻷ ! ? .١ا ! 'ل ى٠ا ﺀ و - ' . a ا٠ ح .-أ ﺀ < ا ى ﻷ f t B r t w f ( ع ا 0 ا؛ ل ا ﺀ١٥ H f c a ﻷﺀﻉ ١ ﻩ ٠١ ﻷ ١ ﻞ ﻌ ﺳ ﺀ٠ف ا٠اه ﻵIiBq pس ﺎ ﻋ » ل * ﺀ د ا «٠ا 7ﺀ C i r m i C n y F » ؛r . ı u ت ﺔ ﺛ٠ ت٠ ٦م د ا٠ و ﺎ ﻫ f t r t e a ﺀ ت ﺀ ٠ ه ٠ ﺀ ﻼ ﻫ ة١?ﺀ K j٠j ,v - a ı ، ﺀ و ﺍ ١ ﺏﺍ ١ ﻻ» ---ئ 7 « 0 ا 7 ﺀ ا ٠ﻷ ﺀ. .a»٠س ١ ٠U O T ، ﻻ ٠٥-ا ا ٠١ س ١ ٠ |■ ؛ : ، ١j ؛ I M ا ؛٠ذ R« ا ٠ا3 ٠ ﻢ ﻟ ٠ ا ٠-٠٠ ﺖ ﺳ ا ٠ س

I

» • ٠ ' ٠٠»٠ ٠> ١ﺀ ا ا » M ﺀ ﺀ I M ٠ه٠ ---؛ ---؛ ---؛ ---؛ ? ؛ ؛٠ 7 ا ﺀ ا » ١٠ ٠ ة ا 7 ا » ٠ ئ & ا » 1 0

ﺞ ﻨﻧ

٠ﺐ ﻳ ا ١٠١١ 7 « ١ ﻵ ، ا ا ا ٠ ا ت ة ا » ل « ل 74 « ب 1 ' ، ' 4 ١ﺀ ق ط ٠ ﺬ ﺸ ﺌ ﺷ ٠ ب ﺀ : ا ٠ ح ٠ ٠ ٠ ع د ٠ ة 2 74 ﺎ ﺴ ﺴ ﻧ ﻻ٠١ر ﻲ ﻫ ﺎ ﻫ ﺎ ﻫ١ل ﺲ ﺳ ﺀ ﺀ ^ ٠ﺀ س 74 ا ، . . , 1٠ ا » . ٠ ه ٠ د ﺎ ﻧ ﺎ ﻫ ا « ا ١ذ ا إ : : : : ﺀ « ﺮ ﺴ ﺳ ' ا٠ا ﺄ ﺴ ﻣ ٠« ا ت ١٥ ﺎ ﺑ ا ﻵ ﺎ ﺗ ﺎ ﺒ ﻠ ﻟ ة . ا إ م ﺀ ٠٠ ا ا " ٠ ٠ ؛ تا ا د١ه د ١١٠١ة 8٠7 ، ا ا ٠ ة ١ا ا2 ذ ، ، ﺀ ا٠ ة ذ ا ﻵ٠ا ﻵ٠د ﺀ ﺎ ﻫ ت ا، 'ا« ب «٠٠؛ » : ? /غ٠، ، ¥ ا ب I t e n c l1 - 6 * ﺀ ﺀ ع? ٠١ ﺎ ﻌ ﻠ ﻋ ا ب ا7' ا ﻵ1« ا ت ; ا ٠ ذ د أ _{ا ; ش} H . L I ، ٠ ١ ٠ . ا ة . ا ذ ١٥٠١١ : I W ، ' I ؟ ذ ة ﺪ ﻫ ا ا ر ا ، ?7ﺖﻋ،٠،1و٠ه » ١٠ 617■ ١ا ة ﺢ ﺳ ﺀ ﺀ ﺔ ﺒ ﺋ ئ ت ش ٠ ة ﺖ ﻟ٠

:

ة ١ا س ٠ ذ ٠ ة ﺀ ا : ١ ﺪ ﺑ ذ٠ﺀ ؛ ؛ ؛ ؛ ﺔ ﺑ١ل ه ١ ا ﺬ ﻟ ا٠ذ ﺀ ٠ ت آ . ' « ٠ﻊ ﻟ ٠١ ﺪ ﺳ « » ١٠ 7 ﻪ ﻟ ، ، ا ﻮ ﻟ ١ _{٠ ٠ ٠ : : : ؛ ذ} ٠١ ; : ٠ ٠ : , l u ل ٠٠٠ ’ ' " ا ﺎ ﺳ ا , «٠د ا , ;٠ب _: ﺀ ﺀ س ١ ٠ ﺀ ﺀ K . W ئ 7 : ة ، ل ﺀ ﺀ ع أ ٠ ع ه٠ﺀ ل٠ س ٠ ٠ ٠ﻪ ﺳ . " ا >١1 » ١0 ا * ﺀ ﺀ » د 1>١م . . . » 1 0 ﺀ ﺀ ﺀﻻﺍ ٠٠ ﺍﺀ ا ا٠ا2 و ا " ا١٠٠١٠ » ا0 3 * ١ ت - ﻢ ﻤ ﻓ & ﺀى٢د٠١ و ا0 ' د ٠» (٠أ أ٠ “ ت د ﺀ ٠ » ١٠ ٠ م ﺀ ا س ٠ ^ ا , ﺀ ا . ﺀ ا و ا ؛ >٠ ٠٠١ ﺀ " ^ ا ى ٠ ا ؛ ى ﺀ ١ب ا ا n ٠ا0 ج ﺎ ﻣ ٠ ؛ ئ , ﺪ ﺳ » « ا >٠ﺀ٠ﺀ ، ، ا ا٠اr«١: ،v ١ؤ١3 f r t i 7ع ا ﻷ٠f u n. 1؛ ٠٠٠•٠m . , ™ , . f ٠. ٢٠٠١٩

