�.\C· ı:cn Hilıınlcri l·n�ııtlhli Dcrui�i IO.Cilt. I.Sa�ı �006 �
nttkır ı :"\.hlı ':'�·kıl l�cllck.li \l(l�llllların CrcLiıni \c ('eh
ı )cnc\ i ilc Karaktcriza�\Oilll. n. Ba�
. .
B�t\.KIR ESASLI
Ş
EK
İ
L llE LLEKL
İ
ALA
Ş
IMI�ARIN
Ü
RE1"'
İ
M
İ
V�:
Ç
EKME
• • •
DENEYIILE KARAKTERIZASY ONU
••Bcdri llAKSAN� Rernzi (
;
l
lf{l
.J
ER
Fski�elıir ()�ın[lnga7i
C
ni\ .. \let8ltıı�ji Enstitüsü Fskı�chir. hak .... dn ç(ugu.cdu.tr, ••OZET
Bu çalışıı1ada Şekil Beliekli .\l<1şıınl;:1r (�B.\). tarihi gelişin1i. uygult1nuı �ekilleri \C karakteristik özellikleri ile hakkı kısa bilgiler giri� kısn1ınd<l bah ·cdiln1cktc. Daha sonraki kısıınlard�1 �B.\ ·ıarın genel üretiın yöııten1leri. ŞBA 'la k<.ırakteri;as\onunda kullanılan ınctotlar hakkında bilt?.iler \'crilıncktc. - '-" Son b<11liınde ise konuva esas olan Cu es "' �BA ·ıarın liretin1i. çekınc deneyi ile ilgili çalışınalar ve elde edilen sonuçlar \ criln1cktcdir .
. \nahtar l�cliıncler: �ek il Beliekli Ala�ıınlar .. �-\kıllı �'lalzeınelcr. l1retinL Karakteri/�\�) on.\ cknıe Dene., i
THE PR ODUCl,ION OF COPPER BASE D SH AJlE ME MORY ALLOY S AND
CHARAC1"'(1�RIZ AT10N 1JY ME ANS OF TI�NSIL�: TESTING
In t h i s st u d � . �ı br i e f lı i st or i ca 1 d ev el o p n1 e nt. ap p 1 i ca t i o n t yp e s, c har a ct cr i st i c p rup c n i c s o r S hap e M e n1 o ry A ll o) s ( S \ \\as gi\ en in introduction section. lnfornıation abuut the gt:neral productiun tcchıııquc� (liH.I the charactcrization n1ethod� the ·\ 1:\ · � nrc �i\·cn in tlıc Intter scctions. In the fina! scction. införnıation :.thout the rccent studies which was the ın
...
S Ll b _i C C t 0 f' l h i � S lll d � : t lı l' p r n d Ll Cl i O n a n d C h ara Ct e 1' i 1 a t i O 11 O f S ;\
1:\
. S b) l C 11 � i Ic l C �h \ \ C ı 'C g i V C ll .�c�·"·ords: Slıapc \'leınory :\lloys. Sınart �latcrials. Production, Clınractcriz�ltioıı. rensile Testing
• • 1. (� ��� '�
�ckil beliekli nıaşıınlar (ŞB.\) aslında günlük hayatta oldukça h1/.la kull;ındığın1ı7, fakat şekil belleği yönüyle pek bilinınc)cn n1nlzcnıelcr grubunu oluşturn1�1ktadır.
( 1 li n 1 ü k h n y ll tt a s ı k ç a k u ll an d ı ğı n ı ı z b u 111 a 1 z e nı e gr u b u na
()rııckkr ol�1rak, koln\ deforıne � oln1avan -' ._ t?:özlük
�cr ç c' c 1 cr i . ç a) -k ah '·e ot o nı at J ar ı , baz ı ot o nı o b i 1
p�ırçaları. tıp alanında özellikle kalp ve dan1ar
hastalıklarında çok ;aygın kullanılan tıp gereçleri ve a: rıca . isınik uygulan1alarda kullanılan darbe
sö n Li rn
1
c\ i . c i n 1 al ze nı e1
er sa\' ıl ab i � 1 ir.ŞB:\ 'ların ürctin1 )Öııteınlcri hakkında genel bilgiler ilk bölüınlerde \'crilıniş. dalıa sonraki bölünıkrdc ŞB:\ 'ların karaktcri;as) on ) öntcn1ıeri \c son olarak hu aıı1açla :apıı(ın Ç(ılışnıalar \e ;önelinılerden bahscdilıı1iştir.
28
1. 1. Ş e k i 1
B
c ll r k 1 i A 1 a ş un 1 a rŞ c k i 1 B c ll c k 1 i \ ı aş ı nı ( � B A ) ter i nı i, uyg u n ı s ı 1 i ş 1 e n ü n c c d e n b c ı i r Ic ııı n i � ş e k 1 i n e ger i dön e b i 1 nı e ka b i l i )
olan ınctalik n1alzeıııeler icin kullanılır. Genel olarak •
nıal7cn1clcr, oldukça düşük sıcaklıklarda plastik olar
dcl'orıııc edildikten sonra. daha yüksek sıcaklıklara nıa knldıklarııH.Ia. dcforn1asyondan önceki şekillerine g d ö n e r ı c r
r
ıı.
l'vl a ı z c n 1 e n i n sa d e c e ı s ı t nı a i ı e ş e k lı {ltı r1
aya b i1
ı n c s i . . 1 e k yön/ t'i ş e k i 1 b e ll eği
" o laisiınlcndirilir. �ekil 1. bu özelliği şenıatik ola g()stcrnıcktcdir. BcL�ı nı<.dzeıneler, ısıtn1ayı takiben tek
snğutuldukl;ırında dcği�inı gösteriyorsa bu nıalzenıel�
" i lu· y tJ n 1 /i ş e k i 1 h e 11 c: .{!:i " o 1 d uğu sö y 1 e n e b i l i r [ 2
J
.
1 icari �tnı�lçlı. �ckil bellek ö?elliği gösteren alaşını,ı ı-�·n Bılimkri l·n�tilthii l)crgi-..i 1 0.( ill. 1 \;1\ ı 200(,
- :ihııııinin geri dönüşü sırasında olduk�a hLi\ ük
- - .
- rilınl.'lcr t)l u�t unırlar. Bu grup alaşın1lar içinde en önde
.. : �._· ı ı k· r i n i k c 1-l i tel n ) un1 a
1
�1 ş ını la rı c C u /. n ,. \ 1 \ e t � � \ ! '\ i g ı b i bak ı r e s a s lı a 1 aş ı n ıla r d ı r.ı h�..· l l e k 1 i a 1 a ş ı nı l arı n (
Ş
B A ) i1
k k e ş fi C h an g ver :
1 <) 3
2 ' d c b ul d ll ğ u !\ ll -C d a 1 aş ı nı ı i 1 c baş 1 a r, d a h a. ı l ;·i
1
9 �
8
d c b u ö z c ll i k C u -Z n a 1 aş ı nı l a r ı n d a. ı:n son bil i nen ye y aygın ku l lan ı lan a l aş ı nı ise
l)iı tc\adüf sonucu b ulunan 1\i-Ti a l aşını ıd ı r f3].
tcrıı1ncl a�ti k nıartcnzit l)larak da tanınılanabi lir.
· 1 . al< l � ı ı n da dön ü ş Li nı s ı c ll k lı ğ ı n ı n a 1 t ı n da
n cl k i s i\' 1 c . i k iz 1 e n nı c nı c ka n i/ nı as ı n da k i
ııucu görülen nı artcnzitik dt)nlişüın olarak
ir. rvte) dana gel en dönlişün1 birinci
' dünüşüın nlnıasına rağnıcn tek bir sıcaklıkta
ıld�ıınııı tipine b ağlı o l arak farkl ı sıcak l ı k
ı -!2,t1riılcbilir. l s ıtnıa ve soüutıııa sıras ında
-1 Ili b i r "'ıcnklıkta gerçcklcşıııccliği için bir lcri"ı;ı .._ �ürülür. B u histerisiz dcfrcri her bir ...
