Federal Almanya`dan Türkiye'ye dönen öğrencilerden üniversite düzeyine gelenlerin uyum ssorunları / null

T~C~

FlRAT ONiVERSİT~İ

SOSYAL BILltdLER

ENSTİTÜSÜ

FEDERAL

ALMANYA.DAN TüRKiYFYE

DÖN.EN

. öGRENCiLERDEN ÜNIVERSITE D·-

YiNE

GELENLERIN

UYU

SORU

ARI

. YÜJÇSEK LiSANs TEZi

TEKNİK

EGiTiM

FAKÜLTJ$İ El;iTiM BiLDILERİ ANABİLDd DALI

Mustafa YACBASAN KOtO nı, D i

Tez Yöneticisi

T.C.

ANAYASASI

!IDevlet,

yabancı

ülkelerde

çalışan

. Türk

vatandaşlarının

aile

birliğinin,

.

Çocuklarının eğitiminin,.

kültürel

ihtiyaçlarının

ve sosyal

güvenlikterinin

sağlanması~

anavatanla

bağlarının korunması

ve

yurda

dönüşleri~de yardımcı olunm~sı

için

· gereken .tedbirleri

alır··

I

Bu

çalışma ... ~-.. __ . ___ . _____ .___ tmihinde iŞ8ğtda belirtüen jüri üyeleri taırafJ.mbm

oybirliği 1 owokluğu ile Eğitim Bilimleri Aımbilim Dah~nda YÜKSEK LisANs

TEZi

ol~ bbut edilmiştir.

, DE~ERLENDİRME KURULU ÜYELERİ

{Adı- Soyadı) (imza)

~m:

~---Üye ' : -.---.---....

---II

öNSöZ

Federal

Almanya'dan

Türkiye'ye kesin dönüş

yapan

ailelerin, özellikle

orıların eğitirn çağına gelen çocuklarımn yaşadıkları problerr.U.er 1980'1i yılların başlarından itibaren sık .sık gUndeme gelmiş VB Türk ka:rnuoyunu ~un süreler

meşgul etniştir.

Esas itibarı ile Türk ekonomisine ve sosyal yaşantısına bilgi ve birikimleri ile

katkıda bulnurfıaları beklenen bu gerıçlik kitlesinin uyınn sorunları içerisinde

oulunması U.lkemiz için bir kayıptır olarak görülr.aektedir. .

Bir ç:ok araştırma ile bu gençlerimizin ortaöğretim sürecinde yaşad~klar1 söz konusu uyum sorunları ortaya konulmuştur. Bu araştırmantn arnacı; söz konusti bu

gençlerirtıizin ortaöğretir.aleri sırasında çevreye ve eğitim sister.airflize uyurnlarında

yaşaınlş oldukları sorunların uruversiteye ne derecede yansıdığı ve özellikle de bir

Doğu· Anadolu üniversitesinde hangi boyutta olduğl.mu ortaya koyr.nak ve çözüm önerileri geliştirmektir.

Araştırr.oanın plarılanrnasından sonuçlar.a:nas1na kadar değerli yardımlarını

esirgemeyen tez yöneticisi Yrd.Doç:.Dr.Abdullah DİKİCİ rıocama

,

ayrıca tezin belli aşrunalarında yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen Fırat Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Şadiye G. KÜLAHÇI, Dekan

~iardırfıc~sı Doç.Dr. Vehbi ÇELİK1 'lrd.Doç.Dr. lvfualla BİLGİN

1

~ird.Doç.Dr. r.tfehrnet GÜR OL hocalarnr.ıa, Arş. Gör.Çetin SE}JERCi'ye ve bölümün diğcer

Öğretim Görevlisi ve Araştırma Görevlisi arkadaşlarıma teşekkürlerimi su.rıarmı. Bütün burıların yanısıra araştırmaya katılarak görüşlerini belirten bütün

öğrerıci arkadaşlarırrıa ve yardımlarından dolayı Erzurum li tatürk Üniversitesi 'nin ilgili bölürnlerindeki öğq-etim üyesi hocalarıma içtenlikle teşekkür edetirtı.

III İÇİNDEKİLER Oımy' ... .' ... · ... . SWlaNo I ()I)S()z ... · ... · ... . II içim.eti~.m- ... . III Taltliolm' ~ ... . IV BÖLÜM I Giriş . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. .. . . 1 Problem Dtrrtunu . . . 2 .l1maç: ... ·... S Ör18rn ... 6 Sayıltılar ... ~ . . . 7 Sırurlılıklar ... · ... ~... 7 T an.ırr:ü at' .· ... :. . . 8 BÖLÜM II · İLGİLİ LİTERA TfjR ~lE ARAŞTIRlv:fA Türkiye'ye Geri Dönüş Nedenleri ... ·... 9

Geri Dönen Öğl!'enciler İçin Türkiye'de ı.A.ı.lırwıTedbirler ... 11

Türkiye' de Orta.öğretimde Yaşanan Sorunlar . . . 13

Türkiye'de Yükseköğretimda V aşanarıSorunlar ... 17

Sorunlar Karşısında Batılı ÜlkelerinYaklaşımı . . . 18

Sorunlar Kar~ısında Türkiye'nin Yakla)tmı ... 21

BÖLÜM III Yöntern ... · ... . Ara)lırrrıit l·.Aodeli ... · ... ~ ... . Evreıi ve Örneklern ... : ... . Ve~ilerin T oplanmas.ı ... : ... . ı;;r ·ı

. ... .. ..

v er ı erın ~ozıun1.1 ... · ... ~ ... . BÖLÜM IV

BULGULAR 'lE o;iORUMLAR

·>";;.";:;r~~t

i ./ :::,ı / .. "··;;!7.~·~,

~~::·:.~;;;~,~ı~}~i

₂₆ 26 26 . 27

*

Peneklerin kişisel özellikleri ... ·. 28

l- (Jyum güç:lüğüne ilişkin bulgu -ı:m.yorurnlar . . . 32

2- Denekıerin Türkiye, okudukları bölürn ve okudukları il

hakkırıdaki düşür.ıcelerine ilişkin bulgu ve yorumlar ... ... 39

3- · Denekıerin yurtdışı ~m şu andaki başardarı, üni~rorsite sınavlarındaki başarıları, tercihleri ve başka bölürnlerde

okuma isteklerine ilişkin bulgu ve yorumlar . . . 49 4- Denekierin derslere katthrnlarıı aldıkları eğitirrrin yeterliliği ve

Türkiye·nineğitimsisterr.tinde ki genel yargılar hakkındaki

düşüncelerine ilişkin bulgu ve yorumlar ... S7

5- Denekleriri arkadaşlık ilişkileri

1

barındıkları yer ve·

giderlerinin karşılanr.nasına ilişkin bulgu ve yorumlar . . . 63

6- Denekıerin mezuniyetlerine ilişkin görüşleri} rnezuniyet

sonrası istihdam kaygıları ve çalışmak istedikleri sektörler

hakkındaki bulgu ve yorurrılar ... :. . .. . . 65 7- Denekierin geldikleri ilikeye geri dönrne eğilirrtieri

BÖLÜM V

~f~~f~~i

~-···.···

Sc>mç ... : ... . 84 ömr-.i:ıeır

... .

... ~... 97

Kııymtlar

···'···

Etler' ... · ... ~ ... . 88 92

TabioNo

IV

TABLOLAR LİST~İ

ı - ögrencilere sın1fta uygulanan ankete katilanların listesi. ... 27

2- Denekierin cinsiye te göre dağtltmt. ... :... 28

3 - Denekierin sınıflara göre dağılımı. ... ... ... ... 29

4- ·Deneklerin yaşlara göre dağılımı. ... 29

) - Denekierin geldikleri olkeler ... :... 30

6 - Denekierin yurtdışında kaltş süreleri. ... ... ... ... ... 30

7- Denekierin yurtdışında devam ettikleri okullar. ... 31

8 - . Denekierin ortaöğretimleri sırasında çektikleri uyum güçlükleri ve cinsiyetler arasındaki farkı. .... ... ... ... ... 32

9- Denekierin şu anda çektikleri uyum güçlüğü ve cinsiyetiere göre gösterdiği. farklılık ... ;... 33

10-Denekierin şu.andaki uyumlarının sınıflar arası farkı. ... 34

ll- Denekierin şu ·andaki uyumlarının bolumler arası farkt. ... ... ... 35

12 - Denekierin uyum durumlarının ortaöğ.retitn ile üniversite arasında gösterdiği farklılık' ... :... 36

13 - Deriekierin ortaöğretimleri sırasında çektikleri uyum güçlüklerinin · odaklaştıgı noktalar ve bu nedenlerin cinsiyetler arasında gösterdiği farklılık ... : ... .'.... 37

14- Denekierin şu anda çektikleri uyum güçlüklerinin odaklaştıgı · noktalar ... ·... 38

lj- Denekıerin universiteyi. Torkiye'de okumalarindaki memnuniyetlerine ilişkin görüşleri ve cinsiyetler arasında gösterdiği farklılık. . ... ·... .... . . 39

16-Denekierin üniversite eğitimlerini Türkiye'de görmekten · memnun olup olmama durumlarinin fakultele.r arasinda · gösterdiği farklıltk. ... ... ... .... ... ... ... .. ... ... ... .. ... ... 40

17- Denekierin eğitimlerini Torkiye'de görmekten memnun olup olmama durumlarının şu andaki uyum sorunları ile arasındaki farkı. ... ... 41

18-Denekierin okudukları bölumden memnun olup olmadıklarina ilişkin görüşleri ve cinsiyetler arastnda gösterdiği farkli~ık. ... 42

19- Denekierin okudukları bölümde memnun olup olmamalarının fakülteler arasında gösterdiği farklılık. ... ... 43

-~~~~~~ p 'F' '· ~r ~.,.:~~~. -~" ~ ·k ı ··:::\

//.,,

ltF2~'

1

'

.:·, Tablo No SSJ · ilfio\~.,...' ·.~ ';.~· ı . ~'' .,~~ '"'')i~'>ı /' :··-~ J

20- Denekierin okudukları bölümlerden memnun olup ·'1[~·. ;t··'"•ff<lwr'· ,

il

{\

olmadıklarının şu andaki uyum sorunları ile arasındaki farkı. ... "'\ ·

21- Denekierin Erzurum'da okumaktan memnun olup olmadıklarına

ilişkin görüşleri ve cinsiyetler arasında·gösterdigi farklilik. ... 44

22- Denekierin Erzurum'da okumaktan memnun olup olmadıklarının

fakülteler arasında gösterdigi farklılık. ... .... .... ... ... .... ... 45

23 -Denekierin üniversiteyi Erzurum'da okumaktan memnun _

olup olmadıklarının sınıflar arasında gösterdigi farkliltk. ... 46

?4-

Denekierin universiteyi Erzurum'da okumaktan memnun olup

olmadıkları yönündeki görüşlerinin şu andaki uyumları ile

arasındaki farkı. ... 4.7

2:> -Denekıerin Erzurum'da okumanın egitimilerini hangi yönde

etkilerliğine ilişkin görüşleri. ... ... ... ... ... ... ... . 47

26- Erzurum'·da okumaktan memnun olmayan denekieri etkileyen.