R iz e C u m h u riv « C a v F ab rika sı-clm e n 0 3 . 1 Is ta rö u l B O y u k d .e C a v P a ke d e m e F a f r c & rr٠i 3 1 0 s ^ u n c u l a r C a v F a b n k a s i-c a v bahce sl 1 3 1 9 C N A E M C e v re s

s a u n a l a r C a v F a t k ik a s i-ltp ra k 26 -2 7 01 /0 3 /2 0 0 5 A r t e s » ı٠l§ıWı K o y u o v » . 7 .8 S » u n c u ia r C a y F a b n k a s i-.m e n c ) I C A N A T O L U B o L G E S I

C a y e li E .ıö m F akd Jes. a rk a s i-c a y b a h œ si 1 3 1 6 30 /4 /19 86 A n ka ra 10-11 C a y e li E٠ ٥m F a k iJ le s a rk a s ı .lo p ra k 17 .1 8 3 /5/1 93 6 A n ka ra

C a y e li E . l. m F a k JJe si a rk a s i-.m e n 4 /5/1 98 6 A n ka ra

11 Sriril S a w m m a MUAJrlUdU a rk a s i-c a y ba b ce a 1ﺀ17 5 /5/1 93 6 A n ka ra 1 3 1 4 11 S iv il S a v u n m a MUAJriUdU a rta s i-to p ra k K a ra m an

Il SlWI S a v u n m a M U A JrlU ® a rta s i-O m e n K o nya

3 . . 1 . 3 K e m a lp a şa C a v F a b n ka si bı٥s ı٥i-٠m en 13-14 6 /5/1 98 6 A n ka ra 1 3 1 4 K ö n a lp a s a C a v F a b n ka si b i. s i. '- g a n u betOTu 8-10 7 /5/1 93 6 A n ka ra 1 3 1 4 2 3 - 3 1 / 0 7 / 1 M iî a . ı C a y F a t flk a s i ce w e si 1 3 / 5 / 1 A n ka ra 1 3 1 9 K e m a lp a şa C a y F a b n ka si cevresi 3 1 0 14/5/1986 C o n m 1 3 1 3 H oo a C a v F٥ n k a s i ؟e v r « ı S unquriu A rh a v i C a v F a b n ka si c e v re s K in kka le

F ın d ıklı C a v Fab rika sı cevresi 3 1 0 A n k a ra . r i s 14-15 Işıklı C a v F a b n ka si c e v re s A n k a r^ C a n k a y a 17-18 A rd e s e n C a v F a b n ka si cevre si 7ي 1 5 / 5 / 1 A n k a ra Bo،u çıkışı 14-15 P a z a r C a v F a b n ka si c e v r « ı 1988 A m asya 1 3 1 1 M ö y a l C a v F a b n ka si e s r e s i 3 1 0 C orum M u s a d a .i C a v F a b n ka si cevresi Tokai 1311 s . u n c u la r C a v F a b n ka si c e v re S ا1)ﻪ ﻫ ﺀ اA N A D O L U . G u N E Y D ^ u A N A T O L U . A K D E N İZ O L G E S I A s iW a rC a v F a s k a s ı ٣ esı 1 9 6 6 A d an a 1311

C a v ö l C a v F & n k a s i ce vre si 3 1 0 M ersin G٧n d « d u C a v F a b n ka si c e w e s ئ -2ﻶﻫ1988 A n la lya

ئ

'

١

م " " ر C a v F a b n ka si ﺪ ﺳ Merein A n a T am ir.U la stirm a iS e f t e s I B٥ ٥e> ﻊ ﻣ٦ A d an a 100. Y ıl P akeJlem e Fab nka si D y a rb a k ir s a a r t ia C a v F a b n ka si ﺪ ﺳ 3 1 0 Ş anlıurfa U luca m i C a v F a r ik a s ı c e ^ æ i M ardin

Z irin id e rin C a v F a b n ka si cevre si 3 1 0 B in٠ ٥ 1 3 1 6 S ö ım ıy e C a v F a b n ka si c e r e s i 3 1 0 M alalya O rta p a z a r C a y F a b n ka si c e v r » E la z i. 7 e r s ^ e C a v F a b n ka si e s r e s i Ercincan T a şçıla r C a y F a b n ka si c e b e s i 3 1 0 E rzum rn K a k a n d e re C a v F a b n ka si c e v re s A٥n K » ıd ırlı C a v F a b n ka si cevre S 3 1 0 Kare 12-14 K a e o k C a v F a b n ka si cevre si 3 1 0 ﺎ ﻬ ﻫ ا ﺀ ly id e re C a v F ^ n k a s i c e b e s i 3 1 0 1989 ئ. : 1 3 1 4 C a m ii C a v F a b n ka si c e v r æ I.d ır 3 1 0 K a a c a C a v F a b n ka si cevresi 10.11 1 Kare 0 1 C a v Fab rika sı 0د iq d ir A ra k lı C a v F a b n ka si e s r e s i 3 1 0

7

Dış radyasyon ölçümlerinin bölge ve bazı yerleşim birimlei'ine göre ortalama dağılımları aşağıdaki şekillerde verilm iştir ( Ş e k il 1 - 1 2 ) .