L.lrkl ı l ı k gö�terir f 1. 1. 4].
bır dıQcr ilginç üze l l iği, düşlik s ıcakl ı k l arda
l,l�tık gibi davranab i l ıııeleridir. Çok az b i r
· u 1 ı.1 n nı as ı i 1 c k o 1 av 1 ıl( 1 a d c fo rı n c
s
o
öu
-·t
rn
a
__ ./_ ... /· �-·---.,rıartsnzıt
deforrna::.ieın .. ___ .- -_._. ____ . ____ .. -· 1 ::·ıt rn � _ .. ---··----·-- .-.-.,.--.----l'l. Yı.ııılu �l'kıiBcllck Etkısi [5l
r1 Pt. _, _ -ı _ r·r·-r ı =-_ P _
rlı
_ r--r ı :::.. :•
·-·-ı �r�erızıt
t'l!i rlcr, uygulanan y ü k kaldırtldığında tekrar eski . '1ıL'I'lllL' geri dönebilirler. Fakat y üksek s ıcakl ıklarda
nıctallcr gibi davran ı rlar, b u s ı caklıkl arda ul�uıan dcfornıasvon kalıcıdır, nıalzenıc tekrar eski
�
lı ill' �ı(' ri dön c ın c 7
r ı
' 4.5].
·\ ·ıarın gösterdiği bir diğer özel l ik ise, süper elastisitc p"cudo-clastisite) dir. B u durunıda, kü�ük bir
'9
13 a h. ı r 1 · � �ı "' lı ) c k i 1 1 �c ı Ic h. 1 i . \ ı a � ı ıni ;ı rı 11 l · ı L' ı ı ı n ı ' L' \ • �._· k ı ıı �..·
DL'Ilc\ ı ik K,ır;ıh.tcrı;,ı�' (ıfltı. 1� l�;ıh. .... ;ın
.
-ku\·,·ct ilc oldukçn t�lzl a dcforın'ı ) on nl u�abi lir. buna
raQ:ıneıı - . \ük nı a lzcıııe Ü7erindcıı k<ıldırı l ı r�c.L ınal;cn1c
ı s ı tn ı a Ya ,.i -!2. cr c k k a 1 nı a k s ı z ı n o r i ...
i
i ıı a 1 s c ' k1
i n c -u c r i d () ıı c r.ŞBA · ı arı n uyg u laın a la rına b a k ı ldığında Ş Br\ 'ların
kullanı l d ı ğ ı ci hazlar için bir çok patentli b ulu� 'ardır. Cihaziarın ve kullan ı l an Yerlerin Ö/elliklcrinc !.!Ore .,
-ŞBA'ların ticari olarak U)g u ı anı8l arı belli gruplar hal inde
toplanab i lir .
Serbest geri dönüşürnlü alaşıınlar: \lartcnzitik y a p ıda iken dc fornıe edil ir, tck fonksiyonel öze l l i"-. ı ıt ına etkisi
i 1 e ö n c e k i f() rı n a g c r i d ö n ü ş ş e k 1 i n d e d i r. B un u n e n h i 1 i n c n
uy gu l anıası, kan pıhtı l arını tutınaya yarayan filtre lerdir f
'l·
N iT i tc 1 d c n yap ıl n1ı şfı 1
tr e ka nca ş e k 1 i n c ge Ic re k ka np ı htılarını tutar. Bu parça üretildiktcn sonra soğuk etkisi ile blizü l lir ve şı rınga i lc daıııar içi ne girıncsi sağlanır. n i hayet inde ise vücut ısısına g e l i ndiği nde fonksiyonunu yerine getirecek şeki lde açı l ı r.
K ısıth ge ri dönüşü rn: B u u) g u l a ın aya en glize
1
örnek.h i d ro 1 i k b or u b i r 1 e� t i r nı e d e k u ll a n ı l a n bağ l an t ı
e lenıanlarıdır ( fittin gs ) . Bu parçalar s i l i ndirik gönılek
şek l i nde, birl eştirilccek bor u l arın çap ından çok az küçük
olacak şeki lde i nıal edi lir. :'Vlartenzitik durunıda iken çap büy ür, ostcnitik fa7a gelindiğinde, yani ısıtıldığında çapı küç ü l erek bor u l a rın uçlarını s ıkıca ka rar.
Hareket verici ler: Bunlar. � oenel l ikle elektrik
tc s i sat 1 a rı n d a bağ ı a nt ı e ı e nı a n 1 a rı n ı n ı s ı t ı 1 nı as ı i 1 e b i r
e l ektrik kontağı oluşturarak bir cilıazın açı l ınası \'eya kapanın a s ı şek l inde görev yaparlar. hareket verici gü� k ay n ağ ı c 1 c k tr i k . ı ı vs . g i b i h er h a ıı g i b i r c n
c ıj
i o 1 ab i1
i r .Or a nsa 1 1<. o nt ro 1 : B u öz e ll i k Ş B A 'da n yap ı l nı ı ş ınekani�:ınanın sadece belli bir
bölgesinin ŞB
etkisi ile çok hassas n1iktarda hareket edebildiği vana gibi cihazlardır. Bu radaki hareket nıiktarı0.15
llllll kadar o l abil ir.S up er c ı as t i
1<
uygula ma ı a r: B u ş e k i 1 d e uyg ula 111 a 1 ar i 1 eçok s ı k kar ş ı
1
aş nı ak nı ü nı k ü n dür.E
n i y i b i 1 i n e n ör n e k lerı iTi'dan yapılınış gözl ük çerçeve lcridir. Bu uygulaınalarda büyük ın iktardaki darbeler herhangi ka l ıcı hasar olın aks ızın absorp l anabilınektedir.
Ş c k i 1 b e l l c k l i a l aş ı nıl ar d a
görülınektedir. Bunl ar�
bazı öze ll ik ler de
Süpercıastisite: Al aşın1, diğer nıetall ere oranla daha
faz 1 a o 1
ın
ak li zer e b e l 1 i b ir s ı n ıra kadar te k ra r c s k i ha 1 i n egeleb i l ecek şekilde bükü le b i li r .
·rel( yönlü bellek etldsi: Alaşınıın bir n1ekanik
tc r nı i k ct k i i 1 c i l k ş e k 1 i n e ger i d ö n e b i l nı e s i d i r .
SAC' Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 1 O.Cilt. I .Sayı 2006
İki yöniii bellek etkisi: ŞBA alaşınıın eğitilnıe (training)
işletninden sonra biri kritik değerin üzerinde diğeri ise altında olan iki sıcaklık değeri arasında şekillerini koruyab i 1 nı es id ir.
Lastiği m si d av ranı ş: Ala ş ı nı bü kü I üp bırakıldığında
belli bir nıiktar kalıntı defornıasyonu bünyesinde tutar,
nıalzenıc tekrar çalıştırıldığında bu kalıntı
defornıasvonun artnıas ı na neden o lur.
Darbe eınnıe özelliği: Alaşını nıekanik darbe ve şokları ab s o rp ı a) a h i 1 nı e k te d ir.
Bu özelliı...l�r, katı faz dönlişünı rnekanİzınası olan ostenit
olarak isinılendirilen yüksek sıcaklık fazının
kristalografik olarak tersinir bir şekilde martenzİt olarak isinılcndirilen düşük sıcaklık fazı olan diğer bir faza dön Lişnıes i esası na dayanan ve ınartenzitik dönüşüm
n 1 n ra k i s i ı n ı e n d i ri 1 e n d ö n ü ş ü nı l er i 1 e sağ l an ı r
[ 6].