nedenler. . . .. . .. .. . . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . . .. . . .. .. . .. . .. .. . . .. .. . . .. . .. . . . .. .. .. . .. 48

27 - Denekierin yurtdışındaki ve şu andakl başarı durumları.. .... ... .... 49

28...: Denekierin şu andaki başart durumlarının cinsiyetler arastnda

göste.rdigi farkltlık. ... ... ... ... ... .. .. . ... . ... .... .. ... .. . ... ... ... ... .... 50

29- Denekierin üniversite giriş sınavında zo,rlanıp zorlanmadıklaruia

ilişkin goruşle.ri ... ... : ... .. ... ... ... .. . ... ... ... ... ... ... ... .. 51

30 - U niversite sınav1artna hazırlanınada denekierin zorlandıkları

noktalar ... ~ ... .'... 52

31 - Denekierin üniversiteyi kaçıncı girişte kazandıklarına ·

ilişkin görüşleri... 52

32- Denekierin okudukları bö10mön tercih sıralamasındaki yeri. ... 53

33 - Denekierin başka bir bölümde okuma arzuları

ve

bu arzularının

fakülteler arasındaki farkı. ... 54

34- Denekierin başka bir bölumde okuma arzularıntn şu andaki

uyumları ile olan ilişkisi. ... 55

35- Denekierin okumak istedikleri başka bilim dalları. ... .'... 55

36 -Deneklerin okumak istedikleri başka bölümleri başarıp

başaramayacaklarına ilişkin goruşleri. ... )6

37- Deneklerin derslere katdımlarının ne sıklt.kta olduğu ve bu durumun

cinsiyetler arasında gösterdiği farklılık. . .. ... ... ... ... .. . .. 57

38- Denekierin aldıkları eğitimi yeterli görüp görmedikleri ve

39- Aldıkları eğitimi yetersiz gören denekierin bu durumu

dayandırdıkları nedenler ... : ... .

40- Denekierin "Türkiye'de ezbere dayalı bir eğitim anlayışı hakimdir"

yargısına ilişkin görüşleri ve bu durumun fakülteler arasında

gösterdiği farklılık. ... ... .. .. 60

41 - Denekıerin "Turklye'deki egltimde katı disiplin kuralları hakimdir" yargısına ilişkin görüşleri ve bu durumun fakoltele.c arasında gösterdiği farklılık ... ·... 61

12-Denekierin" Türkiye'de uygulama ve araştırmaya yönelik eğitime az onem verilmektedir" yargısına ilişkin goruşleri ve bu durumun fakülteler arasında gösterditH farklilik. ... ... 62

43-Denekler hangi kesim le arkadaşlık ilişkilerine girmektedir ler. ... 63

44-Denekierin barındıkları yerler ... 64

4j - Denekıerin okul giderleri kimler tarafından karşılanmaktadır. ... 64

46- Denekierin okullarından normal soresi içerisinde mezun olup . olamayacaklarına ilişkin görüşleri. ... " ... 65

47 -.Okudukları bölümü normal soresi içerisinde bitiremeyeceklerine inanan denekierin bunu hangi nedene dayandırdıkları.na ilişkin görüşleri ... 66

48- Denekierin mezuniyetleri sonrasındaki istihdam kaygıları ve bu durumun fakülteler arasında gösterdiği farklılık. ... 67

49:.. Denekierin mezuniyet sonrasındaki istihdam kaygılarının cinsiyetler arasında gösterdiği farklthk. ... ... ... 68

50 - Denekierin istihdam kaygılarının şu andaki uyumları ile olan farkı. .. .. 68

51-.Deneklerin mezuniyetleri sonrasında çalışmak istedikleri sektörler ve bu durumun cinsiyetler arasında gosterdigi farklılıklar.· ... 69

52-Denekierin mezuniyetl~ri sonrasında çaltşmak istedikleri sektörlerin fakülteler arasıı;ı.da gösterdiği farklılık... 70

53 - Denekierin geldikleri ülkeye geri dönme eğilimleri ve bu durumun . cinsiyetler arasında gosterdigi farklılık. . .. . ... .. . ... .. .. .. ... ... ... .. . .... ... . ... 71

54-• Denekierin geldikleri olkele.re dönme 1 e~ilimlerinin şu andaki uyut!l sorunları ile olan ilişkisi. .... ... ... ... ... 72

55-Denekierin geldikleri ülkeye geri dönme eğilimi içerisinde olmalarının fakulteler arasında gosterdigi farklılık . ... 73

56 - Geldikleri Olkeye geri dönme eğilimlerinin nedenlerine ilişkin denekierin görüşleri ... ;... 74

OOLÜM

I

Y asa1 olarak yurtd.ışuıa özellikle de Avrupa'ya işçi göndermeıniz IlMisafir

işçi ıı· statüsü ile 1961 yılında başlamış VB bu işÇilerimiz gittikleri ~kelerd.e

' 1 •

. zarnanla yerleşik . dUzene geçmişlerdir (Tufan-Yıldız) · 1993: 5). Türkiye. Cumhuriyeti Anayasası' nın 62. maddesi doğrultusunda hakları korunma altına

alınan u Gu.rbetçi İşçiler u diye adlandırdığımız bu insanlarırruzJ .1980' li yılların

başlarında çeşitli sebeplerden dolayı Türkiye'ye gsri döıuneye başlaımşlard.ır.

Martin} PL vrupa'dan Türkiy"'e'y"e y-raşanan geri dönüşlerin Türki~'de \-W olan

nıod.ernleşrne eğilirılierini hızlandırdığuu ileri sürmBktedir (l\4artin.. 1991: 4). Söz konusu geri dönüşler kitleler halinde 1982' den itibaren başlayarak 1984

yılında d.oruk noktaya ulaşınış \;tB günU!nUzde de özellikle yabancı düşmanlığ1 ve

1

diğer sebeplerdendolayı halendevametmektedir (Isoplan} 1994: Tabelle J\1).

Geri dönen aileler beraberlerinde çocuklarını da ülkelerine getirmeye

zorlanuşlardır. Bınıun altinda yatan asıl gaye.: çocuklarının Alınanya'da iyi bir

eğitim görebilme şansının düşük olması ve ailelerin okul yaşındaki çocuklarını n·Yabancı topluma b1rakınamaıı düşürıcesidir (Tufan} 1987: 5).

Martin'in ıncdernleşme. eğilimind.e olan

Turkiye·ye

geri dönüş yapanların katkılarını -vırrgularnası aslında dikkate değer bir noktadır. Geri dönen ailelerin

çocuklarının esas itibari ile yurtdışı deneyimiyle birlikteJ bilgi ve beceri ile

donanınış <)lınaları ~1artin'in ileri sürdüğü gibi modernleşmey~ VB kalkınmaya

2

l~~l~f~ ~.

':{ukarıda ifade edilen bu görüşler doğlfultusunda hızla devarrı ed~ı~I.~~tt?{.~~t~:~.:)~;~(~ı.ı~t~~

. . '~t:, :~-{lL. ..~::;::·:t;:·'::;;--:\·''•,~,~".~.(W

dönüş sürecinde çocukların ortaöğretlrrı1eri esnasında eğitim ve uyıjr~~i"~.i:~~~~~c,~-;~~~;;~,;~~,

' ~'~·~;;,,,,,/.'JH;:ı,l'i~i;:·:.:~ •'t

,-konusunda büyük sorunlar yaşadıklarını, yapılan araştırmalar açıkça ortaya ... -.. -.

koymaktadır. Kaynaklar kısrr.unda gösterilen araştırmalardan da anlaşılacağı

gil;ıi ~onuya yakın ilgi d uy-arı ve araştırrnalarırıa konu'yapan bazı furiversitelerin

(Sosyoloji} Eğitim Bilirnleri ve ilgili etiğer bölür.nlerinde) "~{urtdışından Dönen

Türk İşçi Çocukları" anabaşlığını taşıyan araştirmalarının bir çoğu bu tezi

doğrtuar niteliktedir.

Ancak bu araştırrna ile ort..~ya konul.rrıak istenilen, soruntın üniversite

·boyut.udur. Geri dönüşlerin en yoğun olarak yaşandığ11984-85 yılı baz olarak ele alınırsa, bu öğrencilerin bir kısmının ortaöğretimden geçtikten sonra) şu sıralar üniversiteyi bitiriyor olr!.ıaları ve yaşları gereği bir çoğunun da halen

üniversite eğitimi sürecinde olrna1arı gerekrnektectir.

PROBLEM DURUMU

"={eniden uyurn (Reentegratiün) konusunda yapılan bir· ar~tırmada

IlAlmanya'da yabancıydık) şimdi de Türkiyelde yabancıyızcc türUndeki

y?tkınrnaların çıkrnası, Türkiyelye kesin dönü~ ~prruş veya yapmakta olan Türk

çocuklarımn ve hatta ebeveynlerinin büyük problemlerele karşılaştığıru ve bu

problernlerin bUyük kısr.runın y-alnızlık . duyugusundan kaynaldandığırn

göstermektedir (\\'idman:n-Abruı,. 1987: 8). Ruh ve Sinir hasstahkları uzmanı

Dr. Bekir. t~ebene kendilerine bZ4~vtrranların % 60lının ytrrtdışında çalışan ,gurbetı;i çocuklarından oluştuğurıu bir tespit olarak ifade etrnesi yine önerrili bir

bu1gı.ıd ur (H ü.rri yet Gazetesi, 06. 1 O. 94).

Bu bulgular karşısında· sortınların başlangıç noktası olarak kabtil edilen

ortaöğlfetirrıkururrilarında bazı tedbirlerin alındığı göze çarpr.naktzıdır; arıcak bu

ted~ir1erin ne derece hedefine ulaştğı da ~en t~tışılmaktadır. Bu gençlerin

(Dual Systern) sisteminin uygularnaya sokülması bir çözürn önerisi olarak

surıulrnuşı ancak yeterli talep olrr.ıarnışttr (Gümüş ve Diğerleri} 1985: 4-8).

Diğer waft..m yurtdışından dönen Türk işçi çocuklarına yönelik stnırh sayıda ~ı\lm.mca eğitirrı yapan (l ~'inadolu Liseleri" ortaöğretim kurumları açısından o1urnlu bir t.ıizr.net. olarak görtumektedir.