'

11

.

I I I

M

l l f l l i l o

o

n

l r

١

l ,

i l l

ل

i l l i

t

ؤ

ﻱ

1

ل ا ﻼ ﻘ ﻟ إ

1

؛ ﻞ ﻠ ﻠ ﻠ ﻟ

ا ﺀ ﻞ ﻗ

ا|ﺆ ﻟﺀ

ا٠

1

ا

Çekil 1. Edirne-Merkezde alman ortalama doz hızı ölçüm değerleri.

Ş e k il 1'den görüldüğü gibi Edirne'de dış radyasyon ölçüm değerleri Mayıs ayı sonunda dogal fon radyasyon düzeyine inmiştir. Bunun nedeni, bölgede ilk olarak gözlenen kısa yari öm ürlü m l ve ” Te gibi radyoaktif izotopların öm ürlerini liemen hemen tüketmesi nedeniyle radyoaktivite derişimlerinin azalmasidii". Ş e k il 2'de Edirne kırsalında birbirine yakın yerleşim birim leri ve meralardaki (Ş e k lî 3'de) Trakya bölgesindeki radyasyon ölçüm değerleri verilmiştir.

l

l

i

i

ı

l

l

l

ı

i

l

l

l

l

ı

ı

i

ı

i

ı

l

ı

l

.

ı

l

ı

l

ﺀ ﻹ ااﻹ ﺀ ﺀ ﻻ ا

1

ﺀ

1

ﺀ

1

إ ﺀ ﺀ ل ! ﻞ ﻠ ﻠ ﻠ ﻌ ﻟ إ ا ! ا

Mayıs 1986 Bati Karadeniz'de ortalama radyasyon ölçüm değeri 13 ;،R/saat iken ayni tarililerde, bu değerler doğuya doğru gidildikçe artm aktadır; Samsun merkez 17 hR saat,Trabzon merkez 19

^R/saat, Giresun merkez 33 ^R/saat, O rdu merkez 35 /،R/saat, Rize merkez 84 /(R/saat, Artvin-A rhavi 79 R s a a t (Ş e k il 7 -Ş ekil 12).

!؟ Anadolu Bölgesinde ölçülen ortalam a doz hızları 10-30 ^R/saat, Ankara'da 10-15 / I s a a t olarak bulunm uştur (Ç e k il 8, Ç e k il 9). Ege Bölgesinde en yüksek doz hızı ölçüm degei'i Balıkesir yöresinde 17-19 ^R/saat, diger yörelerde ise 12-15 yrR/saat olarak bulunm uştur

(Ç e k il 10). Dogu Anadolu. Güneydoğu A nadolu ve A kdeniz Bölgelerindeki doz hızı ölçüm değerleri Ç e k il I I ve Ç e k il I2 'd e gösterilm iştir. Şekillerden görüleceği gibi bu bölgelerde ölçülen doz hızı değerleri 12-14 / I s a a t aralığında bulunm aktadır

100 40 20 ﻯ ج ؛o ﺈﻫ ﺈﻫ ﻯ ﻯ ﺈﻫ ﺈﻫ ج ج ﻯ ﻯ ﻯ ﺝ ﻯ ﺈﻫج ﻯ ﺈﻫ ج ﺈﻫ ﺝ ﺈﻫ ٠٠ _{ﺎﻛ ﺎﻛ ﺎﻛ ﺎﻛ أة ﺎﻛ ﺎﻛ} ،T ﺎﻛ ﺎﻛ ﺎﻛ ﺎﻛ ﺎﻛ ﺎﺧ d ٠ ٠ 0 O ٠ o ٠ 0 ٠ ٠ ح ٠ O ₀ ٠ ٠ ٠ ٠ O o o ٠ d CO ى١ ٠ « ٠١ d ﻢﻧ ٠ ٠ ة ٠ ٣ r ﺝ

■/ 100 ﺉ

r

ﺭ ؛ 00

4

_11؛H 40 20 0 ■

L

ﺀ ﺭ ﺍﻭ 18 1 1 7 İ

-=

± 3

■

ﺍ4 |ﰒ -i f ٥، ﺝ ﺓ S ﺅ E

ال

ﻉ ﺅ

8

ﺝ

? e k il 10. Ege Bölgesi ortalama doz hızı ölçüm değerler

/

1.0

13

3.

r a d y o a k t iv it e

ö l ç ü m l e r i

3.1 Hava Ö rneklerinde Radyoaktivite Ö lçüm leri

Ha٧a p a rtik ü lle rin d e bulunan radyoaktif iz o to p la r yerden I m etre yü kseklikteki pompa ile günde yaklaşık 80 m3 ha٧a emişi yapılarak filtre kağıdında tu tu lm uştur. F iltre kağıdı (W hatm an 42) üzerinde tutu la n ha٧a p artiküllerind e gama iz o to p ik analizleri yapılmıştır. Gama izo to p ik analizlerinde HPGe d e te k tö riu gama s p e k tro m e tre le ri kullanılmıştır.