)13.'\
·ıarın, potansiyel kullanını alanlarından dolayı··.Akıllı Mal7cnıeler'' olarak gelecekteki uygulaınalarının oldukça önenı kazanacağı kolaylıkla söylenebilir. Bu nıal/cnıclerin en önenıli özelliklerinden biri enerji ta s a r r u ru aç ı s ı n da n d iğer nı ak i n e I er i 1 e k ı ya s Iandığında
çok daha fal'la öncın kazanabilir, çünkü hareket vericiler o 1 ara k k u ll an ı nı d a
b
irçok yer d e e 1 e k tr i k e n er j i s i k u ll an nı ada n sad c ce ortanı s ı cak I ı ğı ndan i st i fade ederek ınckaııii'nıaları hareket ettirnıek nıünıkündür. Akıllı ınal7cıııcleri konıpozit yapılar şeklinde yaparak, örneğin beton bir köprü içine hissedici veya hareket verici olarak kullanarak. bu köprüterin bünyesinde oluşacak çatlakların veya korozyonun erkenden tespit edilnıesiın i.i nı h. i.i n o 1 ab i I ir
[
5].
2.ŞEh:iL
BELLEKLİ i\LAŞIMLARIN ÜRETİM
• •
l,EKNIKLERI
Ş c k i 1 b e I 1 c k
1
i a 1 aş ı nıl a rı n ü ret i nı te k n i k 1 er i aI aş ı nı ı n t i p i n eoörc ve üretiın kolaylığı açısından farklılık
:::::>
göstcrıncktcdir. Başlıca üretinı teknikleri aşağıdaki gibi
sınıflanabilir
17].
• [)ökünı ve tel çeknıe • 'ro" ın eta lu rj i si
• l lıi'lı soğutnıa(ınelt spinning, rapid quenching) tekniği
2.1. l)ökiinı
Alaşınıın tipine göre dökünı işleınİ ve döküın sonrast iş le nı ler farki ı 1 ık gösterınekted ir. Şekil 2. de Ti-N i ve Cu
Zn- t\ 1 ala ş ını ları için dökünı ve sonrası nda uygulanan işlcnı aşanıaları gösterilnıektedir. Bu iki nıalzenıe arasındaki üretinı farklılığı nıalzenıelerin dökünı ve inıalat sırasındaki göstermiş oldukları davranışlardan kavnaklan ır. Örneğin, Ti al aş ını ları n ın dökünı ü, oksij e ne � �
30
Bakır Esaslı Şekil Beliekli Alaştınların Üretiıni
ve Ç
Dene) i i Ic Karaktcrizasyonu. B- f3
karşı biiyük ilgisinden dolayı kesinlikle oksijen oln asal gaz atnıosferinde veya vakunıda gerçekleştirili Cu-Zn-Al alaşınılarının bir curuflaştırıcı kullar döküınü nıünıkündür. Fakat Cu alaşınıında ise Z
buharlaşnıası veya Al,un yoğunluk farkı nede yüzeyde biriknıesi söz konusu olınaktadır, bu alaşını ergitnıe işlenıi curuflaştırıcı ilavesi ve karıştırmanın et k i n olabiI nı esi ıçın çekirdeksiz tip indüks ocaklarında gerçekleştirilir. Ti-Ni Alaşın1ları • , [rll itme 'c b Döküm ,. Dt·,' mt: \'C "-;ı cak 1 h d uc k ıı1c r-• � So�uk �·ckınc • � �ek i 1 V cr ın c � Ir
-�c�il Bellek İ�lcnıi
Cu-Zn-Al
• •
S ıcak Ekstrüzyor
Soğuk İşlem için Isıl İşlenı
Soğuk Çeknıe
�eki I Vernıe
Şekil Bellek işle
Kararlı Hale Getirıne
Şekil 2. Tı-N ı ve Cu-Zn-Al alaşımlarının üretim prosesleri [7] _
[)iğer işlenı kadernelerinin gerekçeleri bilindiği
sıcak işlenı ile malzenıeye büyük oranda şekil değ
yaptırabilınek ınünıkündür. Sıcak işlem ile bü\
...
taneterin küçültülebilnıesi için en uygun yollardan
soğuk defornıasyondur. B u neden le sıcak iş
(haddelenıe, dövme gibi) takiben soğuk işlenı uygul
Cu-Zn-Al alaşınıları gerilnıeli korozyona karşı
hassas olduğu için Ti-Ni alaşıınlarından farklı o
yüzeyin korunnıası için ince bir kalay tabakas
1 aplanıa işlemi yapılır
[7].
2.2. Toz MetalurjisiToz rnetalurj isi i le üretirnde ınalzenıelerin tozları faydalanılnıaktadır. Bu yöntenıde de malzeme özelliklerinden dolayı sınırlanıalar vardır, örneğin Zn-/\1 alaşınılarının tozları su atoınizasyonu ürctilebilirken, Ti-Ni alaşunları sadece gaz atomizas veya döner elektrod yöntenıi ile üretilebilmek Bundan sonraki işleın kadenıeleri bilinen HIP
izostatik preslenıe), CIP (soğuk izostatik presle sinterlenıe gibi diğer toz n1etalurjisi üretinı i
"\1 1 en Bilimleri f-nstitüsü Dergisi 1 O.Cilt. I.Sa\ ı 7006
,ad'-' nelerinden uluşnıaktadır. Bu ürctinı
"ıtcnılcıı �on öl<;ülcrdc ŞBA parça ürctiıııi
teknifri ile ... nı ü nı k li n d ii r
�ı
!.3. Hızlı Soğutnıa
�tı i-,lcın indüksi)Oll akınıları veya rezıstans teli
: · lı ı nı \ 1 a cr g i t i lı n i � ın ct a 1 \ c� a a
1
aş ı ın ı n , it i c i b i r gaz· u " ı \ 1 � 1 k li � Li k h i r d c
1
i ğ i (O
. 5 -1
.5
nın ı ç a p ı n d a ) o 1 an·· i tiıp i�indeıı hı;la dönen bakır yü;cyli bir tanıbur
..: dli�Lirülcrck nıetnl �erit elde cdilnıcsi e�asına
, ır. S o g ll ıı 1 � 1 h ı 1 1111 d c.ı 1 ıa d ::1 art ıra b i lı n c k iç i n dön e n . k�1rhnn diok�it vc:a sıvı a;nt gibi. çeşitli ortanılar
u�ık -.,n�utuLlhilir. 13(1� lccc çok hüyük soğunıa hızı
Ldikhilir. Bu �uQuıııa � lıı;ı 101- 10111 K/s �kı ındcdir. )ckil.�'tc 181 hı;lı soğutıııa dü;eııeği
t)l<trttk � g(·btcrilnıcktedir. Bu teknikle üretilen
c!crin taneleri küçüktür \'C yarı kararlı fazlar
ıulunınakt,H.Iır. <.;!�.\ 1 · larcl'1 öneıni i olan bilindiği �
1r;ırlı n-.;tcll it Üt/ııH.Iaıı. \n rı kararlı ınartenzit .
·
i1 "tır. Bu \Önteınk • ıııal/cıııeniıı L)Stenit fazınaı-,ı dı..lğnıdan crgiıııiş nıctal ıle sağlannıakta. yarı
ı ılı rı c ı ı 1 it f� ı;ıı u ı g c<; i� i s c h cr h angi i 1 av c h ir ı s ıl
... ı ek kalınak�ı;ın tc� bir islcın �adenıesİ\ le. hızlı
l •
tckni0.i - ıle -.;�ıi!lanabilnıcktcdir. � Bu teknikle
t ı fr c ı h i r ı. ı \ �ın t nj ı . h i 1 i n e n lı a d d c 1 c ı n e tc k n i k l e r i
lcnınc�iıH.k' prl)hkın oL11ı ge\ re h. ınal;cınclcrin
ı c �eritkT lı�lliııdc ürctiıııının ko la) lı kb
ıncsidir. ()rneğin Ti-".'i-Cu ala�ınıınd�l bakır ıı
1 O
dan l�ı;l�ı olursa. sıcak haddcknıc''.ıcak . kadar � �C\Tcktir. Bu üreli nı tekniQi ilc ._ \Crıtlcrin �B\ ·ıarın bir ö;elli0.i olan tersinirli0.c 1 � ._
.ıLıgclıni� lcknih.lerlc üretilnıiş nıalzcınclcrc göre
ı l'l'\ �lp vcrnıe�ı.