Görüldüğ'tl gibi 1982 yılından itibaren yoğun bir şekilde başlayan geri dönüş

dalgası ile yurtdışından dönen Türk işçi çocukları, Türk eğitim sistemi içerisinde genellikle sorun olrrıuşlardır. Ortaöğretirn düzeyinde yapılan

araştırrnalar da bu tezi doğrular niteliktedir. Örneğin; uyurrı konusunda yapılan bir ~aşttrrnada öğrencilerin % 81.6 gibi bir çoğunluğunun Türkiye'ye

dönüşlerinden memun olmadıkları sonuctınun çıkması düşündürücüdür

(T ornanbay, 1985: 173) .. Deneklerin e ği tirnde ise ezbereilik ve disiplin kuralları

gibi konularda .. belirttikleri düşünceler olumsuzdur ve uyurrı sa,ğlarr.ı.a

kont~undan pek farkli bir sonuç ç:ıkman:~ışttr .. Dolayısıyla bu sortınların yaşanıyor olması hem Türkiye· için bir kayıp olarak görülmekte,· hem de.

öğrencilerin sosyal yaşantılarına yar.ısımaktadır.

Türk eğitim sistemine aralıklarla giren bu gençlerimizin esas itibarıyla

uyum sorunlarını ortaöğretirnde aşmış olmaları beklenir. ~'incak bu konuda

kanırnızca )78terli araştırrrıalar yapılmamış, ortaöğretirnin çıktısı ve büyük

orarıda üniversitelerirrıizin girdisi olması gereken bu gerçlerirn.izirr ne dururtıda

oldukları sonıut olarak ortaya konu.lrnarruştJr. Tufarı ve Y1ldız'ın ll Geri Dönüş

Sürecinde İkinci K uşak" isimli arılŞtırması ve T omanbay'ın "Yurtdışından

Dönen ve Ankara'daki Bazı Üniversitelerde Okuran Gençlerimizin Türkiıı-e'de

Karşılaştıkları U yurn Güçl ilideri" isimli rt.ıakales.i ulaşılabilen ürıi versite düzeyinde yapılan çalışn1alardır. Ancak ortaöğretirf1de yapılan araştlrrnalm"da olduğu gibi ü.niversite düzeyinde yapılan araştırmalarda da ö:rneklern olarak

4

,/t

.

:~;· ~ı:'.~.

.

genelde Batı ve Iç .Anadolu' daki üniversiteler seçilrniştir. Büyük ürıivet:~~~±~r::··

, konurnundaki bu yerlerde büyük kentin avantajı. ile sorunlar kıs~ilen:

.. ·;

·ı aza1abi1mekte₁ nitekim öğrencilerin okudukları bölümler kendileri gibi geri dönen gençlerin çok bulunduğu yerler olduğu için, şiddeUi bir uyumsuzluk

yar.ısıtılrt1arnaktıdır (Torrıarıbayı 1985: 173). Ancak unutrnarrı.ak gerekir ki1

Doğu ~.,e. Güneydoğu Anadolu üniversitelerinin bir çoğtmda da yurtdışından dÇ>nerı gençlerin olnrrrıalarına müsait yııbancı dil bölümleri mevcuttur (Erzururn-Atattrrk, Diyarbakır-Dicle,

'lan-

Yüzüncüyıl gibi). Ortaöğretim

düzeyinde yapıları araştırrtJ.alardaki soruları denekierin ".,{abancı dille eğitirn

veren oku11ara gitrnek istiyortun" şeklinde· cevaplarnaları, bu bölürnlere söz konu öğrencilerir1 devam edebilecekleri düşüncesini doğurmaktadır (Hesapçıoğlu-Çağlar₁ 1987: 388) .

. Türkiye için yurtdışı tecrübesi olan, yabancı dil bilen büyük güç

konumtındaki bu gençlerimizin zaten bildikleri dilleri ile alakah bu bölürnleri seçmeleri dikkat çekicidir. Diğer bölümleri seçmemiş olrnalarındaki nedenin al tıncia yatan gerçek cevap arar.ırrıası gereken bir husustur. Bunurı yaru sıra

geldikleri .ttlkelere geri dönme eğilir.nlerinin neder.ri istlhdarn r.ru, yoksa

uyurnsuzluk mu? l1vrupa Topluluğtına girme çabasındaKi Türkiye için bu gençler lv1artin'in dEdiği gibi her iki·kültürü özürnsamiş grup olarak bir köprü

vazifesi görebilirler mi? Turizrn sektörünün ihtiyaç duynuğu dil bilen elernan

yokluğunu' söz konusu gençleri bu alanda eğitmek stu·eti ile doldurmak rtıümkün

müdür? Gençler. üniversite sorırası çalışmak istedik1eri sektör konusunda gerçekten bu hususu teyit eder doğrultuda görüş beyan ebnekte midirler'? Bu

araşttrrrıada₁ ç~vreye uyum ve eğitirr1 konusunda sözü edilen olası sorunların. ·araşurlrfıasır.un yaru sıraJ denekierin görüşlerir.rin atınrfıası yolu ile önerr.ıli ·

görülen bu tür poblemlerin de ortaya çıkmasına yardımcı olunabileceği

(Erzururn-... 4tatürk Üniversitesilnde) yaşadıkları uyurrı sorunlarır.u belirlern.ekı çevre ve eg~tirn sisterrrlndeki pr<>blernlerini oraya koyrnak ve bu· do.ğrultuda

çözüm önerileri geliştirmektir. Bu arnaca yönelik olarak aşağ1daki sorulara

cevap aranac;:1ktır;

ı- Denekıerin uyu:rn güı;l ttideri ne d ırrurndrnır?

Denelderin ortaöğretimleri sıra3mda· çeJ~t:ilderi ~re şu anda çe.Jr~kte oldu.Jr.lan U}üm

güçlüJtJeıi · ne duıı.ınıdadn? Bu dunm1 cinsiyetler 3ı:..~ııı.d:.1 oir farklılık gö::tteıiyor lnu? Şu

anıiaJri uuyunılaının1 sn11tm arası farkı ve her iki öğ:ı1:;ti:ın süreci içerisindeki uyum.ları ı-ıasıldn1

Ortaög:retlınleıi 3liMnlde\YJ ~re şu andald u)ı.mı güçlüJr..leıinin oda.Jr..la.ştı~ınoktalar rıelentil1

2- Iieneklerin Türkiye, okudukları bölürr1 ve okudukları il .hakkındaki

düşünceleri nasıldır?

Deı1eJdeıin üni~rersiteyi Tü.rJti:ye'de oktmıaktan .. okuduklan bölü111den .• bll.lm1dulı'..lan ilden

me.mnımlar mı? B u d urumlar c:Lrı:siyetler ve fakülteler ru.Mında bir farlr.Jıhl: arzediyor mu? Şu

andaJr..i uyumlan ile tür bağlantıgı var niı? Okmnakta old ttlr.Jan ilin eğiti.mleıine bir etki::ıi ~r..:ır

mı?

3- Deneklerin :J'lrrtdışında, şu anda ve wiversite sınavlarındaki başarıları,

tercihleri -ı:.1e başka bölü:rnlerde okur.na arzuları nasıl dır?

Deneldeıiri. yurtdışı -;re şu aı1daki b3Şaı-ı d urumlan nrelldır? B u d lL'IlDiı şu ru:uia ciı1Si~;etler

arasn1d~ bir farklılık göstert.;or l)1U? ün:io;rei'3ite g:iıiş gırıavuıda zorlarıd:ılar mı? Zorlandıklan

nokfulctr nelerd:it? Kaçınr.ı girişlemide üıüveDite;r.i Jr...azand:ıl."'tf ~re okudt'if'J.an bu bölüm kaçıncı

teı-cHlleıi;.ıUi? B u böll..un diJn1da gitmek tt~diJr.Jert başka bölünı 'ifar nu? B u d uıı.mı faki.Utl:}ler

aıasmda bil-farklılık gösteriyor mu? Bu duılll11Ull şu andald uyum.lan ile bir ilişkisi var mıdır ()kmna.k :i3tedikleıi başka billin dallan hangileıidir? Bu bölü.nıleii başarabilece.Jr..leıine

6

,./'''"~.'

" _{: ,. ,.} f

'~

_{? "} .,<:::.":"""-•\ _{r'' "' 1. .,..}

'ı_,.

_ı'

t ·;~ ~

t (:

~-

·.

.

_t

4-Denekierin derslere kalılırnlarıı aldıkları e ği tirnin yeterliliği ve Tüt~;,~titfJ.'i';t;":-.. ·· .f~

1·

' i,ıiı ·t-? .: ı_t'· ··,:··~ ~ ••. ~.~ ~ '~~.~·

Sisterrıincteki genel yargılar hakkındaki görüşleri nasıldır? '~"-~:<i·:;· tJ)~~·\! \. . Açl;:·

~4,;·· . '• .. ' A!'IT'

Denekler ders1ere ne

sıklı.ktaiştirak

ediyorlar? Budunun cinsiyetler

arasında

bir

f~ktdiıc·'··;·.:

.. :.';.

gösteriyor mu? Aldıklan eğitimi yeterli görüyorlar mı? Bu durum fakülteler arasında farklılık

gösteriyor mu? Aldıklaneğitimiyeterligörmeyenlernedenlerinineyebağlıyorlar?Türkeğitim

sisteminde.kibazıo1umsuzgene1yarg11arhakkuldane1erdüşünme.ktedirler, bu durumfakülteler

arasındafarklılı.kgösteriyormu?

5- Denaklerin arkadaşlık ilişkileri} barındıkları yerler ve giderlerinin

karşılarrrfıası nasıldır?

Dene!Jerhangikesim1earkadaş1ıkili.ş.ki1erinegirmektedir1er?Nere1erdebanrunaktadırlar?

Okulgi der1 eri.kiml erkarafındankarşıhuıma.ktadır?

· 6-Denekierin mezwJiyetleri, mezuniyet sonrası istihdarn kaygıları ve çalışmak

istedikleri sektörler hakkındaki göril$1eri nasıldır?

Denekler okullan.ru. normal süresi içerisinde bitirebilecek.lerin~ inaruyarlar nu.

inarunı yodarsa nedenlerini neye bağhyorlar? Mezuniyet sonrasında bir iş kaygtsı taşı yerlar ıru,

bu durum fakültelerarasında ve cinsiyetiere görebirfar.klıhk arzediyor ın u? İstihdam kaygıları

ile uyumlan arasında bir ilişki var mı? Mezuniyet sonrasında çalışmak istedilderi sektörler

hangi alanlarda yo~nlaşmaktadır? Çalışmak istedikleri sektörlerin cinsiyetler ve fakülteler

arn~İndagösterqiğifarklıhknasıldır?