Ç e rn o b il n üklee r santral kazası öncesinde de hava ö rn e kle ri, norm al ؟evresel radyoaktivite ö lçüm program ı uyarınca günlük o larak toplanm akta, ra d yo a ktivite le ri ölçülerek B٩/m 3 cinsinden radyoaktivite d erişim leri tayin edilm ekteydi. A N A E M ve ؟ N AE M 'de bu ölçüm progi'am i uyarınca günlük olaralc ölçülen havadaki radyoalctivite değerlerinde 29-30 Nisan 1986 ö lçü m le rin de ki artışlarla ("adyoaktif serpintinin ülkemize gelişi gözlenm iştir. Bu ta rilite n itibaren A N A E M ve Ç N A E M 'de toplanan hava ö rn e k le rin d e giderek artan rad yon üld it derişim i ölçülm üştür. Hava p a rtikü lle rin d e gözlenen I'adyoaktivite düzeyi Ç N A E M 'de 3 Mayıs, A N A E M 'd e 4 Mayıs ta ri ilinde en yüksek değerine ulaştıktan sonra lıızla azalarak 13 Mayıs tarihinden itibaren norm al düzeyine inm iştir.

A n kara -A N A E M 'd e 30 Nlisan-17 Mayıs 1986 ve 25 N ؛san-2 A gustos 1986 ta rih le ri arasında ölçülen havada O rnelderindeld ni|. i5?Cs ve 13.C s rad yoa ktivite d erişim leri Ş e k il 13 ve

Ş e k il I4 'te verilm iştir. Istanbul-Ç N AEM 'de 3-18 Mayıs 1986 ve 28 N isan-27 Temmuz 1986 ta rih le ri arasında alman hava ö rn e kle rin in gama s p e k tro m e trik analiz sonuçları Ş e k lî 15 ve

15 250 bCs-137 □ Cs-134 □1-131 200 150 ١٥ ١٥ ﻯ ١٥ ١٥ ﻯ ١٥ CO s CO CO CO CO CO CO ﺏ ٠ ﺍ٠ ٠ O 0 ٠ O ٠ 0 9 9 9 ₉ ٠ ٢ﻝ٠ N ٠ ﺔﻟ n .ﻱ ﺍ٠ ١٥ N ٠

?ekil 13. Ankara ha٧a partiküllerinde radyonOklit derişimleri

-?ekil 14. Ankara hava partikullerinde radyonOklit derişimleri. (30 Nisan-17 Mayıs 1986)

250 200 150

] «

50 ﺀﻥ <0 ٠ CO

Çekil 15. İstanbul hava partiktlllerinde radyonUklitderişimleri (3-18 Mayıs 1986). 250 200 150 ١٥٠ ﺅ 50 0 ﺝ ﺹﺹ_S ٤٥ ﺝ ٤٥ ﻯ ﺝ ٤٥ ﺹ٤٥ _s ٤٥ ﺝ ﺝ ﻯ ٤٥ ٤٥ ﺈﻛ_ﺍ ٤٥ ٤٥ ٤٥ ٤٥_S ﻯ ﻯ ﻯ CO ١٠ i n Vf! ﻯ) i n IT) i n m i n m i n i n ٠ ٠٥ 1ﺩ _٥ ID ID ID ٠٥ .ﻡ ٠٥ N N N N ۴١ N N ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠1 ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ ٠ CO ٣ ٢ ٠ ٣١ ٠ ﺎﻫ ٠١ ٢١ﺏı r > CO r c n ID ٠١ i n CO ٣ ٠ e n ٠ ٥ ٠٠ ٩| m CO r ي ٢٠ ٠ ٠ ٠ ٣ ۴ ٣ ٣ N ﺡ٠ CO ٠ ٠ ٠ ٣ ٣ ٣ ﺀ١ﻝ ١ ^ CO ٠ ٠ ٠ ٣ ٣ ٣ ؟٠٠

Çekil

16

. İstanbul hava partiktillerinde radyonüklit deriçimleri (28 Nisan - 27 Temmuz 1986).

3.2Yağmuı٠ Suyu ve Su Kaynaklarındaki Radyoaktivite Ölçüm leri

3.2.1 Yağmur Suyu

R adyoaktif bulut. Trakya ve Karadeniz üzerinden ülkem ize gelmiş, bulutun ıçerdıgı !.adyoaktif m addeler önce Edirne'de sonra D oğ u Karadeniz Bölgesi ve tün١ ülkem izde yağış durum una bağlı olarak yeryüzüne inm iştir. Yeryüzüne inen yağm ur suyunda radyoaktivite ölçüm leri, yüzeyden gelebilecek sıçrama ve bulaşmaları önlem ek amacıyla açık alanda I m e tre yükseğe ve binaların çatısına ye rleştirilen bidonla.' İçine yaklaşık 0.7 m çapuldaki özel h u n ile r yai'dınııyla toplanan su ö rn e kle rd e yapılmıştır.Toplanan yağm ur suyu ve dığer tü m su ö rn e k le rin d e toplam beta ölçüm ü ve gama iz o to p ik analizle,'، yapılmıştır. ö lç ü m işlem lerinde kullanılan ö.'iıek m iktarının azlığı ve ö rn e k le rin sayıma hazırlanması Sirasmca olabilecek kayıplar nedeniyle toplam beta ö lçü m le ri, veri değerlendirm e ve doz hesaplamalarında kullanılmamıştır. Toplam beta ö lçü m sonuçlan kendi içlerinde ttJtarli olmakla b irlik te , gama iz o to p ik analiz sonuçlarıyla karşılaştırıldığında ç o k duyarlı sonuçla,' verm ediğinden sadece radyoaktiviteden etkilenm enin b ir ö lçü tü o la ra k değerlendirilm iştir. Gama radyoaktivitesi analizleri I litre hacimdeki M arinelli kapları kullanılarak. HPGe d e te k lö rlü gama spektrom etresiade yapılmıştı,'. Yağmur suyunda ölçülen en yüksek ' 1 ﻝﺍ ve IS 'Cs radyoaktivite derışım lerı sırasıyla 4 Mayis 1986 ta rih in d e Edirne-