+
ı·l.tl 3. ı lı;! ı S\ıl!.utnı�t ... Cılı�lLı ta) B�1kır lckcrkk. (h) Yuk�L·k ı·rck aıı� ,: k ... :, 'll Hııbııll \l'\.\ RcLı�tans Tclı. (c) ı·rgıını� Metal. (d) Kuart;
ı·, l ıt!ıtınc 1\.abı. (c) Lrgıınış ivktal Bırıkıııtısi. (i'} 1\.utıla�mı� �crıt
1
' 1
"' 1 .)
Bakır l·.saslı �ckil Bcllc"-li Ala�ıııılarııı Cin�rimi \C Çekme
Dcnc\·i i Ic Klıraktcri;(l�\ onu. . - H. f3aksaıı
öneınli bir özelıiktir. Bunun da nedeni nıaızenıe yapısı ve
h ız lı s oğu t nı a s ı ra s ı n da o 1 u şan ya k ı aş ı k 1 () ı ' d i s lo ka s., o n 1 c nı� g i b i çok f�ı z l a d i s ı o ka s yon y oğu n ı uğu d ur
[91. Soğunıa hızının çok yüksek olnıasuıdaıı dola� ı katının kinıyasal bileşiıni, sıvı fa;daki bileşinı ile aynı kalır. başka bir deyi�le hoınojen ınikro: apı �ı\ ı t�1zdan doğrudan elde edilıııiş olur.
Bakır esaslı ŞB-\'Iar 5 nı � çe\rcscl ht/da. hı;lı �oğutnıa : apılabilnıcktcdir. Bu lirctiın tekniği ile bütün ·ı i. Fe 'c
Cu esaslı Şl3-'\ 'lar başarıyla ürctilebilıncktcdir 191. Hı/lı
s o ğu t n ı a i ş 1 e ı n i n i n d i ğ c r b i r f�ı) d as ı d a te rı n o ı n e ka n i �
işleın, ınckanik alaşınılanıa, to? ınctalurjisi gibi ila\e bir işlenıe gerek kalnıaksızııı tane inceltnıe işlcnıinin yapılabilnıesidir. Bu yönlenıin bir diğer avantajı da
Ş R !\ ' 1 arı n e n b Li y li k p ro b 1 e nı i o ı an yonılına v c b u n u n
sonucu kırılnıa problenıine karşılık olarak nıikro�apının iyileştirilnıcsiniıı sağlanınasıdır. Çünkü taneleriıı bu yöntenıle küçliltülnıcsi ile kırılnıa ve yorulnıa ömrü belirgin bir ölçüde iyileşnıcktedir rı o. ı ı ı.
3. �E�İ L BELLEKLi ,\ L:\ŞI i\11 L:\RI � .
K,\ R:\ 1�·1· E RIZ/\ s,-O N l'
)l·L\ ·ıarııı dönü�üınleriııin karakteri7aS)Onunda ba"lıca dt)rt tenıci ıııctocl kullanılınaktadır f2J. Burada en f�11ıa kullanılan bu dört nıctod hakkında bilgi \Crıleccktir. ...
En tenıci \c doQnıdan ... karakterizas\on tch.niQi �
diferaıısi\cl taranıalı kalt)rinıetn.: \e\a en genel bilinen , ., .._,
isnıi ilc l)SC'dir. Bu teknik. çok küçük nıiktarda nunıunc
kullanılnrak döıılişünılin gerçeklcşnıesi beklenen sıcaklık
aralığırıda ısıtnHı ve soQutnıa sırasında . . nunıunenin ._
'-(1bsorbc ettiği veya verdiği ısının ölçüln1esi esasına
dayanır. Nunıunc nıiktarının birkaç ıniligranı olınası ölçünı için ;eterlidir. Nunıuneler herhangi bir gcrilnıe
altında olnıadığı ıçın ölçünı sonuçları olunısui'
etkilennıcz. Nunıuııe ısı alırken ve verirken oluşan cndoternıik ve ck;:oternıik piklcr, çok belirgin bir şekilde reaksiyon başlangıç ve bitişini gösterir f' ].
Şekil 4'tc
DSC
yardınıı ile elde cdilnıiş karakteristik bir[)SC taranıası görülıncktedir. Alttaki taranıa çizgisi soğutnıa sırasındaki, üstteki taraına çizgisi ısc ısıtına sırasında oluşan pikleri gösternıektcdir. l)önüşL·ını � ı c a k lı k
1
a rı n ı n b c 1 i r 1 e nı n c s i ta b a n ç i "g i � i i 1 c e n b i. 'ı\ Li kgrad) andan Lllatılan doğrunun h.csi�tiği noktah11· birleştirilerek yapılır . .\/. \/,, .1 \e .ı.. ıcaklıkları -.;ıra�ı) hı
suğutnıa ve ısıtıııa sırasında oluşan nıartcnzil d()nüşüın ba�langıç \e bitiş sıcaklıklarını. .\f· \c \/ i�c Ti-'\.i alaşıınlarında görülen R fazı dönüşünıünü göstcrnıektcdir
SAO Fen Bilim le
r
i Enstitüsü Dergisi 1 O.Cilt. I.Sa) ı 2006ikinci nıetot ise, ısıtnıa ve soğutına sırasında nıalzenıenin
'-elektrik direncinin ölçülnıesidir. Dönüşünı esnasında
n u nı u n e n i n e
Ie k tr i k d i re n c i n d e i I g i n ç d e ği ş i nı ler ve p i k 1 er
görüJ ür. B u ölçü nı değerleri, faz değişi ın leri ve mekan i k
özellikler ile bağdaştırılınaya çalışıldığında her zanıan
çok başarılıdır denıek güçtür. Eğer, nıalzenıc dönüşünı
sıcaklıkları arasında tekrarlı şekilde ısıtılıp soğutulursa
elektrik direnç eğrilerinde büyük değişİnıler sıklıkla
görü lnıekted ir .
... _..., , As AfV
' 50.2 at% Ni-Ti\
� E '-Cl) � o N � w 250 fı �L_
l\
.c__ ' Mf Ms Mf M's 300 Sıcaklık(K)
�rkil -ı. ŞB.\ l:.ırda gtirulcn karakterıstık DSC taranıası f7]
;
\
la
ş
ınıların ınckanik özellik karakterizasyonunda en
doğrudan ölçünı nıetodu, nunıuneyi sabit bir yük altında
iken ısıtnıak ve soğutnıak suretiyle her iki yönde oluşan
�cr
i
1nı
c1 cr i n ka vd
cd i 1 nı e s i ş e k
1i n d e yap ılır. B u d e n ey 1 e
...
-elde edilen
.\/ve
.1,gibi noktalara bakıldığında, bu
d e
... fre
rier i n
D ("tar a ın as ı i le e 1 d e e d i le n d eğer 1 er d e n b iraz
daha yüksek olduğu görülür. Bunun nedeni, DSC
taranıası, gerilnıc uygulanınanıış numunelerle yapılır,
böylece gcrilnıe altında nıartenzit oluşnıanıış olur.
Bilindiği üzere gerilıne uygulanınası ile dönüşünı
�
ıcaklığı artnıaktadır. Bu deney, şekil belleği kullanarak
nıekanik çalışan cihaz yapınıında tasarını aşanıasında
faydalı olabilecek kriterlerin belirlenınesini sağlar. Bu
deneyin dezavantaj
ıise nunıunelerin yapınıının zor
olnıası ve sonuçların deney şartlarına oldukça duyarlı
o 1 nı as ı d ır
[
2].En son genel kullanılan karakterizasyon yöntenıi ise,
nıalzenıeye çeknıe deneyi uygulaınak suretiyle gerilıııe
uzanıa
özelliklerinin
belirlennıesidir.