1-Deneklerin geldikleri ülkeye geri dönrrıe eğilimleri v-e nedenleri nelerdir?

'Denekledn geldikleri ülkeye geri dönme eğilimleri hangi boyuttadır ve geri dönme eğilimi

cinsiyetiere ve fakülte! ere göre bir farklılık arzediyor mu? ? Geri dönme isteklerinin şu andaki

uyum durumlan ile olan bir ilişkisi var ıru? Geldikleri ülkeye geri dönme eğilimlerinin

· neden1eriıelerdir?

ÖNEM

,{urtdışından dönen işçi çocuklarının eğitirrı ve uyurtıları konusunda

yaşadıkları sortınları ortaya koyacak ortaöğretirrı düzeyinde bir çok araştırrna yapılmasına. karşın} yükseköğretim düzeyinde bu arştırr.naların azaldığını ve

7

türfı Türkiye genelini kapsarnadığı dar.ıa örıce belirtilrnişti. Doğru .l~.~.nadolu

yöresindeki bir ür.ri17ersiteyi kapsayan bu arştırmaJ yurtdışından dömnüş olan

gençlerirrı.izin bu bölgedeki eğitimleri ve çevreye uyum sorunlannın tespit edilrnesi açısından önerrı arzetinektedir.

SAYlLTlLAR

a-Anket uygularnası yolu ile elde edilerı verilerinankete !:atılan öğrencilerin · . görüşlerirıi yarıSıttığı kabu1 edilrrıektedir.

b-TJygulanan arıkete öğrencilerin doğru ~Te sarrrir.ai cevap verdikleri kabul edilrnektedir.

c- Federal Almanya'dan dönen ve bir Doğu Anadolu üniversitesi olan

Erzururfı .~.ö.~.tatürk f)niversitesi'nde okuyarı gençlerin görüşleri1 diğer Doğlll ve

Güiıeydoğu .~.li~ıadolu ürıiversiteleride okuyarı ayru konurnda ki gençlerin

görüşlerini yansıUığı kabu1 edilmektedir.

d- Literatür tararnası neticesinde elde edilen bilgilerin yeterli olduğu

d üşünülrrıektedir.

SINll<.LILIKLAR

Araşlırrr.ıa sadece Erzururn Atatürk Tjrıiversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

A1rrıan Dili ve Edebiyatı Bölürnü ile aynı üniversitenin Kazırn Karabekir Eğitirn

Fakültesi .~.lihnat.ıca Cıg'retmen1iği Bölürr.Uerindekiög'renciler ile sınırlıdır.

ı.~ yrıca bu araştırrrıarıın yurtdışından dönen işçi çocuklarından ziy-dde

Federal .~.lilrnanya'dan dönenlerle sını.rlarnasırnn nederri, yurtdışı~ıda yaşayarı

Türk vatandaşlarnun l•üyük bölürni.mün Almanya'da bulunmas1 ve buna bağh

olarak dönüşlerin büyük oranda Federal Alnıanya'dan olrnasından

kaynaklanrrıaktadır. Bulgular ve yürurrılar kısmında ki Tablü 5'ten

de

görüleceği gibi 232 denekten 230'ununFederal.A1r.nanya'ctanctönrnüş olması bu

8

TANıMLAR.

Geri DönÜş (Kesin Dönüş) : Yasal yollarla belli bir süre ytrrtdışındit

kaldıktan sonra1 tekrar geri dönrnerrıek kaydı ve sürekli olarak ikarr.ıet etrr.ıek

gayesi

ile Türkiyeiye

geri

dönmek.

İkinci Kuşak : '"y\rrtdışına ilk olarak yasal yoldan giden (1961) v-e aktif

çalışrr.ıa hayalının sonur.ıa gelen vatandaşlarırnızın ( 1 J.Jesil) yurtdışında doğan

veya, sö nradan söz konusu ilikeye giden okul veya çalışma hayatındaki çocukları.

Uyum : Err.ı.ilrne (assirr.ıilationt herhangi bir t;)plurna sonradan katılan

gruplarını o t::>plurrı yapısı içerisir.ıde ekonorrıik₁ . toplurr.ısal ve kültürel

ct üzeylerde tıenzeşrr1e süreci (Hesapçıo ğ1 u-Çağlar, 19 8"7: 29 ).

UyumKurslam: }.Ai11i Eğitirn Gençlik ve Spor Ba:kar.ılığıfrun 1984-85 yılları

arasında. yaşarıarı kesin dönüşlerden dolayı Türk İşçi çocukları için 1984

yılhndan itibaren açılrnaya başlanan ve bu çocukların t.(>plurna ve e.ğitirn sisternirr.ıize uuyurnlarıru amaç edinen kısa süreli kurslar (t-Iarrnan₁ 1988: 567).

Dual (Sistem) System : Federal Alrtciıya'da uygulanan, (daha sonradan

Türkiyelde de uygularrıaya konulrrıuştur) ve öf,trencilerin okul-sanayi işbirliği

çerçevesinde ülkenin ihtiyaç: duyduğru. meslek alarlarında ~e1i$tiri1me1erini

BÖLÜM Il

İLGİLİ LİTER.li TÜR VE ARAŞTIRMA

Bu böHirnde "i{ urtdışından döneriterin U}'"'l.rrrı sormiları ile ilgili olarak yapılan

araştırrtıalar do ğru1tustında soruriların kapsarrn irıcelerirnektedir.

TÜRKİYE'YE GERi DÖNÜŞ NIDENLERİ

· Türkiye'den yurtdışına işçi göçü yasal olarak 1961 yılnda, Türkiye ile

Federal i\lrrmrıya Curtıhuriyeti arasında yapıları "İşçi Gör1fierrne Anlaşrt13Sıll ile

başlarr.u.ş ve Türkler zar:nanla bu tükede yerleşik düzene geçrriişlerdir

(Tufan-Yı1d1Z₁ 1993: 5). Birinci kuşak olarak kabtı1 ettiğirniz bu ilk giden

grubtm, Alrnanlar ile iletişirnsizliğinden kaynaklanan sorunlar! zar.nanla . çocuklarına da yansırrnştır. Dolayısıyla ikinci kuşağın ... 41rr.ıanya,'daki e,ğitirtıi de

başar.ılı olarrıarruştır. Btnıun altında yatan sebepleri ise dil yetersizliği}

uyurnsuzluk ve eğiti.rrı sistemindeki farklılıklarda ararnak gerekir (Tezcan,

1987: 11 ).

1980' li yıllarda ÇC>k çeşitli nedenlerle Türkler kesin dönüş yaprnaya

balar:r:uşlardır. Dönüş nedenlerini bir kaç başlık altında tt.:>plarr.k'itli'ltZ gerekirse;

11

A- ~ ~ : 1980 yıllanndaJr..i J.:.Jman ekonomisindeJd olumsuz

geliş)Jleler ,işsizlik · ve eıu.4Jas::;ontul hlzlı artt;nı1ır. . . . Yabancı işsizler ara.sn1da Türkler

ilk :~nrada bulunu~yoniu.Bu duıın1ı on.Iann geıi dönüşünü zorlam~nr.

B- . Yabmıc:ı ~ : Yabancı d üşnıanlı~:ı.. özelliJrJe · P. .• hnan topim-nu ile

. . .

bütünleşemem:iş Türklere karşı daha yuğtm b:ir biçimde görillmi.lştü.r. . .. fo..rtan işsizlik

ve ka.ram:sarlığnl doğtmi uğu engellenıe d uygı_~u Titrkleı-e yan:sıtılDllŞtır. · ...

C- ~ I!fjtim Thimm1ım. : ·Çocuk1arın Ciadaki okul b~aıılaruuıl d üşilldüğü_.

okm)ıa_yaıllann. :ise . topltm1Sal sapma d mımllanna d ·üşerek aileleıine son·m obnalro1

işçilerin geri dönüş nedenleri ru:asındadır. Çocukların bir meslek de elde etmeleri

1 J ~i

J .~

.fi·~

D- IJiinö; Primi lJdenme.ıri: Federal !-Jnıanya Hükümeti ve işveı~nler .. Türklerin{g~ııj ,.

dönüşlerini teş•lik eımek

için

ayrıca

bir

ıııiı:n ödem.işleı:ıiir.

Bu

diınu:n

da

~,:~i

/l

doni.1şlerinde rcü o)-na.m:ıştır. ıı (Tezcan_. 1987: 13-14). . .. '"~-.;; .. _.r.·"~'~ .. ;;,.;:#•r./«

Görüldü~tü gibi bu tespitler arasında "Çocukların Eğitirn Durun:ılarııı da

büyük rol oynarfıa.ktadır. .Ar.ıavat:-1Yıa dönüş sebeplerinde ailevi nedenler ağır

basJYıaktaJ arıcak aile-ı:li nedenler gözardı edildiğinde} çocukhrrın kenc1J arzuları ile Türkiye'de öğrenirn görrne isteği de önerrili sayılabilecek etkinliktedir (Tezcan} 1987: 56).

Bu araŞt.ırr.naya esas teşkil eden öğrencilerin dururrıu ve sayısı} kaynaklar

kısrnında gösteril~n araştırrrıalar doğrultusunda incelendiğinde örneğin} geri

dönüşünen yoğtUnolarak yaşandı.ğı1984 yılı itibarı ile geri dönen200.000' i aşarı

kişiden ı oo~

ooq·e

~1kınının öğirt;nirn ctururnlmdaki 16 yaş öncesi ve .16-25 yaŞ

arasındztki gençlerden oluşt:u§:ıı.ı görülecektir. Takip eden yıllarda da bu dururrı pek

. farklı değildir (Isop1an1 1994: Tabelle A1-A2).

-r;lapıları diğer bir araştırrnacta anne ve babaların yurda geri dör.ırne:Ji hedef

aldıklarında . ç:ocuklarır.rtn Türk o kullarına deva.11ı etrrıe1erir.ıi. istediklerini ifade etxnektedirler (Babalık ve Diğerleri} 88; 3). AyTıca yapıları diğer bi;r araşttrr.nada

dönert öğrerıcil~rin % 71.7 gibi büyük bir ço~ıı.ınluf}un ö,ğrerıirtı art.ıacıyla yurda

dönd.t~~!ü tespit edilrniştir (Türnarıbay} 35; 169).