Kapıkule'de SI8S B٩ / l ve 296 Bq/I; 10 Mayıs 1986 ta rih in d e İstanbul'da I0S2 B٩ / l ve 137 B٩ /l; 20 Mayıs 1986 tai'ihinde Ankara'da ise 260 B٩ / l ve 75 B٩ /l olm uştur. A n ka ra ve İstanbul'a yağan yağmuı. sularında bulunan rad yon üklıtle rın zamanla degışımı Ş e k . l 17 ve Ş e k ، l 1 8 d e verilm iştir.

Ş e k lî 18. Istanbul yağm uf suyunda radyonUklrtdenşımı

Ş e k lî 17 ve Ş e k lî I 8 ’den görüldüğü gibi yagm ur suyunda bulunan radyoaktivite düzeyi yaklaşık b ir a y s o n ra d o g a l ra d y a s y o n d ü z e y in e in m iş tir. E d irn e -K a p ik u le ve İs ta n b u l'a yagan yagniui. suyunun ganta s p e k tro m e trik aitalizi sonucunda gözlenen radyonüklitlerin dagılıntı

Ş e k lî 19'da verilmiştir.

D ogu Karadeniz Bölgesinden 13 Mayis 1986 tarihinde alman yagmur suyunda b fta radyoaktivite ö lçü m le ri yapılmış, en yüksek radyoaktivite derişim i 2310 B٩ /l ileArdeşen'den alman ö rn ekte bulunmuştur.Yagmur almayan yerlerdeki radyoaktivite artışı önemsiz kalmıştı-.

19

3.2.2 G o l. Baraj v e M u slu k Suyu

Yağmur sularındaki radyoaktivite artışları Edirne. Istanbul ve Ankara'daki yeraltı stılarını

etkilememiştir. İstanbul'a ı؟me ve kullanma suyu sağlayan göl ve barajlarda radyoaktivite

derişimleri

Ç e k il

î . 'd e , Mayıs.Temmuz 1

ﻭ

8

ﺫ

tarihleri arasında ölçülen toplam beta

radyoaktivite derişimleri de

Ç e k il 2 1

'de verilmiştir.

؟ ekil 20. Istanbul baraj gollerinde radyunuklit derişimleri (04-05.05.1986).

؟ e k il 21. İstanbul'a ı؟me suyu sağlayan baraj ve gollwde (A-AlibeykOy. E-Elmalı, .O m e rli, B- BuyUkÇekmece. T-Terkos) toplam beta radyoaktivite derişimleri. Mayıs Haziran 1980.

Şekillerden görüldüğü gibi. Mayıs 1986 tarihinde İstanbul'a içnıe suyu sağlayan b iia j ve göl

sularında ortalama değerlerin yaklaşık 10 kat üzerinde bil. !.adyoaktivite artış olmuştur.

Istanbul-Cerrahpaşa. ÇNAFM ve Erenköy'den alınaı

١

musluk sularında Mayis.Hariran 1986

tarihleri arasında ölçülen lî7Cs ve '5.1 radyoaktivite derişimleri

Ç e k il

2 2 ve

Ç e k il

23. toplanı

beta ölçümlerinin ortalama yıllık değişimleri re

Ç e k il

24'de gösterilmiştir.

Çekil 22. Istanbul musluk suyj ’3'

١

Cs (adyoaktivite derişimleri.

21

Şeklî 24. Istanbul musluk suyu 1905 1993 toplam beta radyoaktivite derişimi

Ankara'dan alman musluk sularında ölçülen '"'Cs ve " || rady.aktivite derışımlerı

Ş e k lî

25'de

ve toplam beta radyoaktivite d e ric ile rin in Mayis.Haziran 1986 değişimleri de

Ş e k lî

26'da

gösterilmiştir, ؛ eklilerden görüldügj gibi Ankara'da musluk suyu toplam beta radyoaktivite

derişimi 21 Mayıs 1986 tarihinde 0.6 B

٩

/l ile maksimum değerine ulaşırken, İstanbul'da musluk

suyu toplam beta radyoaktivite derişimi maksimum degeri 30 Mayis 1986 tarihinde Erenköy'den

alman sil örneğinde 3.81 B

٩

/l olai.ak bulunmuştur Edirne'den alınaı. musluk suyunda en yüksek

toplam beta radyoaktivite derişimi 4 Mayıs 1986 tarihinde 22.7 B

٩

/l olarak ölçülmüştür.