Saburi
[9]
tarafından Ti- i alaşınılarında yapılan çalışnıaya göre, eş
atoııılu Ti- i alaş11n larının çekme deneyi süreksiz akma
ve büyük Lüders uzaınaları ile karakterize edilnıektedir.
Şekil.5 Ti-at.o/o
50Ni içeren alaşımın gerilı11e-uzanıa
eğrisini gösternıektedir. İncelenen nuınune,
303K 'de
soğuk defornıasyon işlenıini takiben
673K sıcaklıkta
3 632
Bakır Esaslı Şekil Beliekli /\laşıınların Üretimi \e
Çekn
Deneyi ilc Karaktcrizasyonu, B.
Bak
ks süreyle tavlannııştır. Bu sıcaklık
Rr (3 I 6sıcaklığının altında
.\/5 (246K) sıcaklığının da
üzerinb ir
sıcak lıktır, bu neden le yap ı deneyler
sır as ırtanıanıen
Rfazındadır.
Malzenıeye
geriluygulandığında ilk aknıa,
Rfazı
varyantiarıdüzenlennıesi iç i n gerekli
deforınasyonun
başlangıcı
oJ'R
noktasında görülür.
}'linoktasına kadar nıartenz
tanıanı
ıikizlerden oluşnıaktadır.
1200 1000 ro 800 n. :?! Q) E ... Q) 600 <.9 400 200 o )..---... 2 4 Kuprnc:ı ...._ Kayma Başlangıcı 6 8 10 12 Uzama (%)
Şekil. 5. Ti-nt 1Xı50 Ni ala�ınılı tel in gerilme-uzama diyagraını [9]
Varyantiarın di.izenlennıesinin sağlandığı bu ilk a
dı nı0/o 0,8
lik bir uzanıa görülür. Bu akına
noktasınitibaren i ki
..
n
ı ne boz u
ını aya baş lar, son yıl larda
yap ıdc
çalı
ş
nı
a
I
ara
gör
e
i k iz
ıe n ın e n i n b o
z u
1nı
as
ı i
k i far k lı
i s i 1ta n ı nıl an nı ak ta d ı r
[ 1 �]
.B u n
1ar, d o ın i n o ve te t i
k 1 e nikizlennıc boLtılnıasıdır. Donıino tipinde. ikizlenmed
bozul nıa sabit yük altında k e nd i kendine
o I uTetiklenıniş ikizlenıne bozulnıasında ise dışarıdan
_uygulannıası ile ikizlennıede bozulnıa ıneydana
gtİkinci aknıa ise,
Y:-.ınoktasında görülür
bu noktgerilnıeye bağlı olarak
Rfazından B I 9'
martenoluşnıaya başlar. Bu aşaınada nıalzenıedeki
nıiktarı
O;o5
i bulnıaktadır. Bundan
sonra •artınidığında geritme hızla artar ve kaynıa deformas:yc
oluşur. Kaynıa i le ikizlenmedeki bozulnıa
m i kartnıaya başlar, bozulnıa tamaınen gerçekleştİk
sonraki adınıda ise d is lo kasyonlar oluşur. Son
ad ı nnıalzenıe yaklaşık 0/o 15 I ik uzamaya eriştiğinde
kornı eydana ge
1ir. Eğer, d e n ey s ı c ak lı ğı
J\ -/,s
ıcak 1 ığ
altında ise ilk adınıdaki aknıa görülnıez, çünkü
sisteR
fazı yoktur. Bu durunıda B 19' ınartenzit
varyantiarının düzenlennıesine bağlı olarak
büyükad ı ın görülür. Eğer, deney sıcaklığı
R,'nin üzeri
n dekaynıa başlanıadan önce gerilnıeye bağlı olarak
B�.\C Fen B i l iınleri Enstitüsü Dergisi 1 ().Ci IL 1 .Sa: ı 1006
.. ı. ı .
Döl<üın ve
Hız
hSoğutma işlerni
Ru çal ışnıaya esas o l a n Bakır- A i u ı n i n y u nı alaşını ları sckil bel iek l i a l a ş ı nı larda istenen tek faz l ı yapı olan '
p
yap ı s ı n ı ver e c e k o 1 a n ağ ı rI ı k ç a o/o ı O da n °/o ı -ı e kadarolan bölgeden seç i l m iştir. Dök ü nı i ş leıni Leybold IS 1 /1 1 1
DS nıarka v a k u nı ind üksiyon ocağında argon gazı bası ncı a l t ı n d a gerçek lcştiri l nı i ştir. Dök ü ın işlenı i n i ta k i b e n i st e n e n b i I e ş i nı d e e 1 d e c d i 1 e n a I aş ı nı l ar h ı z I ı
soğutnıa i le katı l aştırı l arak i nce şeri t l er e l d e ed i l nı i ştir. �
Hızlı soğutnıa i ş l e ın İ i l c elde ed i len şeri t l e r i n şek i l bellek
etkisi gösterip gösternı e d i k leri n i a n i anı a n ı n e n basit yolu Cu-Al alaş ı n ı l arı i ç i n h ızl ı soğutnı a i şl e nı i n i tak i ben şeritlerin defornıe edi l i p henıen arkada n ı s ı t ı l nı as ı d ır. B u \ önteınle yap ı l a n i l k kontro l l erde e n i y i şek i l bel lek
•
öze l l iği göstere n a l a ş ı nı ı n ağı rlı kça o/o 1 2 ,2 A l , daha s o n ra 0/o I 2 , 5 A I i çe re n a 1 aş ı ı n I a r o 1 d uğu te s b it e d i I nı i ş t i r.
Diğer alaşıııı l arda h ı z l ı soğutnıa i ş l e nı i son ucunda şerit ler detcırnıe ed i l e b i l nıe lerinc karş ı n i y i b i r şekil belleği
�özlenenıenı i ş t i r. 0/o 1 4 A 1 içeren a l aşı nı k ı n lgan
�
karakterde o l d uğundan. fazla dcfornı asyon yap ı l a nı anı ış.
bu nedenle Ş B E gösterip gösternıcd i ğ i gö?leneıneın iştir.
Bu ça lışnıada e n iyi Ş B E öze l l iği gösteren Cu-o/o 1 2�2 A l içeren şeri d i n Ş ek i l .G da ısıtnıa i l e şek i l değişt irnıesi görü l ınekted ir. Şek i l .6 da ö nceden d üz o larak şek i l \ erilerek ı s ı l i ş le ııı i yap ı l nı ı ş ( t ra i ıı i n g i ş l e ııı i ) a l aş ı nı ı n soğuk şeki l l cnd i rnıe i l e b ü k ü l nıcsi ve daha sonra ı sıtnıak suret iyle b ü k i.i l nı liş o l a n şcri d i n düz.elınesi fotoğraflarla
!2. ö s ı cr i lı n e ktc d ir.
�
l l ızlı soğutına i ş l e nı i ndcn sonr8 e l d e e d i l e n şerit leri n m i kroyapı l ar ı taranı a l ı c l e ktron n ı i k roskobunda alınnı ıştır. B u rada en iyi şek i l b e l l e k öze l l i ği gösteren ağ.0�o I 2,2 A l içeren a l aşını ı n i k i n c i l e l e ktron görüntüsü
�ckil 7 de veri l nıekted i r.