Fabrikalarda genelliJt'Je ~tasıfslZ işçi statüsünde iŞe başlan)JŞ olan Türk

işçlıi_,çocuğu için daha iyi k~ullarda brr iş alaru di.~lemektedrr. Onun) kendi çektiği

s:ıJr.Jlltılan çeJr.Jlıenıesi için dil öğrerı.:mesiı1i) yabancı )'eline komlıanıa;.mu i.~nıektedir. ·

B u da ancak iJ.i. 1rıir etffim ile nı ümkün olabilir. . . . {H:i3li) 86; 13) u •

. w;{ukarıdaki tespitler esas itibar1 ile geri dönüş sürecinde öğTer.ıcilerin bir

kısrrıının iyi bir eğitirn görrne noktasında ebeveyrılerinin tesirinde kaldıklarını

1 1

i

. !f ~'!f ;~l~ ;

çocuklarını yabarıcı tophmıa bıralmıarrıa

istekleridir" diyen

Tufarı, \i~·",~h~

.

:t ' ..

düşünceyi dogirular nitelikte bir tespitte buhrrımuştu.r (Tufan, 1987: 5). ~~~~~:~r:~~~·,;,;~~:)~f.·;.'~;~~J;;

/

·~~,~~.'i~ih,~~~\:ı;;:.::.i~:,,:.· .

, Sonuç itibarı ile geri dönüş sürecinde öğrenirn dururnundaki gençlerirr.riz

büyük bir ürandadır ve geri dönüşlerinde kendi isteklerinin yanı sıraı

ebeveynlerinin de etk,isi olrnuştur, ancak ana sebep eğitimlerinde yatrnaktadır.

GERi DÖNEN öGRENCİLER İÇİN TÜRKİYE.DE ALillAN TEDBiRLER

Farklı eğitirn sistern1eri, Türkçeyi yeterince konuşarnaına, okulda uyg1lianan

disiplin kuralları, yurtrlış~ndan dönenlerjrı çevreye uyurrı ve eğitimde

karşılaştıkları veya karışılaşabilec;ekleri problernleri ortaya koymaktadır (Gümüş

ve Diğerleri} 1985: 14 3) .

. Araştırniaru~ı baş1nda verilen Türkiye Cumhuruyeti .linayasasırnn 62. }Jaddesi esas itibarı ile alır.ıması gere1:en tedbirlerin neler olduğı.mu açıkça ortaya

küyrrcl:tadır. Bu konu incelendiğinde Türkiye Curn.huruyeti'nin alrrnş olduğcu en önerr!li tedbirlerin ve hizrnetlerin başında Almanya'da yaşayarı Türk öğrenciler

için rnerkezd,en atanan öğretr.nenler olduğu görülecektir .. Ancak merkezden atanan

öğretrnen1erin₁ rrıahallinden atanarı öğretrnenlere orar.ıla daha düşük olrrıası bu

:hizrfıetln yetersizliğirıi gösterrr.ı.ektedir ( T. C. Çal. ve Sos. Güv. Bak ı 1992 Raporu1

199 3; 27). Zira rr1.1Iıallinden at.wan öğretrrıenlerin fürrnasyon yetersizliği ve bazı

eyaletlerde idrnan rnakarnlarınca yapılan atamalarda belli ölçü.Uere dikkat ' edilrrıerrıesi ve yine atananlar arasında yasa dışı örglitlere murısup olanların

bulunrrıası .. lilrnanya'daki Türk basınında sık sık günderr.ı.e gelrrıiş ve eleştiri

görrrıüştür.

Bunun dışında son yıllarda bazı olurnlu gelişmeler olrnuştur. Örneğin,

i\lrr.ıanya'da çeşitli sebeplerden dolayı ürıiversite öğifetirrıi görerf.teyen Türk · gençlerini de kapsayan .~.liçık ()ğretirn Fakültesi'ne devarn edebilrne irr.ıkanının

. 12 .

rf:~~~l

tıınırırnası, üniversite giriş sınavlarının ve Açık Öğ<retim F ı:ıkültesi \~~~f~;;;~~~~j;;~':.l

sınvla!-ının öğt:rencilerin bulunrnuş oldukları ülkelerde yap1lrrıası bu hizrne~lerJ~ ;;;~;,~,~,:.~~~~~~1• ·..:~w.l;'~t.~~·~·.~

başında 5~lrrıektedir.

i~raştırrtıaya esas teşkil eden olayın diğer bir boyutunu ise yurtdışından

dönenler için alınarı tedbirler oluşturrfıaktadır. Bn konuda ki en önerrili

uygularrıa, Türkiye'y-ıe kesin dönüş yapmış oları Türk çocuklarına milli benlik ve kültürürı:ıüzün kazandırılrnası, eğitim sistemirtıize uyurnlarını ve istihdarn irtikarn olan bir rfleslek edimr.ıelerir.ıe irnkan tarı1rr.ıayı arrıaç edirıBn uyum kurslandır (T.C. Çal. ve Sos. Güv. Bak. "'iİH. G. f·Aüd, 1985: 5). Bu doğırultuda

13 .Ağustos 14. Eylül Tarihleri arasında 64 ilde 67 pansiyon1u lisede 30.000

öğrenci için yatılı) 15.000 öğrenci için gündüzlü olmak üzere 45.000 k ontejan

ayrılrtı1Ş₁ arLCak söz konusu kurslara 10-18 yaşları arasırilla 3. 000 civarında

ö.~trenci katJlnııştJr (T.C. Çal. ve S(>s. Güv. Eak.~liH. G. 1-Tfüd. 1985: 5). Takip

eden yıllarda ise devam eden uygularrıalarda sonucun pek değişrnecliğini bu konu üzerinde yapılan araştırrnalar gösterrnektedir. Bu konuya ek olarak T alirı:ı ve Terbiye Başkanlığının 311/7521-81 sayılı genelgesi doğ'rultusunda Türkçe} Türk Dili ve Edebiyatı ctersi kurslarına söz konusu öğrencilerin ücret.siz olarak devaını sağlanr.ruşhr (1·"1illi Eğitirn Bakm-ilığf1_{1 1984; 138).} Ayrıca I alim ";Je Terbiye

Kı.rrulunun 09. 06.84 tarihli açıklarnası ile denklik işlerr.ıleri öğrencilerin

rrıa,ğduruyetirii engelleyecek ve bulundukları ilde işlertıleri yürütebilecekleri

şekilde ctüzenlenrniş~ir (ivlilli Eğitim Bakar.Uığı, 1984; 140). Bunlmdışında diğcer

bir konu ise} üniversiteye girmenin bir hayli zor olduğu i.Uke:rnizde) yatr'ancı dil

oku11arına girrnek isteyenlerin dil puanı standart saprnalarırı1n ÖSYM' ce ayrı

r.ıesaplarırtıastı Türkiye'ye dör.ıen bu gerıç:ler için bu bölürrılere e,~rmelerir.ıe dolayh

olcd'ak katkıda bu.tur.rrnuştur.

· Bunun dışında Federal Alrnanya'dan dönen gençlerin büyük çoğUnluğunun

rrlBsleki eğitirr.ıe r.r.azırlayıcı prograrn uygulayarı ternel eğitirfı kurumlarırıdaY1 · geldiklerini tespit eden Tür~iye Currihuruyeti Hükürneti "}.Aes1eki Eğ~tirrı }.Aerkezi

13 _<6.1/#·rl~

'"<

.1

~-·~

\'·.

. ~~'!\;~> -r;~$; ~·"'\ • ·-. '

Prô jesi"

r.ıazır lartuştır.

"Dual Systern" o larak

adlandırılan

bu projede

b11f.:~~l.~.

\

·.('t.".

~,.,~;.:.ı;)

..

;'.;>;; '"''

.ı

· •r~: •,:;ft;iıı. ·v . ~'"''1 ., ,,~' .,, ·

~-de yö~elik Almıırı.ca ağırlı~lı, Ç<>~ _ıırıı..<tçlı, öncelikle de elektror.ıik;~~~~:;;lf(e:~,/'

rnekruıık₁ tssvıye, rrıetal ve tıcaret gıbı meslek dallarım kapsarrıaktadır. PrdJSmt{\~~~~A··-;;~~··

yi.irütiürnesinede başta İ\Ailli Eğitirn Bakanlığı olrrıak üzere Alman kım.lluşları ile birlikte bir çok Bakarılık .,?e kurulUş işbirliğine gitrnişlerdir (T.C. Çal. ve

Süs. Güv. Bak.'=fİH. G. }.tfüd.1985: 8).

Türkiye, Currihuriyeti' r~n alrrnş oldu,0ı tedbirler. ve· verrr.riş. olduğu bu

hizrfıetier karşısında devletten peklenerı tedbirler ise şöyledir; spor yaprrıa

irn:kanlarırun artırılr.nası, ülkeyi t.·1.nırnaya yönelik gezilerin düzenlenrnesi, okul

d1şı zrur.ır1nlr-ır1 değerlen~irme Inerkezlerinin kurtilması, istihdar.n alanlarının

yaratılrnası vb.g!bi konulardır ( Tezcanı 87: 69; 8"7).

TÜRKİYE.DE ORTAÖGRETİMDE YAŞANAN SORUNLAR

""lurtdışıncta:n dönen Türk işçi çocuklarının, di,ğer bir ifade ile öğrencilerinin uyı.un ve eğitim sorunlarını konu alan araştırmalar genel olarak

değerlendirildiğinde> işçi göçünün 1984 yılından sonra ağırlık kazanchğırl1₁

özellikle de 1985-1991 yılları arasında yoğrurılaşlığını ve ara$lırrrıa bulgularından

hareketle bir kaç noktadaodaklaştığı gört.Urnektedir.

Federal Alrnanya'dan dönen ö&,irencilerin hepsi Türkiye'de az yada .çok

s~)runla karşılaşmaktadrrlar. Kız öğrrencilerde bu durum daha yüksek orarıdadır.

(""1ğrencilerin okul ile ilgili sonrrılarırun fazla olrrıarnasının başlıca nedenleri, Türk ve PJrf.ıar.l eğitirrı sisterrılerirıin çok farklı olrrıast₁ disiplin kuralları ve di,ğer

sebepler ö.§.l:rencilerin okul yaşantıları ile ilgili soruruarını yansıtrr1aktadır ( Gürnüş

ve Diğerleri} 1985: 143-J 44 ).

Gürrıüş ve Di,ğerlerinin araşlırrrıa sonuçları yukarıda saydığırrnz sebepler

dJ1

1''

#!' ···:Ö "'w~ ~' ... 14 l/·~) . '<·~ rj

i

'l~ı:::;;:~

{

'~-~-()f,~: ?:)

?!'

üzerindeki toplum.

baskısı,

kendilerine rehberlik · edebilecek · uzman

~m~ri:~i;;~,;,~t

;i· .