ﺍ..

r r N ( ٠ * " O O O r r ؛ N N ؛î S ٠ O n r r r r ؛ S

Şekil

26

. Ankara musluk suyu toplam beta radyoaktivitesi derişimi

{Mayıs-Temmuz 1986)

3.2.3 Gol ve Deniz Suyu

Istanbul KUçUkçekmece gölü. KUçUkçekmece GOlU-Marnttra Denizi bağlantı bOlgesi ve

Marmara Denizi sularının ortalama beta radyoaktivite derişiminin yıllaı.a göre değişimi

sırasıyla

Ş e k ،l

27.

Ş e k il

28 ve

Ş e k il

29da görülmektedir.

Ş e k il

3

٠

’da Mayis-Haziran

1986 döneminde (arkli tarihlerde Karadeniz'i! bati kıyılarında deniz suyunda ölçülen toplam

beta radyoaktivitesi derişim değerleri verilmiştir.

1

!

1

! اا ا! ا ا

1

اا ! ﻻ

111

|1

!

1

ﻞ ﻗ!اا

1

ل

1

|1

ة

1

ل

Şekil 27. Istanbul K.Qekmece gdiunde 1985-1993 döneminde toplam beta radyoaWivite

derıçımı

Ç ekil 28. İstanbul K.؟ ekm ece g ö ld e n iz bağlantı bölgesinde 1985-1992 dönem inde toplam

beta tadyoaktivite derişimi.

Çekil 30. Bati Karadeniz sahil sularında toplam beta radyoaktifte derişimi

3.2.4 N e h ir Suyu

Meri؟ nehrinde 4 Mayıs 1986 tarihinde yapılar؛ ölçümler sonucu bulunan radyonüklitlerin

dağılımı

Ç e k il 3 1

'de verilmişti(-.

Ç e k il

32'de ise Arda, Mer،؟ ve Tunca nehirlerinde ölçülen

ﺡ ﺫ

7

ﺍﺫ

radyoaktivite derişimleri verilmiştir.

103 . , -ﺍ 1 4 -٠ ﺀ ﺭﺍﻭ ﺍ

134

-Cs-137

Cs

0405.1986

,

Nehri radyonOklrt raktıvrte derişimi

؟

25

Şekil 32. Trakya nehir sularında ١37Cs rady٥akt ؛؛ ،e derişimi (11.07,1986).٧

3.2.5 Sediment

Çernobil kazası s.nrasmda havadan gelen radyoaktif kirleticiler deniz ortamına kuru ve yaş

؟Okelme şeklinde oldugu gibi, akarsular yoluyla da taşınmıştır. Bununla birlikte radyoaktif

olaralc kirlenmiş toprakların erozyonla denizlere taşınması da bu ortamların kirlenmesinde

etlcili olmaktadir.Akinti, çalkantı, biyolojik geçiş gibi bazı faktörler, suya karışan radyonülditlerin

dağılmasına ve ؟ogalmasma, organizmalarda birikmesine veya sediment partiküllerine geçişini

sağlamaktadır Sulu bir ortama girmiş olan radyonüklitler, eriyik halde veya asılı olarak

(süspansiyon) kaldıktan sonra dibe çökmekte ya da organizmalar tarafından alınmaktadır.

Radyoaktif kirleticiler ile su, sediment ve organizma arasında sürekli bir döngü vardır.

Nehir ve deniz sedimentlerinde ,37Cs radyoalctivitesi değişimi

Ç e k il

33 ve

Ç e k il

34'de

gösterilmiştir. Meriç nehrinden 1986 Mayıs ayında alman su örneğinde toplam sezyum

radyoalctivitesi I 16 B

٩

/l ölçülmüştür.Takip eden yıllarda nehil- sularında '37Cs radyoaktivitesi

gama izotopik analiz sistemlerimizin en düşük tayin sınırının altında bulunurken, nehir

sedimentlerinde 1986 yılında belirli bir '37Cs artışına (11-69 B

٩

/kg) rastlanmıştır. 1987-

1992 yılları arasında yapılan analizlerde '37Cs radyoaktivitesinin sedimentlerinde 8-45 B

٩

/kg

seviyesinde oldugu bulunmuştur.

Çekil 33. Nehir sedimentlerinde ortalama '37Cs radyoaktivite derişimi.

Çekil 34. Deniz sedimentlerinde ortalama ١37Cs radyoaktivite derişimi.

3.3 Toprak Radyoaktivitesi Ölçümleri

Toprakta radyoaktivite ölçümleri, özellikle Trakya ve Dogu Karadeniz kıyı şeridinde

gerçekleştirilmiştir. 1986 Mayıs ayında Edirne'den alman toprak örneklerinde ölçülen

radyonüklit aktivitelerinin en yüksek ve en düşük değerleri

T a b i .

î'd e verilmiştir.

27

Tablo 2.13 -1 5 Mayis 1986 tarihleri arasında Edirne toprak örneklerinde ölçülen radyonüklit derişimleri

Radyonüklit Aktivite derişim i (Bq/kg)

1 3 1 |

_{3 3 0 -4 8 0}

١3٥C s

1 2 -8 0

١37C s

2 1 -3 2 4

١٥١Ce

4 1 - 5 0

١٠٠Ce

1 3 -6 8 0

١ ٠ 3 R u

_{1 0 -6 5 5}

١ ٠ 6 R u

_{M D A -4 0 0}

Zr ؛ 8

M D A -1 0 7

95Nb 1 A - T ١ ١٠٠La

M D A - 180

Te ؛ i3

M D A -1 0 0

I: M D A g a m a e n e r jis in e , s a y ım s ü r e s in e ٧ e sa yım ı y a p ıla n r a d y o n J k lit e * M D A ( M in i m u m D e d e k t e e d ile b ile n A k t i v it e

b a ğ lı o l u p t a b lo d a k i r a d y o n ü k l i t l e r İ؟ in 0 .3 B٩ / k g ile 1.0 B ٩ / k g a r a s ın d a d e ş m e k t e d i r .