\ l ikroyap ı la rı n i n c e l e n nıesinde 0 o 1 7 .2 ve 1 �, 5 A l içeren
a laşını ları n tek fazi ı yap ıda o l d uğu 0/o 1 1 ,8 ve 1 4 A l
ı�cren alaş ı ı n l ar ı n ise i k i fazl ı yapıda o lduğu
görü l ın üştür. ,\ğır! ı kça 0 o 1 2,2 ve 1 2. 5 A l içeren
ala� ını lar daha önce bah sed i l d iği üzere h ı z l ı soğutnıadan henıcn sonr8 e n i y i Ş B E gösteren a l a ş ı ın l ard ı r . Cu-A l faz di� agranıı i nce l en d i ğ i nde bu b i leş i ındeki alaşını larııı
k� t ı la ş ın a s ı ra s ı n da. kat ı l a �ın a ara l ı ğı n ı n çok dar o 1 d uğu
noktal ardan kat ı l aş t ı k l arı görü l ınektedir. ra;
di) agraın ı nda d iğer alaş ı nı l arı n b i l e ş i nı çizgi lerine
bak ı l d ığında ise kat ı l aşına ara l ı ğ ı n i speten daha ge niş olan nokta l arda n geç t i k l eri görü l nıekted ir. Bu d urunıda
h ızlı kat ı l aştırına son u c u nda i k i faz l ı yapıya benzer Yap ı 1 ar e I d e c d i 1 nı i ştir.
Bakır Esas l ı Şeki l 8el lekl i A la�ını l arın Clrctiıni ve �'ck. ınc
Deneyi i le Karakterizas) onu. B. Baksan
..ı.ı.
Çekme Deneyleri
Çekıne deney l erine ait Geril ıne-% Uzanıa diyagranı ları, h ı z l ı s oğu tu l nı u ş ve 6 6 O o C d e ı s ı 1 i ş 1 e nı yap ı l nı ı ş n u nı u n e l er d e n o l u şan i k
i
1 i grup 1 ar h a 1 i n d e % 1 1 , 8 A L 0 o l 2. 1 A l . �o l 2,5 A l içeren a l a ş ı nı lar _, ap ılnı ış, bunlardane n iyi öze l l iği gösteren ağ. tyo 1 1 , ' A l içeren alaş ı nı ı n h ı z l ı s oğu t u l nı u ş ve ı s ı l i ş 1 e nı ya p ı l nı ı ş ş e ri t 1 er i n i n çe k ın e d e n e) s o n uç ları gr a fi k o 1 ara k Ş e k i 1 8 ve Ş e k i 1 9 . d a v er i I nı i ş t i r .
Şrkil 7. Cu-uğ.<Yo 1 '.2 Al /\la�ıın ının 660 I'C da ısıl işlem yapıldıktan
·onra elde cd i l m ı ş S E M lkmcıl Elektron Görüntüsü [8J
:. ..:::: :.� · .
' ·: ·: ·: ·'" :: . . .
;:�:·r ·: ::.. . : ... . :_-:.
S A CJ Fen B i l i nı leri Enst i tüsü Derg isi I O. C i lt . l . Suyı 2006 ' .. � .dB .. �:
Şeldl 6. B u çalı�ın�ıua Cıretılmı� ulun Ş B A . ın. düz �ek i l verıl erek ı s ı ! i�l tııı �·apılm ı ş \ e d�ılıa soıırn soğuk şe k i l kncl i rnı e ı l e hL'ı k u l ın Cı� �eridin ı s ı t m a etk ısı\'lc ı l k hul iııe dtıııLısu !.!.tir(ı l ın ekted ı r [ H I
. . � CU·12.2AI Hızlı Sogutulrnuş Ol 200 0.. � cı.• E -<11 t:) 100 1 2 3 4 5 Uzama ("/.)
�ekil 8. Cu-1Vo l '.' A l içeren h ı z l ı soğutul muş şeridin çekme dene� ı
eğr ı s ı
1
X 1 400 Cu-12.2 Al l'll 300 Q. � � Qj t:) 200 100 660 °C 2 3 4 5 6 7 Uzama (%)Şcliil 9. Cu-o/o l 1.2 A l ıçeren 660''C d e ı s ı l işlem yap ı l m ı ş şcr ı J ı n
ı; c k m e dene� ı eğrısı f S ]
B a k ı r Esas l ı Şek i l Bel i e k l i A l a� ı ın l tlrııı l lrct i ın i ' � Çe k nı�
Dene-\·i i le Karakreri.l.ilS\ nııu. B. - Hak. �d
E l d e e d i l e n son u ç l ardan ç ı karak. a ı aş ı nı ı arı n a l u nı i n ) u n
i çe ri k l er i n e bağ ı ı o l a ra k ı n u k a v c nı et d e ğ i � i nı c
ğ r-ı
�ç i z i
1
d i ği n d e cyo 1 2,' A ı iç er e n C u-A 1 a1
aş ı n ı ı n ı rnı ukavenı e ti n i n d iğer a l a ş ı nı l ara göre daha y ü k se�
o l duğu, b u öze l l i ğ i n ı s ı l i ş l e ııı yap ı l d ı ktan sonra art ara
devanı ettiği gözle n nıektedir. B u i l i ş k i Şek i l l O .d görü l nı e k te d i r E n y ü k s e k nı u kavenıete ve u z a n ..
d eğerlerine sah i p 0/o 1 2 , ' A l içeren şeri d i n uzanıa nı i k tar
-('O a.. 500 l � 1 -+J 400
i
cu E 300 � cu > ('O .:::,(. 200 -:::s � Cl> 1 00 E � o . <l> (..)ı/'�,
/
""'""'
//�
,.// ... ./ � ' • m 1 1 .8 HızlıSoğutma
660 c - - -1 2,2--Alum in y u m M i ktarı (0/o)
-
---1 2 , 5
Şrl,il 1 0 . � l ı; l ı s()ğu l u l ın u-;- \ e 660 '(' da ısıl ışlem ) ap ı l ın ı � şer ı t l e: al uının� u m ı n ı k t�lrlll�l huğ.l ı ol artık '-'ekınc ıııuka\ etnetı de�ışımı r x ı
h ı z l ı soğut u l nı uş şcricl i n u zanı a nı i ktarı na göre o/o 4 5 - ı artış gösterirken, n ı u kavenıetteki art ı ş oran ı i se �o 6
geç nı işt i r. B u ra d an göri.i ! eceği üzere özel
1
i k 1 erde ıi y i l eşnıe 0/o 1 2.2 A l içeren a l aş ı n ı d a çok i y i d i r .
D i ğ
a l a ş ı ııı l arda nı u k a ve nı et de ğer! eri nde artı ş çok d U ş L
o I nı as ı na rağnı c n tı7aına değerleri nde 0/o 30 · a v a r�
iyi 1 e ş ı n e l er g ö r li
1
nı i i ş tür.5. T A R T I Ş M A
B u ç a l ı şııı a n ı n tenıci anıacı, üzerinde b i rçok araşt ı rn
y a p ı l n1 1 ş. çok b i lcşe n l i C u- A l - N i esas l ı Ş B ,A. " l a rı teıııe l i n i ol uştura n ve üzerinde yay ı n l annı ış d e t a� ç a 1 ı ş nı a h u l a ı na d ı ğı nı ı z C u , \
1
i k i 1 i a 1 aş ll ni arı n da ni
h i lcşcıı l i b i r � 1 3 t\ Lirete b i l nıekti . Ü re t i nı y ö ntenı i
o l a r
..
cl
a cl a h a y c n i b i r tc k n i k o 1 a n h ı z1
ı s oğu t nı a t e k n i ğ �k u l lanarak başkn i l ave b i r i ş l enıe gerek k a l nıaks ı z ı n s ı
fazdan doğrudan ınartenzi t i k dönüşüın gösteren C u .,.
fazı n ı elde ede b i l nıe kt i . B u ç a l ışnıa sonuc u n d a b
an1açlar gerçc k l e ş t i r i l nı iş t i r .