·~.~ ·(· •' >=-·. .... ~"~.'i. ' .·· -~·~

bu.lünrnarfıasıJ tıü öğrencilerin

kendilerir.ri okulda

:ratr.ı1z hissetrfıelerine ri)ct~rL.;':::~;~>,:.-·~·~·

olrnakta ve bu sebepler 1ekrar Federal Alrııanya{ya dönrrıe eğilimi içerisine

girmelerine neden olrtıaktadır. Ancak Türkiye'deki. araştırrna grubuna göre Federal i:ı..lr.narıya' dan dönen öğrencilerin karşılaştıkları güçlükler ç:özülrr.ıeyecek

boyutta değildir.

"lurtdışından Türkiyeiye geri dönüş yapan ortaö,ğretirn düzeyindeki

öğ'rencileri "psikolojik uyurn sorunları" açısından yerli ö,ğrerıcilerle karşılaştır~

rf1al1 olarak ele alan Hisli ( 1986: 6).. yüksek depresyon ve kaygı· düzeyi tespit · etı:rıiş_, arıcak 1984 yılında dönüş yapan öğTencilerin bir yıl sonraki

değerlendirrfıelerinde depresyon ve kaygı düzeylerinin düştüğünü belirlemiştir.

Bu tespitin} zarnan içerisinde bu öğtrerıc:ilerin psikolojik açıdan sorurılanrıı

aŞabileceklerini gösterr.nesi bakırf.ı1ndan önerrili bir bulg1..ıdur .

. Federal Alrnanyaıdan 1984 yılında dönen 170 ö,ğrenci ile 171 kontrol grubu · ö.~Terıcisini kapsayan Tufan'ın araştırrrızısırıın en önernli sonuçları şurılardır;

liFederal Almanya'dan dönen öğrenciler .. T\.i.r.ldy-e'deki kontrol grubu öğrencilerinden

daha fazla n"th5al belirti göstennektedirler. Fedeıal .b..lm.anyaıdan döne.n öğrenciler

aı\.=tJlltda; Jc.JZ öğı-enciler~ erJrxk öğmncileı,1en; ~.J.nıru.tyü'da P..ln1a11laıııı çok olduğu

bir bölgede :vaJamış olaıllar .. Türklerin çok olduğu bir bölgede yaşam.ış olanlanlan.:

ilk?kulu Alı)1ffi1~ra'da okumuş olanlar .. Türkiyerde oktunı.:ı.ş olanlro:dro1; <:mne-baba.lru.1

.yt.ınla ke:5in dönü~ :yapmamış okın1a.r~e:5in dönüş y~:pm.ış ol<ffii"Udan.: IviEGSB •mn

açmış oldtliu uyı.mı km-su.na katılm.ış ola:ıtlarJ ka.tılıJıtmıış ola.n1a:ı1ta:ı1; yaşlan

Türkiyeldeki sınıf arkadaşlarına göre daha büyük olru."llarJ onlarla ayıu yaşlru:rl.a

olru.llro:dan daha fazlanıhsal belirti göstennektedirler (Ttuan-DPT .. 1987.: 155)".

Tezcan .Ankara'daki liseler ile sınırh kalan VB yurtdışından dönen 326

kişiyi kapsayan 1987 yılı araştırmasının başında₁ 25 l1cak 1987 tarihli CurrJhuriyet

oazetesindenaktard1ğ1 alınttr.ı.tn bw~lıaı duş··"ündürücüdür· "Da.,yaJt var Disiplin "'Jar

o •..J -...ro ı ~ı ı

Sıkıldun!u. Tezcanı ın diğer b~r araştırma son~ınctaki şu bulgular da etikkati çeken

,/;;~~·

.,'1 .... ~. .... . 15 .,. ~ ' : l.::) ,~. .... ·;:~~-.c~"' :r :i ~· / (" ''·:~:\ .. ,. - ~\ ' \\ i""' ,;, • j /'1 ... ~ :,ır ,. ~ r·· -.r~ft ,, , ~ --·1-:~ =~· ... : tl.r

"Oğrerı.cilf:Iin rfreslelt tercit.ıleri TIJİfiJiühk, TfıÜJ.ıf:ndisill~, öğretmf.:nlik dok1Drl;l?~)~~ : · -{''. .>.,,./

~~:·.. -,.• ~," ::··... ·:~ ...

lnli~J.ıkçıJlıJk )i'Örôiad.edtr. Ba.şam:ızlıkl.&mt8. neden olara}~ derslerin içeriğini, y"'ÖIL"fem:irıi:.;~~ ···· .•::•$·"":.;:::'.,

keruli dil yetersizliklerini gö:rttrmekredrrler. O:oJb.ra. göre öğret.men da.Yrarı.ışwn çok

o1Dritr:I1 l.&.boratu.\;rarliü ;ı::t.ersiz1boŞ zam.&.n.lan değerlendiane lm..YJ.ınJan l~rtlıJ sliUflar

}l.&labalıkur. Oğren.cile:cin tıepsi de üni\..-erstte öğrertlıni görine k :isterrrektedrrler ... ~

ügrerı.cilerin üçte biri:nin psilınlojik soruriliın v--ardır... Yirı.e öğrencilerin üçte biri

gelecetJerini i)ljrnser görrn.err.ıekteler... Gelecekte on.lJJn t:JJrkııt.an en örıer.nli şeyler,

ijrı.iYersilf:j"e girememeJ~J liseyi. biti:rem.em.el~ \""e iş bu.laiJ181Il8J~ur ... özlemini çel~til;Jeri

. şeyler en çok/ eğlerı.ce irııl"ı.&rU.&n, rf1i.ıf1tlık., dü.zerıli ;.;'f!ŞFJIIı ~.-ıe bfl.zı besirllerdrr ...

Öğrencilerin )"l1ndan çoğıı uyiJrr.ısıJ.zlu.klann kısa zerll8Iıda. gide:rileceği irı.8ILCını

1b~ınwktb.l.lrrwr ... (Tezcan, ı 987: 74-76)".

Tezcanlın ·vard.ığı sonuçJ U]"'llmSl.1Zlu.kların daha çok eğitim sisteminden

kay:rıaklanıyc·r oln'laSıd.ır. Bunagerekçe olarak ta iki ülke e,ğitin1 sist~nıi.nin f;j.rklı olnıasıru göst.ern1ekted.ir (TezcanJ 1987: 77). Hesapçtoğlu ~le Çağlar'ın aynı. konu üzerine İstanbufdaki bazı ortaöğretinı kl.U"un1larını kapsaya.ı.1 \18 1985 \;tB 1987

yıl1arında ayrı ayrı olaralt uygulanan anketıerin bülgularındaJ diğer araştırmalara

yak1n sonuçlar ç1kınıştır. Disiplin ı::ezalaruun ö.ğrencilerin en yakındıkları

konulardan biri o1d.uğı.nıtm görüldüğü önceki araştırn't-:llar gibiJ bu çahşnwd.a da

öğrencilerin ~ 92' sinin yurtd.ışnıd.aki okullarda hiç ceza alnıad.ıklan Hesapçıoğlu

ve Çağları ın önemli tespitleri arasındadır (Hesapçıoğlu-Çağlar- 1987: 386). Okul

tercihlerinde yine öğrencilerin %5~~1ik bir oranla ıı'l abaneı dille eğitiın yapan

bir okulll isteğinde yoğunlaşınası dikkate değer . öneniii bir konudur

(Hesapçıoğlu-Çağ1ar.~ · 1987: 386). Bu al{adenıik eğitilm olan istekliliği

göstermektedir. Hesapçıoğlu \1B, Çağlarıın 1987 ınıketinde yine bazı önsmli

bul,gular ~;ıkrnıştn< <)ğrencilerin $ı53,ü o kullarına alıştıklarını.f bir ölı;üd.e alıştını

d.iy'Bıiler ise % 36 oraıundadn" (Hesapçıoğh1-Çağl::::ırJ 1987: 393). :Şu oranın

kizlarda d. üşük oiıııası diğer araştırma sonuçları ile benzerlik gösterinektedir.

'line 1988 yılında Balıkesir'deki ort.aöğretinı ktırtunlannı kapsayan bir

araştırntJd.a şu sonw; çıkınıştır: ll ••• J yurbiışında bir süre kalıp Türkiye'yıe dönen .

66.41ük bir oranın tekrar yurtdışına gitr.ne. arzuları} vurgularrıarnız gereken

diğer örıBrrıli bir noktadır (Babalıt ve Diğerleri ı 1988: 69).

1990 yılında Çekem'in yaptığı . araştn~ma sonuçlarıda. da ~ne diğer araştırrrıalarla bir parelellik görülrnek1edir. Öğrencilerin öğretrrıerı

de,ğerlendirrr.ıesir.ıe ilişkin cevaplarındaki olurr.ısuz beyarıları ve dil sorunları

problernin yogiun olarak · yaşandığın1 göste.rrnektedir (Çekern, 1990: 69) .

.liraştırrrıada deneklerirı yaşarrıak istedikleri yer konusundaki tercihlerinin

Alrrıanya ülnıası} ~-?& 46 ı sının geçici sıkıntı ₁ 9~ 21 ' nin sürekli sıkıntı yaşadıklarını

belirtrneleri1 sorunurı boyutunu orta.ya koyrrıaktadır (Çekerrı1 1990: 69). Sonuç

olarak. bu araşt1rrrıada " Federal .lilmanya'dan dönen Türk işçi çocuklarının okul

ile pro blerr.ıleri vardır" bulgusu çıkrr.Jştır.

1991 yılında Öz ben tarafından yapıları araşlırrrızıda da aynı sonuçlar çıkrruştır.

Yurtdışından dönerlierin depresyon ve kaygı düzeylerinin istatistiksel anlarnda

Türkiye'de yetişen öğrencilere oranla daha fazla ç:ıkn1as1 bu tezimizi doğrular

niteliktedir (l"1z ben> 199 L 117).

· Sonuçta yapılan bu arşttrrnalarda sorur.Uar za:trıarı içerisinde aşılıyor gibi

· görükse bi1e₁ ort:-1k olan nokta} sorunların ortaögiretim düzeyinde devarn ettiği

yönündedir. "Zaten tarrı l~yurn diye bir dururn rnür.okün değildir" yargısı

problerriterin sürekli var olaca,ğı gerçeğir.ıi gosterrf!ektedir (Hesapç:ıoğlu-Çağlar

1

1987: 393). A.yrıca dikkat edilrnesi gereken önernli bir rK>kta da, ortaöğretirrı

düzeyinde u.laşabildiğirr-.dz araştırmaların tümünün İç ve Batı i~n~do1u bölgelerini

kaps~nasıdır. Bu anlarnda Doğu Anadolu bölgesi için yalnızca Narrrıan'ın 1988

yılında yayınlar.ıan 1985 yılı araşttrrr.ıasını örnek gösterrr.ıek rrıürr.ıkürıdür. Bu

f,raştırrna sonuçlarında da, batı bölgelerini kapsayan araşttrrrıalardan pek farkli

17

TÜRKİYE-DE yijKSEKÖGi<ETİMDE YAŞANAN SORUNLAR

Dahzı önceleri ;;·1.rrtrlışındarı dönen öğTenc:ilerin ortaöğırelir.n

yaşadıkları problerf.ılerinin eğitirn alanında yoğur.ılaşrr.tasına rağr.nen, bu

probler.nlerin üniversite düzeyine rıe derecede yarısıdığııru ₁ diğer bir ifade ile

ortaö~iretirnin çıkttsı olan bu genç1erirnizin prob1er.n1erir.ıi yüksekö.ğretirrıe ne derecede t.\.1Ş1dı~iını örtaya köyacak sınırlı sayıda 'araşttrrna yapıldığı helirtilrnişti. Bu alanda ulaşılabilen iki önerrıli araştırrna, bü bölfune kaynak teşkil edecektir.