I 986'dan bu yana ülkemizin farklı bölgelerinden farklı a rih le rd e ؟ok sayıda yüzey topağının

radyoaktivite analizleri yapılmış olmakla birlikte, grafik ve tablolarda sadece sistematik ve

standartlara uygun alınmış örneklere ait veriler değerlendirilmiştir. 16 cm ؟apmdaki örnekleme

kabıyla 0-30 cm derinlikten 5'er cm'lik kesitler lialinde alman ve HASL standart yöntemine

göre liazirlanan toprak örneklerinin gama spektrom etrik analizleri, Marinelli kabında, HPGe

detektörü kullanılarak yapılmıştır.

1986-1992 yılları arasında Trakya bölgesinde 0-5 cm derinliğindeki yüzey toprağında yapılan

137Cs, ' C s ölçümleri

T a b i .

3'de özetlenmiştir.

I 986 ve 1990 yıllarında Karadeniz kıyılarından alman topralc örneklerinin radyoaktivite ölçüm

sonuçlarında. Bati Karadeniz'de ölçülen radyoaktivite değerleri Dogu Karadeniz'e göre daha

düşük bulunmuştur. Karadeniz'in Bati kıyılarında I 990 yılında 0-5 cm yüzey toprağında en

düşük ' 37Cs radyoaktivite degeri, Karasu ve Zonguldak'ta I 6-22 B

٩

/kg, en yüksek radyoaktivite

degeri ise Sinop ve inebolu'da 47-92 B

٩

/kg iken, en yüksek değerler Giresun'da 402 B

٩

/kg,

doguya gidildikçe Fındıklı'da 2225 B

٩

/kg değerine ulaşmıştır. 1990 yılı Karadeniz 0-5 cm yüzey

topraklarında '37Cs radyoaktivite derişimleri B

٩

/kg olarak

Ş e k il

35'de gösterilmiştir.

T a b i. 3. Edirne ve ؟evresinde 1986-1992 yılları arasında yüzey toprağında (0-5 cm) ortalama ١3?Cs ve '3٥Cs radyoaktivite deriçimleri (B٩/kg) Y e r T a r ib 13٥ C S « C s Is m a ilc e 14/05.1986 44 235 S a r a y a k p m a r 26/6/1987 14 41 B u d a k d o ğ a n c a 12 41 E s k ik a d m 26 84 S a r a y a k p m a r 18/2/1988 5 60 B u d a k d o ğ a n c a 13 63 E s k ik a d m 6 31 S a r a y a k p m a r 23/3/1988 8 39 B u d a k d o ğ a n c a 24 134 E s k ik a d m 4 28 S a r a y a k p m a r 8/12/1988 1 39 B u d a k d o ğ a n c a 8 45 E s k ik a d m 8 39 S a r a y a k p m a r 28/12,(1988 «MDA 20 B u d a k d o ğ a n c a 45 253 E s k ik a d m 22 16 K e m a lk O y 3 17 S a r a y a k p m a r 23/3/1989 8 39 B u d a k d o ğ a n c a 24 134 E s k ik a d m 4 28 S a r a y a k p m a r 28/12..1989 «MDA 20 B u d a k d o ğ a n c a 45 253 E s k ik a d m 2 16 K e m a lk O y 3 17 S a r a y a k p m a r 4/5/1990 2 25 B u d a k d o ğ a n c a 29 204 E s k ik a d m 11 83 K e m a lk O y 3 27 B U y U k is m a ilc e 2 20 B u d a k d o ğ a n c a (ta rla ) 11/1/1990 7 45 K a p ı k u le (m e ra ) 52 329 B U y U k is m a ilc e (m e ra ) 52 331 A h i K O yU (m e ra ) 38 396 B u d a k d o ğ a n c a (m e ra ) 74 470 K a p ı k u le (m e ra ) 70 415 B U y U k is m a ilc e ( s U rU lm e m iç ) 9 60 B U y U k is m a ilc e ( S ü r ü lm ü ş ) 9 40 S a r a y a k p m a r 8/8/1991 3 34 B u d a k d o ğ a n c a 2 38 A h i K ö y ü 5 68 E n e z 12/08,٠1992 1 96 S a r o z « M D A 10 K a p ık u le «MDA 3

29

3 . 0 0

2000

Çekil 35. Karadeniz toprağında (0-5cm) 1990 yılı ortalama '57Cs radyoaktivite deriçimleri.

T a b i .

4 ve

T a b i .

5'in incelenmesinden, '37Cs radyoaktivitesinin toprak yüzeyinden derine

dogru inildikçe azaldığı görülmektedir.