Ş B;\ , larda a l a ş ı nı ı n n e kadar i y i Ş B öze l l i ği gösterd i ğ i n
ö ıç li t ı er i � () a ı aş ı nı ı n e ı as t i k d e for 111 asyon
r ı 3 ı
o
ı ar (i s i nı le n d i r i len, n ı a rtenzit fazında ne oranda d e t <..1 rn
e d i l eb i l d i ğ i , b u d c lornı asyo ndan sonra i l k ha l i n e g
dönüş o ra n ı ve ayrıca b u çevrinı l e r i n tekrar say ı s ı d ı r
[
1 4
1 5 . 1 6 ] . B u ç a l ı şnıa i le e l d e ed i l e n şeritlerin ına rtenzfaz ı n cl a i k c n d e ro r nı as v o n u n da n s o n ra i l k ha 1 i n e gL
J �
\ l . l·cn B i l imleri 1 n�ıitüsli Dcr� i s i 1 ().('ilt. l .Sa\ ı � '1()()6
denebi l ir. Ç ü n k ü nıartenLi t fazı nda i k i ke re sarı l ııı ı ş olan
�erit ı · ıtıııa ' etk i� i i le osten it razı ııa ç ı ka rı ld ı ktan sonra
ta ın am e n d üz lı a 1 e ge 1 c b i 1 nı e k te d i r. G h o� h v c cı r k ad aş 1 arı
f ! 5 J tarafından
) ap ı l a n ç a l ı �nıada ııu nı u nc l er en f�11la L�ek li nde 90'' b ü k li l ın ü ş halde deneye t a b i t u t u l nı u ş,
bunları n son u c u n d a ba1ı Cu,\ 1 . i alaş ı ııı l a r ı n d a b i l c � i ın c
h�Hllı olarak şek l i n t!_C ri dönüşü gcrçcklcsnıci' i ken. ha/ı - - - l
ala�ıın l arda k ı s ı n c n . ba/ıl arında taınnnı en şek l i n geri
dôıüişü gerçe k l c ş nı i � t i r. Y ap ı lan i n c e l c n ı c l crclc lı ıLiı
:-;pğtıtu l muş h a l d e ve ı s ı l i� k ı
,
n ) <1p ı ld ı kta n snnra ağ. 0 o1 '. ' A l içeren a l a ş ı nı ı n en İ )
i
� B Ö/e l l i ğ i göste rd iği daha�onra ise 0 o l 2,5 A l içeren a l a ş ı ıı1 ı ıı Ş B ÖLel l iği
�österd iB,i görli lnı ü şt ü r . 0 o 1 1 . 8 A l ve 0 o 1 4 /\ 1 içeren
....
-hızlı soğut u l nı u ş ve 6 6 0 \)C de ı s ı ! i ş lenı görı n ü � şeritl erde
l'ayıf şek i l b e l l e ğ i gö; l en n1 i şt i r. B u n u n ned e n i 0/o 1 1 ,R A l
ala ş ı m ı n ı n
A 1
i ç c r i ğ i ıı i n d Li ş Li k o 1 n ı a s ı , 0 o 1 4 ;\ ı i çe re nlıla� ı m ı n ise Ş B öze l l iğ i ne snhip C u 1 A I f�1z ı n ı n yanı s ı ra kırılgaıı C u".-\ 1 1 fa7 ı n ı i çernı e s i d ir.
\ kk3n i k test l e rd en ç ı k a rt ı lan son u � la ra göre, Urcti lcn
irritlerin hep�i S u 7 u k i Y . \ e L i u Y . · u n 1 7. I ' J
\,llı�ma
l
arındak i k�1ra ktcri sti k çek ın e d e ney i eğri leri(ılarak
tanı ın i a na n çcknıe d ene\ i eğri l e ri i kkarşı laşt ırı l d ı ğ ı n d a . ben/cr karakteri st i k Öle l i i k ieri
scrgi leın işt i r. B u kanıktcri"i t i k Ö/el l i k lerc b�ık ı l d ı ğınd a
slırcksi; al\l n �l \ C h Lh l i k L liders u/a ııı a l a rı nıd u!lu
. �
gi)rlilmektcd i r . Şek i l ) . tc l i -� i Ş B J\ ' n a a i t t i p i k b i r gcri lme-0 o u;anıa d i yagra n1 ı veri l nıekted i r, b u d iyagranı a
göre i l k akına ) '1{ noktası nda baş lar, bu a k n 1 a no ktası na
kadar .nıarteıı;it i ç i nde k i i k iz varyan t iarı d i.i /.enlcn ir, bu
arad�ı uzanı a artarken �er i l n1c de aı1nıak tad ı r. l3u a k ına ...
n o k la s ı n da n s o n ra i k i / 1 c n nı e b o z u l ı n a ya baş 1 ar. 1 k i ıı c i
:ıkına noktas ı } \ l d e görlil iir. burada ı n a l zcnıedek i ik i1knmcn i n bo;u l n1 a nı i ktarı hızla artar ve art ı k ka\ nı a
�
del'Grmasyonu o l uşınaya başlar. K.ay nı a etk i s i i l e
i�izlcnmcnin
t a ı n a nı c n bozu l nı a s ı n d a n sonrad islokas; onlar o l u ş u r ve n i hai u zaıı1 aya u la ş ı ld ığı nda
kopma meydana ge 1 i r .
';ıck il 8 \ c Şek i 1 <) . d a bu çal ışına çerçevesi n d e Liret i le n Jğ.
' ' o 1 '. ' . \ 1 i çeren a l aş ı nı ı n h ı z l ı soğut u l ın uş ve 660 \'C da
1\ıl i�k ın � apı i nı ı � şe ri t leri n i n çeknıc den e) i so nucu elele
edilen Gcri l ınc-0 o u ;�\nıa d i' a�raın ı arı n ı u.örın cktc\ i1.. Bu
., - - _.
dı� ngraın h1rda } R nnktasına karşı l ı k gelen akına
ht)lg
c
. inde [)( ) , ) a p ı s ı nd ak i 0 1 • ı 8R . yap ı sın dak i f3 , ' ne�.lönü�
m
cktc. > \ı a k n ı a noktas ı na karşı l ı k gelen böl gedeı" c
f
� · - ( >f{ ) a p ı s ı n d a k i u 1 • c d ön ü ş ı n c k t c1
(>. 1 6 1 . b u.ırada ol uşan Cl k ıııtı ba riz oJarak görü l nıektcd i r. B u
-ı� m a l ar. �ck i i . X \ C 9 da \ er i l e n şek i l l e rd e U/anıaıı ı n \ı 1 d uğu. ra kat g cr i 1 n 1 c n i n d c ği ş nı c d i ği i k i p 1 at o ş c k 1 i n d c
g()rli lıne k te d ir.
0 ıı l 1.2 :\1 i�crc n C u - A l al aşı ı n ı nı e ka n i k öLe l l i k ler
hdkını ından d i frcr ... a l a ş ı nı l ara nazaran daha t \ ı
.
hulunıııu�tur. ı s ı l i � l c nı ) a pt ld ı ktan sonra i se Ö/cl l i k lerdc
B a k ı r F ·asl ı �eki! Bel iek l i A b�ıınhu·m ı ·ırcı imi \ L' t:l·kınL'
Dene' i ik - K a rakıcr i ; a " ' dtHı. - 1� H;ık�.ııı
orneğin uzan1a nı ikt8rında h ı;\ ı soğutu l ınu� �Lritl er�
oran la 01o 45 l i k art ı ş e l de e d i l i r k e n . nnıka\ e mcttc 0 o 60 l ı k b i r art ı � gözl cn nı i şt i r. [ ) i ğer llla�ıın l a rd;.l ise
nı u k a v c nı ct d c ğer 1 er i h 11.1 ı s oğu t u l n H ı � �cr it krc na 1 ara n
fark l ı l ı k göstcrnıczken, uzanı a n 1 i k t (ırl�\ rı nd(l i � i lc�nı c ler
görü l nı ü ş t tir. Bu ç a l ı ş ı n a i l c e l de e
d
i len ° o1 1 • 1
:\ 1 i ç e re na ı a ş ı nı ı n h ı1.l ı . oğu t u l n 1 u � h a 1 d c 2 6 O \ 1 P n c i ' ar ı n c..b '" ) 1 a n
çek.nıc n ı u k a\·c ıııct i n i n ı� ı l i ş l e n ı � a p ı l d ı ktan sn n ra .ı ' 7
�
v
l Pa seviye l e r i ne y ü k se ld
iği gö; lcnıııi�t ir. C u / n . \ 1al a ş ı nı l ar ın da ..ıoo 700 \ I Pa. C �u .\ 1\. i a l a � ı n1 la rı ııda �00
8 0 0 \ l Pa c i v arında
f
1 7J
o l a n ç c k ınc ın u k<l \ c nıct değe rleri i le k a rş ı l aşt ı rı l d ı ğ ı nda i k i l i a l a ş ı ı ıı için b u değer h i ç d ea z ı nı sa n nı a acak b i r ınerte bede sa\ ı l ab i l ir. C uZ n /\ 1
� �
a laş ı ın l ar ın da 0 o I O- ı 5 , Cui\ l N i a l a şı nı ları nda 0 o -ı 1 '
g i b i b i r a ra l ı k içi nde o l a n uzanıa değerleri a� ı s ı ıı d an b a k ı 1 d ı ğı n d a i s c b u ç a l ı ş ı n a d a e 1 cl c c d i l e n °1 o ı 1 , 1 .--\ 1
i ç e re n a l a ş ı ındaki <�;(ı 5 -7 , 5 a ras ı n d a k i u /.nnı�ı nı i ktarı i ç i n iy i b i r d eğer deneb i l ir.