Torrıanbay'ın yönetir.nincte Derniröz ve Diğerlerinin 1984-1985 öğretirn ·yılında ... 4nkara'daki dört üniversitenin yabancı dil bölürnlerini kapsayan "'le

""'i(urtdışından Dönen ve Ar.ıkara'dald Bazı Üniver~itelerde 01:uy-a:n Gençlerimizin

Türkiye'de Karşılaştıkları Uyurr1 Güçlüklerili adır.u taşıyarı araşlırrfıalart

burliarctan biridir.

llrtaögretirn düzeyinde olduğu gibi problerriterin yükseköğretimde de kısmen

yaşandığır.u gösteren bu araşlırrrıada₁ kültürel ve sosyal alarrları ziyade₁ eğitirrıle

ilgili ~onuçları aktarrrıak istiyoruz (Der.niröz ve Diğerleri, 1985: 211 ).

"Y öneitilen sorulardan çı.Ji..an sonuçlara göre dene.Jt'Jerin bü)ilk. bölümü

. yabancı dil bölüJ.nleıinde -;re -kendileıi gibi . geıi döneıüerle aynı çevreıie

okud ulr.Janndan Türk eğitil11 sütemine uyumJaıında önenıli bir so nın

g:öıillilıEmılştir. Gene de ı- öğ:ıencilerin çoğtuuuğu · · Türki_ye 'de öğretme~1 ve

· öğrenciler aiasında.Jt'..i ili;tJr..ilerin der.:<lerle sınırlı kaldıği_. öğretmenierin

öğmncicileıine kru:şı resnli da~n-a.nd:ıJrJan görüşündedirler. Brr başka

eleştiıi de Türlri;ıe ı de dersleıin veı.iliş tarznun ezbeı-e dayalı 'ile ders

progra:mlannın çok yüklü old uğu yönündedir (Tomanbay .. 1985: 173) ".

Ö.ğrenc:ilerin 1~ 65' i seçtikleri bölürnden rnerr.ınun olrnası, bu bölür.nü seçrrıe

r.ıederıleri arasında ise. en büyük çoğw:lluğttl % 59.1 ile dil bilrf.ıeleri. sonucu oluşu

18

]·tl>

'~~

• < T orrıarıbay aynı araştırrtıayı kapsayan rrcl:alesir.ıde; bu ö~ırencilerin

{tftf

§;:hq!j~~ ,~ :~

[

gibi bir

çoğunluğunun

Türkiye'ye

dönüşlerinden

merfmun

olmadıkların\ );ı~;_;~;, ~:~t:ıJIJ

:~ ')~:t. }ı. i'f4tı '~<"~'. ;' "~·,.~, :-. ' okudukları bölümlerinden hoşnut olduklarını tespit etmiştir. Bu durum öz~hlJ.~!!]:~ ;.;: ~)?'

.

~ılh4\:'1-~ı~···'b

vurgular!larnı~ gereken bir künudur (Torflanbay) 1985: 173- 175).

A.nkara (2), Eskişet.Ur ve &'1rnsun üniversitelerini kapsayan ikinci büyük

araştt'rrtıa Tufarı Ye "i{ıldız'ırı" Geri Dönüş Sürecinde İkinci Kuşak" adlı eseridir.

Tufan ve "iiıldız'ın bu eserle.rindeki şu ifade~eri esas itibarı ile sonı.~u özetleyen

önerrili .cürrılelerdir.

ÇoğunluJrJa kendi. seçim.leı~ obiıaya.n

bu

yer değiştinneler.. ikinci .kuşak

gençleıin yaşamında,. )"eni zorltuU)1alara yDl açar. ·Her yeni yer

değ~ti.rmede.. daha önce öğrendiideri. değerini yitirdiğinden, birbiri üstline

eJrJennıeyen, ayıu anda çok çeşitli bilgi} tutı..mı ve davıml'!Ş ed:irune

zorunluluğu bu gençlerin ~mel güçlillrJeıidir (Tufan-Yıldız} 1993: 115). 11

·

Tufan ve "i{ıldız'ın araştırrnasında öğrencilerin büyük Çüğunluğu '?'~ "76.4' ü,

ö.~crerıi~n gördülderi bölürrıü, üniversite sınavını birinci . girişlerinde

kazaninışlardır~ Girdikleri bölürnü ?-~ 72.4' lük bir oranda isteyerek seçmişlerô.ir. Kendilerini ~>o 83. O' lık bir orarıda başarılı görrnektedirler. Geleceklerini% 56. 3( lük bir oranda bazenendişeli görmektedirler (Tufan-·:rı1dız₁ 1993: 52-60).

ıt\yr11 araştırrnada ıt\lmanya'dan dönen ö~lr'encilerin berilik saygılarırnn ve

n:rr.ısal belirtilerinin Türkiye'deki kontrol grubu öğrencile~inden farklı

bulur.ı1narnası da dikkate değer olu:rnlu gelişrneler arasırıda gösterilebilecek bir

sonuçtur (Tufarı-"i{ıldızı 1993: 122).

SORUNLAR KARŞlSıNDA BATILI ÜLKELERİli YAKLAŞDAI

~'{urtdışır.ıdarı dönen işçi çocuklarının büyük oranda .l:....lrrıanya'dan dönüyor

19

bazı balılı ülkelerin y-aklaşırmnı irıcelerken özellikle Federal

tuttrrnııtıun irdelenrnesini gerektirmektedir

F ed e ı-al Ab)l<lllya ~ tDpltmıa uyum. sonmlaru.u s:ık sık ve yanlış bir

şeJrilde Türkiye'nin b:ir problemi olarak görirrken, bu .j]rJ dünya arasmdaJrJ

genç gezginler haJr.Jr . .ındaJrj pıublelll bilinci Türld.ye'de daha yeni uyam)UŞtır. Yine de~

söz konusu probleınin her iki ülkeyi_. Fedeml ft.Jman

· Gmr.ıhmi:y-eti'ıu ve Tl.trld.:;e'yi ilgilendirdi~ini "Te ortak çabalanı1 gereldi

oldugunu iJrj t:rraf da farketrn.iştir C:Nidmann-Abalı .. 1987: 8). ıı

· İki ülke bilirrı adaınının irrızasın.ı taşıyarı yukurdaki ifadelerı yurtdışından · dönen Türk işçi ç:ocuklar1nın problerr.ılerinin iki ülkenin -i\.lmanya ve

Türkiye-ortak problerr.ıi olduğiunu or.taya koyıın "Probleme der Reintegration Türkiseher f.Aigrantenkinder" adlı rnakelelerinden alınrr.uş bir tespittir.

Geri dönüşle birlikte yaşarıarı sorunlar arttıkça ve bu ö~ellikle çocuklar

üzeri~de yoğ!trrilııştıkça, her iki tükenin soruntın çözümü için tedbirler alrnaya

çalıştıkları göz1enrnektedir. Federal Alrnanya 1982 yılında yaşarıarı ekonorr.rik

krize gerekçe olarak yabarıcıların fazlalığını gösterip} artarı karrıooyunun

baskısır.u da gözönünde bulundurarak ll Geri Dönüş Yasası.. adı altında yabarıcilar ~1Sasırıda yeni bir düzenlemeye gitrrıiştir (04. 05.1983). 28 Kasım 1983 tarihinde

yürülüğe girerı bu yasa kendi isteği ile ülkesine geri dönrnek isteyen Türklere 10.500,- Dlvf lık birteşvik prirtıini örıgörrrıekteydi (Osiender-Lerger₁ 1988: 37). Bu sürecin başlarn~ınctan en Çük etkilenen çücuklar olrrıuştur .. Zira yıllar itibarı

ile istatisti~lerin incelenmesinde, geri döne~erin yarıya yakınının öğrenim

sürecindeki öğrenciler ( 18 -25 yaş arası) olduğu ortaya çıkrnaktadır(Isoplan₁

1

1994: Tabelle .l\2). Çıkartlan bu yasanın yabarıcıların (Türklerin) sayısının

azalttlrrıasına katk1da bulunmasıyla birlikte ç:özürn olrr.ıadığı} Türkiye'ye dönen bu

gençlerin uyurrı sorunlarının başlarnasıyla anlaşılmaya başlanr.nışhr. Zira

dönenler uytrrn sorui1u yaşamakta ve en kısa zar.nanda tekrar Alrnanya'ya dönrrıe

çalıştıkları ülkelerde doğup büyürrıüşlerdir (Zarnan Gazetesi, 09. O 1. 1995).

-.:1 aşanan bu gençlik son.munu göz önüne alan Alrnanya} Türkiye'ye dönen ve uyurn probler.pi yaşayarı bu gençlerin tekrar .ılilr.nanya'ya dönüşünü sağlayan bir

yasayı yürülüğe sokrnuştur (T.C. Çal. ve Sos. Güv. Bak."{İH. GJA:üd. 1990 Yılı Raporu} 1991:' 189). ·

Sorunun₁ her iki ·uıkenirı ortak problerrıi olduğu ·gerçeğinin . anlaşılması, bilirr.ısel çalışrrıaların yapılrnasına da zeınin hazırlarnıştrr. Bu doğrultuda çeşitli

. '

t:>planlılar ve serrıpozyuınlar tertip lerırtıeye başlarırrıışlır. Bu arr.ıacı güden Giessen

ve Hacettepe· üniversitelerinin o~taklaşa olarak 1985 yılında} önce ~ı\nkara'da

'~Türkoloji çalışrnal~ı ve .ı~lrrıanya'daki Türk çocuklarının eğitirrı -kültür . problernleriu konulu kardeşlik sernpozyurrıu önernli bir gırışırn olarak görülebilir. Bu sernpozyurnda .lürrıanya'darı dönen ·Türk işçi ço~uklarının eğitirn

problernlerini ıJrt.aya koyan bir çok tebliğ sunulrnuştur (\'{idmar:ın-il.balıJ

Berichte-Referate, 1988). ·

Federal ı~lrr.ıanya Çalışrrıa ve S~syal Düzen Bakanlığı adırıa 1994 yılında

yapılan bir araştırrr1a projesinde, problerrıin çözürnü.nü.n aslında .ı~lmanya'da başlatı.lrrıasını ve bu doğrultuda ç:ocul'1.rrı ve gencin Türkiye'de rr.ıi.ı yoksa ' Alrnanya'da rnı yaşayacağırrtn bilinrrıerrıesinin göz önüne alınarak, gençlerin herrı

Alrrıanya ve herrı Türkiye'de geçerli olabilecek bir 'rrıeslek sahibi edilrrıesirrin

gerekliliği bir tavsiye kararı olarak sunulrnuştur (Isoplan, 1994: 53).