Marmara Bölgesi topralc örneklerinde 1990-1992 yılları arasındaki ortalama '37Cs radyoaktivite

derişim değerleri

T a b lo 6 ,

Ege veAkdeniz Bölgelerinde 1995 yılı toprak örneklerinde ortalama

' 37Cs radyoaktivite derişim değerleri de

T a b lo

7'de verilmiştir

T a b i. 4. 1990 yılı Doğu Karadeniz toprak örneklerinde ١3?Cs radyoaktivite derişi minin derinlikle değişimi

Yer Derinlik, cm -Borcka 0-5 145 0-10 ﺫ٠٦ 0-20 67 10-20 30 20-30 22 Hoca 0-5 842 0-10 520 0-20 87 10-20 29 20-30 11 Giresun 0-5 402 o l o 230 0-20 42 20-30 35 Dereli 0-5 205 0-10 35 10-20 29 20-30 8 Tirebolu 0-5 537 0-10 289 0-20 13 10-20 11 20-30 8 Ordu 0-5 207 0-10 89 0-20 23 10-20 18 20-30 14 Fındıklı 0-5 2225 0-10 1200 10-20 132 20-30 117 Ardesen 0-5 288 0-10 159 10-20 107 20-30 56 Rize 0-5 710 0-10 509 10-20 115 20-30 36 Kalkandere 0-5 1159 0-10 130 10-20 83 20-30 35 Pazar 0-5 620 0-10 359 0-20 273 10-20 258 20-30 134 Araklı 0-5 178 10-20 16 20-30 3

31

T a b lo 5. 198 7-19 89 yılları arasında D oğu K a ra d e n iz ؟a y bahçelerinde farklı derinliklerden

alm an to p ra k ö rn ekle rind e ortalam a ١3?Cs rad yoa ktivite deriçim leri

١

3'C s ( B q /k q

١

0 -5 c m 0 -2 0 c m 5 -1 5 c m 15-30crn A m b a r lik 312 809 192 A ra k lı 1136 29 41 104 A rd e ç e n 1494 209 198 117 A r h a v j 1593 557 2981 2146 A z a k li 121 356 604 C a m id a ğ ı 1959 2ﻩ7 626 240 C u m h u riy e t 3844 264 522 330 C a m ii 1566 182 886 356 C a y e li 2825 875 1001 175 C a y e li/A ş ık la r 3796 219 520 269 D e re p a z a ri 1334 75 502 162 E s k ip a z a r 665 218 133 195 F ın d ık lı 1678 551 163 G U n d o ğ d u 1206 454 235 246 G U n eysu 5495 830 456 843 H a y ra t 1012 153 128 H o p a 927 270 144 179 H o p a /K e m a lp a s a 940 472 445 ly id e re 646 130 194 198 Iy id e r e /C iftlik 958 806 618 123 K a le c ik 1884 93 192 73 K a lk a n d e re 1549 531 374 196 K a ra c a 612 813 239 141 K e n d irli 893 491 301 82 M u ra tlI 937 189 157 112 l s a a a c، ١ 3912 181 855 310 O f 1142 1237 99 112 O f B ö lü m lü 368 147 48 141 O rta p a z a r 269 210 180 128 P a zar 2047 413 953 328 P a z a r/K ira z lik 270 357 667 393 P a ia r k o y 435 119 383 580 P a z a r-M e ly a t 2603 557 150 212 S a b u n c u la r 4330 272 663 239 S a la rh a 3652 769 329 S e lim iy e 1965 568 1015 490 S ü rm e n e 762 277 T a ş ç ıla r 1228 741 287 217 T a ç lid e re 727 296 244 422 T e rs a n e 2001 205 171 157 U lu c a m i 2163 296 2030 384 V e likO v 360 194 226 196 Z ilm id e r in 1649 393 294 271

Tablo 6.1990-1992 yıllarında Marmara Bölgesi toprak örneklerinde ortalama ١37Cs radyoaktivite derişim değerleri

١37C s(B q/kq) Yer 0-10 cm 10-20 cm 20-30 cm K.Çekmece 8 52 Kilyos-90 2١ 4 2 Kıyıköy-90 16 13 3 iğneada-90 12 8 T B. Doğanca-90 200 47 22 Kapıkule-90 86 25 11 smai!ce-92 83 ؟>١ 28 Sarayakpmar-92 22 16 13 Enez-92 55 7.3 5 Saroz-92 17 8.5 5.8 Iekirdağ-92 4 3 1.4

Tablo 7. 1995 Yılı Ege ve Akdeniz Bölgeleri toprak örneklerinde ortalama ١37Cs radyoaktivitesi derişim değerleri

١37C s(B q/kq) Yer o s cm 5-10 cm 10-20 cm Eceabat 38.7 21 15.6 Küçükkuyu 13.3 10.6 8.1 Ayvalık 33 15 9 Balıkesir 12.6 6.9 6 Dikili 32 29 10.6 izmir 40 38 32 Söke 39 36.7 34 Bodrum 39 34 32 Marmaris 29 19 17 Fettiiye 11 13 13 Kumluca 15 4 2 Antalya 15 6 4 Alanya 11 13 15 Anamur 3 2 1.8 Isparta 27.8 4 4

1986 yılında ülkemizin diger bölgelerinden alman toprak örneklerinin toplam gama

radyoaktivitesi oldukça düşük değerlerde bulunmuş olup, bazı yerlerde ölçülen degei'ler:

Gaziantep'de 73 B

٩

/kg, Mersin'de 49 B

٩

/kg, Malatya'da 26 B

٩

/kg, Ankara-Haymana Alaniçi

Köyünde 630 B

٩

/kg ve Ankara-Haymana Çayönü Köyünde 30 B

٩

/kg'dır.