Y u k a rı d a SÖ/li e d i l e n bu ç a l ı ş nı a sadece i k i l i C u - ..-\ 1
a l aş ı nı ı lii'er i n d c ) H p ı ı nı ı ş . d öııüşlinı sıca k l ı k ları n ı n
isten i l d i ğ i o i b i kontro l c d i l cb i l ıncsi . kararl ı l ı k
... �
p roh l c nı l cri n i n en a;a i ııd i r i l nıc"' i . dönüşüın sıcak l ığ ı n ı n be l l i b i r ara l ı kta t u t u l a b i l ı ıı c s i i ç i n T i . Ir, ı ı r ' c B e g i b i
e l e n ı c n t lcriıı i hı\ c� i i l c konu üzeri nde çal ışınalar de\ anı et ın c k tcd ir. :\) rıca çe\ r i n 1 �a) ı s ı n ı n tesp i t i i ç i n nıcka ıı i k
d e n e � l e r de i l eride ) :.1p ı l acak ç � l ı ş ı n n l a r kapsan1 ı nd,ıd ı r.
r ı ı .
r 2 ı .
[ ] ] .
1� . \ \. � � \ h: L .A R
.'\ \ do�d u :\ . . ... -
,
\
.,\
cloe,du
- )' .. Ad iQu;c:l () .. ·· ı .onQ---tcrın age i ng hc ha\·iou r o r nıartcn�ih.: i n s h apc
ıııc nıor\ C u t\ 1 � i a l l o \·s··, J o urnal of \ l �Hcri �ı l s � �
P roccss i n Q Tec h no log\ l 5._ ._ _ 3- 1 5 4 ( '1()04 ) ı 6-+ 1 6 9
l l od gson D.E., \V u f\'l . l -1 . ve B i ernıanıı R . .l .. \
t
l et a l s l l a n d book. V o l . 2, 1 O t h E d i tion, Nov. 1 990S r i n i va sa n i\ . V . , rvı c Far 1 a n d
D
. l\1 1 . , S n ı art St r u c t u re s' " /\ na l y s i s and L )esign", C'anı bridge l�n i \ ersity
P ress, 200
ı ,
Ch 3 , pp '6-J-ır -+ J.
R . C'Jastieıı n .. C ' . F . C'orbe l l an i a, 1\-1 . Sade b, F . C .Lovcy. "Thcrın a l a n d psc udoclastic cyc l i ng i n C u
ı -ı . ı ,\ 1 -1 . 2 � i ( \vt0 o ) si ng lc cr: stal s" . . \et a l\ l atcri al ia 5 .) ( :200 � ) 1 ü 8 5 1 69 1 [ 5 1 . B a rnc s C l i \ e. Copper f)evelop nıen t :\ ssnc i ; ı t i o ıı . '\!c\\ Yo rk, . \ . B . f ) .. C ' f):\ \ a\ ınları � � \\ Cb� itc� i.
\� \\ '�
.c�ıppLT.u rg_t�c.·!
.1J.l��J
'-?_g)_ ..L2_c.;7. 07 "hl1p�.htnı l
1
6j .
( ) t � u k a K . ' c \\. a ) ı n cı n C . f\ 1 . · ·;v 1 c c h a n i . m o r S lı a p c� lcıno r) ı : rrcct and S upere
l
ast icit) " S lıe:1pei\ J cn1on !v f aterials. C
'
anı hricl
�e l ' n i\ crs i t\ Pres ,J � �
ı <) 99' c h . 1 . pp 2 7-4 8
r
7J
. s u/ Ll k i y . .. f- a b ri ca t i o ll o f s h a pc � ı c lll o r y.
\ l l o) s " .�·
lıa pc f\ l cınory \-l ate r i a ls. C anıbridgc l n i \ crsi t'S A C1 fen B i l im leri Enstitüsü Derg i s i l O. C i lt. ! .Say ı 2006
l8 ] . Baksan B.� ''Bakır A l u nı i nyunı A laşını ları ndan
H ı z l ı Soğutnıa Yöntenı i i l e Şek i l B e l i e k l i Malzeıne Ü retinı i'', Osnıangazi Ü n i versitesi , Fen B i l i nıleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Mart "004
[ 9 ] . Saburi T. '"Ti- i Shape Meınory A l loys" Shape Menıory M aterials, Caınbridge Un iversity Pres,
1 999. Ch .3. pp 49-96
l l
0].
Tadaki T. ··cu-based Shape Mcnıory A l loys·"S ha pe Menıor.. rvt ateria ls, Caın bridge U n i versity Pres, 1 999, Ch.4. pp 97- 1 1 6
[ 1 1 ] . Larochette P . . A rneodo, A h iers M . , "Grai n-s i ze
dependence o f the t\vo-\vay shape nıenıory effect
obtai ned by s ta b i 1 i satian i n Cu-Zn-A l crystaJ s,, ,
M aterials Science and Engineering A36 1 ( �003 ) �-+9-2 57
[ 1 ' ] . L i u Y ong, '· Dctvvi n n i n g process and i ts an isotropy
i n shape ıncnıory a l l oys", S nıart M aterials, P roceed ings o f S P I E , Vol. 423 4, pp 8 2-93 , 200 1
3 6
Ba�ır Esaslı Şek i l Bel ie kli Alaşı mların Cret imi \ e Çekır
Dene) i iJe Karaklerİza �yon u . B. Bak
[ 1 3 ]. Otsuka J( . ve S h i ıni.zu K ., "Menıory Effect a
Therınoelastic M artensite Transfornıation in C A l -N i A l loy'\ Scripta Metallurgica, Vol.4 pp...l( 47!., 1 970
[ 1 4] . Sugiınoto K . , ''Recent Developnıent in Copp Based S ha pe Menıory A l loys'\ Proc. 1 st. J aç I nternational S A M PE Synıposiunı, Nov.28-Dec
1 989, pp.2 ı 9-? 14 .
[ 1 5 ] . G hosh B . , Banerjec M . K .. , Seal A . K . , "Sha
iVl enıory i n Soıne Copper Al loys'', rYi ater Science and Techno logy, M ay l 986, Yol.�.
.f96--ı99
[ 1 6] . Perkins J . , ··shape Menıory Behavior a
Therınoclastic Martens itic Transfornıation
Materi als Scicnce and Engi neering, S I ( I 98 1 ).
ı 8 1 - ı 9!.
[ 1 7] . H u nıbeeck J . Van Stalınans R. "Characteristics
S hape \..lcnıory 1\l loys", Shape Menıory Mate ri�
Caın bridge U n i versity Pres 1 999 Ch.7, pp