· Ekonorrıik A1rrıan ve Türk-Berlin işbirliği topluluğu (BGZ), bu anlarnda

Türkiye'de kurulan "Küçük Sanayi ve fı.Aesleki Eğitirrri Geliştirrrıe \lakfı"

araştı~arı faaliyetler içerisindedirler (Isoplan) 1994: 52).

Friedrich-Etıert-Stiftung (F. E. Vakfı )J yıne bu konuya yönelik bir bildirisinde ".Alrnanya'nın soruna resmi yak1aşır.runın) .Alrnanya'rnn bir göç illkesi

olrnadığı biç:irnindedir" ifadesini kullanrnakta ve ":;"'i.rrürlükteki eğitirr.ıle ilgili

örılerfı1erin · karekteri, ülası geri dönüşlerde Türkiye'ye uyurr.ıa katkıda

bul'unabilme .:>zellikleri taşımaktadırif sonucuna v~1!"rr1aktadır ( F. E. 'l.l 1991:

13-14 · ). Esas iti~arı ile bu düşünceler Federal .lilrrıan Curnhuriyeti'nirı

yaldaşırrnru ,da sornut olarak ortaya koyrrıakta~ır. l·.Aartin'in araştırrrıasında, Türk

çocuklarının sorunurıa l-1. T açısıncıarı yaklaşılırken .lilrnanya'rıın tuturrıu şu '

cürriteler le aç:ıklar.ırnaktadır:

. "... Allnan bilgi kaynaklanıun en fazla kaygı duytl.uğu konu) hel11 bir göı-ea:r

yülde~yen hem de. bir fır3at sağlayan göçmen işçilerin :iki:nd -;:re üçfu1eü

nesli oluşturan çocuklan idi. Görev} bu çocuJ"..lBn .Alınan toplmntullm

üretken üyeleii haline getinnek için eğitip yetiştinnekti. F:ırsat :ise entegre

olaı1 yabancı çocuJr.Jann. yerleşik göçl1lell topluluJr.Jan ile Gi..l.ney

Avnıpa'daki Jr..endi toplumlan aı~jgmda bir Jr..öprü. işlea:fİ göı-ebilmeleıiydi

(I·Ifartin~l 991: 123). ıı

SoRUNLAR KARŞJSINDA TÜRKİYE.NİN Y AKLAŞIMI

Türkiye C1.ınıhuriyeti Hükümetleri geri dönüşü:n başlaması ile birlikte bir çok prüblernin do.ğacağırn tahrrıin ederekı eğitirrı konusu d~ dahil1 bazı önlerr.rler alrna

yoluna gitrniştir. i\ncak tıuriların yeterli düzeyde olmadığını daha önce verilen istatistiksel veriler kısr.nen do ğrruar niteliktedir.

Federal Alrtı.arıya'dan dönen Türk çocuklarının Türkiye'de karşılaşlıkları

22 ( (

~~;;;)

alırırr.!Zısı

gerekir tezi,

asıtnda

Türkiye Currihu:riyeti 'r.ri.n resrru.

düşü&g§ır4~h; 'i~·~,~,:·:~~:;l'-'

• ·;.',..:;;.ü~~ .... ~~·;.:ıi~~~~ "ttç1

yansıtrnaktadır (T.C. Çal. ve. ~.os. Güv. Bak .. ~{IH. G. P·Aüd, 1985: 4_) . .ılincak bu" · ··

düşüncenin ne derecede hayata 1 geçirildiğine bakıldığında] bunun sadece bir

tavsiye tıiteliğirtde kaldığı sonucuna varılabilir. Yurtdışından dönen

çocuklartrfııztn ve gençlerirtıizin uyurr.ısuzluklarüun1 · dönrrıeden önce alrnış

(> ldukları yeters1z Türkçe ve lviiİli K tU tür derslerinden kayr-ıaklandığı daha önce.

de ifade edilmişti. Tedbirlerin dönüşten e'r?el alınması tezine karşın Türkiye

Curıihuriyetiı Federal Alrnanya·cta öğrenim sürecindeki 426.392 Türk

ö.~lfer.tLisine₁ söz konusu dersleri. verrnek için ar.tLa1: 681' i rnerkezden1 (2036' sı

mahallindenolmak üzere t:>p1arn271l) öğretrnengönderebilmiştir ( T.C. Çal. ve Sos. Güv. Bak. w;!İH. G.lvfüd. 1992 yıh Raporu, 1993: 27).

l·.AEB 1984 Jltlında yayınlarnış oldUoöu komisyon raporundaı işçi çocuklarının

yurda döndüklerinde .. eğitirn konusunda karşı1aşabilecek1eri güçlükleri geniş bir

1 şekilde verrtıiştir . .ı'1ncak söz konllSU güçlükler karşısında altrL.~ı tedbirler sınırlı

kalrmştlr. Bu konuda Jr.AEB Talim ve Terbiye Kurulu'· nun denklik işlerilieri için tedbirleri} lvfEB' nın açrr11ş old~~lll Uyurn Kursları ı Çalışrrıa. ve Sosyal Güvenlik

Bakanlı~~ ·nın İş ve İşçi Bulrrıa K ururnu Genel }.A üdürlüğü karıalı yla uygularnaya

soktuğitı l·.Aesleki E.§.~t.irt:ı ~Aerkezi Projesi gibi uygulamalar1 konuları itibarı ile

Türkiye·deki resrr.ri kurur.oların yalc:laşırr.ur11 ortaya koyrrıaktadır (T.C. Çal. ve

. ı::: ... 1:·,...1 ... ..,{I. H ,... } lüd. 19°5 6)

00S. 'vUV. öfu... ' . 'v. ıvı ₁ 6 : ' .

Sonuçta Çalışrrıa ve Sosyal Güvenlik Bakaruığı ile 1-.Ailli Eğitim Gerıç:lik ve Spor Bakanlığıcr11n bu uygulamalarımn yanı sıra Sanayi ve Ticaret Bakanlığı}

Türkiye Odalar Birliği1 Devlat Planlarm Teşkilatı gibi bazı resr~ıi kUrurtiların bu konu hakkında bir işbirliği içerisinde olrrıaları uygtın görülrrıüşJ arıcak söz konusu

kuruluşlar bazı sert:ıpozyur.clara katılmak, istatistiksel veriler yayınlamak ve tavsiye niteliğinde bazı1:r1!'arlar almakla yetir.ırr.ıişlerdir (T. C. Çal. ve Sos. Güv.

Ba1: . ..,{İH. G. lvfüdJ 1985: 8). Sonuç olarak ortaöğTetirni kapsayan bu sınırlı

uygulama ve tavsiyelerin dışında} sorııntın üniversite boyut.lınu ilgilendiren tavsiye ve uygü.lart1.'1lara pek rastlanar.narr.uş ";Je daha sırurh kalrrnştlr diyebiliriz.

23

İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

·yurtdışırJdan 've F. Alrnanya'dan dörıerılerin uyum sorunları ile .~.·.~.ı I::"J.J.J.:~v.ı;.:.u::u.

uluşılabilen kaynaklar dikkate alınarak yapıları araştırrrıalar şu

özetlenebilir:

Ortaöğretim düzeymde yapılan araştmnalar: .

Babalık w Diğerıeri. (1 988). Balıkesir' de ortaöğretirn kururnlarını kapsayan

. .

bu araştırrrıada Yurtdışından dönen işçi çocuklarının uyumsuzlukları ve eğitim sisten:ıir:nizdeki problernleri incelenmiştir.

Çekem, A.{l990). F. Almanya'dandönen Türk işçi çocukları üzerinde yapılan

bir araştırrnadır. Ortaöğretirn düzeyini kapsayan bu araştırmada . öğrencilerin

, öğretmen

ve

dil sorunundan kaynaklanan bir iletişimsizlik problemi yaşadıkları

sonucu çıkmıştır.Büyük kent avm'ltaJlarının öğrencilere sunulması ve rehberlik hizmetlerinin yaygınlaşurılması gibi öneriler sunulmuştur.

· Hesapçıoğ111ıM-Çağlar,A. (1987). İstanbul' daki bazı ortaöğretim kurumlarını

kapsayan bu araştırmada 1985 -ı;re 1987 yıllarında ayrı ayrı olarak uygulanan anketıerin sonuçları aç:ıklamaktadır. Öğrencilerin disiplin cezalarından

ya.kınrnaları ve yabancı dille eğitim ~78ren bir yüksekokula gitme arzuları bu

araşlırrrıada önplana çıkmıştır .Akaderrıik eğitiinde başarılı olamayacakların

mesleki eğitime yön1endiri1meleri, Türkçe dil derslerinin arttırılması,aile ile

öğrenci arıasındaki işbirliğinin geliştirilmesi gibi öneriler sunulmuştur.

His1i .. N.(l986). Yurtdışından Türkiye'ye geri dönüş yapan ·ortaöğretim

düzeyindeki öğrerJCiler psikolojik uyurn sorunları açısından yerli öğrencilerle karşılaştırrrı,.'llı olarak ele alınmıştır. 1984 yılında d?nüş

yapan

öğrencilerin bir yıl

sonraki depresyon VB kaygı düzeylerinin düştüğü belirlenmiştir .Neden-sonuç

ilişkilerine yönelik deneysel araştırmaların yapılrnası önerilmektedir.

Gümüş

w

Diğerleri.{l985). Hacettepe Üniversitesi'nde bitirrne tezi 'Olarak

yapılan bu araştırrnada iki araştırma grubu ele alınmış ve sortınlar Türkiye'de

bulu.rum ve Almanya'dan dönenler olarak iki grubun karşılaştırılması şeklinde

incele~ştir. Bu araştırmada çıkarı önemli sonuçlar şunlardır: Öğretmen-öğrenci

ilişkilerindeki resm.ilik, çevre şartları₁davra:ru.şlar üzerindeki toplum baskıst₁

rehberlik hizmetlerinin bulun:marnası sorunların artmasına neden olmakta ve